CC BY
12
А.Б. Шертаева1, М.Д. Сихымбаев1, Б.Г. Махатова2 1KlазМYББУ, Когамдык денсаулык сактау кафедрасы 2С.Ж. Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университетi, инженерл1к пэндер кафедрасы
CYT БЕЗ1 ОБЫРЫНЫН, ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫК АСПЕКТ1ЛЕР1
ТYЙiн: Бул мак,алада Эйелдердеп сут безнщ бастапк,ы
эпителиальды обыры бойынша эртYрлi елдерд^ Fалымдарынын зерттеулерЫщ к,ыск,аша мазмуны Берiлген.
Резюме сырк,аттанушылык, пен eлiм-жiтiм туралы
статистикалык, дерекктерд^ кауiп факкторлары, профилактикалык факторлар, аурулар скрининг жэне зерттеу нэтижелерi туралы акпаратты камтиды. ТYЙiндi сездер: сут безi обыры, статистика, скрининг
A.B. Shertayeva1, M.D. Sikhymbayev1, B.G. Makhatova2 KazMUCE, Department of public health 2Asfendiyarov Kazakh National medical university, Department of engineering disciplines
EPIDEMIOLOGICAL ASPECTS OF BREAST CANCER
Resume: This article provides a summary of scientists' research data from different countries on primary epithelial breast cancer in women. The summary contains statistics on morbidity and
mortality, information on risk factors, preventive factors, disease
screening, and research results.
Keyword: Breast cancer, statistics, screening
ОЭК 616.5-001.37
Казахстан Республикасы мен шетел мемлекеттерЫдеп куйкке шалыну керсетк1штер1н талдау
К.С. Жакипбеков, З.М. Турысбеков, Б.Ш. Калдыбай, Ш.Ж. Жуманов, А.К. Жумабек, А.Б. Оспан
С.Ж. Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университет1
Куйк - бул терi зак,ымдануынын ен кеп таралFан тYрi жэне кез-келген уак,ытта алуFа болатын ете к,ау^т жарак,ат. Ауыр кYЙiктер жазатайым ок^адан кейiн болатын eлiм-жiтiм саны бойынша тек жол-келк апаттарынан кешн екiншi орында тирады. КYЙiктердi емдеу к,иын жэне кеп жоспарлы k-шара кажет етедi.
ТYЙiндi сездер: Казахстан Республикасы, шетел мемлекеттерi, кYЙiкке шалыну, керсеткштер, талдау, Алматы к,аласы
бзектЫп
Халык,ты жэне емдеу-алдын алу мекемелерЫ дэрi-дэрмекпен камтамасыз ету сапасын арттыру, сондай-ак, дэрiлiк заттарды утымды пайдалану Денсаулык, сак,тау саласындаFы улттык саясатты iске асыру Yшiн фармацевтикалык, к,ызметтщ басым баFыттары болып табылады.
Тэжiрибелiк денсаулык сак,тау мен элеуметтiк кlорFау органдарынын аса манызды жэне кYрделi мэселелерiнiн бiрi -кYЙiк ауруларын емдеу. ДYниежYзiлiк денсаулык, сак,тау уйымынын мэлiметтерi бойынша жарак,аттанудын барлык тYрлерiнiн арасында кYЙiкке шалдыккан наук,астардын Yлес салмаFы жыл сайын 12-20% курайды, онын 8% - ы балалардын турмыстык, жарак,аттарынын Yлесiне тиедi. ^йкке шалдыFу басым жаFдайда к,имыл, к-эрекет шектеулi немесе егде жастаFы азаматтарда кеп байк^латынды^ы аныкlталFан. Казахстан Республикасында (КР) ауыр дэрежелi кYЙiкке шалыну эсерЫен болатын eлiм жаFдайы 5,2 % - ды курайды [1, 2].
