CC BY
1БАЛА АГЗАСЫНА МАЦЫЗДЫ ДЭРУМЕНДЕРГЕ ШОЛУ ЖЭНЕ Д3 ВИТАМИН1НЕ САПАЛЬЩ ТАЛДАУ
ЖОМАРТОВА ЦАМАЖАЙ ЯКУЩЫЗЫ ХАМИТ АМАНГYЛ ЖАЦЫЩЫЗЫ
6В05302-Химия ББ 4 курс студенттерi, ^.Жубанов атындагы Актебе ещрлш университетi, Актебе, ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацалада мацызды дэрумендердщ биологиялыц эсер1, олардыц тапшылыгыныц салдары царастырылып, дэрумендердщ жеткпеушытн mY3emy цажеттшт неггзделедг.
Мацаланыц мацсаты — балалардыц дурыс всуг мен дамуы Yшiн мацызды дэрумендер туралы ацпарат беру. Мацалада эр дэруменнщ бала денсаулыгына тигiзeтiн оц эсeрi, олардыц жет^пеушшгшц салдары жэне осы дэрумeндeрдi цандай тагамдардан алуга болатыны тYсiндiрiлeдi. Сонымен цатар, бул мацала ата-аналарга балаларын дурыс тамацтандыруга, дэрумендермен цамтамасыз етуге жэне олардыц иммундыц ЖYйeсiн ныгайтуга квмектесетт нусцаулыцреттде цызмет eтeдi.
Бул жумыстыц мацыздылыгы Д3 дэруметн сапалыц зерттеу арцылы оныц цурамыныц жаксы ,жарамдылыцмeрзiмiнiц кандай екетн бше аламыз. Квптеген дэрумендер балалардыц иммундыц ЖYйeсiн кушейтт, ауруларга царсы туру цабшетт арттырады. Бул эЫресе суыц тию, тумау сeкiлдi аурулардыц алдын алуда мацызды.Балалыц шацта дурыс дэрумендермен цамтамасыз етшмеу болашацта созылмалы ауруларга экeлуi мYмкiн. Сондыцтан дэрумeндeрдi уацтылы жeткiлiктi мвлшерде цабылдау денсаулыцтыц нeгiзiн цалайды.
Дэрумендер мидыц жумысын жацсарту, ойлау цабшетт арттыру жэне физикалыц белсендшкке эсер eтeдi. Бул мектепте жацсы оцуга жэне элеуметтт дамуга ыцпал eтeдi.Осылайша, дэрумендер балалардыц жалпы денсаулыгын ныгайтып, олардыц болашац вмiр сапасын жацсартады.
Ty^h свздер: Витамин, рибофлавин, пиридоксин, биотин, фолийцышцылы аскарбин цышцылы табиги,синтетикалыц
Kipicne
Бала агзасыныц калыпты жумыс icreyi y™h микроэлементтермен, соньщ шшде витаминдермен жеткшкп камтамасыз ету мацызды. ^аз1рп уакытта элемде 2 миллиардка жуы; адам витамин тапшылыгынан зардап шегедь Бул тургыда ец осал топтар - жYктi эйелдер, балалар мен жасeспiрiмдер. Балалык шакта дамитын витамин тапшылыгы eмiр бойы колайсыз узак мерзiмдi салдар тYрiнде езше эсер етедь
Ресейшк педиатр Николай Иванович Лунин 1880 жылы тамак ешмдершде акуыз емес, заттардыц болуын аныктады.Майлар, кeмiрсyлар немесе минералды туздар адам агзасыныц калыпты дамуы Yшiн ете мацызды. Арага 15 жыл салып ресейлiк патофизиолог, Императорлык эскери-медициналы; академиясыныц мецгерyшiсi, профессор Виктор Васильевич Пашутин сол жылдары кец тараган цинганыц тагамда eсiмдiктер синтездейтш биологиялык белсендi заттыц жетiспеyiнен дамитынын аныктады,бiрак адам агзасында калыптаспаган. 1911 жылы поляк биохимии Касимир Фанк ^рш кебепнен тиаминдi кристалды тYPде бeлiп алды. Тиаминнiц курылымында амин тобыныц болуына байланысты Фанк «витамин» терминiн колдануды усынды. Кейiнiрек кептеген витаминдердiц курамында амин топтары немесе тiптi азот атомы жок екенi белгiлi болды, бiрак бул термин осы ^нге дейiн сакталган.
