Научная статья на тему 'БАДИИЙ ГИМНАСТИКА БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИЛАР ОРГАНИЗМИДА МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИДА КАРДИО РЕСПИРАТОР ТИЗИМИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР'

БАДИИЙ ГИМНАСТИКА БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИЛАР ОРГАНИЗМИДА МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИДА КАРДИО РЕСПИРАТОР ТИЗИМИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
70
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
спорт / физиология / физиологик ўзгаришлар / педагогика / тадқиқот / кардио-респиратор . / sports / physiology / physiological changes / pedagogy / research / cardio-respiratory.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Сейдалиева, Л. Д., Хайруллаева, Н. Д.

Антропометрик методлар асосида бадиий гимнастика билан шуғулланувчи гимнастикачи қизларнинг кардио-респиратор тизими баъзи параметларининг функционал ҳолатини, 12-14 ёшли гимнастикачиларнинг жисмоний ривожланиш даражасини тадқиқ этиб машғулотлар жараёнида кардио-респиратор ва физиологик ўзгаришларни ўрганиш .

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHANGES IN THE CARDIO-RESPIRATORY SYSTEM IN THE PROCESS OF EXERCISE IN THE BODY OF RHYTHMIC GYMNASTICS

To study the functional status of some parameters of the cardio-respiratory system of gymnasts engaged in rhythmic gymnastics on the basis of anthropometric methods, the level of physical development of gymnasts aged 12-14 years to study cardio-respiratory and physiological changes during training.

Текст научной работы на тему «БАДИИЙ ГИМНАСТИКА БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИЛАР ОРГАНИЗМИДА МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИДА КАРДИО РЕСПИРАТОР ТИЗИМИДАГИ ЎЗГАРИШЛАР»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

БАДИИЙ ГИМНАСТИКА БИЛАН ШУГУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИЛАР ОРГАНИЗМИДА МАШГУЛОТ ЖАРАЁНИДА КАРДИО -РЕСПИРАТОР ТИЗИМИДАГИ УЗГАРИШЛАР

Антропометрик методлар асосида бадиий гимнастика билан шугулланувчи гимнастикачи цизларнинг кардио-респиратор тизими баъзи параметларининг функционал уолатини, 12-14 ёшли гимнастикачиларнинг жисмоний ривожланиш даражасини тадциц этиб машгулотлар жараёнида кардио-респиратор ва физиологик узгаришларни урганиш .

Калит сузлар: спорт, физиология, физиологик узгаришлар , педагогика, тадцицот, кардио-респиратор.

CHANGES IN THE CARDIO-RESPIRATORY SYSTEM IN THE PROCESS OF EXERCISE IN THE BODY OF RHYTHMIC GYMNASTICS.

ABSTRACT

To study the functional status of some parameters of the cardio-respiratory system of gymnasts engaged in rhythmic gymnastics on the basis of anthropometric methods, the level of physical development of gymnasts aged 12-14 years to study cardio-respiratory and physiological changes during training.

Keywords: sports, physiology, physiological changes, pedagogy, research, cardio-respiratory.

ИЗМЕНЕНИЯ В КАРДИО-ДЫХАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЕ В ОРГАНИЗМЕ СПОРТСМЕНОВ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ГИМНАСТИКИ

Изучить функциональное состояние некоторых показателей кардиореспираторной системы гимнасток, занимающихся художественной гимнастикой, на основе антропометрических методов, уровень физического

d https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-3-1248-1256

Л. Д. Сейдалиева

Узбекистан Давлат Жисмоний Тарбия ва Спорт Университети доценти

Н. Д. Хайруллаева Узбекистан Давлат Жисмоний Тарбия Спорт Университети укитувчиси.

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

развития гимнасток 12-14 лет, изучить кардиореспираторные и физиологические изменения в процессе тренировки.

Ключевые слова: спорт, физиология, физиологические изменения, педагогика, исследования, кардиореспираторная система.

Гимнастика - жисмоний тарбиянинг жисмоний ривожланиш ва айникса биринчи навбатда кордио-респиратор тизими фаолиятини яхшиланишига таъсир килувчи спорт туридир.

