Қазіргі таңдағы тіл мәселесі Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Жетепова Гулден Маратцызы,

ЦР Зацнама институты Лингвистика орталыгынъщ НЦА жэне халыщаралыщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалъщ сараптама секторыныц кшг гылыми щызметкерг

КАЗ1РГ1 ТАЦДАГЫ Т1Л МЭСЕЛЕС!

Бiр мацсат, бiр мудде, бiр болашац!

БYгiнгi ^н - казак елшщ шежресше мэцп енетiн ^н. Казакстанныц элемдегi ец дамыган 30 елдщ катарына кiру т^жырымдамасында алдагы ж^мыстыц ¥закмерзiмдi басымдыктары белгiленген. Сол басым багыттар бойынша бiркатар мэселелер шешу керектiгiн Елбасымыз халкына жолдаган Жолдауында айтып кеткен едi. ¥лт Кешбасшысы халыктыц жагдайын бiр сэтке де ^мыткан емес. КYнi бYгiнге дейiн айтылган мшдеттердщ бэрi жыл еткен сайын бiрте-бiрте орындалу Yстiнде. Эз тэуелшздшнщ жиырма бiр жылын артта калдырган егемендi елiмiз бYгiнде жаца экономикалык ерлеу жолында. Жолдауда белгшенген басым багыттардыц бiрi - барлык казакстандыктарды бiрiктiрудщ басты факторы репнде мемлекеттiк тiлдi жан-жакты дамытуга басты назар аударылып отыр. Сондыктан когамда казак тшшщ мемлекеттiк дэрежесш ныгайту жэне оныц элеуметпк-коммуникативтш мiндеттерiн кецейту елiмiз саясатыныц басты стратегиялык басымдыгы болып ^ала береди

Тiл аркылы бiз тiлдесемiз, бшм аламыз, мамандыкты игеремiз. Ана тш б^л экецнщ тiлi, туган халыктыц тiлi. Тiл - тек карым-катынас к¥ралы гана емес, ол - ^лттык дiнiмiздщ керiнiс табатын элеуметпк к¥былысы, мэдениетiмiздщ биiк т^гыры да. Сондыктан тiл элемдегi ^лттык мэдениеттщ ара катынасында аса мацызды релге ие. Тш аркылы даналар сезш окып бiлемiз, одан гибрат аламыз. «Энер алды - кызыл тш» деген даналык сез осыдан шыккан болар. Ана тiлi бойымызга ана сYтiмен тараган касиет. Оны сактай, кадiрлей, к¥рметтей бiлу бiздщ мiндетiмiз. Эзшщ ана тiлi, ^лттык мэдениет жок ел ез алдында мемлекет болып емiр CYре алмайды. ДYниедегi барлык халык тэуелсiздiкке ^лттык кадiр касиетш, мэдениетiн, ана тiлiн сактауга барынша кYш салып ^мтылады. Сол сиякты бiздiц Елбасымыз да эр Жолдауында езiмiздiц ана тiлiмiздi жогары децгейге койып, сактап калуга барынша ^ш салуга шакырады. Елiмiз егемецщ атанды. Ана тiлiмiзге мемлекеттiк мэртебе бершдь Тiл туралы Зац кабылданды. Президентiмiздiц 2003 жылгы 15 карашадагы Жарлыгымен кыр^йектщ Yшiншi жексенбiсi Казакстан Республикасы Тiлдерiнiц кYнi деп аталатын болды [1].