Жарак,аттану аймаFына сэйкес терУн кез-келген бeлiгiнiн жазылуына алуан уак,ыт кeлемi к,ажет етiледi, бiрак, алынFан жарак,ат дэрежесiнiн ауырлауына байланысты кYЙiк жэне
к,абыну ауруларынын салдарынан терi жэне жYЙке жYЙесi ауруларына уласу кlауiпi жоFарылайды [3]. ^йк термиялык, жарак,атпен бiрге жергiлiктi инфекцияда бак,ыланбайтын жYЙелi к,абыну реакциясына, кептеген мYшелер кlызметiнiн бузылуына жэне жи eлiмге экеледi. Кей жаFдайда жарак,аттын адам денесiнiн ашык, жерiнде орналасуына байланысты жараны емдеу нэтижесi адамнын психологиялык, жай-кYЙiнде де Yлкен эсер етедк Зерттер материалдары мен эдiстерi
Зерттеудiн теориялык, негiзi отандык, жэне шетелдк Fалымдардын енбектерi, мамандандырылFан
басылымдардаFы Fылыми жарияланымдар, мемлекеттiк, к^амдык, институттар мен халык,аралык, уйымдардын аналитикалык, есептер^ заннамалык, жэне нормативтк-к,ук,ык,тык кужаттар болып табылады. Зерттеу нэтижелерi
Жыл сайын шамамен 180,000 ^йкке байланысты eлiм-жiтiм орын алады, олардын кепшшп темен жэне орташа табысты елдерде кездеседк
КYЙiп к,алудын жарак,аттануы аурудын негiзгi себептерiнiн бiрi болып табылады.
0лiмге апармайтын, бiракl ауыр ^тетер аурудын негiзгi себептерiнiн бiрi болып табылады, онын шЫде узак, уак,ыт
ауруханаFа жаткызылу, дисфиграция жэне мYгедек:тiк пен стигм^а экеледi [4].
Табысты темен жэне орташа елдерде кYЙiп калу орта жастын, кыскаруы мен мYгедектiкке алып келетЫ негiзгi себептерiнiн бiрi болып табылады.
Yндiстанда жыл сайын 1 000 000-нан астам туындар орташа жэне ауыр кYЙiк алады, ал Бангладештегi шамамен 173,000 бала жыл сайын орташа ауыр немесе ауыр к^йк алады [5]. Бангладеш, Египет, Колумбия жэне Пэюстанда к^йкке шалдыккан балалардын 17% -ында уакытша енбекке жарамсыздык, 18% -да теракты мYгедектiк бар [6]. КYЙiп калу НепалдаFы екiншi манызды жаракат болып табылады - мYгедекктiкктiн 5% курайды [7]. СонFы мэлiметтерге сэйкес, эйелдер арасында кYЙiктiн таралуы ер адамдарFа караFанда бiршама жоFары, жаракат алудын таралуынын эдеттегi моделiне караFанда, эдетте, ер адамдарда эртYрлi жаракат алу механизмдерi бар жаракаттардын жоFары денгей байкалады. Ересек эйелдермен катар, балалар да ^йкке бейiм. КYЙiк -балалар елiмiне алып келмейтiн жаракаттын бесiншi себебi болып табылады. Ересекктер тарапынан балаларды дурыс бакыламау басты кауiп болып саналFанымен, балалардаFы к^шкктщ едэуiр белiгi камкоршысынын катыгездiгi салдарынан туындайды [8].
КYЙiктер негiзiнен турмыстык жаFдайда жэне жумыс орнында пайда болады. Бангладеш пен Эфиопияда жYргiзiлген KOFамдык зерттеулер ерттiн 80-90% -ы Yйде болатындыFын керсеттi. Ас Yйде балалар мен эйелдер ыстык суйыктыкка толы контейнерлердi кулатып алу, ашык жалынFа тиiп кету, пештiн жарылуына кYЙiкке экелiп соктырады. Ер адамдарда жумыс орындарында ерттен, кайнаFан судан, будан, химиялык заттардан жэне элекктр тогынан кYЙiк алу ыктималдыFы жоFары [9].
Америка курам штаттарында (АК,Ш) жыл сайын 2 миллионFа жуык адам кYЙiкке шалынады, олардын шЫде ауырлыFы бойынша шамамен 10 000 адам к^йкпен ауруханаFа жаткызуды кажет етедi, ал шамамен 5000 адам каза болады. КYЙiп калудан жалпы елiм-жiтiм Еуропанын бiркатар елдерiнде жэне АКШ-та 0,6-5% курайды (4), Ресейде 3,3% (3) дешн керсеткiшке ие [10].
