Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ЎҚУВЧИЛАРНИ АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШГА ТАЙЁРЛАШДА ДАРСДАН ТАШҚАРИ ИШ ШАКЛЛАРИ'

БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ЎҚУВЧИЛАРНИ АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШГА ТАЙЁРЛАШДА ДАРСДАН ТАШҚАРИ ИШ ШАКЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
434
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
бўлажак ўқитувчи / ахлоқий тарбия / дарсдан ташқари иш шакллари / ўқувчилар / синфдан ташқари тадбирлар / педагогик шакллар / методлар / мустақил иш / топшириқ / қизиқиш / педагогик муҳит / маънавий-ахлоқий қадриятлар / мактабдан ташқари таълим. / future teacher / ethical education / forms of extracurricular activities / students / extracurricular activities / pedagogical forms / methods / independent work / assignment / interest / pedagogical environment / spiritual and moral values / extracurricular education.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Адиба Исмоиловна Бахронова

Ушбу мақолада бўлажак бошланғич синф ўқитувчиларини ўқувчиларни ахлоқий тарбиялашга тайёрлашда дарсдан ташқари иш шаклларини ташкил этиш ҳақида фикр юритилган бўлиб, унда бошланғич синфларда ўтказиладиган синфдан ташқари тадбирларнинг ўзига хос хусусиятлари, йўллари, ўқувчиларда ҳаётий компетенцияларни таркиб топтиришдаги имкониятлари баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EXTRACURRICULAR FORMS OF PREPARATION OF FUTURE PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR ETHICAL EDUCATION OF STUDENTS

This article discusses the organization of extracurricular activities in the preparation of future primary school teachers for the moral education of students, which describes the specifics of extracurricular activities in primary school, ways, opportunities for the formation of life competencies in students.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ ЎҚУВЧИЛАРНИ АХЛОҚИЙ ТАРБИЯЛАШГА ТАЙЁРЛАШДА ДАРСДАН ТАШҚАРИ ИШ ШАКЛЛАРИ»

БУЛАЖАК БОШЛАНГИЧ СИНФ УЦИТУВЧИЛАРИНИ УЦУВЧИЛАРНИ

АХЛОЦИЙ ТАРБИЯЛАШГА ТАЙЁРЛАШДА ДАРСДАН ТАШ^АРИ ИШ

ШАКЛЛАРИ

Адиба Исмоиловна Бахронова

Бухоро давлат университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада булажак бошлангич синф укитувчиларини укувчиларни ахлокий тарбиялашга тайёрлашда дарсдан ташкари иш шаклларини ташкил этиш хакида фикр юритилган булиб, унда бошлангич синфларда утказиладиган синфдан ташкари тадбирларнинг узига хос хусусиятлари, йуллари, укувчиларда хаётий компетенцияларни таркиб топтиришдаги имкониятлари баён килинган.

Таянч суз ва иборалар: булажак укитувчи, ахлокий тарбия, дарсдан ташкари иш шакллари, укувчилар, синфдан ташкари тадбирлар, педагогик шакллар, методлар, мустакил иш, топширик, кизикиш, педагогик мухит, маънавий-ахлокий кадриятлар, мактабдан ташкари таълим.

EXTRACURRICULAR FORMS OF PREPARATION OF FUTURE PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR ETHICAL EDUCATION OF STUDENTS

ABSTRACT

This article discusses the organization of extracurricular activities in the preparation of future primary school teachers for the moral education of students, which describes the specifics of extracurricular activities in primary school, ways, opportunities for the formation of life competencies in students.

Keywords and phrases: future teacher, ethical education, forms of extracurricular activities, students, extracurricular activities, pedagogical forms, methods, independent work, assignment, interest, pedagogical environment, spiritual and moral values, extracurricular education.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган ислохотлар, биринчи навбатда, таълим сохасига сезиларли узгаришлар, янгиликлар ва укитишнинг инновацион технологияларини олиб кириш имкониятини яратди. Бундай янгиликларнинг укув жараёнига кириб келиши унинг мазмунини хам бойитишни такозо килмокда. Олий таълим тизимини ижтимоий соха ва иктисодиёт тармоклари эхтиёжларидан келиб чиккан холда, фан, таълим ва ишлаб чикаришнинг мустахкам интеграциясини таъминлаш асосида таълим сифатини яхшилаш, ракобатбардош кадрлар тайёрлаш, илмий ва инновацион фаолиятни самарали ташкил этиш,

халкаро хамкорликни ривожлантириш максадида Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сон Фармонига мувофик Узбекистан Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси[1] кабул килинди.

