Научная статья на тему 'Қазіргі замаңғы туберкулезді зерттеу әдістері'

Қазіргі замаңғы туберкулезді зерттеу әдістері Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
757
108
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
туберкулез микобактериясы / бактериоскопиялық әдіс / бактериологиялық әдіс / GeneXpertMTB/RIF / БАКТЕК / Хайн-тест / Mycobacterium tuberculosis / bacterioscopic method / bacteriological research method GeneXpert MTB/RIF / BACTEK / Hain test

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — К. Скак, Ж. Мутайхан

Туберкулезді диагностикалаудың қазіргі заманғы әдістері дәстүрлі әдіспен салыстырғанда сезімталдығы мен спецификалығы жоғары және қысқа мерзімде туберкулез микробактериясын және оның дәріге төзімділігін анықтауға мүмкіндік береді, ол науқасты абациллирлеу мерзімін қысқартады, емдеу тиімділігін арттырады, туберкулез микробактериясының тұрақты штаммдарының таралуының алдын алады, ол жалпы алғанда туберкулезбен ауру деңгейін төмендетеді және көптеген кең тараған дәрілік төзімділіктің алдын алады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODERN DIAGNOSTIC METHODS OF TUBERCULOSIS

Modern diagnostic methods of tuberculosis in comparison with traditional methods, have a higher sensitivity and specificity and allows to quickly detect the presence of Mycobacterium tuberculosis in biosubstrates and their drug resistance, which reduces the time abacillation patients, increases the effectiveness of treatment, prevents the spread of drug resistant strains of Mycobacterium tuberculosis, should allow to reduce the incidence of tuberculosis in general and tuberculosis with multiple/extensively drug-resistant.

Текст научной работы на тему «Қазіргі замаңғы туберкулезді зерттеу әдістері»

ОБЗОРЫ»! ЛИТЕРАТУРЫ

© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2017 УДК 616.24-002.5-07

К. Скак, Ж. Мутайхан

КАЗ1РГ1 ЗАМА^Ы ТУБЕРКУЛЕЗД1 ЗЕРТТЕУ ЭД1СТЕР1

КараFанды мемлекеттiк медицина университетi фтизиатрия кафедрасы (КараFанды, Казахстан)

Туберкулезд1 диагностикалаудык каз1рг1 заманры эд1стер1 дэс^рл1 эд1спен салыстырранда сез1мталдыры мен спецификалыры жорары жэне кыска мерз1мде туберкулез микробактериясын жэне онык дэр1ге тез1мд1л1г1н аныктаура мYмкiндiк беред^ ол наукасты абациллирлеу мерз1м1н кыскартады, емдеу тшмдшПн арттырады, туберкулез микробактериясынык туракты штаммдарынык таралуынык алдын алады, ол жалпы алранда туберкулезбен ауру декгейiн темендетедi жэне кептеген кек тараран дэршк тезiмдiлiктiк алдын алады.

Клт сездер: туберкулез микобактериясы, бактериоскопиялык эдiс, бактериологиялык эдiс, СепеХреГ:МТБ/ИР, БАКТЕК, Хайн-тест

ДYниежYЗiлiк денсаулык сактау уйымы-нык баFалауы бойынша, туберкулез (ТБ) кандайда бiр инфекциялык агенттен кайтыс болу себептерЫщ макыздылы^ы жаFынан екiншi болып табылады, ол тек АИВ\ЖИТС-ка Fана орын берiп отыр. Алайда, жыл сайын туберкулезбен ауыратындар саны аздап кемт келедi. Ол ДДС¥ Тб тарауын жеку бойынша 2015 жылFы денсаулык уйымынык алFа KOЙылFан осы саладаFы мыкжылдык максатына жету болып табылады [20, 30].

ДДС¥ сарапшылары КР туберкулез бойынша ¥лттык баFдарламаны жузеге асыруда елеулi алFа жылжуды керсетт отыр. Со^ы бес жылда туберкулезбен ауь^андар санын 34,9% кемiтуге колжетшшд^ елiм саны 55,6% кемiдi. ДДС¥ есебi бойынша КР Орталык Азия аймаFындаFы дэрiге турактылы^ы бар наукастардык 85% камтуFа кол жеткiзiп отыр, осынык салдарынан кептеген дэршк-турактылыктардан елiм саны Казакстанда (7%), Болгария, Украина, Литва, Эстония, Латвия, Румыния жэне баска да елдерге караFанда едэуiр темендедi [30, 31].

Наукастардан белiнетiн суйыктыктан туберкулез микробактериясын аныктаудык ек карапайым эдiсi ол ж¥Fынды (мазок) микроскопиясы болып табылады (кептеген жаFдайда ол - какырык). Циль-Нильсен бойынша боялFан какырыкты бактерио-скопиялау барысында туберкулез микобак-териялары 1 мл патологиялык материал (какырык) 50 000 - 100 000 бактериалдык клеткадан кеп болFанда аныкталады. Микобактериянык осындай кеп келемi ауруы аскы^ан наукастарда кездеседi (шашыранды жэне фиброзды-кавернозды). Наукастардык кепшiлiгiнде олардан белiнетiн микобактериянык кеп келемi бактериоскопия эдiсi келемiнен аз.

Флотация эдiсiн пайдалану микобактериянык аныкталуын 10% арттырады, алайда

жоFарыда аталFан осы эдютщ кемшiлiгiне байланысты ол эдiстi клиникалык-диагностикалык зертханаларда кек тYPде KOлдануFа усыныс жасауFа болмайды [7, 4, 5].

