CC BY
7Л.Т. АЙДАРОВА,
Караганды цаласы «Болашац» университет1, конституциялыц жэне азаматтыц цщыц кафедрасыныц ага оцытушысы
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЦЫЛМЫСТЬЩ КОДЕКС1НЩ 357 БАБЫНДА ^АРАСТЫРЫЛРАН ЦЫЛМЫС К¥РАМЫНЫЦ ОБЪЕКТИВТ1К ЖАРЫ
Сот терелтн жузеге асыру бугшп куш аса кекейкесп маселе болып отыр, себеб1 б1здщ ель м1здеп цылмыспен курестщ ттмд1шп кебше соган байланысты. Сот терелтне жане жазалар-дьщ орындалу тарпбж царсы цылмыстар жога-ргы латентп децгейдег цылмыстар цатарына жатады. Оныц жогаргы латентттгщ осы цыл-мыстыц субъектшер1 цуцыц цоргау органдарыныц лауазымды цызметкерлер1 болгандыцтан, олар-дыц зацдыц бтмдер!, цуцыц цоргау органдарын-дагы таж1рибес1, жасаган цылмыстарын кебше жазасыз жасап, жауапкершшштен цашып кетеп-ндтне байланысты тусшд1руге болады.
Сот терел1гше царсы цылмыстардыц цауштЫп жеке азаматтардыц мудделерше еда-у1р шыгын келпрш, оларга деген сешмд1 жогал-тып, адшдшке сешмшздшпен царауга акеп согу-ында. Б1здщ ел1м1з 1992 жылы Б¥¥ толыццанды мушеш болды, сейтш езшщ халыцаралыц цуцыц цагидаларын устанатынын бекгт. Бул жагдай адам цуцыгын бузуга барынша жол бермеуге цатысты шараларды цолдануды талап етед1 Б1здщ ел1м1зде азаматтардыц бишк органдарына жасаган арыздарыныц кепшЫп жеке басца цатысты цуцыцты бузу, оны цоргау, тургын уйге цол сугу-шылы^ сияцты конституциялыц цуцыцтарды бузудан турады. Бул цуцыц бузушылыцтар кейде цуцыц цоргау органдарыныц цызметкерлер1 мен соттар тарапынан да болып жатады.
Казацстан Республикасыныц цуцыцтыц саясат тужырымдамасы цогамдагы турацтылыцты цам-тамасыз ету, цылмыстыц цол сугулардан жеке тулгалардыц, цогамныц жанг мемлекеттщ мудде-лерш цоргау мацсатында зацдылыц базасын жет-шд1ру сияцты алеуетп багыттыц цажетпгш цалыптастырды.
КР Бас Прокуратурасыныц цуцыцтыц статистика жане арнайы есеп комитетшщ мал1меп бой-ынша хатталган немесе иелш етуге тыйым салы-нган не таркшеуге жататын мушкке цатысты зац-сыз арекеттерге цатысты 2004 жылы 127 цылмыс, 2005 жылы 107 цылмыс, 2006 жылы 77 цылмыс, 2007 жылы 75 цылмыс жасалган [1].
Тыйым салынган немесе таркшеуге жататын мушктщ сацталуын цамтамасыз ету ушш жауапты-
лыц КР КК 357-бабымен царастырылган. Бул цыл-мыстыц цауштшт - оны жасау кшал1 тулганыц мулкш тарюлзу туралы соттыц утамш орындауды жоцца шыгаратындыгынац сондай-ац азаматтыц гё бойынша талапты цамтамасыз етуде улкен циын-дыцтар туындатуы мумкшдтнен кершед^
КР КК 357-бабымен царастырылган цылмыс-тыц б1ршш1 бел1мшщ объективтш жагы келес арекеттердщ кез келгетн жасаумен сипатталады:
1) хатталган, тыйым салынган немесе цолда-нылуына шектеу салынган мушкп ысырап ету;
2) хатталган, тыйым салынган немесе цолданы-луына шектеу салынган мушкп иелштен шыгару;
3) хатталган, тыйым салынган немесе цолда-нылуына шектеу салынган мушкп жасырып цалу;
4) хатталган, тыйым салынган немесе цолда-нылуына шектеу салынган мушкп зацсыз беру;
5) несие уйымыныц цызметкершщ тыйым салынган не жумсау операциялары тоцтатылып цойылган ацшалай царажаттармен банк операци-яларын жузеге асыруы. Осы баптыц екшш1 бел1м1мен соттыц уюм1 бойынша таркшеуге жататын мушкп жасырып цалганы немесе иемденш кеткет ушщ сол сияцты мушкке таркшеу тагай-ындау туралы соттыц зацды кушше енген уюмш орындаудан басцадай жалтарганы ушш жауапты-лыц царастырылган.