Ушбу концепцияни амалиётга тадбик этиш асосида булажак укитувчиларнинг укув жараёни натижаларини бахолаш, унинг самарадорлигини таъминлашга оид билимларини бойитиш зарурияти янада кучаймокда. Булажак укитувчиларнинг таълимдаги ислохотлар мохиятини тушунишлари, англаб етишлари ва уз фаолиятларида ундан фойдаланишлари учун кулай педагогик мухит яратиш талаб килинмокда.

Бошлангич синф укувчиларининг таълими ва тарбияси тизимида, жумладан уларнинг ахлокий тарбиясида педагогнинг роли бекиёсдир. Бола хаётининг катта кисми айнан педагогик фаолият жараёнида кечади, унинг характери, хаётий карашлари, маънавий-ахлокий кадриятлари, яъни унинг шахсининг фундаментал сифатлари шаклланади. Айнан шунинг учун педагог шахси - "улгайишнинг идеал образи" хисобланиб, унга кура унинг яхлитлиги, уйгунлиги ва биринчи навбатда маънавий-ахлокий кадриятлари ва установкалари боланинг шаклланишида хал килувчи ахамиятга эга булади.

Узбекистан Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясида[2] "узлуксиз таълим тизими мазмунини сифат жихатидан янгилаш, шунингдек профессионал кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш, ёшларни тарбиялаш ва уларнинг бандлигини таъминлашда мактабдан ташкари таълимнинг замонавий усуллари ва йуналишларини жорий этиш, ёшлар таълим-тарбияси учун кушимча шароитлар яратишга каратилган комплекс чора-тадбирларни уз ичига олган бешта ташаббусни амалиётга татбик этиш"[2] таълим тизимининг устивор йуналишлари сифатида белгилаб куйилган.

Боланинг ахлокий ривожланишининг муваффакиятлилиги нафакат ривожлантирувчи дастурлар[3]нинг мавжудлиги билан ёки боланинг "ирсий" дастури билан, балки педагог шахси, шунингдек укитувчи ва укувчи ривожланишининг ижтимоий шароитлари билан белгиланади. Шунинг учун булажак бошлангич синф укитувчиларини уларнинг инсонпарварлик ёндашувларини шаклланиши шароитларида укувчиларни ахлокий тарбиялашга тайёрлаш куйидаги интегратив ташкил этувчилар доирасида урганилади: педагогнинг касбий-шахсий инсонпарварлик сифатларининг боланинг маънавий-ахлокий сифатларининг шаклланиши билан узаро алокадорлигида шаклланиши, шунингдек укитувчи ва укувчининг мос сифатларининг ривожланиш комплексининг динамик тизимларини ишлаб чикиш.

BomnaHFHH chh$ yKyBnunapu SunaH aManra omupunaguraH xap KaHgafi TatnuM-TapôuaBufi Tagôupnap ynapHHHr gapcga onraH SunuMnapuHu Tyngupumu no3HM. ffly ^uxargaH KaparaHga, ôyna^aK ôomnaHFHH chh^ yKHTyBHHnapuHH yKyBHHnapHH axnoKHH Tapôuanamra Tafiëpnamga gapcgaH TamKapu um maKrnapugaH TyFpu ^ofiganaHa onum xaM MyxuM negaroruK axaMuaTra эгa. Ma3Kyp TatnuM-TapSuaBufi TagôupnapHHHr y3Bufinuru Ba y3nyKCH3nurHHH TatMuHnam yKyBHunapHHHr ôunum ^aonuaraHu ^aonnamTupagu, KrouKumnapuHu omupagu, HCTetgognapuHHHr HaMoëH ôynumura umkohu^t aparuô Sepagu. fflyHra Kypa, Ma3Kyp TagôupnapHu caMapanu TamKun этнm negaroruK goœapô MacananapgaHgup.