Heri3ri бвлiм
Витаминдер - организмнщ физиологиялык функцияларын сактау Yшiн кажеттi кептеген ферментативтi процестердщ каталитикалык белсендiлiгiн камтамасыз етуге катысатын темен молекулалы биологиялык белсендi заттар [1]. ^азiрri уакытта витаминдердiц 13 тукымдасы
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
белгш, олардьщ эркайсысы к¥рамында бiрнеше заттар бар - витаминдер. Витаминдердш химиялык табигаты алуан тYрлi. Ерiгiштiгi бойынша витаминдер майда еритш (А, D, Е жэне К т^кымдасы) жэне суда еритш (В жэне С тукымдасы) болып бeлiнедi. Дене суда еритш еркш витаминдердш аз гана корын жасайды, олар тамак аркылы Yнемi толыктырылуы керек. Суда еритiн дэрумендердш кeпшiлiгi бiрдей тагамдарда кездесетiндiктен, олардыц бiреуiнiц жетiспеушiлiгi сирек байкалады, кеп мeлшердегi жетiспеушiлiк белгiлерi жиi байкалады;
Майда еритiн дэрумендер жануар тект жэне eсiмдiк тектi тагам ешмдершш липидтерiнде болады. 1шекте сшш, олар хиломикрондарга салынып, майда еритiн А, D жэне К дэрумендершш непзп коймасы болып табылатын бауырга тасымалданады. Е дэруменiн сактаудыц негiзгi орны - май тiндерi. Майда еритш витаминдер етке белшш, энтерогепатикалык айналым аркылы кайта сiцедi немесе нэж1спен шыгарылады. Кейбiр метаболиттер несеппен шыгарылуы мYмкiн.
Дэр^ердш практикалык кызмет Yшiн витаминдердш функционалдык касиеттерше карай ж1ктелушщ мацызы зор (1-кесте) [2].
Таблица 1. Функциональная классификация витаминов
Пантотеновая кислота Каротиноиды Витамин А
Фолиевая кислота Витамин А Витамин Р
Рибофлавин Витамин Е
Пиридоксин Витамин С
Витамин В12
Витамин К
Тиамин
Ниацин
Биотин
Витамин тапшылыгыныц непзп себептерг
■ жеткшказ немесе тецгерiмсiз тамактану, д^рыс тармеу жэне eнiмдердi д^рыс сактамау салдарынан тагамнан аз кабылдау;
■ дене белсендшп, стресс, хирургиялык араласу, жYктiлiк жэне лактация фонында каркынды eсу кезецдершде дэрумендерге деген кажеттшктш жогарылауы [3, 4];
■ ас корыту жолдарыныц ауруларында витаминдердш сшушш бузылуы;
■ зэр шыгару жYЙесiнiц ауруларында витаминдердш экскрециясыныц жогарылауы;
■ витаминдердш к¥рылымдык аналогтарыныц эсерi (антивитаминдер);
■ витаминдердш трансформациясына катысатын ферменттердш туа бiткен акаулары. Кiшкентай балаларда витамин тапшылыгы ананыц жасырын гиповитаминозыныц
салдары ретiнде жатырда дамуы мYмкiн жэне жатыршшк инфекцияныц жогары каупiне жэне жатыршшк eсудiц тежелуiне экеледi [5,6].
Дене оцтайлы ж^мыс iстеуi Yшiн аз мeлшерде витаминдердi кажет етедь Дегенмен, олардыц жетiспеушiлiгi, уактылы терапия болмаган жагдайда, кайтымсыз eлiмге экелетш нэтижелерге экеледi (1-сурет).
Микроэлементтердщ жетюпеушшп анадан балага берiледi жэне оньщ салдары бiрнеше урпактыц денсаулыгына эсер eTyi mymkïh. Витамин тапшылыгы адам агзасына OMÏp бойы колайсыз узак мерзiмдi салдарлар тYрiнде балалык шакта дамыган .Копенгаген консенсус орталыгыныц сараптамалык тобы (2012 ж.) гиповитаминоз мен диселементоздыц алдын алу жэне тYзетy мэселесiн шешyдi жаhандык денсаулык сактаудыц басым багыттарыныц бiрi ретшде аныктады.