Ысырап ету деп хатталган, тыйым салынган немесе цолданылуына шектеу салынган мушкп сатуды, сыйлауды немесе басцадай иелштен шы-гаруды не бетен тулгаларга берш ж1беруд1 айта-мыз [2, 182]. Нацты б1р цуцыцтыц цузыреттерш жузеге асыру ушш кшал1ге сенш тапсырылган мул1кт1 ысырап ету кезшде мул1к субъект1н1ц ез1мен де цолданылуы мумк1н [3, 45].
Бул цылмысты жасау кез1нде мул1кт1 иел1ктен шыгару деп хатталган, тыйым салынган немесе цолданылуына шектеу салынган мушкп оныц турган орнынан (сацталу орнынан) оны сату, ба-сца тулгага жалга беру, уацытша сацтауга беру, сыйга тарту, басца мушкпен айырбастау жане тагы да басца арекеттерд1 жасау мацсатында зацсыз турде алуды тус1нем1з.
Жасырып цалу - бул барлыц мул1кт1 тугелдей немесе оныц белштерш жасыру. Жасырып цалу
114 7 № 2 (14) 2009 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
екшетп органдар мушкке ^атысты накты б1р аре-кеттерд1 жузеге асыру ^ажет болган жагдайда оны таба алмай ^алуы ушш кшал1 тулга мушкп жа-сырганда, оны бас^а жерге апарганында орын алады. Жасырып ^алу мушктщ сырт келбетш езгерту, оган жалган ^ужаттар жасау жане т. б. арекеттерден кер1ну1 мумкш Кебше, жасырып ^алу мушкп оньщ турган жершен бас^а жерде жасырын турде са^тау ушш алуды ^амтиды.
Иелштен шыгару деп мулшт бас^а тулгага пайдалануга немесе менштне беруд1 айтамыз.
Хатталган, тыйым салынган немесе ^олданы-луына шектеу салынган мушкп зацсыз беру осы мушкп иелштен шыгарудыц жеке жагдайы бо-лып табылады.
31 тамыз 1995 ж. «Казахстан Республикасын-дагы банк жане банк ^ызмеп туралы» КР Зацы-ныц 30-бабына сайкес банк ^ызмет болып банк операцияларын жузеге асыру, сондай-а^ банк-тердщ жане банк операцияларыныц жекелеген турлерш жузеге асырушы уйымдардыц бас^а да операцияларды жург1зу1 табылады. Банк опера-цияларына мыналар жатады:
а) депозиттер ^абылдау, зацды тулгаларга банктш есеп шоттар ашу жане журпзу;
а) депозиттер ^абылдау, жеке тулгаларга банктш есеп шоттар ашу жане журпзу;
б) банктш операциялардыц жеке турлерш жузеге асыратын банктер мен уйымдардыц кор-респондентпк есеп шоттарын ашу жане журпзу;
в) тулганыц менштндеп аффинирленген ба-галы металлдардыц саны керсетшген жеке жане зацды тулгалардыц металлдъщ есеп шоттарын ашу жане журпзу;
г) кассалыщ операциялар: банкноталар мен монеталарды ^абылдау, беру, санау, ауыстыру, реттеу, жина^тау жане са^тау;
д) аударымдыщ операциялар: жеке жане зацды тулгалардыц а^ша аударымы бойынша тап-сырыстарды орындау;
ж) есепке алу операциялары: жеке жане зац-ды тулгалардыц вексельдер1 мен езге борыштыщ мшдеттемелерш пркеу (дисконт);
