CC BY
25Турганбаева Лэззат Султанмуратцызы,
ЦР Зацнама институты Лингвистика орталыгы НЦА жэне халыцаралъщ шарттар жобаларыныц гылыми лингвистикалыц сараптамасы секторыныц кшг гылыми цызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ АЗАМАТТЬЩ КОДЕКС1НДЕГ1 ТАУАР ЖИЫНТЬЩТЫЛЫГЫНА ЦАТЫСТЫ ЗАЦНАМАЛЬЩ ЖЭНЕ ЛИНГВИСТИКАЛЫЦ МЭСЕЛЕЛЕР
К^рп нарьщтьщ экономика заманында кептеген жаца азаматтык кукьщтьщ катынастар, шарт, мэмше тYрлерi пайда болуда жэне жацадан пайда болган не езгертiлген кукьщтьщ элементтер кездесуде. Сондьщтан да азаматтык кукык саласында езгерiстер мен тольщтырулар жиi орын алуда.
Казахстан Республикасы Азаматтьщ кодекс> нщ Ерекше белiмi 1999 жылгы 1 шiлдеде кабылданды [1]. Осыган дейiн Казакстанда 1994 жнлм кабылданган Азаматтьщ кодекстщ тек Жалпы белiмi гана колданыста болатын [2], 1999 жылгы бiрiншi шшдесшен бастап Казакстан Республикасыныц Азаматтьщ кодекс толык келемде колданылып жур.
Казахстан Республикасы Азаматтьщ кодекс> нщ Ерекше белiмiнде кездесетiн нормалардыц колданыста болмауы экономикалык даулардыц жаца тYрлерiнiц пайда болуы жагдайында экономикалык катынастардыц кукьщтьщ реттелуiне едэуiр киындык тугызатын. 1963 жылгы кабылданган Казак КСР Азаматтьщ кодексшщ бiраз нормалары ескiрiп, нарьщтьщ экономиканьщ негiзгi кагидаттарына тiкелей кайшы келгенмен, формальды тYрде оныц кYшi сакталып жYрдi.
1993 жнлм Казакстанда бурынгы КСРО Жогаргы Советi 1991 жь1ль1 кабылдаган КСРО мен республикалардьщ азаматтьщ зацнама негiздерi колданыска енпзшдь Бул Негiздердiц Ерекше белiмiнде кейбiр нормалар 1963 жнлн кабылданган Казахстан Республикасы Азаматтьщ кодексiнiц Ерекше белiмiндегi ескi нормалардыц олкыльщтарын тYзеткен болатын, бiрак, бiрiншiден, ол Негiздер тольщ жинакталган зацнамалык актi болган жок, ейткенi онда азаматтьщ кукьщтьщ катынастарды реттейтiн жалпы ережелер камтылган болатын,
екiншiден, Негiздер едэуiр дэрежеде есюрш Yлгерiп, колданыска енгiзiлген кезден бастап жацарть1лмадь1, Yшiншiден, кейiнгi жылдарда ел экономикасында мемлекет тарапынан жинакталган, кукьщтьщ реттелуi дурыс жYЙеленбеген, тек катысушылардыц шарттык келiсiмдерiне CYЙенетiн алуан тYрлi когамдьщ катынастар пайда болып, муныц барлыгы экономиканыц дурыс дамуына кедерп келтiрiп отырды.
Азаматтык кодекстiц Ерекше белiмiне кiретiн кукьщтьщ нормалардыц узак колданыста болмауы себебiнен ел экономикасында пайда болган жаца катынастардыц кейбiр тYрлерiн реттейтiн жаца зацдарды кабылдауды кажет болды. Сондай-ак бул актшер азаматтык зацнама жYЙесiмен тиiстi Yйлесiмге келмей, эркайсысы жеке кабылданды [3]. Соныц нэтижесiнде казiргi азаматтык катынастарды реттейтiн нормативтiк кукыктык актiлерде кездесетш терминдердегi бiрiздiлiк сакталмай жэне нормалардыц Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодексiне кайшы келiп жаткан тустары кеп. Сонымен катар кептеген терминдерге аныктама бершмеген, оныц езi кез келген сот процесше катысушылардыц тиiстi аныктаманы ез бетшше тYсiнуiне байланысты сот процесшдеп даулы мэселелердi шешу кезiнде киындык тугызуда. Сондыктан эрбiр терминге тшсп зацнамада накты аныктама берiлуi тшс.
