CC BY
7УДК 373.2
БАЛДАРДЫ ТАРБИЯЛООДОГУ УЙ-БУЛЭНУН ЖАНА МЕКТЕПТИН КЫЗМАТТАШТЫГЫ
Рахманали кызы Алина, магистрант Батыралиев Адылбек, п.и.к., доцент Batiraliev55@mail.ru Ош мамлекеттик университети, Ош, Кыргызстан
Аннотация. Азыркы мезгилде дYйнв ЖYЗYндв адептик-рухий тарбияга взгвчв квщл бвлYHYп жатат. Макалада авторлор, мектептеги жана Yй-бYлвдвгY тарбия маселеси стратегиялык маселе катары ар дайым мамлекеттин карамагында турушу зарыл деп караган. Педагогикалык теория менен практиканын квп кырдуу проблемаларынын ичинен туруктуу салтка айланган актуалдуу маселелердин бири окуучуларды тарбиялоодо мектеп менен Yй-бYлвнYн кызматташтыгынын взгвчвлYктврYн даярдоо болуп эсептелет. Руханий дввлвттврY бай жана бекем Yй-бYлв бардык мезгилдерде, бардык коомдордун бакыбаттыгынын пайдубалы катары каралган. Ошондой эле, теманын актуалдуулугу жаш муундарды Yй-бYлвдв жана мектепте тарбиялоодо коомдун социалдык талаптары педагогикалык теорияда жана практикада жетиштYY иштелип чыкпагандыгы жана анын учурдагы социалдык-экономикалык шартта зарылдыгы менен белгиленет. ТYйYндYY свздвр: билим берYY, таалим-тарбия, Yй-бYлв, коомдук статус, баланы тарбиялоо, адептик норма.
СОТРУДНИЧЕСТВО СЕМЬИ И ШКОЛЫ В ВОСПИТАНИИ ДЕТЕЙ
Рахманали кызы Алина, магистрант Батыралиев Адылбек, к.п,н., доцент Batiraliev55@mail.ru Ошский государственный университет,
Ош, Кыргызстан
Аннотация. В настоящее время в мире особое внимание уделяется духовно-личностному воспитанию. Здесь авторы видят системы школьного и семейного воспитания как стратегические задачи, которые важно всегда ставить в ведении государства. Среди многосторонних проблем педагогической теории и практики как традиция одной из актуальных проблем при воспитании учеников является подготовка особенностей взаимосвязи школы и семьи. Духовно богатые и крепкие семьи во все времена и целого общества считались залогом здоровой нации. Основополагающими задачами современного общества является привитие нравственно-духовных ценностей подрастающему поколению, воспитание в них уважения к многовековому наследию кыргызского народа,
изучение особенностей культуры на научной основе. Актуальность темы заключается в том, что в воспитании молодого поколения в семье и в школе социальные нормы общества на педагогической теории и практике не достаточно разработаны, как того требуют нынешние социальноэкономические условия.
Ключевые слова. Обучение, воспитание, семья, общественный статус, воспитание ребёнка, норма воспитанности.
THE COOPERATION OF FAMILY AND SCHOOL IN EDUCATING THE CHILDREN
Rahmanali kyzy Alina, undergraduate Batyraliev Adylbek, Ph.D., Associate Professor
Batiraliev55@mail.ru Osh State University, Osh, Kyrgyzstan
Abstract. Today special attention of the world is being focused on the spiritual personal development and well-being. In the present article the authors find the system of family nurturing and school education as a strategic tool that is important to put under state control. Among many different fields of pedagogic theory and practice as a tradition tends to be one of the actual problems in nurturing and educating children is the specific role of school and family cooperation. For instance spiritually rich families are key factors in shaping healthy nation. The fundamental tasks of modern society are the development of moral and spiritual values of the younger generation, educating in them respect for centuries-oldheritage of the Kyrgyz people, studying the peculiaritiesof the culture on a scientific basis. The relevance of the topic is that in the upbringing of young generation in the family and school social norms of society on pedagogical theory and practice are not sufficiently developed as required by the current socio-economic conditions. Key words. Education, upbringing, care, family, social status, morality, courtesy, moral ethics.
КиришYY• БYГYнкY заман - ааламдашуунун, ecYn-eHYrYYHYH заманы. Улам барган сайын цивилизациясы бийик eлкeлeрдY ар жактан тууроо жагы енекетке айланып бараткандай. Дилибизде элибиздин бизге таштап кеткен уюткулуу таалим-тарбиясы кeмYCкeдe калып, техникалык каражаттар менен алек болуу кийинки муунду тYЙшeлтYп, адеп-ахлактык тарбиянын YлгYлeрY кайдадыр бир кeмYCкeдe калгандай сезим калтырат.