Люминесцентт микроскопия сезiмтал-ды^ы - 1 мл материалда 1000 микобактерия, сонымен катар осы эдiс едэуiр кыска уакытта кажеттi келемдегi препараттарды карап шыFуFа мYмкiндiк бередi. Иммуномагнитт сорбентпен гомогенизиленген какырык калдыFында козды^ыш концентрациясын камтамасыз ететiн микроскопиялауFа арналFан материалды байыту эдiстiк тиiмдiлiгiн едэуiр арттыруFа мYмкiндiк бередi, эсiресе материалдаFы микробактерия келемi аз болFан жаFдайда. Бактериоскопиянык тиiмдiлiгi бейненi микроскопка косылFан бейне камера аркылы компьютерге беру барысында да артады. Сонымен катар ж¥Fындыны жоFары температураны пайдаланбай фиксирлеген дурыс, жоFары температура тор кабы^асы акуызынык денатурациялайды флюорохрома-мен бояу сапасына да терiс эсер етедк

Люминесценттi микроскопия эдiсiнiк кек таралуына онык куралынык кымбат туруы бегет кел^рт отыр. Сонымен катар, осы эдстщ сезiмталдыFы элi де болсын жеткiлiксiз [13, 14, 15, 16, 26,].

Какырыктан немесе баска да Yлгiдегi туберкулез коздырFышын аныктаудык ек макызды эдiсi ол егу эдiсi болып табылады, ол бiрнеше жYЗдеген тiршiлiк иесi болFанда ТМБ аныктауFа мYмкiндiк бередi[8]. Фтизиатр-лардык бiрiншi кезектегi кажеттiлiгi ол культуральды зерттеу нэтижелерiн алу уакытын кыскарту болып табылады. Ты^ыз Kоректi есу ортасына егу эдiсi Левенштейн -Йенсенд^ (ЛЙ), ол практикалык зертханаларда микобактериялар детекция-сынык «алтын стандарты» болып табылады, МБТ керiнiп т¥рFан есун ек жаксы дегенде

егуден кешнп 28-32 кун аралы^ында алуFа болады, культураны белудщ орташа Mep3iMi 610 жума болып табылады. Культураны белуден кешн таFы да кем дегенде абсолютты концентрациялау эдiсiмен МБТ дэрiлiк сезiмталдыFын аныктау Yшiн 24 кун кажет.

Нэтижеге кол жетюзудщ мерзiмiнiк узак болуы микобактериальды; популяциянык баяу есуiмен байланысты, ол ТМБ дэрiлiк сезiмталдыFын дэстYрлi жолмен аныктау эдiсiнiк непзп кемшiлiгi болып табылады. Тэжiрибеде ол туберкулезбен ауыратын адамнык химиотерапиясы бастапкы 2-3 айда «кезаз» жYретiнiн керсетед^ ол наукастан белiнетiн ТМБ туберкулезге карсы препаратка сезiмталдыFын есепке алмай журпзтедк ЛЙ тыFыз ортада ТМБ дэршк сезiмталдыFына абсолютты концентрациясы эдiсiмен тестiлеу егуден кейiн 45 - тен 90 кун уакытты алады, ол наукасты емдеу уакытын арттырады жэне емделу акысын арттырады [8, 20].

Туберкулездi бактериологиялык диаг-ностикалаудык принципиалды жака декгей BACTEC MGIT 960 микробактериясын аныктауды жылдамдату Yшiн бульондык культивирлеушi автоматтандырылFан жуйенi тэжiрибеге енгiзу аркылы кол жеткiзiлiп отыр ол («Becton Dickinson») жэне MB/BacT («Organon Teknika») аркылы культуранык диагностикалык материалда есуiн 10-20 кYн шнде аныктауFа мYмкiндiк бередi [12, 21].

АвтоматтандырылFан жуйе BACTEC MGIT 960 элемде жэне Ресейдщ кептеген аумактарында туберкулездi микробиологиялык диагностикалаудык сенiмдi эдiсi ретiнде керсетiп отыр [з, 9, 12, 19, 20, 21, 27, 25].

Авторлардык мэлiметi бойынша автомат-ттандырылFан жYЙе ВАСТЕС MGIT 960 ТМБ культурасын белу бойынша сезiмталдыFы ЛЙ ортасына егу дэстурлi эдiсiнен 10% артык болып отыр. BACTEC MGIT 960 жуйесi ТМБ бактериоскопиялык терiс материалдан егуде де жоFары екенiн керсетiп отыр, шамамен 15% артык, ол ты^ыз ортамен салыстырFандаFы нэтиже. Ь^алды жэне тыFыз орта позитивт материалын бактериоскопиялык егуде де жоFары жэне культивирлеу Yшiн ты^ыз орта да бiрегей болып отыр [12].

Шетел зерттеушiлерiнiк мэлiметтерi бойынша ВАСТЕС MGIT 960 автомат-тандырылFан жYЙеден шамамен 2,2-4% какырык Yлгiсiнен МБТ изоляттарын кеп алу мYмкiн болып отыр, ол ЛЙ ты^ыз ортасымен салыстырFанда [3, 25]. Бактериологиялык жуйе BACTEC MGIT 960 тэжiрибеге енгiзу МБТ культурасын белу мерзiмiн кыскартады. Yлгiнi

ВАСТЕС МИТ 960 культивирлеудеп орташа узактык 11 - 15 кун, ть^ыз ортада - 20-28 кун [19, 24, 25].