BomnaHFun cuh$ y^yBHunapu SunaH cuH^gaH TamKapu TatnuM ^apaëHuga TamKun этнпagнгaн TagôupnapHuHr acocufi Ba3u$acu - yKyBnunapHuHr gapcnapga onraH SunuMnapuHu aHaga Tyngupum, KeHrafiTupum Ba aManga TagSuK этнmгa yprarumgaH uôopar. ByHuHr Harn^acuga ysyBHunapga Munnufi KagpuaT xucoônaHraH yfiuHnap, aHtaHanapra HucôaraH KrouKum opTagu, ynap Kanôura Munnufi MagaHuaTHu cuHrgupum Ba my opKanu yKyBnunapHuHr umuMoufi ^aonuaraHu caMapanu Tammn этнпнmннн TatMuHnagu. ByHgafi Tagôupnapga xaM gapcga SynraHu cuHrapu ôapna MactynuaT cuh$ paxôapuHuHr 3uMMacura MKnaranagu. By эca y3-y3ugaH oyna^aK yKuryBnugaH ronaHum, TamaooycKopnuK, u^ogufi ëHgamyBHu Tanaô Kunagu.

BomnaHFun cuH^napga yTKasunaguraH cuH^gaH TamKapu TagôupnapHuHr y3ura xoc xycycuaTu - yKyBnunapga xaëTufi кoмпeтeнцнaпapнн TapKuS TonTupum Ba puBo^naHTupumgaH uSopar. YKyBHunap KyHganuK umnapuHuHr y3Bufi gaBoMu cu^aruga cuH^gaH TamKapu TatnuM-TapôuaBufi umnapga umTupoK этagнпap, caBon-®;aBo6napga Karaamagunap Ba my ôunaH Supra y3 TeHrgomnapuHuHr ^uKpnapuHu xaM TuHrnaô Sopagunap. ByHuHr Harn^acuga yKyBnunapHuHr Suhumu, MatHaBufi gyHëcu SofiuS 6opagu[4],

YKyBHunapHu axroKufi Tapôuanam fiyHanTupunraH xap KaHgafi gapcgaH TamKapu um maKrnapu ongura aHuK MaKcagnap Kyfiunagu Ba Ma3Kyp MaKcagra эpнmнmгa xu3Mar KunaguraH negaroruK Bocuranap, maKnnap, MeTognap Ba ycynnapHu TaHnamra yHgafigu.

CuH^gaH TamKapu TatnuM ^apaëHuga TamKun этнпagнгaн Tagôupnap SomnaHFun cuh$ yKyBnunapuHuHr SupuHnu cuH^napgaHoK KeHr KynaMga fiynra Kyfiunumu no3uM. MycTaKunnuK SafipaMu, YKuTyBnunap KyHu, ^ocun SafipaMu, Ânu^ôe SafipaMu, ^Hru fiun SafipaMu, HaBpy3 SafipaMura ôaFumnaô Typnu Tagôupnap yTKa3um MaKcagra MyBo^uKgup. Ma3Kyp TatnuM-TapôuaBufi Tagôupnap ^apaëHuga yKyBnunapHu axnoKufi Tapôuanam ynyH Ky^afi uMKoHuaraap MaB^yg.

Byna^aK SomnaHFun cuh^ yKuTyBHunapuHu yKyBnunapHu axnoKufi Tapôuanamga gapcgaH TamKapu um maKmapugaH ^ofiganaHumga Kyfiugaru negaroruK TanaônapHu ôa^apumu no3uMnuru yKTupunagu:

- синфдан ташкари таълим-тарбиявий тадбирларни аник лойихалаштирилиши, мазкур тадбирларнинг максади ва унга эришиш йуллари курсатилиши, кафолатланган натижа аник ифодаланиши;

- синфдан ташкари утказиладиган хар кандай тадбир укувчиларнинг ёш хусусиятлари, рухий холатлари, билим даражалари ва таълим жараёнига мутаносиб булиши;

- синфдан ташкари утказиладиган тадбирлар укувчиларнинг дарс жараёнида олган ахлок-одобга ундашга оид билим, куникма ва малака, компетенцияларини мустахкамлаш хамда бойитишга хизмат килиши;

- синфдан ташкари утказиладиган хар бир тадбир аник максад ва режа асосида амалга оширилиши;

- синфдан ташкари тадбирлар оркали бошлангич синфларданок укувчиларда миллий маданиятимиз, кадриятларимизга хурмат, аждодларимиз мехнати ва фаолияти билан фахрланиш туйгуси сингдирилиши лозим.