БYГYнкY кYндe мектептеги тарбия иши жооптуу, кыйын жана татаал, карама-каршы кырдаалдарды баштан кечирип жаткан учуру. Азыркы социалдык-экономикалык кыйынчылыктардын шарттарында коомубуз адеп-ахлак кризисине кабылды. Акылман Калыгул ата жана акын Арстанбек
айткандай, 6y^h уулдан урмат, карылардан каада, кыздарыбыздан кылык кеткени кeйгeйлYY чындык [1].
Материалды изилдее методдору. Азыркы кYндeгY коомдогу тарбия же^нде сез кылсак, азыр кeпчYЛYктYн YЙYндe интернетке чыгуу, дисктерден ар тYPДYY телеберYYлeрдY кeрYY YЧYн шарт eтe жакшы тYЗYлгeн. Бирок тарбия эмес балдарыбыз видеофильмдерден бири-бирин сабоо, атуу, eлтYPYY, урдоо, сындырууну кeрYп ошолордон YЙрeнYп тарбия алып жатышат.
Заманбап мезгилдин талабына ылайык жацыча ой жYГYртYY мYмкYндYГY жогору, eз элинин учугун улап, чачылганын курай турган инсанды тарбиялоо -башкы милдеттердин бири болууда. Окуучулардын YЙ-бYлeдe жашоо-тиричиликтин эрежелерин eздeштYPYYCY, инсан катары калыптанышы, коомдогу eз ордун табышы анын коомго карата активдYYЛYГY аркылуу ишке ашат. Мектеп менен YЙ-бYлeнYн ортосундагы байланыш жана алардын туура чечилиши мурдатан келе жаткан актуалдуу маселелерден болуп эсептелет [2].
Эл тарабынан узак кылымдарда жаратылып, сакталып, eнYктYPYЛYп келген элдик педагогиканын бай тажрыйбалары жана аны бYГYнкY кYндe жаш муундарды тарбиялоодо колдонуу маселелери педагогика илими тарабынан изилденет. Ар бир элдин узак кылымдар бою топтолгон педагогикалык тажрыйбаларын ар тараптан изилдеп, бYГYнкY илимий педагогиканы ар тараптуу байытуу педагогиканын башкы милдети болуп саналат.
Жыйынтыктар жана талкуулар. Биздин коомубузда баланы тарбиялоодо YЙ-бYлeнYн ролу eтe бийик. Бала бакчага барса да, мектепте окуса да, eзYHYн балалык мезгилинин кeп учурун YЙ-бYлe менен eткeрeт. Ошондуктан баланы YЙ-бYлeдe тарбиялоо ^п тYPДYY жана eтe татаал. Баланы YЙбYлeдe тарбиялоодо кайдыгерлик мамиле болбошу керек. Ар бир балага eзYнчe мамиле талап кылынат.
Улуу педагог К.Д. Ушинскийдин: «Жакшы тарбияланган бала ата-эненин келечектеги бактысы, жаман тарбияланганы атаэненин шору?»- деген асыл ою турмушта толугу менен ырасталууда [8]. Кыргыз элинин макалы «Билимдуу болуш оцой, адам болуш кыйын» деп бекеринен CYЙлeп турбаса керек. Жаш муунду тарбиялоо концепцияны кабыл алуунун онтойлуу шарттары жана актуалдуулугу - жацы социалдык-экономикалык жагдайда Кыргыз Республикасындагы eсYп келе жаткан жаш муундарды - окуучулар менен жаштарды тарбиялоонун бирдиктуу системасы экенин айгинелеп турат.
Акыркы он жыл аралыгында eлкeбYЗдe болгон eзгeрYYлeр, чаржайыт идеология, демократиялык коомго мYнeздYY болгон плюралисттик кeз
караштар, ой жYГYртYYлeр, кептеген YЙ-бYлeгe жана мектептеги балдарга таасир берип, ал тYГYл коомду дагы адеп-ахлак кризисине алып келди.