АвтоматтандырылFан жуйе ВАСТЕС МИ1Т 960 кыска уакыт аралыFында орташа алFанда 2 жумада туберкулез микобактериясы белген культурасынык туберкулезге карсы бiрiншi кaтaрдaFы препараттарFа сезiмталдыFын зерттеуге мYмкiндiк берд^ онык iшiнде пиразинамидка сезiмталдыFын зерттеуге мYмкiндiк бердi [9, 21, 24]. Туберкулезге карсы препараттарFа (ДС) дэртк сезiмталдыкты аныктау дэстYрлi эдiсi ЛЙ ты^ыз ортадаFы абсолютты концентрация эдiсi болып табылады [15]. ВАСТЕС МИ1Т-960 жYЙесi ТМБ сезiмталдыFын тестiлеу нэтижелерЫщ антибактериальды препараттарFа абсолютты концентрация эдiсi алынFан эдiс нэтижелерiмен едэуiр сэйкестИн керсеттi. МБТ сезiмтал немесе резистентт формаларынык болуы туралы мэлiметтердiк сэйкестИн рифампицинлау жэне изониазидалау 98,5 жэне 98,25% курап отыр, тиiсiнше стрептомицин Yшiн - 97,26, этамбутол Yшiн -93,77%. Онда Дс тест нэтижеан ВАСТЕС МИГТ 960 aвтомaтaндырылFaн жYЙеде алу мерзiмi 4-тен 13, ал абсолютты концентрация эдiсiмен -21-ден 26 тэулiк болFaн, ол туберкузезге карсы терапия сызбасын дурыс жэне уакытылы такдау Yшiн макызды болып табылады [2, 12].

ДД¥ усынFaн туберкулезге карсы шараларды алдын алудык инновациялык технологияларын колдану аркылы жетiлдiру басты жолFa койылFaн жэне «2014-2020 жылдары туберкулезбан кYресудiк кешендi жоспарына койылFaн», ол 2013 жылы KыркYЙек айында бекiтiлген [22]. Осы мэселелердi шешу медициналык кана емес сонымен катар экономикалык та мэнi бар. Кешендi жоспар балалар мен жaсеспiрiмдер aрaсындaFы туберкулездi ерте диагностикалаудык тиiмдi эдiстерiн зерттеу бойынша Fылыми зерттеулердi карастырып отыр (диаскинтест, квантифероновый тест), зертханалык кызметке туберкулезге карсы мекемелердi енгiзудi XpertMTB/RIF, БАКТЕК, ХАЙН тестт енгiзудi карастырып отыр.

БYгiнгi кYнi туберкулездi диагности-калауда иммунологиялык жэне молекулярлык-генетикалык эдютер кек колданылып отыр. Осы диагностикалау эдютерЫщ кайсысын колдану кaжеттiлiгiн aумaктaFы эпидемиялык жaFдaй аныктайды. ДД¥ усынысы бойынша жэне эр тYрлi зерттеулер мэлiметтерi бойынша ауру аз тaрaFaн аумактарда иммунологиялык

TecTTi колдану тиiмдiрек, ол латентт инфекцияны aныктaуFa мYмкiндiк береди ал ауру кеп TapaFaH аумакта молекулярлык-генетикалык жэне бактериологиялык эдюпен МБТ жэне МЛУ/ШЛУ аныктау эдiciн пaйдaлaнFaн тиiмдi (кек тYPдeгi дэршк турактылык) МБТ [30].

Какырыктан ТМБ аныктаудык молекулярлык-генетикалык эдicтepiнiк бipi Genexpert MTB/RIF болып табылады, ол тубepкулeздi жылдам жэне бip мезетте диагностикалауды жэне рифампицинге турактылыкты камтамасыз eтeдi (Rif). Genexpert MTB/RIF накыт уакытта жартылай сандык уяшыкты полимеразды тiзбeктi реакция эдiciн пайдаланады (ПЦР) ол in vitro аркылы жYpгiзiлeдi. Genexpert MTB/RIF жYЙeciн ДД¥ колдaFaн жэне тубepкулeздi aныктaудaFы скринингтк тест peтiндe бYкiл элемде колдану Yшiн уcынылFaн [28].

GeneXpert платформасы Yшiн Xpert MTB/ RIF сараптамасын жасау 2009 жылы аякталды. Ол о^а ТБ кYpecтeгi накты кадам peтiндe бaFaлaнып отыр. Бipiншi рет молекулярлык тест оны дэcтYpлi зертхана жaFдaйындa eнгiзу Yшiн карапайым жэне нeFуpлым ceнiмдi болды. Xpert MTB/RIF туберкузелдщ микобак-терияларын аныктайды, сонымен катар рифампицинге турактылыкты кеpceтeтiн мутацияны аныктайды, ол жоFapы езiндiк ерекшелИн камтамасыз ету Yшiн Yш ерекше пpaймepдi жэне бес бipeгeй молекулярлык зондты пайдаланады. Какырыкпен тiкeлeй жумыс icтeу барысында анализ нэтижeнi ею caFaттык iшiндe бepeдi. GeneXpert платформасы жэне Xpert MTB/RIF aнaлизi бYгiнгi кYнi cынaлFaн жaлFыз технология болып табылады, ол молекулярлык диaгноcтикaлaуFa apнaлFaн aвтомaттaндыpылFaн платформанык жака уpпaFы болып табылды. XpertMTB/RIF микобактерияны аныктайды сонымен катар, pифaмпицинFa ceзiмтaлдыкты кеpceтeтiн мутацияны aныктaуFa мYмкiндiк бepeдi, ол жоFapы спецификалыкты камтамасыз ету Yшiн Yш ерекше пpaймepдi жэне бес бipeгeй молекулярлык зондтты пайдаланады. Туберкулездык емес микобактериялармен киылысты peaктивтiлiк жок, сондыктан ТМБ жэне пpeпapaттapFa тезiмдiлiк туберкулездык емес микобактериялармен болFaндa дурыс аныкталады. Тecттiк езiндiк epeкшeлiгi - 99%. СeзiмтaлдыFы Yш Yлгiнi тecтiлeу барысында 90%. Какырыкпен жумыс icтeу барысында нэтижен 2 caFaттaн кем уакытта бередк ДНК жэне амплификациянык бел^ картриджде жYpeдi, диагностикалык материалды алдын ала екдеу минималды мaнипуляцияFa