АДАБИЁТЛАР ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Утказилган тадкикотлар натижаларининг аксарияти куйидаги илмий манбааларда уз тасдигини топган. Катта експериментал материал ва даврларнинг ривожланишига багишланган тугрукдан кейинги онтогенез, ёш даврлари, ривожланишнинг нозик ва мухдм даврларини аниклаш енг му^им морфо-функционал тизимларнинг тизимли шаклланиши каби илмий тадкикотларда тасдикланган (Кузин, Б.А. Никитюк, 1996, В.К. Балсевич, 2000, Сафарова Д.Д. 2015).Бу муаммо тадкикот муаммоси сифатида куплаб тадкикотчилар еътиборини тортди хусусан маълум ёшдаги болаларнинг жавоб даражаси, уларнинг кулай ривожланиши ва такомиллашувига ёрдам берувчи таъсирлар, хдётий куникма ва кобилиятлари (Лях В.И.,1990 йил, А.Г. Комков, Е.В. Антипова, 2003).

Тадкикот методлари.

1. Антропометри улчовлар (огирлик, буй, унг ва чап кулнинг динамометрияси (кучни, кувватни улчаш)

2. Физиологик тадкикотлар

3. Педагогик эксперимент таснифи

4. Математик статистика методлари

Антропометрик улчовлар. Болаларнинг жисмоний ривожланиши умумкабул килинган методлар асосида утказилган антропометрик улчовлар оркали олинган маълумотлар натижасида аникланди. Антропометрик тадкикотлар уз ичига огирлик, буй, унг ва чап кулнинг динамометрияси камраб олди.

Жисмоний курсаткичларни аниклаш методлари. Гимнастикачиларнинг ташки нафас олиш аъзосининг функционал хрлатини урганиш учун умум кабул килинган спирометрия методини куллаш асосида нафас олиш сони ва упканинг тириклик сигими (УТС) улчанди.

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 3

educational, natural and social sciences A ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Юрак-томир тизимининг функционал холатини аниклаш учун биз томондан куйидаги тадкикот методлари кулланилди: пульсни пальпаторли улчаш, артериаль босим - Коротков методи асосида улчанди.

ТАД^ЩОТ НАТИЖАЛАРИ

12-14 ёшли болаларда тана огирлигининг усиб бориши купинча ахамиятли узгаришларга бардош беришни талаб килсада, унинг узунлигини урганиш тана огирлигини тугри бахолаш учун хам зарурдир.

Биз томондан жисмоний ривожланишни тадкик этиш жараёнида олинган антрометрик кусаткичлар 1 -жадвалда курсатилган.

1-жадвал

12-14 ёшли ёш спортчилар ва усмирлар жисмоний ривожланишининг курсаткичлари

Курсаткичлар Назорат гурухи Тадкикот гурухи

n=10 n =10

Тадкикот Тадкикот Тадкикот Тадкикот

бошида охирида бошида охирида

М М

Буй (см) 148,5 148,5 151,2 151.2

Огирлик (кг) 38 38 40 40

1-расм. 12-14 ёшли (буй) ёш спортчилар ва усмирлар жисмоний риволанишининг курсаткичлари

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Отирлик (кг)

50 40 зо 20 Ю О

3S за 40 40

I

ТЛДК.И К,ОТ

бошмда

ТПДМ,Н КОТ

охи ридз

назорат гурух,и

ТЛДК.И к,от Ö О LLJ и да

ТЛДК,И 1фТ

охи рида

тадк,и к,от гурух,и

12-14 ёшли (оFирлик) ёш спортчилар ва усмирлар жисмоний риволанишининг курсаткичлари

Биринчи жадвалда курсатилган маълумотларга мувофик огирлик ва буй курсаткичлари тадкикот охирига келиб назорат ва тадкикот гурухларида хам узгармаганлиги куринадики. Шунингдек, жадвалга асосан жисмоний ривожланишдаги уртача киймат курсаткичи назорат гурухига нисбатан тадкикот гурухида унчалик юкори эмаслигини куриш мумкин (1-2 расмлар).

2-жадвал

12-14 ёшли ёш спортчилар ва усмирлар динамометриясининг курсаткичлари

Курсаткичлар Назорат гурухи n=10 Тадкикот гурухи n =10

Тадкикот бошида Тадкикот охирида Тадкикот бошида Тадкикот охирида

М М

У1нг кул панжа кучи (кг) 20,8 22.3 21,5 25,2

Чап кул панжа кучи (кг) 15,4 17 16,5 21,7

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

3-pacM. 12-14 em^H em cnopTHH^ap Ba yeMHp^ap gHHaMOMeTpHHCHHHHr

KypcaTKHH^apH

Hkkhhhh ^agBanga TagKHK этнпaeтгaн em rHMHacTHKaHH KH3nap TagKHKOT öomHga 21.5 Kr KypcaKHHga yHr Kyn naH^a KyHHra эгa öynraH öynca, TagKHKOT oxHpHra Kennö эсa 25.2 Kr Kynra эгa öyngnnap, 6y эсa yHr Ky^ naH^a KyHHHHHr 4.3 Kr omraHnnrHHH KypcaTagH. fflyHHHrgeK, TagKHK этнпaeтгaн rypyxHHHr nan Kyn naH^a KyHH TagKHKOT öomHga 16.5 Kr öynca, TagKHKOT oxHpHga 21.7 Kr oynraHnnrHHH Ba nan Ky^ KyHH 5.2 Kr omraHnnrHHH KypcaTgH.