Андыктан билим берYY системасында ар бир жарандын жеке, адеп-ахлак, эстетикалык, эмгекчил, интеллектуалдык жактан тарбиялоонун максаты менен маани-манызын калыбына келтирип, аны бир катар милдеттер менен бирге ишке ашыруу зарыл. Ушул Жарлык менен унгулаш Кыргыз Республикасынын КББАнын вице-президенти проф. С. Байгазиев тарабынан иштелип чыгып, Билим берYY жана илим министрлиги тарабынан сунушталган «Жаш муундарды рухий-адептик жана патриоттук жактан тарбиялоо» [6] аттуу концепцияда азыркы таалим тарбиянын максаты "Кыргыз Республикасына, мамлекетине ез мекенин, Ала-Тоо, Ата Журтун, анын эгемендYYЛYГYн, кез карандысыздыгын, ез алдынча мамлекеттYYЛYГYн, эл-журтунун ички ынтымак-биримдигин эн жогорку деелет (высшая ценность), - деп эсептеген, муну менен сыймыктанган, ез эне тилин CYЙгeн, калкынын рух нарктарына, моралдык кенчтерине, тYптYY адат-салттарына ан-сезими жана жан дYЙнeсY терен сугарылган, элинин тарыхын мыкты билип, атабабаларынын азаттык YЧYн, бактылуу турмуш YЧYн болгон каарман кYрeшYн ичинен ернек туткан инсанды жетилдирип калыптандыруу", - деп белгиленген. Демек, eзYн eлкeсYHYн еткен тарыхы менен азыркы проблемаларынын контекстинде андаган, ез элин дYЙнeнYн башка eнYккeн элдери менен тен ата даража кYTYп бакубат eмYP CYPYШYнe ез салымын кошууга дараметтYY инсандарды жетилдирYY азыркы Кыргызстанда жаш муундарды тарбиялоонун эн башкы лейтмотиви болуп эсептелет.
Мурда педагогдор тарбиялануучулар тарабынан алдын-ала аныкталган касиеттерге калыптандыруу YЧYн атайын уюштурулган, жетектелген жана текшерилип туруучу процесс катары аныктап келишкен [3]. Бул тарбиялануучуларга эн субъект оруну берилет дагы, тарбиялоо процессинин кыймылдаткыч кYЧY катары педагогдор таанылат. Ал эми тарбиялоо процессинин азыркы мезгилге ылайык - тарбиялоо бул педагог менен тарбиялануучунун аныкталган максаттарга жетуу YЧYн ез ара аракеттенишYYCYHYн (кызматташтыгы) жана ошондой эле eзYн-eзY тарбиялоо иштеринин жыйынтыгы болуп саналат [5]. Демек, тарбиялоо процесси, биринчиден тарбиянын максатына жетYY YЧYн педагог менен YЙ-бYлeнYн ортосундагы аракеттердин жана анын eзYHYн ездук ишмердYYЛYГYHYн аныкталган багытта жYPYШY, экинчиден ал ишмердYYЛYктeрдYн негизинде
тарбияланууларда аныкталган касиеттердин, сапаттардын калыптанышы.
Тарбия процессине коюлган маанилYY психологиялык талап - бул баланы eзYн-eзY таанып билYY жeндeмдYYЛYГYнe ээ кылуу [9]. Баланы тарбиялоо практикасында алардын eзYн-eзY таанып 6^yy процесси кандайдыр бир максатка багытталган жетекчилик менен ишке ашырылышы зарыл. Класс жетекчи, тарбиячы, ата-эне баланын бир нерсенин жасай алышы тууралуу оюна ортоктош болуп ага рухий ГYЛ азык берет. Бул анын ар кандай турмуштук жагдайларда кYчкубат тартуулай турган рефлексиясы.
Ата-эне кандайдыр бир чарбалык маселе чечип атат дейлик, кызы eз пикирин кошкусу келет да eз сeзYн айтат, анда тигилер аны "Сенин ишиц болбосун", "Сен эле калдыц эле, куюшканга кыпчылбай ары турчу", дегендей кагып таштайт. Бул сыяктуу YЗГYЛTYKCYЗ ызада, кагууда болуу, шылдыцга кабылуу жаш адамды эзет, анын кайдыгерлик сапатын eстYрeт, ата-энелердин таасирин жоготот. Бара-бара турмушка пассивдуу кароого алып барат. Балдарга "кел, кецешели, муну кандай кылсак", "сенсиз муну билбей атабыз", "жардам кылчы", "сенин оюц кандай?",- деп турса мунун мааниси чоц. Ата-энелердин балага мындай мамилеси алардын акыл-эсине, билимине ишенгендик гана болбостон, eз бактысын 6^yy сезимин калыптандырат, eзYHYн да пайдалуу инсан экенин тYШYHYYCYнe кeмeктeшeт. Ишмерду^^^н, чыгармачылыгын артырууга жардам берет, eзYн-eзY ачуу, eзYHYн сапаттарын жана MYMKYHЧYЛYГYH туя билYY аракети активдештирет. 0з ара мамиленин y^ бYлeдeгY ушундай системасы кызматташтык мамилеге алып барат, тарбиялоонун eзYн-eзY таанып билYYHYн жана ацдап 6^yyhyh кубаттуу фактору катары кызмат этет.