з) жеке жане зацды тулгалардыц, соныц шшде банк-корреспонденттердщ банктш есеп-шоттары бойынша есептерш журпзу;
е) сетмдш операциялары: сетм бгвдрушшщ мудделелерше сай жане оныц тапсырысы бойынша ипотекалыщ ^арыздар жане аффинирленген багалы металлдар бойынша талап ету ^у^ыщта-рын жане а^ша ^аражаттарын бас^ару;
и) банкаралыщ клиринг: телемдерд1 жинау, салыстыру жане растау, сондай-а^ олардыц езара
есебш журпзу жане клирингке ^атысушылар -банктш операциялардыц жеке турлерш жузеге асыратын банктер мен уйымдардыц таза пози-цияларын аныщтау;
к) сейфтш операциялар: ^ужаттыщ нысанда шыгарылган багалы ^агаздарды, клиенттердщ ^ужаттары мен ^ундылыктарын са^тау бойынша, оныц шшде сейфтш жашштерд^ шкафтарды жане мекен-жайларды жалга беруд1 ^оса ала оты-рып керсетшетш ^ызметтер;
л) аккредивп ашу (^ою) жане растау жане ол бойынша мшдеттемелерд1 орындау;
м) а^шалай нысанда орындауды ^арастыратын банк кепшдштерш беру;
н) уш1нш1 тулгаларга а^шалай нысанда орындауды ^арастыратын банктш кетлдемелер мен езге де мшдеттемелерд1 беру [4].
Иеленш алу - бул кшал1ге сенш бершген тау-арлыщ-материалдыщ ^ундылыщтарды алып алу жане оган зацсыз иелш етушен кершетш субъектшщ белсенд1 арекеп [5, 124]. Иеленш алу кезшде кшал1ге сенш бершген мулш оган зацсыз турде ез менштне немесе ушшш1 тулгалардыц менштш айналдырып алу ма^сатында кешед1 [3].
Мушкке таркшу тагайындау туралы соттыц зацды кушше енген уюмш орындаудан бас^адай жалтару деп мушкп таркшеуге кедерп келпрудщ артурл1 тасшдерш таркшуге жататын мушкп иелштен шыгару, айырбастау, оны жалган урлау-ды уйымдастыру, жалган жоюды уйымдастыру жанз т.б. тус1нем1з.
Осылайша, ^арастырылып отырган баптыц б1р1нш1 жане екшш1 бел1мдер1н1ц объективт1к жагынан да, ^ылмыс заты бойынша да б1р б1ршен ерекшел1ктер1 бар. ^Р КК 357-бабыныц 1-бел1м1 бойынша ^ылмыс хатталган немесе иел1к етуге тыйым салынган не таркшеуге жататын мул1кке немесе тыйым салынган не жумсау операцияла-ры токгатылып ^ой^глган а^шалай ^аражат^а (са-лымдарга) ^атысты жасалады1. Ягни КР КК 357-бабыныц 1 -бел1м1мен жауаптылыщ ^арастырыл-ган арекеттер тагд^1ры ал1 толы^тай шешглмеген мул1кке ^атысты жасалады. Бул ^ылмысты^ 1ст1 алды1н алу тергеу процес1нде жане ол ая^талган соц да (мул1кт1 тарк1леу туралы сот уюмшщ зац-кушж енгенiнs дей1н), сондай-а^ азаматты^ ю бойынша да (егер талапты ^амтамасыз ет^ ушiн мулiкке тыйым салынса) орын алуы мумкiн. КК 357-бабыныц 2-белiмiнде ^ылмыстыц заты оган ^атысты таркiлеу туралы соттыц зацды1 кушше енген укiмi бар кез келген мулiк бола алад^1.