Казакстан Республикасы Азаматтык кодексiнiц Ерекше белiмiнде бiркатар терминдерге аныктама бершмеген. Мысалы, аталган Кодекстщ 431-бабында кездесетiн «тауардыц жиынтьщтылыгы» терминше токталып етсек.
Сатып алу-сату шарты бойынша бiр тарап (сатушы) мYлiктi (тауарды) екiншi тараптыц
№1 (42) 2016 ж. Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
(сатып алушыньщ) меншшне, шаруашылык жYргiзуiне немесе жедел баскаруына беруге мiндеттенедi, ал сатып алушы б^л мYлiктi (тауарды) кабылдауга жэне ол Yшiн белгш 6ip акша сомасын (багасын) телеуге мiндеттенедi (Казахстан Республикасы Азаматтык кодексшщ 406-бабы). Егер шартта езгеше кезделмесе, сатушы тауарды беру мен бiрге сатып алушыга оныц керек-жарактарын, сондай-ак нормативтiк к^кыктык актiлерде немесе шартта кезделген, соган катысты к¥жаттарды (тауардыц жиышъщтылыгын, каушшздшн, сапасын, пайдалану тэрт1бш жэне т.б. куэландыратын к¥жаттарды) беруге мiндеггенедi (Казакстан Республикасы Азаматтык кодекс 408-бабыныц 2-тармагы). Тауардыц жиышъщтылыгын реттейтш нормалар тек 431-бапта керсетiлген. Осы бапка сэйкес сатушы сатып алушыга жиынтыктылык туралы шарттыц талаптарына сэйкес тауар беруге мвдеттедь Шартта тауардыц жиышъщтылыгы белгiленбеген жагдайда сатушы сатып алушыга жиышъщтылыгы юкерлш айналым дагдыларымен немесе эдетте койылатын езге де талаптармен белгiленетiн тауар беруге мвдеттенедь
М^нда тауардыц жиынтыктылыгына толык аныктама берiлмеген.
Ресей Федерациясы Азаматтык кодекс Ерекше белiмiнiц 478-бабына сэйкес «тауардыц жиышъщтылыгы тауардыц функционалдык мiндеггерi ондагы барлык к¥рылымдык белiктерге ортак болуымен сипатталады» [4] делiнген. Б^л жерде тауардыц жиынтыктылыгына кыска эрi накты аныктама берiлген. Сондай-ак баска дереккездерде «Тауардыц жиышъщтылыгы тауар жиышъщта б1ртугас кYрделi зат ретiнде берiлгенiн бiлдiредi» [5] деген аныктама кездеседi. Б^л берiлген аныктамага сэйкес тауар тек жиышъщта гана тауар ретiнде пайдалы болады делiнген, ал сол тауардыц белiктерi болып табылатын тауарлар туралы ештеце айтылмаган.
Ал каржылык энциклопедиялык сездiкте аталган терминге мазм^нын толык сипаттайтын аныктама берiлген: «Тауардыц жиышъщтылыгы тауарды эртYрлi дербес заттардан т^ратын, оларды ортак максат бойынша пайдалануды кездейтiн, бiрт¥гас затты к¥райтын кYPделi зат ретiнде сипаттайды (мысалы, сервиз, ж^аз гарнитуры, жеке белшектерден, тораптардан, машиналардан, к¥рылгылардан т^ратын кYPделi технологиялык жабдык жэне т.б.» [6]. «Тауардыц жиышъщтылыгы - тшелей сатып алу-сату шартыныц немесе онда камтылган
стандарттарга, техникалык шарттарга берiлетiн сштемелердщ ережелерiнде не iскерлiк айналым дагдыларында айкындалатын, тауар ретiнде колданылатын, аякталган б^йымды к¥райтын тораптар, белшектер, агрегаттар жэне т.б. жиынтыгы» деген аныктамада тауардыц жиынтыктылыгына шамамен кiретiн заттар да коса аталып еткен [7].