жeткiзiлeдi. Контаминация мYмкiндiгi кYpт кeмидi. ТуpFынжaйды зонирлеу кажет емес. XpertMTB/RIF МЛУ-ТБ немесе АИТВ -accоциaциялaнFaн ТБ-ге адкт адамдарда бастапкы диагностикалык тест ретнде колдану усынылады [10, 16, 17, 23, 29, 30].

Генетикалык тест-жуйе Hain MTBDR plus [10, 16, 23, 29, 30] изониазид пен рифампицинге турактылыкты бip мезетте aныктaуFa мYмкiндiк бepeдi. 6дic генде кеп кездесетн дeтeкцияFa нeгiздeлгeн, олар изониазид пен рифампицинге тезiмдiлiгiмeн ассоциирленген ол туберкулез микро-биологиясынык ^pi гибридизациясы амплифицирленген ДНК штаммын немесе клиникалык сынаманы пaйдaлaнFaн (какырыктык микроскопиялык ок Yлгiлepi) ДНК сынамасынык иммобилизденген нитроцеллюлозды жолактарымен. HainMTBD-Rplus тест - жуйeciн пайдалану аркылы рифампицинге тезiмдiлiгiн аныктау rpoB гeнiндe нeFуpлым макызды мутацияны детекциялау аркылы жуpгiзiлeдi. Бipнeшe зондттар мутантты емес rpoB гeнiнiк катысуына комплементарлы болады, ол ß-cуббipлiгi РНК-полимеразы M tuberculosis кодттаушы, ол рифампицин эрекет Yшiн мишен болып табылады. Бipнeшe зондтар осы кaтыcудaFы белг^ мутaциялapFa комплементарлы, олар M. tuberculosis рифампицинге резиденттИне алып келедк Изониазидка тезiмдiлiктiк жоFapы eкeнiн аныктау Yшiн katG гeнiн зepттeйдi, ол кaтaлaз-пepокcидaзFa кодтталады; тезiмдiлiк дeкгeйiнiк темендИн аныктау Yшiн inhA гeнiндeгi промотр облысын зepттeйдi. Мутациянык болуы немесе болмауы немесе тaFы туpдiк катысуы жолактык тиicтi белiгiн бояу аркылы аныкталады, онык непзшде M.Tuberculosis штамма препаратка ceзiмтaл немесе тезiмдi болып саналады. Ол эдicтi бактерия елушшщ какырык Yлгiciндe жYpгiзугe болады, окшaулaнFaн, катты жэне суйык ортада еаршген культура M. Tuberculosis жYpгiзугe болады. АтaлFaн эдicтiк диагностикалык ceзiмтaлдыFы 96 жэне 97%, ал диагностикалык езЫдк ерекшелИ - 90,7 жэне 83,3%. Yлгiнi кабылдаудан кeйiн зерттеуге apнaлFaн уакыт 1-2 кYн. ОcыFaн байланысты осы зepттeудi жуpгiзу техникалык туpFыдaн нeFуpлым кYpдeлi, ал тecттiк езi Yлгiнiк контаминацияларына Xpert MTB/RIF кapaFaндa ceзiмтaл, aтaлFaн зерттеу тек зертханалык жaFдaйдa Faнa еткiзугe колайлы [30].

Иммунологиялык тесттер тубepкулeздi cкpинингiлeугe кек мYмкiндiктep бepeдi. И. М.

Сеченов aTb^aFbi молекулярлы медицина ММА РЗИ-да 2008 жылы реами турде тiркелген бiрегей инновациялык препарат Диаскинтест жасалды ол терi асты сынамасын коюFа арналFан, ол 2009 жылдан Ресейде туберкулезбен инфицирленгендердi диагнос-тикалауFа арналFан [16]. Диаскинтест рекомбинантты акуызды кeрсетедi, олар езара байланыскан антиген — ESAT6 жэне CFP10, олар туберкулез микробактерияларынын вируленттi штаммдарына тэн (Micobacterium tuberculosis жэне Micobacterium bovis).