БYГYн коомубуздун адеп-ахлак кризисинен дуушар болгондугу чындык. Мектептерде рэкет илдети каптап, мунун айынан eспYPYмдeрдYн ден-соолугу жабыркап же eлYмгe учураган фактылары сейрек эмес, бирдиктYY мектеп формасынын жоктугунан пайдаланып, диндик экстремизми мектептерге таасир кылууга умтулуп, окуучулардын мектепке дин кийимдерин (хиджаб) кийип келгенине байланыштуу орто билим берYY сферасына конфликтер пайда болуп жатат. Расмий статистика боюнча, eспYPYмдeрдYн жана жаштардын арасында кылмыштуулук улам eсYYДe. 0лкeбYЗдe бYГYнкY кYндe бацгилерди пайдалангандардын саны 100 мицден ашса, анын 15 пайызын eспYPYм -жаштар тYзeт [4]. 0спYPYмдeрдYн анкеталык жооптору негизинен "акча, пайда, бийлик, байлык, жеке атак-дацк" сыяктуу тYШYHYктeрдYн тегерегинде айланчыктап турат. Аларда турмушка жана адамдарга карата прагматикалык -
пайдакечтик, eзYмчYл мамиле ^ч алып жатат.
БУУнун балдардын укуктары жeнYндe Конвенциясына жана Кыргызстандын мыйзамдарына ылайык тарбия берYY системасынын негизги шарты катары балдардын укуктарын камсыз кылуу зарыл. Жалпы адамзаттын баалуулуктарды, этномаданият салттарын, окуучулардын жаш курак eзгeчeлYГYн, жеке мYнeздeрYн эске алуу менен тарбиялоонун уюшулган тYрлeрYн жана балдардын, eспYPYмдeрдYн, жаштардын (кыздардын) заманбап керектeeлeрYнe толук жооп берген тарбиялоонун милдеттерин жакынкы арада иштеп чыгуу керек.
Корутунду. Жыйынтыгында азыркы учурда таалим-тарбия стратегиясын концепсиясын тYЗYп, кабыл алып анын негизинде узак мeeнeттYY тарбия программасын, практикалык иш-чаралардын комплексин жYзeгe ашыруу eлкeбYЗдe кYн тартибинде турган милдет. Ошондуктан билим берYY процессинде окуучуларды тарбиялоо YЧYн окуу-тарбия процессине ата-энелерди тартуу жана ошондой эле билим берYY уюмундагы балдарынын турмушуна болгон кызыгуусун ойготуу учун ата-энелер менен иштeeнYн формаларын дифференциялоо боюнча педагогдордун билимдердин, компетенцияларын, жана жeндeмдeрYн калыптандырууга багытталган курстарды уюштуруу зарыл.
Адабияттар
1. Акматалиев, А. Кыргыздын кeeнeрбeс дeeлeттeрY. - Бишкек: Шам, 2000. - 348 б.
2. Акматалиев А. Баба салты, эне адеби: элдик салт. - Бишкек: Баласагын 1993. - 340 б.
3. Асипова Н. А. Научно-педагогические основы формирования культуры межнационального общения школьников: автореф. дисс...д-ра пед. наук: 13.00.01. - Алматы, 1998.
4. Конвенция о правах ребёнка. - Б. - 246 с.
5. Кыргыз Республикасынын жарандарын, жаш муундарын рухий-адептик, патриоттук жактан тарбиялоо концепциясы // Кутбилим. 2012. 20-авг.
6. Байгазиев С. Кыргыз Республикасынын жарандарын, жаш муундарын рухий-адептик, патриоттук жактан тарбиялоо концепциясы. - Кутбилим. - Бишкек, 2010, 20-август.
7. Бекбоев И. Кыргыз педагогикасы - кыргыз улутунун жYЗY. - Бишкек: 2010. - 262 б.
8. Ушинский К. Д. О народности в общественном воспитании. - Москва: Педагогика, 1974. - 437 с.
9. Муратов А. Ж. Кыргыз элинин тарбиялык салттарында балдарды социалдаштыруу идеялары // Мектеп. - 2012. - № 3. - 12-17 бб.
10. Кутбилим. - 4.09.2015. - № 33 (10635)
