Научная статья на тему 'АЗОТЛИ ЎҒИТЛАР ТУРЛАРИНИ ЛИМОН МЕВАСИНИНГ БИОКИМЁВИЙ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ'

АЗОТЛИ ЎҒИТЛАР ТУРЛАРИНИ ЛИМОН МЕВАСИНИНГ БИОКИМЁВИЙ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

67
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Азотли ўғитлар / лимон меваси / лимон кислотаси / аскорбин кислота / мева сифати

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Мураджан Умарович Каримов, Гулмира Султановна Мирхайдарова

Мақолада азотли ўғитлар турларини лимон мевасининг биокимѐвий таркибига таъсири, хусусан, умумий лимон кислотаси, аскарбин кислотасини миқдорига таъсири ѐритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Мураджан Умарович Каримов, Гулмира Султановна Мирхайдарова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АЗОТЛИ ЎҒИТЛАР ТУРЛАРИНИ ЛИМОН МЕВАСИНИНГ БИОКИМЁВИЙ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ»

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTUQLAR^

АЗОТЛИ УГИТЛАР ТУРЛАРИНИ ЛИМОН МЕВАСИНИНГ БИОКИМЁВИЙ ТАРКИБИГА ТАЪСИРИ

Мураджан Умарович Каримов

Тошкент давлат аграр университети к/х.ф.н, доцент

Гулмира Султановна Мирхайдарова

Академик Махмуд Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик

илмий-тадкикот институтиб.ф.н., доцент

АННОТАЦИЯ

Маколада азотли угитлар турларини лимон мевасининг биокимёвий таркибига таъсири, хусусан, умумий лимон кислотаси, аскарбин кислотасини микдорига таъсири ёритилган.

Калит сузлар: Азотли угитлар, лимон меваси, лимон кислотаси, аскорбин кислота, мева сифати.

Кириш. Сунги йилларда Узбекистонда хам цитрус мевалар ва уларнинг иккиламчи махсулотларига (шарбат, мармелад, цукат, эфир мойлари ва хк.) булган талаб анча ортди. Бунга боглик равишда лимон экинини республикамиз шароитида етиштиришга ёндашув хам тубдан узгарди. Бинобарин, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 19 февралдаги П^-4610-сон "Лимончилик тармогини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги хамда 2018 йил 6 мартдаги П^-3586-сон "Узбекистон Республикасида лимончилик сохасини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карорлари мамлакатимизда хусусан цитрус мевалар майдонини янада кенгайтириш, мавжуд майдонлар холатини тубдан яхшилаш, уларни купайтириш ва етиштириш тартибларини илмий асосда ташкил этиш вазифалари белгиланган (1,2).

Цитрус меваларнинг ахамияти ва фойдали хусусиятлари. Ёкимли ва кучли хид уйгунлашган юкори таъм сифатлари билан бир каторда лимон меваларида инсон организмининг нормал хаёт фаолияти учун зарур булган куп микдордаги витаминлар ва бошка кимматли органик бирикмалар мавжуд. Мева шарбати ва пусти таркибидаги витаминлар юкори баркарорликка эга булиб, уларнинг микдори меваларни узок саклашда, цитрус шарбатларини ажратиб олиш ва пастеризация килишда

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

155

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

деярли камаймайди. Лимон меваларида витамин С (100 г шарбатда 80-85 мг микдорда), шунингдек, А ва В витаминлари мавжуддир. Ажойиб таъм сифатлари эса бошка барча мевалар орасида унинг биринчи уринни эгаллашига хизмат килади (3).

Б. Нортожиев тадкикотлар шуни курсатдики, лимон кучатларини очик майдонларда етиштиришда энг аввало кучат экиш учун танлаб олинган ермайдони кузги шудгордан олдин хар бирм2майдонга 30-40 кг дан махалий угит солиниши зарур. Кузги шудгор килиниб, кишки тиним даври тугагандан сунг бахорда мартнинг охири апрел ойинг бошида енгил чизел килиниб кучатларни экишдан олдин, хар 1 м2 майдонга 0,012 кг азот; 0,004 кг фосфор; 0,006 кг калий угити солиниши керак булади (4).

У.Сайфудинов (2021 й.) уз изланишларида лимон дарахти баргларининг саргайиш сабаблари килиб ортикча намлик ёки сугоришни, Азот (№) - озука етишмаслигини, Рух (Zn) - озука етишмаслигини, Темир (Ре)- озука етишмаслигини, Марганец (Мп) - узука етишмаслигини, илдиз чириши касаллигини, ок пашшалар, битлар (шира махаллий тилда) -зараркунандаларни сабаб килиб келтиради (5).

Тадкикот натижалари. Усимликнинг кимёвий таркибини билиш кишлок хужалик экинларининг хосилини шакилланиш жараёнларини урганишга ёрдам беради.