Бошлангич синфларда синфдан ташкари таълим-тарбиявий тадбирлар куйидаги боскичларда амалга оширилиши мумкин:

- синфдан ташкари таълим жараёнида утказиладиган тадбирни режалаштириш боскичи;

- тадбир максадини аник белгилаб олиш боскичи;

- аник максад асосида утказиладиган тадбирни лойихалаштириш;

- утказиладиган таълим-тарбиявий тадбир хакида укувчиларга маълумот бериш;

- тадбирни ташкил этиш жараёнида синф укувчиларининг барчаси иштирок этишини таъминлаш;

- утказиладиган тадбир доирасидаги ишларни укувчиларнинг имкониятлари ва лаёкатларидан келиб чиккан холда таксимлаш;

- режалаштирилган таълим-тарбиявий тадбирни амалга ошириш;

- утказилган тадбир натижаларини тахлил килиш ва унда укувчиларнинг иштирокларини бахолаш.

Синфдан ташкари таълим-тарбиявий тадбирларни ташкил этиш ва утказишда куйидагиларга эътибор каратиш талаб этилади:

- бошлангич синф укувчилари билан утказиладиган синфдан ташкари тадбирларга рахбарлик килишда укитувчи ёш даврлари психологиясини билиши ва индивидуал хусусиятларга эътибор каратиши;

- укитувчи синфдан ташкари тадбирлар оркали укувчиларда ахлокий тарбияланганлик куникмаларини ривожлантириш йуллари, усулларини тугри танлаши;

- укитувчи синфдан ташкари тадбирлар жараёнида укувчиларни изчил тарзда ахлокий тарбияланганлик куникмаларини ривожлантиришга ургатиши.

Булажак бошлангич синф укитувчиларини укувчиларни ахлокий тарбиялашга тайёрлашда талабаларга синфдан ташкари тадбирларни амалга ошириш йуллари, укитувчи ана шу тадбирларнинг мазмун мохдятини чукур урганиши, унинг самарадорлигини таъминлашга жиддий эътибор каратиши кераклиги хдкидаги билимлар сингдирилиши максадга мувофик.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрсида"ги ПФ-5847-сон Фармони. https://lex.uz

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 29 апрелдаги "Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш Концепцияси" тугрисидаги ПФ-5712-сонли Фармони. https://lex.uz

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 октябрдаги "Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-6097-сон Фармони. https://lex.uz

4. Максудов УД. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida xalq og'zaki ijodi vositasida ijtimoiy faolligini shakllantirishning pedagogik imkoniyatlari // Тошкент давлат педагогика университетининг Илмий ахборотлари илмий-назарий журнали.-Тошкент, 2019, №3(19). Б.53-56.

5. Bakhronova A., Sadirova M. PROBLEMS OF TRAINING WITH THE FAMILY IN EXTRACURRICULAR EDUCATIONAL ACTIVITIES //World science: problems and innovations. - 2021. - С. 216-218.

6. Хайдарова М. Д., Юлдашев Б. Н. Информационные технологии в трудовом обучении школьников //Мировая наука. - 2019. - №. 4. - С. 542-545.

7. Ш.Н. КУРБОНОВА: Таълим жараёнида замонавий педагогик технология турларининг кулланиши.PEDAGOGIK MAHORAT. Maxsus son, 2020 102bet.

8. Курбанова, Шоира Нарзуллаевна, Феруза Абдуллаева, and Г. О. Очилова. "ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ-ЦЕЛОСТНАЯ СИСТЕМА ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА." НОВЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ: сборник статей IV (2021): 20.

9. Kurbanova S. Art as a significant factor of forming world outlook of students //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

10. Mukhamadovna T. M., Djamshitovna K. M., Narzullayevna Q. S. Art as a significant factor of forming world outlook of students //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 11.