Диаскинтест 100% сез1мталдык;к;а жэне специфиялыкка ие, ол жалFан он реакциянын болуын минимумFа апарады, олар 40-60% жаFдайда дэстYрлi терi асты туберкулин тестт пайдалану барысында байкалады (Манту сынамасы). Ол белсендi туберкулез процессы жоFары дэлдiкпен диагностикалауFа мYмкiндiк бередi, сонымен катар, ауырып калу мYмкiндiгi жоFары наукастарды инфицирлеуге мYмкiндiк бередi (тест сезiмталдыFы а 98-100 %). Процестщ белсендiлiгi баяулау барысында реакция терю болады, ол оны емдеу тиiмдiлiгiн баFалау Yшiн колдануFа мYмкiндiк бередi. Диаскинтест терi асты санымасын барлык жастаFы тоnтарFа коюFа арналFан, ол мына максатта койылады: туберкулездi диаг-ностикалау, процестщ белсендшИн баFалау жэне аныктау туберкулездщ белсендшИн дамыту тэуекелiмен жYредi;туберкулездi дифференциалды диагностикалау; туберкулеза; поствакциналды жэне инфекциондык аллергияны дифференциалды диагностикалау (баяу турЫщ гиперсезiмталдыFы); баска эдютермен бiрге туберкулезге карсы емдеу тшмдшПн баFалау.

Кейiнгi кезде кен тYPде колданылатын туберкулездi скринингiлiк диагностикалауFа арналFан иммунологиялык тестке сонымен катар иммунохроматографиялык тест те жатады [18]. Туберкулездщ спецификалыFы аздыFымен байланысты мэселесiне казiргi заманFы диагностикумдарды пайдалану барысында мэселе аз. Алайда, онын сезiмталдыFы эдетте дэрiгерлердi канаFат-тандыра бермейдi. Себебi макробактерия антиденелерi кандайда бiр келемде тек ауру адам канында Fана емес сонымен катар денi сау инфицирленген адам канында да болады. Наукастын канындаFы сарысуда антидене титры кейде кеп келемге жетед^ алайда, ол керсетюш ете аз байкалады (анык емес) ол ертеде инфицирленумен байланысты немесе аурудын ауырлыFына байланысты. КебЫесе ол аурудын ету ерекшелiктерi аркылы кeрiнедi

жэне пациентщ имундык жaFдaйынa байланысты болады. Туберкулезi белсендi емес адамдардаFы антидене титры эдетте ауру адамFа караFанда темен болады жэне ол кандайда 6ip дискриминациондык декгейдi шыFару ережесiн аныктауды сактау барысында мYмкiндiк бередi, оны жою барысында белсендi туберкулез мYмкiндiгi туралы айтуFа болады. Аурудык ерекшелiгiн есепке ала отырып (туберкулездщ белсендi жэне белсендi емес варианттарынык болуы, процесстщ кептеген таралуы, иммундык жYЙе реакциясынык жекелiгi) 100% сезiмталдыкка кол жетшу эдетте мYмкiн болмайды. Алайда осыпан максималды тYPде жетуге болады [30].

Тест-жYЙелердi жасау барысындаFы казiргi заманFы негiзгi талаптардык бiрi ол барлык иммуноглобулиннщ барлык класына жататын тест-жуйенщ спецификалык анти-дененi аныктаудаFы ептшИ болып табылады, ол тесттщ сеымдшИн арттыруда рел ойнайды. Кептеген тест-жYЙелер G класындаFы иммуноглобулиндердi аныктауFа Fана арналFан деп саналады, IgM-антиденелер канда ауру басталFанда Fана болады деп жэне непзшен белсендi емес туберкулез барысында болады деп саналады, ал белсендi процесс дамы^анда ол жойылады. Алайда ол бiрiншi кезекте ересек адамдарFа катысты болады. Балаларда IgM туберкулезбен ауырFаннан кейiн 2-шi жылында канында сирек кездеседi, онда да онык IgG титрi темен болFанда да макызды болады. IgAкласындаFы антиденелер туберкулез барысында канда да (сарысу IgA), сонымен катар секреттерде де аныкталады, кiшi дэрет, какырыкта аныкталады (секреторлык IgA). Кебiнiсе диагностикалык тэжiрибеде осы фактiнi дурыс баFаламау жаFдайы кездесiп жатады. Туберкулез барысында спецификалык IgA декгей едэуiр ауыткуFа ушыраFан алайда, ол негiзiнен секреторлык IgA катысты. Онда серологиялык анализдiк туберкулезге сезiмталдыFы 10-20% артады ол IgG жэне сарысу IgA бiр реттк аныктау барысында [21].

БYгiнгi ^i ТМБ антиденесiн аныктауFа арналFан иммунохроматографиялык тест кепшiлiк фирмалар усынып отыр. Олардык iшiнде иммунохромато-графилык жолакты атауFа болады оны BioFocusCo., Ltd, Корея (Korea Electronic Cooperation) ендiрген. Экспресс-тест БИОТрейсер ТВ [1, 21] адам сарысуы немесе плазмасынан туберкулез микробактериясы антиденеан aныктaуFa aрнaлFaн. IgM жэне IgG Faнa аныкталмайды, баска да фирмалар тесттерндепдей IgA

аныкталады. СезiмталдыFы - 82,5%, спецификалы^ы - 92,7%. 6дiс карапайым жэне женш, реакция in vitro процедурасы женл катысты турде арзан. ^¥ралды кажет етпейдi, барлык материалдар ¥CынылFан, дайын реагентi бар, нэтижес 10-15 минут iшiнде, нэтиженi тYсiндiру женл экстрапульмоналды туберкулездi диагности-калау женш.

Сонымен, туберкулездi диагностика-лаудын казiргi заманFы иммунологиялык жэне молекулярлык-генетикалык эдiстерi дэстYрлi эдiспен салыстырFанда сезiмталдыFы мен спецификалыFы жоFары жэне кыска мерзiмде туберкулез микробактериясын жэне онын дэрiге тeзiмдiлiгiн аныктауFа мYмкiндiк береди ол наукасты абациллирлеу мерзiмiн кыскартады, емдеу тиiмдiлiгiн арттырады, туберкулез микробактериясынын т¥ракты штаммдарынын таралуынын алдын алады, ол жалпы алFанда туберкулезбен ауру денгейн тeмендетедi жэне кептеген кен тараFан дэрiлiк тeзiмдiлiктiн алдын алады [21].