А дэрумеш агзага тагаммен, оныц iшiнде ß-каротиннiц прекурсоры тYрiнде тYседi, ол негiзiнен iшек кабыргасында ыдырайды.
эсер етедi жiцiшке iшек жэне бул жагдайда тордыц екi молекуласы тYзiледi. ^ан плазмасында А дэрумеш ретинолды байланыстыратын протеинмен жэне преальбуминмен косылып, бауырга тасымалданады (А дэрумеш депосы), онда ол ретинил пальмитат, ретинилацетат жэне ретинилфосфат тYрiнде сакталады. А витаминiнiц белсендi метаболиттерi жасушалык жэне жасуша асты мембраналарыныц гликопротеиндершщ, дэнекер тiнiнiц протеогликандарыныц жэне миелиннщ липидтi компоненттерiнiц - сyльфоцереброзидтердiц синтезшщ курамдас бeлiктерi болып табылады. А дэрумеш стероидты гормондардыц, интерферонныц, А иммуноглобулиншщ, лизоцимнiц синтезiне катысады жэне керу анализаторына эсер етiп, кез торыныц таякшаларындагы визуалды пигменттi - родопсиндi eзгертедi. А витаминiнiц тапшылыгы дYние жYзiнде 190 миллион балада байкалады [10]. Зерттеулер нэтижесiнде 3 жастан 14 жаска дейiнгi балалардыц 70%-да А дэрyменi жеткiлiксiз жетюзшген [11]. Оныц жетiспеyшiлiгi 6 айдан 5 жаска дешнп балаларда кызылша мен ауыр диарея синдромынан болатын eлiм каyпiнiц жогарылауымен байланысты .А дэрумеш тапшылыгыныц ец тэн белпс - ымырт кeрyiнiц бузылуы. Кезге А дэрумеш тапшылыгыныц ерекше белгшерг касац кабыктыц, конъюнктиваныц кургауы, юшу, ойык жара жэне кабыктыц жумсаруы. А дэрyменi тапшылыгы бар балаларда CYЙектердiц eсyi токтайды, барлык мYшелердiц эпителий жасушаларыныц кератозы жэне соныц салдарынан терiнiц шамадан тыс кератинизациясы, асказан-iшек жолдарыныц, несеп-жыныс жYЙесiнiц жэне тыныс алу жYЙесiнiц эпителийiнiц закымдалуы.
А дэрумеш тапшылыгы бауыр дисфункциясына ыкпал етедi атерогенез процестерiн ынталандырады жэне 2 типт кант диабетi сиякты метаболикалык бузылулардыц дамуымен байланысты. ^урсащшшк А витамиш тапшылыгы бар жаца туган нэрестелерде респираторлык дистресс-синдром жэне аорта кецеюшщ даму жагдайлары сипатталган Молекулада ею конъюгацияланган кос байланыстыц болуына байланысты ретинол тиiмдi антиоксидант болып табылады. Ол кабiлеттi токоферолдыц антиоксиданттык эсерiн кYшейтедi, жYктi эйелдерде преэклампсияныц даму каупiн азайтады.