Карастырылып отырган ^ылмыс ^урамдары материалд^!^ немесе формальды бола ма деген
суракка катысты зац эдебиеттершде артурл1 птрлер кездесед^ Кептеген галымдар оларды формальды курамдар катарына жаткызады, се-6e6i зацнама олардыц аякталу сэтш кандай да бip зардаптарга экелш соктырумен байланыстырмай-ды [6]. Бул сурак бойынша карам-кайшы пiкipдi Л.В. Иногамова-Хегай устанады. Осы кылмыс курамын материалдык курамга жаткызу туралы ез птрш ол карастырылып отырган кылмыстыц жасалу жагдайында азаматтык iс бойынша талап-кер оган келтipiлген зиянды орнына келтipу, ал кылмыстык к бойынша келтipiлген зардапты орнына келтру мYмкiндiгiнен айырылатындыгы-мен тYсiндipедi [7, 328].
Мундай пгармен келiсу киындык тугызады. Се-бебi карастырылып отырган бап хатталган, тыйым салынган, тэркшуге жататын немесе колдануга
шектеулгр койылган мYлiктi ысырап ету Yшiн гана емес, сонымен катар, оны жасырып калу мен баска бipеуге берш жiбеpу Yшiн де кылмыстык жауапты-лык карастырады [8]. Мундай эpекеттеpдi жасау ке-зiнде мYлiктiк сипаттагы зиян келпршме^ де мумкiн. Егер де сенш тапсырылган мYлiктi ысырап ету орын алса да, талапкерге немесе жэбipленушiге келпрш-ген зиян жауапкердщ нгмесе сотталушыныц баска мYлкiнiнiц есебiнен де орнына келтipiлуi м^кш Сондыктан да карастырылып отырган баппен кам-тылган кылмыстар кылмыс затыныц ары карайгы тагдырынан, сондай-ак кылмысты жасау нэтижеа-нен кандай да бip зардаптар болу-болмауынан тэу-елаз турде аталган эpекеттеpдi жасаган сэттен бас-тап аякталган болып есептелед1 Осыдан келiп, осы кылмыс курамдарын формальды курамга жаткызу-шы авторлардыц пiкipiмен келiсуге болады.
^олданылган адебиеттер
1. ^азакстан Республикасы Президентшщ 20 кыpкYЙек 2002 жылгы №949 «^азакстан Республикасы кукыктык саясатыныц Тужырымдамасы туралы» Жарлыгы // САПП К^азакстан Республикасы. -2002. - №31. 336 бет.
2. ^Р Бас Прокуратурасыныц кукыктык статистика жэне арнайы есеп комитетiнiц мэлiметi. -Астана, 2008
3. Кригер Г.А. Квалификация хищений социалистического имущества. - М., 1971.
4. Борчашвили И.Ш. Уголовно-правовые проблемы борьбы с преступлениями против собственности: Монография. - Караганда, 1997.
5. ^Р Зацы «^азакстан Республикасындагы банк жэне банк кызмет туралы» 31 тамыз 1995 ж.
6. Владимиров В.А., Ляпунов Ю.И. Ответственность за корыстные посягательства на социалистическую собственность. - М., 1986.
7. Малков В.П. Комментарий к Уголовному кодексу Российской Федерации: Особенная часть / Под общ. ред. Ю.И. Скуратова и В.М. Лебедева.
8. Рахметов С.М. Преступления против правосудия. - Алматы, 2006.
Мацалада Цазацстан Республикасыныц К,ылмыстыц кодекстщ 357-бабыныц объективтж жагы талцыланып керсетыген. Автор «хатталган немесе иелгк етуге тыйым салынган не тэртлеуге жататын мултке цатысты зацсыз эрекеттердщ» цылмыстыц-цуцыцтыц талдауын жасайды.
В статье рассматривается объективная сторона 357-статъи Уголовного кодекса Республики Казахстан. Автор проводит уголовно-правовой анализ «незаконных действий в отношении имущества, подвергнутого описи или аресту, либо подлежащего конфискации».
In this article are considered the objective side "s attributes of the Criminal Code of Republic of Kazakhstan. Author mades the criminal legal review of the responsibility for illegal actions relatively inventoried of arrested property.