ЭДЕБИЕТ

1 Александров А. А. Применение полиме-разной цепной реакции для определения возбудителя туберкулеза в клинических материалах /А. А. Александров, М. А. Владимирский, Т. С. Денисова //Сб. матер. I всерос. науч.-практ. конф. «Применение ПЦР для диагностики инфекционных заболеваний». - М., 1996. - С. 112-115.

2 Балабанова Я. М. Использование автоматизированной системы ВАСТЕС MGIT 960 в диагностике лекарственной устойчивости к резервным препаратам в г. Самара // Туберкулез и болезни легких. - 2009. - №9. -С. 63-70.

3 Благодетелева Г. Роль микроскопии в диагностике туберкулеза /Г. Благодетелева, С. Гинда, О. Голищева //Сб. матер. юбилейной сессии. - М.: Медицина и жизнь, 2001. - С. 56-61.

4 Борисов С. Е. Диагностика туберкулеза: возможности и пределы //Сб. матер. «Туберкулез сегодня - проблемы и перспективы». - М., 2000. - С. 16-18.

5 Бочкарев Е. Г. Генодиагностика во фтизиатрии /Е. Г. Бочкарев, Т. С. Денисова, Э. В. Генерозов. - М., 2000. - 354 с.

6 Быкдарова К. Р. Автоматизированная система ускоренной культуральной диагностики туберкулеза //Матер. VII Рос. съезда фтизиатров. - М., 2003. - С. 82.

7 Быстрое внедрение диагностического теста Xpert MTB/RIF: Технические и операционные рекомендации. Вопросы практического применения. - Женева: ВОЗ, 2011. - 14 с.

8 Иртуганова О. А. Ускоренная культу-ральная диагностика туберкулеза с использованием автоматизированных систем ВАСТЕС MGIT 960 и МВ/ВАСТ //Проблему туберкулеза.

- 2002. - №1. - С. 58-62.

9 Иртуганова О. А. Определение чувствительности Mycobacterium tuberculosis к пи-разинамиду на бактериальном анализаторе ВАСТЕС 960 //Проблемы туберкулеза. - 2003. -№7. - С. 40-42.

10 Кожушко М. Ю. Современные методы обследования в дифференциальной диагностике туберкулеза /М. Ю. Кожушко, И. В. Евстигнеев, В. И. Чёрный //Украинский медицинский журнал. - 2010. - №4(78). - С. 78-83.

11 Кондратюк Н. В. Поpiвняльнa характеристика мeдикaмeнтозноi чутливост штaмiв Mycobacterium tuberculosis //Мкробюл. журн. -2006. - V. 68, №4. - С. 54-59.

12 Комплексный план по борьбе с туберкулезом в Республике Казахстан на 2014-2020 гг. - Постановление Правительства РК от 24.09.2013.

13 Лабораторная диагностика туберкулеза /Под ред. В. И. Литвинова, А. М. Мороза.

- М.: МНПЦБТ, 2001. - 184 с.

14 Малахов В. Н. Качество бактериологического выявления и определения лекарственной чувствительности микобактерий туберкулеза участниками федеральной системы внешней оценки качества клинических лабораторных исследований в 2002-2003 гг. //Проблемы туберкулеза. - 2005. - №4. - С. 6-10.

15 Мороз А. М. Лабораторная диагностика туберкулеза: реальность и перспектива // Сб. матер. «Туберкулез сегодня - проблемы и перспективы». - М., 2000. - С. 216-218.

16 Ракишева А. С. Фтизиатрия /А. С. Ра-кишева, Г. Цогт. - Алматы, 2014. - С. 95-96.

17 Решетников С. С. Серологическая диагностика туберкулеза: новая тест-система для серодиагностики туберкулеза /С. С. Решетников, С. Е. Гладкова, В. И. Офицеров //http:// il.ks.ua/index.html

18 Русакова Л. И. Выявление и диагностика туберкулеза на современном этапе. - М.: Центральный НИИ Туберкулеза РАМН, 2012. -30 с.

19 Старшинова А. А. Иммунологические и молекулярно-генетические методы диагностики туберкулеза /А. А. Старшинова, М. В. Павлова, И. Ф. Довгалюк //Матер. науч. сессии ФГБУ СПб НИИ фтизиопульмонологии «Инновационные технологии во фтизиатрии и пульмонологии». - СПб., 2013. - С. 26.

20 Толемисова А. М., Использование теста «QuantiFERON-TB Gold In-Tube» в диагно-

стике туберкулеза легких /А. М. Толемисова, Р. М. Балмахаева //Матер. Х съезда всерос. науч.-практ. общества эпидемиологов, микробиологов и паразитологов «Инфекция и иммунитет».

- 2012. - №1. - С. 20-21.

21 Толемисова А. М. Об инновациях в лабораторной диагностике туберкулеза в республике Казахстан /А. М. Толемисова, Р. М. Балмахаева //Вестн. КазНМУ. - 2013. - №5 (2).

- С. 54-58.

22 Требования к стандартам организации по неразрезанному листу для экспресс-теста TB на определение туберкулеза. - Bio Focus Co., Ltd

23 Черноусова Л. Н. Современные технологии для микробиологической диагностики лекарственно-устойчивого туберкулеза. - М.: ФГБУ Центральный НИИ туберкулеза РАМН, 2013. - 48 с.