Шу максаддан келиб чикиб биз цитрус усимликлари оиласига мансуб лимон экинига азотли угитлардан СО(КН2)2 карбамид ва (МН4)2804 аммоний сульфат угитлари куллаб лимон мевасининг органик кимёвий таркибига кайси шаклдаги азотли угитлар ижобий натижалар беришини аниклашдан иборат булди.

Тажриба схемасига кура минерал угитларнинг йиллик микдори тенг булиниб икки мудатда солинди. Биринчи муддат буйича 15 февралда ва колгани май ойининг урталарида тугунчалар пайдо булаганда солинди.

Шунингдек гунг шарбати билан хам сугорилиб турилди, биринчиси гуллаш олдидан, иккинчиси эса июнь ойининг урталарида кулланилди.

Биз олиб борган илмий изланишларимизда хам лимон меваси таркибидаги органик моддаларни турли шаклдаги азот озикасини куллаб уларнинг узгариш холати кузатилди.

Кимёвий анализлар учун мева намуналари биринчиси 25 июнда, иккинчиси 5 декабрда олинди.

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-EANYUTUQLAR^

Олинган маълумотлардан куриниб турибдики (1-жадвал) тажрибанинг 25 июндаги намуналари анализига кура курук моддаларнинг энг куп микдори 9.5% учинчи вариантда кузатилди, канд моддаларнинг энг куп микдори 3.1% аммоний сульфат угити кулланилган 3-вариантда кузатилаган.Лимон кислотасининг энг куп микдори 6.6% аммоний сульфат угити кулланилган вариантда кузатилди. Аскорбин кислотаси буйича олинган малумотлар хам 3-вариантда юкори булди. Минерал колдиклар (кул моддалари) эса 3-вариант карбамид кулланилаган вариантларда юкори натижани курсатди. Мева таркибидаги NO3 моддасининг энг куп микдори 47 мг/кг сульфат аммоний угити кулланилган вариантларда кузатилди.

1-жадвал Лимон мевасининг органик кимёвий таркибига азотли ^ит турларининг

таъсири

Эрувчан кукун моддалар Кднд моддаси, % Умумий Минерал ^олдиьдар (кул), % NO^l кгмахсулотда мг.

№ Варнантлар мода, % моносахарид сяхорозл уМуМНН лимон кислотаси, % Аскар&ин кислотаси Клетчатка

25.07.

1 Ри-Кя-Ззкг 9,0 8,8 2,2 0,1 2,3 5,4 44,4 0,42 0,35 15

гунг[фон)

2 Фон -nuo co(NH2)2 3,8 8,6 2,9 0,2 3,0 6,6 56,5 0,66 0,46 44

3 Фон -nut, (nh^sq, 9,5 8,7 3,0 0,12 3,1 6,3 58,3 0,60 0,45 47

05.12.

1 р12зк<о+25кг гунгСфон) 9,5 8,9 2,65 0,15 2,8 7,0 48,4 0,55 0,50 21,0

2 Фон -nut, co(NH2)2 9,8 9,1 3,05 0,15 3,2 7,4 57,3 0,80 0,52 60,0

3 Фон -nut, (nh+jjsoi 9,6 8,9 3,18 0,17 3,3 7,8 58,3 0,74 0,54 65,0

Биокимёвий тахлиллар учун 5 декабрдаги олинган намуналар анализ килинганда курук моддаларнинг энг куп микдори 3-вариантдаги карбамид угити кулланилган вариантда кузатилди. Канд моддаларнинг энг куп микдори 3.3% аммоний сульфат угити кулланилганда кузатилди. Умумий лимон кислотаси ва аскарбин кислотасининг энг куп тупланган варианти хам сульфат аммоний угити хиссасига тугри келди. Клетчатканинг куп тупланган 0.80% микдори тажрибанинг 2-вариантига тугри келди, минерал колдиклар эса 3-варианда юкори натижани курсатди.

Мева таркибидаги нитрат моддаларнинг кам микдори назорат вариантини хисобга олмаганда 2-вариантда кузатилди.

Хулоса. Азотли угитлардан карбамидга нисбатан сульфат аммоний угити лимон хосилига яхши самара

Google Scholar

15-iyun, 2022 Respublika anjumani

157

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

бериши, хусусан, умумий лимон кислотаси, аскарбин кислотасини микдори куп булиши аникланди.

Азот озикаси керагидан ортикча кулланилса лимон шохлари хаддан ташкари говлаб усади. Барглари тук яшил рангли булиб, орка тарафга буртиб (кайикча) колади. Гуллаш ва мева тугиши камайиб кетади. Азотнинг хаддан ташкари ортикчалиги усимликни куриб колишига сабаб булиши мумкин.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг карори, 19.02.2020 йилдаги П^-4610-сон

2. Узбекистон Республикаси Президентининг карори, 06.03.2018йилдаги П^-3586-сон

3. https://www.agrobank.uz/upload_files/documentation_file/6088ed7431 e1f.pdf

4. Б. Нортожиев, «Узбекистон кишлок ва сув хужалиги» журнал №12. 2021 https://agro-olam.uz/25058-2/

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.