Елбасыныц «^азакстан-2050» Стратегиясы - калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты» Жолдауы жастарга да Yлкен аманат жYктеп, ауыр жYк аркалатып отыр. Елбасы ез сезiнде: «Мен сiздерге - жаца буын казакстандыктарга сенiм артамын. Сiздер жаца багыттыц козгаушы кYшiне айналуга тиiссiздер», - деген едь Мемлекет болса, ез тарапынан жастардыц сапалы бiлiм мен саналы тэртiп алуына, кажеттi мамандыкты игеруiне, мамандардыц ез тiлiн толык игеруiне, бiлуiне, Yйренуiне, ез арман-максаттарын жYзеге асыруы Yшiн бар мYмкiндiктер жасалып келедi. Бiрнеше мемлекеттiк орындарга соган орай, казак тiлiн Yйрену Yйiрмелерi ашылып, кызметкеркерлердiц тiлдi толык мецгеруше мYмкiндiк берiлген. Сонымен катар, элемдш децгейге жету Yшiн бiрнеше зияткерлiк мектептер, жогары оку орындары ашылган жэне оган Назарбаев Университет^ «Балапан», Назарбаев Зияткерлiк мектептерi, «Болашак» багдарламалары дэлел деп айтуга болады.

Тiлiмiз бiздiц халыкпен бiрге дамиды, еркендейдi, жасайды. Бiрак та елiмiз егемендi болганымен, тiлiмiз сэл аксандайтынын мойындауымыз керек. Эз ана тiлiмiздi бiлiп т^рып, баска жат елдщ тшнде сейлейтiндер аз емес арамызда. Бiрнеше мемлекеттiк орындарда да бiршама бэсецдеушiлiк бар. 1с кагаздарды ез тiлiмiзде жYргiзiлуi жагынан, аударма жагынан болса да бiршама артка тартарлык

№5 (41) 2015 ж. Цазацстан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы

жагдайлар кездеседь вз ана тiлiмiздi жецщ бiлмегендiктен де, аударма жасау жагынан да бiрiздiлiк болмай жатады.

Тш туралы занды алса^. Зацныц 4-бабында «Мемлекетпк тiл - мемлекеттщ бYкiл аумагында, ^огамды^ ^атынастардын барлыщ саласында ^олданылатын мемлекеттiк бас^ару, зан шыгару, сот iсiн жэне iс^аFаздарын жYргiзу тш», - деп жазылган. Бiра^ та, айтылганымен, жазылганымен бiр ^жатты алса^, кез келген мекемеде алдымен ол орыс тiлiнде даярланады. Ол неш бiлдiредi? Демек ана тiлiмiздi толыщ бiлмеуiмiзде. Елiмiз а^ыры тэуелшз ел екен осыFан орай, онда тiлiмiз де жеке дара тэуелшз болуы керек емес пе? Бiздiн б^рыеты ^рпа^ жете алмаFан арман-м¥раттарFа бiз жетуiмiз керек деп ойлаймын. Казiргi танда соFан орай, бiрталай мYмкiндiктер толыщ жасалып келедi. «Енбек - тYбi береке» деген ма^ал бос^а айтылмаFан. Сондыщтан кYш-жiгерiмiздi аямай, тольщ енбек етiп, табысты ж^мыс жасауымыз керек. Тэуелсiз елiмiз Yшiн аянбай енбек етсек, елiмiздiн еркендеуше зор Yлес ^ос^анымыз деп ойлаймын. Елбасымыздын б^л Жолдауы хал^ымыздын басын бiрiктiру iсiнде зор Yмiт ^ту емес пе?! [2].

БYгiнгi танда ^аза^ тiлi Fылым мен бшмнщ, интернеттiн тiлiне айналды. Б^л да бiз Yшiн Yлкен жетiстiктiн бiрi деп айтуFа болады. Тiлiмiздi бiлуге деген ^¥штарлыщ жыл еткен сайын 10 пайызFа артып келедi. Б^нын езi ^уантарлыщ нэрсе деп ойлаймын. Б^ндай Yдерiстi мектептерден де бай^ауFа болады. Жылдар еткен сайын ^аза^ тiлiнде бiлiм алушылар саны кебешп келедi. Елiмiз бойынша жоFарыда айтып еткендей, мемлекеттiк тiлдi о^ыту орындары ж^мыс iстеп келедi. Б^л да жа^сы жетiстiк жэне ана тiлiмiздi са^тап ^алуFа деген ^мтылыс деп айтуFа болады. Тiл Yйренушiлер аптасына екi реттен ^аза^ тiлiн о^ыту курстарына ^атысып келедi. «Казтест» орталы^ы ар^ылы тест тапсырып, мемлекеттiк тiлдi о^уFа деген ^ызы^ушылыщ артып келедь вткенге ^араFанда, б^л жетiстiк 10 пайы^а ескен. СонFы жылдары мемлекетпк тiлдi дамытуFа 10 миллиард тенге ^аржы белiнген болатын. Сондыщтан б^л салада нэтижелi iс болар деген Yмiттемiз. взгерте алмайтын бiр жэйт ол - Елiмiзбен бiрге ез ана тiлiмiз Мэнгшк бiрге болма^! вйткенi, оны ^лттыц ^йт^ысы деп бiлемiз.