Е дэрумеш бидай урык майынан бeлiнiп, токоферол деп аталды. ^aзiрri уакытта табиги кездерден табылган токоферолдар мен токотриенолдар тобы белгiлi. Олардыц барлыгы бастапкы курамдас токолдыц метил туындылары болып табылады, олар курылымы жагынан ете уксас жэне грек алфавитшщ (а, в, У) эрiптерiмен белгiленедi. а-токоферол ец Yлкен биологиялык белсендiлiктi керсетедь Эсер ету мехaнизмi бойынша токоферол биологиялык антиоксидант болып табылады. Ол жасушалардагы бос радикалдык процестердi басады жэне осылайша жасушалык жэне митохондриялык мембраналардагы липидтердегi каныкпаган май кышкылдарыныц аскын тотыгуыныц тiзбектi реакцияларыныц дамуын болдырмайды.Е дэруменi орталык жYЙке жYЙесiнiц курылымдарын тотыгу закымдануынан коргауга катысатыны аныкталды, оны колдану милык атаксия, когнитивтш бузылулар, есте сактау кабшетшщ бузылуы, оку жэне эмоционалдык бузылулар кезiнде негiзделген .Токоферол молекулаларындагы кос байланыстарды тотыгудан коргай отырып, А витаминшщ биологиялык белсендiлiгiн арттырады. Гем мен белоктардыц биосинтезiне катысады, митохондриялардагы тыныс алу "пзбепнщ курамдас белш болып табылатын убихинонныц биосинтезiн бакылайды. Осы отбасыныц витaминдерiн жеткiлiксiз кабылдаганда мыналар байкалуы мYмкiн: эритроциттердщ гемолиз^ креатинурия, булшыкеттерде сфинголипидтердщ тундырылуы, орталык жYЙке жYЙесiнiц жэне перифериялык аксондардыц демиелинизациясы неврологиялык бузылулармен кeрiнедi
D дэрумен1 (кальциферол) - стерол туындыларына жататын химиялык байланыскан косылыстар тобы. Ец биологиялык белсендi витаминдер D2 жэне D3. Адам агзасында D3
Рисунок 3. Молекулярные механизмы воздействия витамина 0 на физиологию человека[23]
УФ излучение солнца
25-OH-Dj
холекальциферол (D3) 7-дегидрохолестерол
транспорт в плазме крови
VDBP
VDR
>
связывание с рецептором
УРВР белок
\Я)Р рецептор
1,25-(OH)j-D3 (кальцит риол)
комплекс VDR-ДНК VDR
витамиш 25 жэне 1 позицияларда гидроксилденген жэне биологиялык белсендi косылыс 1,25-дигидрохолекальциферолга (кальцитриол) айналады (3-сурет).
Сурет 3. Д витаминшщ адам физиологиясына эсер етушщ молекулалык механизмдерi [23]
Кальцитриол кальций мен фосфат алмасуын реттеуге катыса отырып, iшекте кальцийдщ ацуш жэне CYЙек тшшщ кальцинациясын, бYЙректе кальций мен фосфаттардыц реабсорбциясын ынталандыратын гормондык функцияны орындайды. ^андагы кальций концентрациясы тeмен болган кезде, ол CYЙектерден кальцийдщ мобилизациясын ынталандырады. Балалык шакта D витаминшщ жетюпеушшпмен CYЙек тшшщ элсiреген минералдануынан туындаган фосфор-кальций алмасуыныц бузылуы дамиды.СYЙек тшшщ элементтершщ резорбциясы жэне CYЙектердiц жумсаруы (остеомалакия) байкалады. Алгашкы тютердщ пайда болуыныц жэне дентиннщ дамуыныц кешiгуi байкалады. Булшык ет талшыктарыныц иннервациясыныц бузылуына жэне булшыкеттердеп зат алмасуыныц бузылуына байланысты булшыкет гипотензиясы дамиды.
Мектеп жасындагы балалардыц D дэруменш кабылдауы тумаумен сыркаттанушылыктыц тeмендеуiне экеледi жэне бронх демiкпесi бар наукастарда eршу жиiлiгiн тeмендетедi. ^ан сарысуындагы 25-гидроксихолекальциферол децгейi мен дене салмагыныц индексi, бел шецберi, систолалык жэне диастолалык кан кысымы, жалпы холестерин жэне жогары тыгыздыктагы липопротеидтер, триглицеридтер, глюкоза, инсулин жэне инсулинге тeзiмдiлiк индекс [24]. Д витаминi барлык майда еритiн витаминдердiц сiцуiне эсер ете отырып, eт кышкылдарыныц синтезш реттейдi. Еылыми эдебиеттердi жYЙелi шолуга сэйкес, 25-гидроксихолекальциферол децгейi тeмен балаларда 1 типт кант диабетiнiц даму кауш жогары. ЖYктiлiк кезiндегi D витаминiнiц тeмен децгейi гестациялык кант диабет каупiнiц жогарылауымен байланысты .