24 Augustynowicz-Kopec E. Evaluation of Bactec MGIT 960 fluorescent method in diagnosis of tuberculosisAugustynowicz /E. Kopec, A. Ja-worski, Z. Zwolska //Pneumonol. Alergol. Pol. -2002. - V. 70. - P. 450-457.

25 Cathrina C. Boehme Rapid Molecular Detection of Tuberculosis and Rifampin Resistance //N. Engl. J. Med. - 2010. - V. 363. - P. 1005-1015.

26 Chien H. P. Comparison of the BACTEC MGIT 960 with Lowenstein-Jensen medium for recovery of mycobacteria from clinical specimens //Int. J. Tuberc. Lung Dis. - 2000. - V. 9. -P. 866-870.

27 Ismail N. A. Use of an immunochroma-tographic kit for the rapid detection of Mycobacterium tuberculosis from broth cultures /N. A. Ismail, K. Baba, D. Pombo //Int. J. Tuberc. Lung Dis. - 2009. - V. 13. - P. 1045-1047.

28 Laboratory Services in Tuberculosis Control. - Geneva: WHO, 1998. - 24 p.

29 Comparative evaluation of the BACTEC MGIT 960 system with solid medium for isolation of mycobacteria /J. J. Lee, J. Suo, C. B. Lin //Int. J. Tuberc. Lung Dis. - V. 7(6). - P. 569-574.

30 World Health Organization: Global tuberculosis report. - Geneva: WHO, 2013. - 16 p.

REFERENCES

1 Aleksandrov A. A. Primenenie polime-raznoj cepnoj reakcii dlja opredelenija vozbuditel-ja tuberkuleza v klinicheskih materialah /A. A. Aleksandrov, M. A. Vladimirskij, T. S. Denisova // Sb. mater. I vseros. nauch.-prakt. konf. «Primenenie PCR dlja diagnostiki infekcionnyh zabolevanij». - M., 1996. - P. 112-115.

2 Balabanova Ja. M. Ispol'zovanie avtoma-tizirovannoj sistemy VASTES MGIT 960 v diagnos-

tike lekarstvennoj ustojchivosti k rezervnym preparatam v g. Samara //Tuberkulez i bolezni legkih. - 2009. - №9. - P. 63-70.

3 Blagodeteleva G. Rol' mikroskopii v diag-nostike tuberkuleza /G. Blagodeteleva, S. Ginda,

0. Golishheva //Sb. mater. jubilejnoj sessii. - M.: Medicina i zhizn', 2001. - S. 56-61.

4 Borisov S. E. Diagnostika tuberkuleza: vozmozhnosti i predely //Sb. mater. «Tuberkulez segodnja - problemy i perspektivy». - M., 2000.

- S. 16-18.

5 Bochkarev E. G. Genodiagnostika vo ftiziatrii /E. G. Bochkarev, T. S. Denisova, Je. V. Generozov. - M., 2000. - 354 s.

6 Bykdarova K. R. Avtomatizirovannaja sistema uskorennoj kul'tural'noj diagnostiki tuberkuleza //Mater. VII Ros. s#ezda ftiziatrov. -M., 2003. - S. 82.

7 Bystroe vnedrenie diagnosticheskogo testa Hpert MTB/RIF: Tehnicheskie i opera-cionnye rekomendacii. Voprosy prakticheskogo primenenija. - Zheneva: VOZ, 2011. - 14 s.

8 Irtuganova O. A. Uskorennaja kul'tural'naja diagnostika tuberkuleza s ispol'zovaniem avtomatizirovannyh sistem VASTES MGIT 960 i MV/VAST //Problemu tuberkuleza. - 2002. - №1. - S. 58-62.

9 Irtuganova O. A. Opredelenie chu-vstvitel'nosti Mycobacterium tuberculosis k pi-razinamidu na bakterial'nom analizatore VASTES 960 //Problemy tuberkuleza. - 2003. - №7. - S. 40-42.

10 Kozhushko M. Ju. Sovremennye metody obsledovanija v differencial'noj diagnostike tuberkuleza /M. Ju. Kozhushko, I. V. Evstigneev, V.

1. Chjornyj //Ukrainskij medicinskij zhurnal. -2010. - №4(78). - S. 78-83.

11 Kondratjuk N. V. Porivnjal'na harakteris-tika medikamentoznoi chutlivosti shtamiv Mycobacterium tuberculosis //Mikrobiol. zhurn. - 2006.

- V. 68, №4. - S. 54-59.

12 Kompleksnyj plan po bor'be s tuberku-lezom v Respublike Kazahstan na 2014-2020 gg.

- Postanovlenie Pravitel'stva RK ot 24.09.2013.

13 Laboratornaja diagnostika tuberkuleza / Pod red. V. I. Litvinova, A. M. Moroza. - M.: MNPCBT, 2001. - 184 s.

14 Malahov V. N. Kachestvo bakteriolog-icheskogo vyjavlenija i opredelenija lekarstvennoj chuvstvitel'nosti mikobakterij tuberkuleza uchast-nikami federal'noj sistemy vneshnej ocenki kachestva klinicheskih laboratornyh issledovanij v 2002-2003 gg. //Problemy tuberkuleza. - 2005. -№4. - S. 6-10.

15 Moroz A. M. Laboratornaja diagnostika tuberkuleza: real'nost' i perspektiva //Sb. mater.

«Tuberkulez segodnja - problemy i perspektivy». - M., 2000. - S. 216-218.