11. Muhammedovna T. M. Qualification features of the teacher of' technology" and the technology of its development //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. - 2019. - Т. 2019.

12. Haydarova M., Yuldashev B. БОШЛАНЕИЧ СИНФЛАРДА ТЕХНОЛОГИЯ ФАНИНИ У^ИТИШДА ИННОВАТИВ ЁНДОШУВ //Физико-технологического образование. - 2021. - №. 2.

13. Abdugafforovich A. N. Scientific theory of al-khakim at-termezi //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. - 2019. - Т. 2019.

14. Qo'ldoshev R. CHAPAQAY BOLALARNI MAKTABGA QANDAY TAYYORLASH KERAK? //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). -2021. - Т. 2. - №. 2.

15. Qo'ldoshev A. R. G'aforovna Habiba Jumayeva.(2021). Forming Writing Skills in Left-Handed Students. Middle European Scientific Bulletin, 10 (1).

16. Quldoshev, R. A. "Assistant pedagogue to children left-handed reading in the last year." Globe Edit.-2020 (2020).

17. Qo'ldoshev A. R. Psychological aspects of left-handedness: concept, causes, and peculiarities //Psychology and Education Journal. - 2021. - Т. 58. - №. 1. - С. 49814988.

18. Qo'ldoshev A. R. et al. Forming Writing Skills in Left-Handed Students //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 10. - №. 1.

19. Qo'ldoshev, Rustambek. Кумаки педагоги, ба кудакони чапдаст дар соли якуми хониш. GlobeEdit, 2020.

20. Azimov, Yunus, and Rustambek Qo'ldoshev. Husnixatga o'rgatishning amaliy asoslari. GlobeEdit, 2020.

21. QO, R. LDOSHEV. Chapaqay bolalarni maktabga qanday tayyorlash kerak, 145147.

22. Azimov, Y. Y., and R. A. Qo'ldoshev. "Husnixatga o'rgatishning amaliy asoslari (metodik qollanma). GlobeEdit, 2020.-141bet."

23. Qo'ldoshev R. A. LEFT-HANDED CHILDREN AND THE LEARNING PROCESS //EPRA International Journal of Research and Development (IJRD) Volume. - Т. 5. - С. 277-281.

24. Qo'ldoshev, R. A., SINF CHAPAQAY O'QUVCHILARINING MAKTABGA BIRINCHI, and MAKTABGA MOSLASHISHI DAVRIDAGI PEDAGOGIK YORDAMNING MOSLASHISHI. "MAZMUNI//Pedagogik mahorat." (2020).

25. Qo'ldoshev, R. A., and Y. Y. Azimov. "Чапакайларни ёзишга ургатишга доир айрим мулохдзалар." НАЧАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ: ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ»III-Международная научно-практическая конференция. 2020.

26. Qo'ldoshev, R. A. "THE CONTENT OF PEDAGOGICAL ASSISTANCE IN THE PERIOD OF ADAPTATION OF LEFT-HANDED FIRST-GRADERS TO SCHOOL, ADAPTATION TO SCHOOL AND ITS FEATURES AMONG STUDENTS OF THE FIRST YEAR OF STUDY." Pedagogikmahorat.-Buxoro 5 (2020): 132-135.

27. Qo'ldoshev, R. A. "LEFT-HANDEDNESS AND THE REASONS FOR ITS OCCURRENCE." MONOGRAFIA POKONFERENCYJNA SCIENCE, RESEARCH, DEVELOPMENT 32: 2020-31.

28. Qo'ldoshev, R. A. "Cognitive activity of left-handed ^Мгеа«НАЧАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ: ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ» III-Международная научнопрактическая конференция." (2020): 132-136.

29. Rustambek Q. O. L. Birinchi sinf chapaqay o 'quvchilarining maktabga moslashishi, maktabga moslashishi davridagi pedagogik yordamning mazmuni //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

30. Кулдашев Р. А. ЧАПАКДЙ УКУВЧИЛАРДА ЁЗУВ КУРОЛЛАРИ БИЛАН ИШЛАШ КУНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ: РА Кулдошев, Бухоро давлат университети Бошлангич таълим методикаси кафедраси укитувчиси //Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал. - 2021. - Т. 2. - №. 3. - С. 198-217.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.