К дэрумеш eсiмдiктерде филлохинон (К1), iшек флорасыныц жасушаларында менакинон (К2) тYрiнде бiрнеше тYPде болады.
ол кан ую факторларын белсендiруге катысады: протромбин (II фактор), проконвертин (VII фактор), Рождестволык фактор (IX фактор) жэне Стюарт факторы (X фактор). Бул акуыз факторлары белсендi емес прекурсорлар ретiнде синтезделедi. К витамиш кофермент ретшде карбоксилдену реакцияларына катысады. К витаминшщ жетюпеушшгшщ негiзгi кeрiнiстерi кан кету болып табылады.
В1 дэрумен1 (тиамин) eзiнiц коферментпк тYрiнде - тамин пирофосфатында эрекет етедi жэне а-кетокышкылдарыныц (пируват жэне а-кетоглюторатдегидрогеназа) жэне 2-кетосахаридтердiц (транскетолаза) декарбоксилдену катализше катысады.
В1 дэрумеш тапшылыгыныц ец тэн белгiсi нервтердеп дегенеративтi eзгерiстерге негiзделген полиневрит болып табылады. Бiрiншiден, жYЙке окпандары бойымен ауырсыну дамиды, содан кейiн тершщ сезiмталдыFы мен параличi жогалады. Тиамин тапшылыгы орталык жYЙке жYЙесiнiц тшдершде энергия алмасуыныц бузылуыныц дамуына жэне нейрондык дегенерацияFа экеледi [31]. В1 дэруменi тапшылыFы мен склероздыц даму каутнщ жоFарылауы арасында байланыс орнаты!етан [32].
В1 тапшылыFыныц таFы бiр мацызды белгiсi жYрек-тамыр жYЙесiнiц патологиясы болып табылады, ол жYрек ырFаFыныц бузылуымен, кeлемiнiц улFаюымен жэне жYрек аймаFындаFы ауырсынудыц пайда болуымен кeрiнедi [33]. Сипаттамалык белгiлерге сонымен катар асказан-iшек жолдарыныц секреторлык жэне моторлы функцияларыныц бузылуы иммунитеттiц тeмендеуi жатады . В1 тапшылыFын тYзету 2 типтi кант диабетiнiц ауырлы^ын тeмендетедi , ал септикалык шокпен ауыратын наукастарда метаболикалык параметрлердiц айтарлыктай жаксаруына экеледi .
В2 дэрумеш (рибофлавин) флавин моно- ^МЫ) жэне флавин ди- (ФАД) нуклеотидтерi тYрiндегi тотыFу-тотыксыздану процестерiн катализдейдi, мысалы, ацил-КоА дегидрогеназа ферментi аркылы сутегiнiц электрон тасымалдау реакцияларын.
Балалардагы рибофлавин тапшылыгыныц клиникалык Kepmici ecудiц тежелушде, ауыз куысындагы кабыну пpоцеcтеpiнде, ауыздыц бурыштарындагы узак уакыт жазылмайтын жарыктарда жэне мурын-ерш катпарыныц деpматитiнде кершедь ^здщ типтiк кабынуы: конъюнктивит, касац кабыктыц васкуляризациясы, катаракта. ЖYpек булшыкетшщ жалпы булшыкет элciздiгi дамиды. Парестезия, ащр рефлекстершщ жогарылауы, атаксия жэне гипохромды анемия байкалуы мYмкiн . ЖYктiлiк кезiнде В2 витаминшщ жет1спеушшп болуы мYмкiн урыкта кацкалык ауыткуларды дамытады. Рибофлавин тапшылыгыныц иммунологиялык тeзiмдiлiктi тeмендетудегi мацызы дэлелденген . Рибофлавин тапшылыгын толыктыру гипертониямен ауыратын адамдарда кан кысымыныц тeмендеуiне экелетiнi кepcетiлген.Рибофлавиннiц жогары дозаларымен емдеу прогрессияны баяулатады жэне Браун Виалетто ван Лаэр синдромы бар балаларда неврологиялык тапшылыкты азайтады .