Казiргi тацда сонымен ^атар, бiрнеше телеарналар ^аза^ тiлiнде хабар таратады. Б^аралыщ аппарат ^¥ралдары, тэуелаз арналардаFы мемлекеттiк плдщ ^олданылу аясынын кенею^ «бiр тш, бiр ту, бiр дiл - ^аFидатын» жYзеге асыру барысында телеарналардын ^аза^ тiлдi аудиториямен байланысынын артуы - Yлкен жетiстiк, мемлекеттщ негiзiн ^алаушы ^аза^ ^лты екенiн езге ^лт екшдерше ^ындыру. Сейтiп, мемлекеттiк тшдщ кещнен ^анат жаюына септiгiн тигiзерi сезшз.

вз ана тiлiмiз - бiздiн намысымыз. вз намысымызды да, ез тiлiмiздi де ^орFау бiздiн иы^ымы^а жYктелген парыз. Сондыщтан бабалар Yмiтiн а^тап цалатынымызды, тiлiмiздi биiктен керсететiнiмiздi дэлелдеп керсететiн наFыз тiл жанашырлары - бiзбiз. Елбасымыздын осы Жолдауы ^аза^стандыщ жастарды бiрiктiрiп, биiк белестерден кершуге апаратын жар^ын жол деп есептеймш. «Бiр ма^сат, бiр болаша^, бiр мYДде болу Yшiн бiр женнен ^ол, бiр жаFадан бiрiгiп бас шыFарып енбек етуiмiз керек» деп Елбасымыз айщандай, осы жолда барлы^ымыз бiрiгiп ж^мыла ж^мыс жасаса^, биiк белестерге жетiп, сонда Fана Каза^ елiмiздi жар^ын болаша^ кугет1нше кэмiл сенемiн!

ПайдаланылFан эдебиеттер тiзiмi

1. Дереккезi: www.zharar.com/kz

2. Казахстан Республикасы Президентiнiн «Каза^стан-2050» Стратегиясы ^алыптас^ан мемлекеттiн жана саяси баFыты атты Жолдауы, 2012 жылFы 14 желто^сан.

3. «Казахстан РеспубликасындаFы тiл туралы» 1997 жылFы 11 шiлдедегi Казахстан Республикасынын Заны.

4. Дереккезi: http://anatili.kazgazeta.kz/

Мацалада мемлекеттж ттд\ дамыту жэне оныц цолданылу аясын кецейту мэселелер1 царастырылады.

Тушн свздер: мемлекеттт ты, ты мэртебеЫ, цолданылу аясы.

В статье рассматриваются проблемы развития и расширения сферы применения государственного языка.

Ключевые слова: государственный язык, статус языка, сфера применения.

The article deals with the problems of development and expansion of the state language. Keywords: national language, the status of the language applications.

Гулден Маратцызы Жетепова,

КР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне хальщаральщ шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыщ сараптама секторыныц Krni гылыми кызметкерi Kазiргi тацдагы ты мэселеа

Жетепова Гульден Маратовна,

младший научный сотрудник научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК Проблема современного языка

Zhetepova Gulden Maratovna,

Jr. Research associate in Linguistic expertise's regulatory and international agreements projects of Legislative Institute's Linguistic Centre, Republic of Kazakhstan Problem of modern language