Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
5
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Холбўтаева Дилфуза

Ўқитувчининг касбий рефлексияси ҳақида аниқ тасаввурга эга бўлиш учун касбий рефлексия ҳақидаги маълумотлар билиш талаб этилади. Фанга касбий рефлексия тушунчасини Б.З.Вульфов олиб кирган. Унинг таъбирича касбий рефлексия шахснинг ўзи, ўзлиги ва танлаган касбига бўлган муносабатини англатади. Касбий рефлексия ўқитувчининг асосий касбий сифатлари сирасига киради. Педагогик рефлексия бўлажак ўқитувчининг касбий фаолиятни эгаллаши, амалга оширишини таъминловчи асосий омил ҳисобланади. Бўлажак ўқитувчининг педагогик рефлексив фаолиятини ўрганишга оид кўплаб тадқиқотлар мавжуд. Ушбу тадқиқотларда педагогик рефлексиянинг турли жиҳатлари ўрганилган. Мазкур тадқиқотларда тафаккур психологиясида кенг кўламда қабул қилинган ёндашувлар, рефлексиянинг механизмлари, даражалари, типлари, ижодий ривожлантириш имкониятлари тадқиқ этилган. Ушбу тадқиқотлар Б.З. Вульфов, Э.Ф. Зеер, А.В. Карпов, А.К Маркова, В.А. Толочек, О.Н. Родина, А.М. Столяренко, Е.П. Белозерцев, В.В. Давыдов, И.А. Зимняя, А.И. Маркова, Л.М. Митина, Г.С. Пьянкова, В.А. Сластенинлар томонидан амалга оширилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ»

БУЛАЖАК УЩТУВЧИЛАРДА РЕФЛЕКСИВ КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС ЖЩАТЛАРИ Холбутаева Дилфуза

УзПФИТИ, 3-таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.10678118

Укитувчининг касбий рефлексияси хакида аник тасаввурга эга булиш учун касбий рефлексия хакидаги маълумотлар билиш талаб этилади. Фанга касбий рефлексия тушунчасини Б.З.Вульфов олиб кирган. Унинг таъбирича касбий рефлексия шахснинг узи, узлиги ва танлаган касбига булган муносабатини англатади. Касбий рефлексия укитувчининг асосий касбий сифатлари сирасига киради. Педагогик рефлексия булажак укитувчининг касбий фаолиятни эгаллаши, амалга оширишини таъминловчи асосий омил хисобланади. Булажак укитувчининг педагогик рефлексив фаолиятини урганишга оид куплаб тадкикотлар мавжуд. Ушбу тадкикотларда педагогик рефлексиянинг турли жихатлари урганилган. Мазкур тадкикотларда тафаккур психологиясида кенг куламда кабул килинган ёндашувлар, рефлексиянинг механизмлари, даражалари, типлари, ижодий ривожлантириш имкониятлари тадкик этилган. Ушбу тадкикотлар Б.З. Вульфов, Э.Ф. Зеер, А.В. Карпов, А.К Маркова, В.А. Толочек, О.Н. Родина, А.М. Столяренко, Е.П. Белозерцев, В.В. Давыдов, И.А. Зимняя, А.И. Маркова, Л.М. Митина, Г.С. Пьянкова, В.А. Сластенинлар томонидан амалга оширилган.

О.Н.Родина томонидан шахснинг бир катор шахсий сифатлари сирасига рефлексиялаш фаолияти хам киритилган. Булажак укитувчи касбий фаолият субъекти сифатида рефлексиялаш компетенциясига эга булиши лозимлиги бир катор узбек олимлари томонидан хам таъкидланган. Р.Сафарова, Н.Муслимов, Б.Маъмуров, Г.Ибрагимова, Х.Ибраимов, Б.Адизов кабиларнинг ишларида укитувчининг педагогик рефлексияга оид фаолиятига алохида эътибор каратилган.

Педагогик фаолиятнинг умумий бахоси ташки мезонларга асоланган холда аникланади. Ушбу бахо булажак педагогларга профессор-укитувчилар ва гурухдошлари томонидан берилади. Талабаларнинг узи эса уз шахсий фаолиятига ички бахони беради. Бу унинг касбий, маданий дунёкарашини рефлексиялаши асосида амалга оширилади. Юкори даражадаги рефлексив тажрибасига эга булган укитувчилар уз фаолиятини мувофик тарзда бахолаш, ташкил этиш, касбий, маданий дунёкарашини мунтазам ривожлантириш, зарур компетенцияларни эгаллаш куникмасини узлаштиради.

Педагогик акмеология доирасида укитувчининг рефлексив фаолияти шахснинг рефлексив маданияти контекстида тахлил килинади. Булажак укитувчиларда рефлексив маданиятни ривожлантириш, рефлексив тайёрлик, рефлексив компетентлик, рефлексив-ижодий имкониятлар, рефлексив лаёкатлар динамикаси сифатида тадкик этилади. (Б.Маъмуров, С.Ибрагимов, А.А.Деркач, И.Н.Семенов, С.Ю.Степанов, А.Ф. Балаева, Г.И. Давыдов). Куриниб турибдики рефлексив маданият маданий дунёкарашнинг таркибий кисми сифатида намоён булади.

Рефлексив лаёкатлар узида уз узини бахолаш, уз узини назорат килиш, уз узини бошкариш, уз фаолиятини коррекциялаш куникмаларининг узаро алокадорликда намоён булишини таъминлайди. Мазкур ходиса И.Н.Семенов томонидан кенг тадкик килинган. Рефлексив лаёкат булажак укитувчиларнинг асосий касбий сифатлари сирасига киради.