В6 витамин! (пиридоксин) организмде Yш тYPде болады: пиридоксол, пиридоксаль, пиридоксамин. Пиридоксальдык ферменттер амин кышкылдарыныц метаболизмiнде шешушi peл аткарады: аминкышкылдарыныц трансаминдену жэне декарбоксилдену реакцияларын катализдейдi, жеке амин кышкылдары: серин, треонин, триптофан, ^юрт бар амин кышкылдары алмасуыныц спецификалык реакцияларына катысады. В6 дэpуменi тапшылыгыныц кepiнicтеpiне жатады:элаздш, шаршау ттркену, уйкыныц бузылуы. Себореялык дерматит бет, бас теpici, стоматит, глоссит жэне хейлиттерде байкалады. Нэрестелерде В6 витаминшщ тапшылыгы орталык жYЙке жYЙеciнiц козгыштыгыныц жогарылауы жэне ГАМК тежегiш тараткышыныц жеткiлiкciз тYзiлуiмен байланысты меpзiмдi конвульсиялар pетiнде кepiнуi мYмкiн. Пиридоксиннщ жатыpiшiлiк жэне босанганнан кешнп мидыц дамуындагы peлi дэлелденген .В6 дэpуменi тапшылыгы eкпе рагы, ишемиялык инсульт, кант диабетi жэне депрессиялык жагдайлар даму каутнщ жогарылауымен байланысты. Пиридоксин жетюпейтш диета анемияныц дамуына, ecудiц тежелуiне, лимфа тшшщ атрофиясына, лейкоциттер мен антиденелердщ болмауына жэне нэтижесшде инфекцияга тeзiмдiлiктiц тeмендеуiне ыкпал етедь
В7 витамиш(биотин) аралык метаболит ретшде кeмipкышкыл газын тасымалдау реакцияларына катысады. Биотин пуриндш нуклеотидтердщ синтезше катысады жэне коллагеннщ cинтезiне катысатын ^юрттщ кeзi болып табылады. Биотиннщ жетicпеушiлiгiнде дерматит пайда болады, ол терЫц кызаруымен, кабыршактануымен, сонымен катар май бездершщ кeп секрециясымен сипатталады. Шаш тYcуi, тырнактардыц закымдануы, булшыкеттердеп ауырсыну, шаршау жэне депрессия байкалады. Биотиннщ ферментативт жетicпеушiлiгiмен байланысты ауыр тапшылыгы кезiнде миелопатия жэне еюжакты кepу нейропатиясы дамиды. Биотиннщ жогары дозалары шашырацкы склерозды емдеудщ тиiмдi куралы pетiнде колданылады.
В9 витамин! (фолий кышкылы)
Фолий кышкылы-алгаш рет 1941 жылы eciмдiктеpдiц жасыл жапырактарынан (лат. *Folium* - жапырак) бeлiнiп алынды. Фолий кышкылы феpментативтi турде тетрагидрофолий кышкылына айнала алады, ол пуриндш нуклеотидтер cинтезiне, глицин мен серин алмасуына катысатын коферменттер синтезшщ субстраты болып табылады. Фолий кышкылыныц жетюпеушшгшщ ец кeп тараган белгiлеpi - кан тYзiлуiнiц бузылуы (макроцитарлык анемия), лейкопения жэне баска да жYЙелеpдiц кызметiнiц бузылуы.Фолий кышкылыныц жетюпеушшг eздiгiнен тYciк тастау, плацентаныц меpзiмiнен бурын ажырауы жэне преэклампсияныц даму каутнщ жогарылауымен байланысты. ЖYктi эйелдщ фолий кышкылымен жеткiлiктi камтамасыз етiлуi урыктыц жатыpiшiлiк дамуыныц кiдipу каупщ жYЙке тYтiкшеciнiц акауларыныц, жырык тацдай, психикалык жэне аутиcтiк cпектpлi бузылыстардыц пайда болу жиiлiгiн азайтады. ЖYктiлiк кезiнде фолий кышкылын колдану анемияныц алдын алады жэне босану кезшдеп кан аздык каупiн тeмендетедi.
Аскорбин кышкылы(С витамин!) — бул суда еpитiн мацызды витаминдеpдiц бipi. Ол ^теген биохимиялык процестерге катысып, агзаныц жалпы денсаулыгы Yшiн мацызды peл аткарады. Аскорбин кышкылыныц негiзгi кызметтерг
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
1.Аскорбин кышкылы иммундык жYЙенiц жумысына ыкпал етiп, аFзаныц инфекцияларFа карсы туру кабшетш кYшейтедi.