Ha3opaT rypyx^ga TagKHKOT öomHga yHr Ky^ naH^a KyHH 20.8 Kr Tammn KHnraH öynca, TagKHKOT oxHpHra KenHÖ 22.3 Kr TamKHn KHngH. YHr Ky^ naH^a KyHH 1.5 MapTara omgH, nan Ky^ naH^a KyHH 15.4 Kr öynraH öynca, TagKHKOT oxnpnra Kennö 17 Kr TamKHn KHngn. ^an Ky^ naH^a KyHH 2.4 Kr omgH.

OnHHraH MatnyMOTnapgaH TagKHK этнпaeтгaн rypyxga gHHaMOMeTpHa KypcaTKHHnapH Ha3opaT rypyx^ra HHcOaTaH aHHa WKopH экaнпнгннн aHHK^aHgH (3-pacM).

Ymöy MatnyMOTnap TagKHK этнпaeтгaн rypyxgarH em rHMHacTHKaHHnap

Ha3opaT Ba TagKHKOT rypy^apugaru 12-14 emiH em cnopTHH^ap Ba ycMHp^apHHHHr Kapguo- pecnupaTop TH3HMHgarH KypeaTKHH^apH

KypeaT- Ha3opaT rypy^H n=10 TagKHKOT rypyxi n=10

KHH^ap TagKHKOT öomiiga TagKHKOTOxnpnga TagKHKOT 6omHga TagKHKOT OXHpHga

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

thh Mamr thh Mam- ^hcm Thh Mamr ^hcm Thh Mam- ^HCM

h y-HOT ^HCMO h rynoT o-hhh h ynOT O-HHH h rynoT O-HHH

xong ypTa- -HHH xong ypTa- Tapöua x,on- ypTa- Tapöua x,ong ypTa- Tapöua

a cuga Tapöna a cuga gapcu- ga cuga gapcH- a cuga gapcH-

gapcu- gaH gaH gaH

gaH cyHr cyHr cyHr

cyHr

MpaKHHHr 79 140 95 78,2 135 90 76,2 165 90 71,4 160 88

KHCKapum

eoHH.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

( M./gaK

ÄpTepua^ 95/6 120/65 100/50 95/5 125/60 100/50 95/8 130/80 100/80 95/8 130/80 100/80

KOH öoeuMH 5 0 3 0

(MM.ey.)

ny^e 50 65 50 45 65 50 12 50 20 15 50 20

öoeuMH

( MM.e.y.)

5-pacM. Ha3opaT Ba TagKHKOT rypy^apugarH 12-14 em^u em enopTHH^ap Ba ycMHp^apu ynKaeuHHHr Ha(|)ae o^um chfhmh KypeaTKHH^apu

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Упканинг нафас олиш сигим и (УНОС)

Нафас олишда мафасии фимаб т^роша (НОН9Т<ш)

3500 --

ЖИСМОНИЙ ТЭрбиЯДарО тарбия ЖИСКОНИН ТзЗбиа ЖИСМОНИЙ ТЭр6иЯ ДЗРКИ тербия жасиокин тэебмя лэоси тзэСия

тэрбий уртжида дээсидан сунг тербия узтесида дарсидан сунг тербия ургаснза дзослзан сунг тарбня уртескда дарскдан гуиг

дарситеча дзрсигвча дарс^'зча дзрсигачэ

Тадоирт бошида Тздяивдт окирода бошида Таддаит о*ир*ща

Назорат гуруци Тмкикртгуруч*

ХУЛОСА.

ёш гимнастларнинг организм тузулиши ва функциональ холатидаги юз бераётган узгаришлар жисмоний машклар билан тизимли равишда шугулланиш таъсирида руй бериши асосланган.