Касбий рефлексия булажак педагог фаолияти муваффакиятини таъминловчи ходиса хисобланади. Чунки рефлексив фаолият булажак укитувчилар тафаккурининг креативлиги,

касбий махоратининг ривожланиши, янги билимларни узлаштириш амалий тажрибасида фаол куллаш куникмаларининг ривожланишига хизмат килади. Бу уз навбатида рефлексияни шахснинг шахсий-касбий жихатдан уз узини ривожлантирувчи, ижодий жихатдан узини намоён килувчи механизм сифатида бахолаш имконини беради. Укитувчининг касбий рефлексияга эгалиги психологик тадкикотлар доирасида тадкик килина бошланганига унча куп булган эмас. Касбий рефлексия муаммоси Б.З.Вульфов томонидан тадкик килинган. Унинг таъбирича рефлексия педагогик фаолиятнинг узига хос жихатлари билан бевосита боглик. Рефлексия биринчи навбатдан укитувчининг педагогик тажрибаси билан узаро алокадор ходиса хисобланади.

Бугунги кунда укув жараёнига таълим-тарбиянинг янги технологияларини тадбик этиш жадаллашмокда. Бу эса уз навбатида педагогик жараёнларнинг мураккаб характер касб этишига асос булиб келмокда. Натижада укитувчидан мунтазам тарзда касбий-шахсий ривожланишни талаб килади. Буларнинг барчаси булажак укитувчиларда рефлексив фаолиятга нисбатан кизикишни шакллантиришни талаб килади.

Бугунги кунда педагогик рефлексияга оид изланишлар педагогнинг уз узини англаши билан боглик муаммолар доирасида тадкик этилмокда. Булажак укитувчиларни инновацион характердаги педагогик фаолиятга тайёрлашга оид изланишлар доирасида мутахассиснинг рефлексив компетенциясини ривожлантиришга алохида эътибор каратилмокда. Бу масала В.Л. Матросов, О.В. Москаленко, Л.М. Митиналар томонидан тадкик этилган.

Булажак укитувчиларни тайёрлаш муаммосини тадкик этаётган мутахассисларнинг аксарияти педагогик рефлексияга алохида урин ажратган. Чунки рефлексиялаш булажак укитувчининг касбий компетенциясининг мухим таркибий кисми хисобланади. Булажак укитувчилар узларида шакллантирилган касбий компетенциядаги бушликлар ва муваффакиятли жихатларни аниклаш максадида педагогик рефлексиядан фойдаланишлари назарда тутилган. Шу билан бир каторда рефлексия укитувчининг регулятив компетенцияси таркибига киради. Бу эса булажак укитувчига узининг шахсий хулк-атворини бошкариш имконини беради. Уз хулк-атворини бошкариш компетенцияси таркибига уз олдига максадлар куя олиш, режалаштириш, сафарбарлик курсатиш, катъий фаоллик, фаолиятининг натижаларини бахолаш куникмалари киради.

Аксарият мутахассислар педагогнинг рефлексиялаш лаёкати тушунчаси доирасида укитувчининг уз узини англаш фаолиятини назарда тутадилар. Бу жараёнда укитувчи уз фаолиятига нисбатан тахлилий нуктаи назардан ёндашади. Шунга кура А.А.Бизяева томонидан педагогик рефлексиянинг икки даражаси ажратиб курсатилган.

1. Тезкор, уз таркибига рефлексив онгнинг тезкор, констуктив ижрочиликка асосланган, мотивацион, прогнозлаш йуналишларини мужассамлаштиради.

2. Педагогик рефлексининг шахсий даражаси булажак укитувчининг касбий-шахсий, субъектив йуналишлари хамда рефлексив вазиятларга шахсий субъектив жихдтдан киришишини англатади.

Куриниб турибдики педагогик рефлексия булажак укитувчининг касбий ривожланишини жадаллаштирувчи ходиса булиб, мазкур лаёкатни шакллантириш натижасида булажак укитувчиларда узининг касбий етуклиги ва камчиликларни аник тасаввур килиш, касбий-маданий дунёкарашини ривожлантириш имконини беради.

REFERENCES

1. Safarova R.G. Computer-didactic support for the training of social sphere specialists at the university based on a cultural approach. International conference: Problems in the Textile and Light Industry in the Context of Integration of Science and Industry and Ways to Solve Them (PTLICISIWS-2022). 050009 Scopus, Web of Science indexed. http://pubs.aip.org/aip/acp

2. Safarova R.G. Madaniyatshunoslik yondashuvi asosida bo'lajak o'qituvchilarda "4 k" kompetensiyalarini shakllantirishning didaktik imkoniyatlari. "International scientific practical conference strategies for the development of professional competence of future teachers based on the approach of cultural studies: problems and solutions" October 19-20, 2023.P 158-164.

3. R.G.Safarova. Kognitiv pedagogikaga oid nazariy yondashuvlar. Monografiya. - Toshkent: "Science and innovation", 2024. - 186 bet.

4. Бизяева А.А. Психология думающего учителя: педагогическая рефлексия - Псков: ПГПИ им.С.М.Кирова, 2004. - 216 с.

5. Маъмуров Б.Б. Акмеологический подход как фактор повышения качества профессиональной подготовки будущего учителя. Россия - Таджикистан - Узбекистан: Молодежь и развитие духовной культуры общества: актуальные проблемы и перспективы их решения: сб. материалов междунар. науч. конф.. Душанбе, 2022 - 413 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.