2.Аскорбин кышкылы бос радикалдарды бейтараптандырып, жасушаларды закымданудан корFайды.
3.С витамиш коллагеннiц, яFни дэнекер улпаларыныц, терi, CYЙек, буындардыц калыптасуы мен регенерациясы Yшiн мацызды.
4. Аскорбин кышкылы темiрдiц аFзада жаксы ашршуше кeмектеседi, бул анемияныц алдын алуFа септiгiн тигiзедi.
Аскорбин кышкылыныц жетюпеушшш-цинга (кыркулак) сиякты ауруларFа экелуi мYмкiн, бул жаFдай кызыл иектiц канауымен, элсiздiкпен жэне жаралардыц баяу жазылуымен сипатталады.
Аскорбин кышкылын цитрустык жемiстерден (апельсин, лимон), кызанак, бурыш, картоп жэне жасыл жапыракты кeкeнiстерден табуFа болады.
Зерттеудщ максаты
Yлгiдегi D3 витаминшщ (холекальциферол) болуын йод ерiтiндiсi аркылы сапалык талдау эдiсiн колдана отырып аныктау. Бул зерттеу кeбiнесе косымша эдiс ретiнде колданылады жэне дэруменнщ накты концентрациясын емес, тек оныц болу-болмауын кeрсетедi.
^уралдар мен материалдар:
-Пробиркалар
- Пипеткалар
- D3 витамиш бар майлы ерiтiндi (Yлгi)
- Йод ерiтiндiсi (2% спиртпк ерiтiндi)
- Суйык май (егер кажетп коспалар дайын болмаса)
- Спирт шамы (кажет болса)
- Туракты штатив
Эд1с (рэс1м):
1. ПробиркаFа 1-2 тамшы курамында D3 витаминi бар Yлгi ертндш косыцыз (мысалы, холекальциферол бар майлы ертнд^.
2. ПробиркаFа йод ерiтiндiсiнiц бiрнеше тамшысын косыцыз.
3. Пробирканы акырын араластырып, тYC eзгерiсiн бакылацыз.
Нэтижелердi тYсiндiру:
- Егер tyc езгерш, сары-коцыр рецк пайда болса, бул Yлгiде каныкпаган косылыстар бар екенш кeрсетуi MYMKrn.
- Нактырак нэтиже алу Yшiн Yлгiге алдын ала тазартылган май косып, реакцияны бакылаган дурыс. Бул майдагы косымша каныкпаган косылыстарды аныктауга кeмектеседi.
Есептеулер:
Бул сапалык реакция болFандыктан, накты есептеулер кажет емес. Алайда, тус eзгерiсiнiц жылдамды^ын жэне каркындылыFын баFалау аркылы улпде витаминнiц немесе каныкпаFан косылыстардыц бар-жоFын баFалауFа болады. Накты сандык нэтижелер алу ушш баска талдау эдiстерi (мысалы, жоFары тиiмдi суйыктык хроматографиясы немесе масс-спектрометрия) усынылады.
Ескерту:Йодпен бул реакция витаминнщ бар екенiн дэл ^рсетпейд^ eйткенi ол каныкпаFан май кышкылдарымен немесе баска косылыстармен эрекеттесуi мумкш. D3 витаминiн аныктау Yшiн дэлiрек жэне сенiмдi эдiстердi колданFан дурыс.
Корытынды
^орытындылай келе Иэ, балаFа витаминдер беруге болады, бiрак бул бiрнеше факторFа байланысты жэне белгш бiр ережелердi сактау кажет.
1.Дэр^ермен кецесу
Витаминдердi баланыц денсаулыFына, жасына жэне кажеттiлiктерiне карай тек дэр^ердщ кецесiмен беру мацызды. Эдетте, балаларFа витаминдер жетiспеушiлiгi тек дурыс тамактанбау немесе ерекше денсаулык жаFдайлары болса Fана кажет. Балалардыц кeпшiлiгi дурыс жэне тецдеспршген тамактанса, витаминдердiц жеткшкп мeлшерiн тамактан алады.