Утказилган тадкикотлар натижасида назорат ва тадкикот гурухларида юрак кискариши частотаси (ЮК^Ч) тубдан фарк килиши аникланди. Тадкикот гурухидаги ёш гимнастларда тинч холатда Ю^Ч 6.2% узгаради, Ю^Ч тинч холатда назорат гурухидаги усмирларда 1.1% узгаради. ЮК^Чнинг пасайиши юрак ишлашини самарадорлиги-теамкорлигини курсатади, яъни унинг энергияга булган талабалари, кон билан таъминлаш хамда кислородни истеъмол килиши Ю^Ч боглик булиб, Ю^Ч канчалик юкори булса ушбу курсаткичлар шунчалик ошиб боришидан далолат беради. Шуниниг учун хам шу ва бошка холатларда юракнинг конни хайдаши, "юрак уруши" (тинч холатда ва мушкалар ишлаши давомида) гимнастика билан шугулланувчи ёш спортчиларда юрак ишлашининг самарадорлиги, назорат гурухидаги усмирларга нисбатан юкоридир. Тадкикот гурухидаги ёш спортчиларда артериаль босимнинг киймати назорат гурухидаги усмирларга нисбатан баландир. Тадкикот бошида жисмоний машгулотлар мобайнида 12-14 ёшли усмирларда систолик босим назорат гурухида 26% хамда тадкикот гурухида

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

36% купаяди. Тадкикот охирида тинч холатда СБ назорат гурухида 31.5% гача, тадкикот гурухида эса 37% гача ошди. Назорат ва тадкикот гурухидаги систолик босим узгаришлар сайёр асаб тонусининг ошиши, юрак мушакларида элетролит алмашинувнинг оптималлашуви билан, миокард кискариш лаёкатининг, конайланишни назорат килувчи механизмларнинг яхшилиниши билан асосланилади.

Натижалар тахлили упканинг нафас олиш сигими (УНОС) ва нафас олишда нафасни ушлаб туриш вакти назорат гурухига нисбатан тадкикот гурухида юкори эканлигини курсатди. Тадкикот гурухида УНОС тинч холатда 50% ошади, назорат гурухида эса тинч холатда УНОС 25% ошди. УНОС ва нафасни ушлаб туришнинг ошиши упка вентиляцияси ахамиятини ошишини ва кислородга булган эхтиёни кондирилишини асослайди. Шунинг учун хам тадкикот гурухидаги ёш гимнастлар назорат гурухидаги усмирлардан упкада хавонинг яхши алмашиниши ва упка пуфакчаларида кислород захирасининг купайиши билан фарк килади. УНОС ошиши Ю^С ва нафас олиш частотасининг тинч холатда хамда юклама вактида камайишига олиб келади.

Гимнастика билан тизимли равишда шугулланиш кон айланиш томирлари тармогининг ривожланиши рагбатлантирилади, кон айланиш яшилинади, ишлаётган мушаклар кислород ва озик-овкат махсулотлари билан яхши таъминланади. Динамометрия тадкикот гурухида назорат гурухига нисбатан анча юкоридир. Тадкикот гурухида унг кул динамометрияси тадкикотлари 17.2%га узгарган, чап кул курсаткичлари 31.5%га узгарган. Кардио-респиратор тизимини ривожлантиришга каратилган, чидамлиликни оширишга асосланган комплекс машклар билан шугулланувчи ёш спортчиларда назорат гурухига нисбатан самарадорлигини курсатди. Тадкикот охирида назорат ва тадкикот гурухларининг огирлик ва буй курсаткичлари узгармади. Демак, тадкикот гурухидаги ёш гимнастлар физиологик ривожланиш курсаткичлари буйича (буй, огирлик, динамометрия) назорат гурухидаги усмирлардан устунлик килишади. Олинган маълумотларни умумлаштириш асосида, шуни кайд этиш лозимки, тизимли харакатчан фаоллик, жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланиш, инсон организмига, жумладан кон айланиш ва нафас олиш органларига ижобий таъсир килади.

REFERENCES

1. Д. Д. Сафарова., Н. Д. Хайруллаева (2021). Особенности возрастного становления детей и подростков 11-16 леть, занимающихся спортом. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 4).

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2. Хайдаров, М., Алламуратов, М., & Хайруллаева, Н. (2021). Сравнительная оценка физического состояния подростков 11 -16 лет с нарушением интеллекта. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

3. Шукурова, С. С., Сейдалиева, Л. Д., & Шарипова, С. Н. (2021). Анализ гемодинамики игроков во время тренировочного процесса. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

4. Сафарова, Д. Д., Пулатова, М. Д., & Султанова, Ю. А. (2017). Взаимоотношения показателей гемодинамики с проявлением физической работоспособности у спортсменок-дзюдоисток. Наука и спорт: современные тенденции, 14(1).

5. Пулатова, М. Д. (2020). Применение восстановительных комплексов после травматических повреждений квалифицированных борцов. Интернаука, (8-1),

22-23.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.