Жогарыда берiлген тауардыц жиынтыктылыгына аныктамаларды саралай отырып, Казакстан Республикасы Азаматтык кодексiнiц 431-бабына «Тауардыц жиышъщтылыгы -эртYPлi дербес заттардан т^ратын, ортак максатта пайдалану кезiнде бiрт¥гас затты к¥райтын кYPделi зат (сервиз, ж^аз гарнитуры, жеке белшектерден, тораптардан, машиналардан, к¥рылгылардан т^ратын кYPделi технологиялык жабдык жэне т.б.)» деген аныктаманы енгiзу ^сынылады.
Сондай-ак КР АК 433-бабыныц 2-тармагындагы «Последствия, предусмотренные пунктом 1 настоящей статьи, применяются и в случае нарушения продавцом обязанности передать покупателю комплект товаров (статья 432 настоящего Кодекса), если иное не предусмотрено законодательством либо договором или не вытекает из существа обязательства» деген мэтш «Осы баптыц 1-тармагында кезделген салдарлар, егер зацдарда не шартта езгеше кезделмесе немесе мшдеттеменщ мэншен туындамаса, сатушы сатып алушыга тауарлар жиынтыгын (осы Кодекстщ 432-бабы) беру мiндеггемесiн б^зган жагдайда да колданылады.» деп аударылган. Ягни «законодательством» деген сез «зацдарда» деп кате аударылган. Сол кездеп шыгарылган бYкiл зацнамалык актшерде «законодательство» деген сез «зандар» деп аударылып келдi, ол кездегi оныц магынасы «зацдар жиынтыгы» деп тYсiнiлдi. С.В. Поленина «Теоретические проблемы советского законодательства» атты ж^мысында зацнаманы кец тYсiнiкте пайдалана отырып, зац эдебиетшде «к¥кык» жэне «зацнама» терминдерi кебiнесе синонимдер ретiнде колданылганын атап етедi [8, 5-6 бб.]. Кецеспк кезецде социалистiк когам алдында т^ратын мэселелердi шешуге жарамды жалгыз к¥кык кезi нормативтiк к¥кыктык актi болып танылатын. Баска к¥кык актiлерi социалист^ зацдылык т^жырымдамасына «енбейтiн». Нормативтiк к¥кыктык акт казiргi кезге дейiн к¥кыктыц негiзгi кезi болып табылады,... алайда, мемлекеттщ к¥кыктык жYЙесi тYбiрлi езгерютерге ^шыраганын ескеру кажет. Орны элi
аньщталмаган жаца кукык кездерi пайда болды. Оныц iшiнде зацнама кезкарасынан кукыктык актiлер жиынтыгы ретiнде [9].
Казакстан Республикасыныц 1998 жылгы 24 наурыздагы №213 «Нормативтш кукыктык актшер туралы» Зацыныц 1-тармагы 1) тармакшасына сэйкес «зац - аса мацызды когамдык катынастарды реттейтiн, Казакстан Республикасы Конституциясы 61-бабыныц 3-тармагында кезделген тYбегейлi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн, Казакстан Республикасыныц Парламент^ ал Казакстан Республикасы Конституциясы 53-бабыныц 3) тармакшасында кезделген жагдайларда Казакстан Республикасыныц Президентi кабылдайтын нормативтiк кукыктык акт; ал 4) зацнама - белгшенген тэртiппен кабылданган нормативтiк кукыктык актiлердiц жиынтыгы [10]. Ягни зацнамага казiргi берiлген аньщтамага
сэйкес тек зандар гана емес, зацнамалык актiлер: конституциялык зац, Казакстан Республикасы Президентiнiц конституциялык зац кYшi бар жарлыгы, кодекс, зац, Казакстан Республикасы Президентшщ зац кYшi бар жарлыгы, Казакстан Республикасы Парламентшщ каулысы, Сенат пен Мэжiлiстiц каулылары жэне зацга тэуелдi нормативтiк кукыктык актшер - зацнамалык жэне езге де сатысы бойынша жогары турган нормативтiк кукыктык актiлер негiзiнде жэне (немесе) орындау Yшiн жэне (немесе) одан эрi iске асыру Yшiн шыгарылатын, зацнамалык болып табылмайтын езге де нормативтш кукыктык актiлер юредь Ягни жогарыда аталган Зацда бершген аныктамаларга сэйкес «зац» мен «зацнама» терминдершщ елеулi айырмашылыгы болгандыктан КР АК Ерекше белiмiнiц казак тшндеп мэтiнiндегi осы сездер дурыс аударылуын кажет етедi.
ПайдаланылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодекс (Ерекше бeлiм). Казакстан Республикасыныц 1999 жылгы 1 шшдедеп № 409 кодекс // «Зац» деректер базасы. (Соцгы редакцияланган кYнi 01.03.2016 ж.)
2. Казакстан Республикасыныц Азаматтык кодекс (Жалпы бeлiм). Казакстан Республикасыныц 1994 жылгы 27 желтоксандагы кодексi //«Зац» деректер базасы. (Соцгы редакцияланган куш 01.01.2016 ж.)
3. Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. Комментарий к Гражданскому кодексу Республики Казахстан (Особенная часть) //http: // law.delovoimir.kz
4. Гражданский кодекс Российской Федерации. Часть 2. // http://for-expert.ru
5. Рассолов М.М., Алексий П.В., Кузбагаров А.Н. Гражданское право. Издательство: Юнити-Дана Голд, 2010.
6. Финансовый энциклопедический словарь: //http://www.slovopedia.com
7. Сайт правовой тематики «Правотека» // http://pravoteka.ru
8. Поленина С.В. Теоретические проблемы советского законодательства. М., 1979. С. 5-6.
9. Хамнуев Ю.Г. О существующих определениях термина «законодательство» в отечественном правоведении. Опубликовано: Сибирский Юридический Вестник. - 2003. - №1.
10. «Нормативтш кукыктык актшер туралы» Казакстан Республикасыныц 1998 жылгы 24 наурыздагы №213 Зацы //«Зац» деректер базасы (Соцгы редакцияланган кYнi 01.03.2016 ж.)
Мацалада «тауардыц жиынтыцтылыгы» термитне гылыми-цуцыцтыц талдау ЖYргiзiлген жэне тауардыц жиынтыцтылыгына цатысты баптарда кездесетт Keü6ip терминдерге лингвистикалыц талдау ЖYргiзiлген.
TYÜin сездер: «тауардыц жиынтыцтылыгы», Цазацстан Республикасы Азаматтыц кодексШц Ерекше бвлiмi, зац, зацнама.
№1 (42) 2016 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
В статье дан научно-правовой анализ термина «комплектность товара» и проведен лингвистический анализ некоторых терминов, встречающихся в статьях, касающихся комплектности товара.
Ключевые слова: «комплектность товара», Особенная часть Гражданского кодекса Республики Казахстан, «закон», «законодательство».
In the article a scientifically-legal analysis is given to the term "completeness of commodity" and a linguistic analysis is conducted to some terms, meeting in the articles, touching the completeness of commodity.
Keywords: «completeness of goods», Special part of Civil code the Republic of Kazakhstan.
Лэззат С^лтанм^ратцызы Т%рганбаева,
КР Зацнама институты Лингвистика орталыгы НКА жэне халыщаралыщ шарттар жобаларыныц гылыми лингвистикалыщ сараптамасы секторыныц кiшi гылыми щызметкерi, з.г.к.
Цазацстан Республикасыньщ Азаматтык, кодексiндегi тауар жиынтыцтылыгына цатыс-ты зацнамалыц жэне лингвистикалыщ мэселелер
Турганбаева Лаззат Султанмуратовна,
младший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства РК, к.ю.н.
Законодательные и лингвистические проблемы, касающиеся комплектности товара в Гражданском кодексе Республики Казахстан
Turganbayeva Lazzat Sultanmuratovna,
younger research fellow of the sector of scientific-linguistic expertise of legal act sand international agreements of the Linguistic Center of the Institute of Legislation of the Republic of Kazakhstan, c.j.s.
Legislative and linguistic problems, to the соncerning completeness of commodity in the Civil code of Republic of Kazakhstan