2. ^ажеттшкке карай
Кейбiр жаFдайларда балаларFа витаминдер жетюпеушшп туындауы мYмкiн. Мысалы:
- D витаминi — кYн сэулесшщ жеткiлiксiздiгi кезiнде, эсiресе кыс айларында кажет болуы мYмкiн.
- Темiр— анемияны болдырмау Yшiн кажет.
- С жэне В витаминдерi— кейбiр балаларда тамактану ерекшелштерше байланысты кажет болуы мYмкiн.
3.Дозалау
БалаларFа берiлетiн витаминдердiц мeлшерiн катац кадаFалау керек. Витаминдердiц мeлшерi **жасына**, **салмаFына** жэне **денсаулык жаFдайына** сэйкес аныкталады. Мысалы, А витаминiнiц артык мeлшерi денсаулыкка зиянды болуы мYмкiн, себебi ол майда еритiн витамин жэне аFзада жинакталады.
4. Витаминдш кешендер
Егер бала тамактану барысында кажеттi барлык витаминдердi ала алмаса, педиатр мультивитаминдш кешендердi усына алады. Мундай кешендер балаларFа арналFан арнайы мeлшерде жасалады жэне курамында мацызды микроэлементтер болады.
5. Натуральды ^здер
Дурыс тамактану — витаминдердiц ец жаксы кeзi. Жаца пiскен кeкeнiстер, жемiстер, CYт eнiмдерi, ет жэне балык — витаминдер мен минералдарFа бай. Баланы табиFи eнiмдермен тецдеспршген тамактандыру аркылы косымша витаминдердi азайтуFа болады.
6Артык тутынудыц кауiптiлiгi
Кейбiр витаминдердi, эсiресе майда еритiн (А, D, Е, К) витаминдерiн артык мeлшерде кабылдау уытты болуы мYмкiн. Сондыктан eздiгiнен немесе артык мeлшерде витаминдердi беруден аулак болу керек.
Витаминдердi балаFа беруге болады, бiрак бул тек дэрiгердiц нускауымен жэне накты кажеттшкке карай жYргiзiлуi керек. Витаминдердi кабылдаудыц дурыс дозасын сактау жэне балаFа табиFи тамак ^здершен жеткiлiктi корек беру мацызды.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Radimer K et al. Dietary supplement use by US adults: data from the National Health and Nutrition Examination Survey, 1999-2000. *American journal of epidemiology*, 2004, 160, 4: 339-349.
2. Спиричев В.Б. Витамины для провизоров и фармацевтов. 2004.
3. Коденцова В.М., Вржещинская О.А., Мазо В.К. Витамины и окислительный стресс. *Вопр. Питания*, 2013, 3: 82.
4. Коденцова В. М., Вржещинская О.А. Лукоянова О.Л. Витамины в питании кормящей женщины и ее ребенка. *Гинекология*, 2002, 4, 4.
5. Fortmann SP et al. Vitamin and mineral supplements in the primary prevention of cardiovascular disease and cancer: an updated systematic evidence review for the US Preventive Services Task Force. *Annals of internal medicine*, 2013, 159, 12: 824-834.
6. Lin K et al. US Preventive Services Task Force US Preventive Services Task Force. Screening for chronic obstructive pulmonary disease using spirometry: summary of the evidence for the US Preventive Services Task Force. *Ann Intern Med*, 2008, 148, 7: 535-543.
7. Захарова И.Н., Сугян Н.Г., Дмитриева Ю.А. Дефицит микронутриентов у детей дошкольного возраста. *Вопросы современной педиатрии*, 2014, 13, 4.
8. Morris CD, Carson S. Routine vitamin supplementation to prevent cardiovascular disease: a summary of the evidence for the US Preventive Services Task Force. *Annals of Internal Medicine*, 2003, 139, 1: 56-70.
9. Gahche J et al. Dietary supplement use among US adults has increased since NHANES III (19881994). *NCHS data brief*, 2011, 61: 1-8.
10. Suri D et al. Sensitivity and Specificity of Serum Retinol in Determining Vitamin A Deficiency. The FASEB Journal, 2015, 29, 1, Supplement: 403.8.