16 Rakisheva A. S. Ftiziatrija /A. S. Raki-sheva, G. Cogt. - Almaty, 2014. - S. 95-96.

17 Reshetnikov S. S. Serologicheskaja di-agnostika tuberkuleza: novaja test-sistema dlja serodiagnostiki tuberkuleza /S. S. Reshetnikov, S.

E. Gladkova, V. I. Oficerov //http://il.ks.ua/ index.html

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

18 Rusakova L. I. Vyjavlenie i diagnostika tuberkuleza na sovremennom jetape. - M.: Cen-tral'nyj NII Tuberkuleza RAMN, 2012. - 30 s.

19 Starshinova A. A. Immunologicheskie i molekuljarno-geneticheskie metody diagnostiki tuberkuleza /A. A. Starshinova, M. V. Pavlova, I.

F. Dovgaljuk //Mater. nauch. sessii FGBU SPb NII ftiziopul'monologii «Innovacionnye tehnologii vo ftiziatrii i pul'monologii». - SPb., 2013. - S. 26.

20 Tolemisova A. M., Ispol'zovanie testa «QuantiFERON-TB Gold In-Tube» v diagnostike tuberkuleza legkih /A. M. Tolemisova, R. M. Balmahaeva //Mater. H s#ezda vseros. nauch.-prakt. obshhestva jepidemiologov, mikrobiologov i parazitologov «Infekcija i immunitet». - 2012. -№1. - S. 20-21.

21 Tolemisova A. M. Ob innovacijah v la-boratornoj diagnostike tuberkuleza v respublike Kazahstan /A. M. Tolemisova, R. M. Balmahaeva // Vestn. KazNMU. - 2013. - №5 (2). - S. 54-58.

22 Trebovanija k standartam organizacii po nerazrezannomu listu dlja jekspress-testa TB na opredelenie tuberkuleza. - Bio Focus Co., Ltd

23 Chernousova L. N. Sovremennye tehnologii dlja mikrobiologicheskoj diagnostiki le-karstvenno-ustojchivogo tuberkuleza. - M.: FGBU Central'nyj NII tuberkuleza RAMN, 2013. - 48 s.

24 Augustynowicz-Kopec E. Evaluation of Bactec MGIT 960 fluorescent method in diagnosis of tuberculosisAugustynowicz /E. Kopec, A. Ja-worski, Z. Zwolska //Pneumonol. Alergol. Pol. -2002. - V. 70. - P. 450-457.

25 Cathrina C. Boehme Rapid Molecular Detection of Tuberculosis and Rifampin Resistance //N. Engl. J. Med. - 2010. - V. 363. - P. 1005-1015.

26 Chien H. P. Comparison of the BACTEC MGIT 960 with Lowenstein-Jensen medium for recovery of mycobacteria from clinical specimens //Int. J. Tuberc. Lung Dis. - 2000. - V. 9. -P. 866-870.

27 Ismail N. A. Use of an immunochroma-tographic kit for the rapid detection of Mycobac-terium tuberculosis from broth cultures /N. A. Ismail, K. Baba, D. Pombo //Int. J. Tuberc. Lung Dis. - 2009. - V. 13. - P. 1045-1047.

28 Laboratory Services in Tuberculosis Control. - Geneva: WHO, 1998. - 24 p.

29 Comparative evaluation of the BACTEC MGIT 960 system with solid medium for isolation of mycobacteria /J. J. Lee, J. Suo, C. B. Lin //Int. J. Tuberc. Lung Dis. - V. 7(6). - P. 569-574.

30 World Health Organization: Global tuberculosis report. - Geneva: WHO, 2013. - 16 p.

nocrynw^a 14.11.2016 r.

K. Skak, Zh. Mutaikhan

MODERN DIAGNOSTIC METHODS OF TUBERCULOSIS

Department ofphthisiology of Karaganda state medical university (Karaganda, The Repubiic of Kazakhstan)

Modern diagnostic methods of tuberculosis in comparison with traditional methods, have a higher sensitivity and specificity and allows to quickly detect the presence of Mycobacterium tuberculosis in biosubstrates and their drug resistance, which reduces the time abacillation patients, increases the effectiveness of treatment, prevents the spread of drug resistant strains of Mycobacterium tuberculosis, should allow to reduce the incidence of tuberculosis in general and tuberculosis with multiple/extensively drug-resistant.

Key words: Mycobacterium tuberculosis, bacterioscopic method, bacteriological research method GeneXpert MTB/RIF, BACTEK, Hain test

К. Скак, Ж. Мутайхан

СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ ДИАГНОСТИКИ ТУБЕРКУЛЕЗА

Кафедра фтизиатрии Карагандинского государственного медицинского университета (Караганда, Казахстан)

Современные методы диагностики туберкулеза в сравнении с традиционными методами обладают большей чувствительностью и специфичностью, позволяют в короткие сроки выявить наличие микобактерий туберкулеза и их лекарственную устойчивость, что сокращает сроки абациллирования больных, повышает эффективность лечения, предотвращает распространение лекарственно устойчивых штаммов микобактерий туберкулеза. Применение современных методов диагностики туберкулеза позволит снизить уровень заболеваемости туберкулезом в целом и туберкулезом с множественной/широкой лекарственной устойчивостью в частности.

Ключевые слова: микобактерия туберкулеза, бактериоскопический метод, бактериологический метод, XpertMTB/RIF, БАКТЕК, Хайн-тест

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.