Технологиялык прогресс, ендiрiстiк нысандарFа жакын жерде халыктын Yлкен санынын шоFырлануы, мунай-газ жэне мунай ендеу салаларынын дамуы жаппай зиян келлрумен коса технологиялык апаттар каупiн арттырады. Жарылыстар мен ерттердiн салдарынан болFан бiркатар апаттардан зардап
шеккендердiн ен ауыр тобы кYЙiп кетедi. Жаппай к^шкктер кебiнесе механикалык закымданумен, тыныс алу жолына термохимиялык закымдануымен брккпршедк Бул кебiнесе Казакстан Республикасынын енеркэаптк жэне халык тыFыз KоныстанFан аймактарында байкалады [11]. КР-да ауыр дэрежелi кYЙiкке шалыну эсерiнен болатын елiм жаFдайы 5,2 % - ды курайды.
Термиялык жаракаттардын жиiлiгi, к^йк жараларын емдеу узактыпы, канаFаттанарлыксыз нэтижелер жэне кенейтшген жаракаттардан болатын наукастардын елiм денгейiнiн болуы кYЙiк патогенезi мен емделуiне байланысты мэселелердi мукият зерттеудi кажет етедi. Терiнiн кен кYЙiп кетуiне донорлык ресурстардын желспеушшп, жараларды тану мэселесi шешiлмеген. Сонымен катар кYЙiк курбандарынын кеп таралу себебi - кYЙiк ауруынын инфекциясы жэне жукпалы аскынуылар [12].
КР-да 322 мамандандырылFан тесек орындары бар 6 к^йк белiмiнiн жумыс iстегенiне карамастан, кYЙiкке шалыккан наукастардын 65 % -ы дерлiк карапайым жаракаттану жэне хирургиялык белiмдерге жаткызылады. Бул белiмдерде емделу мYмкiндiгi шекктеулЫп жэне к^йк емдеуде медициналык тэжiрибенiн аздыпы жаFдайды нашарлатады [13].
Алматы каласы бойынша кYЙiкке шалыну керсеткiшiн талдау 2014 жылдан 2016 жылFа дешнп аралыкта №4 калалык клиникалык аурухананын кYЙiк белiмiне жаткызылFан наукастарды емдеу жешндеп акпараттардан жасалFан талдау болып табылады.
Талдау жумысы эртYрлi денгейдегi жэне эртYрлi кYЙiк бетiнiн ауданы бойынша 1587 ^йкке шалдыккан наукастар туралы мэлiметтер келтiрiлген.
Наукастардын iшiнде 804 эйел жэне 784 ер адам болды. Наукастардын жасы келесiдей белiндi: 18-ден 29-Fа дейiн - 686 (43,2%), 30-дан 49-Fа дейiн - 580 (36,6%), 50-ден 59-Fа дейiн -281 (17,7%), 60 жэне одан жоFары - 40 (2,5%) (Кесте 3). Теменде усынылFан кесте 1-де ерлер мен эйелдер арасында айтарлыктай айырмашылык болмаFанын керуге болады. КебЫе 18 жастан 49 жаска дешнп енбекке кабшетл адамдар (79,8%) к^йк алды.
Наукастардын элеуметтiк жаFдайын карастыру барысында олардын iшiнде жумыссыздар 52,4%, зейнеткерлер 2,3%, мYгедектер 1,5%, жумыс iстейтiндер 43,8% екенi айкындалды. Пациенттерд^ 87,2%-ы к^шкктен кейiнгi алFашкы саFаттарда дереу белiмге кабылданFан, пациенттердiн калFан 12,8% -ы 2 немесе одан да кеп к^ннен кейiн белiмге кабылданFан.
Кесте 1 - ^йк шалман пациенттерд^ денелерЫдеп кYЙiктiн терендт мен ауданына байланысты керсетк1штер1
Жасы
Жынысы
Б-10%
КYЙiк терендiгi мен ауданы
Б-10-20%
Б-50% жэне жоFары
Жалпы
1
3
4
5
6
18 -29
.ЕЕ.
Эйел
156
138
135
124
74
59
365
321
30 -49
Эйел
145
112
128
95
52
48
325
255
50 -59
Эйел
82
89
35
42
19
14
136
145
60 Yлкен
Ер
Эйел
12
9
2
17
23
Жалпы
743(46,8%)
575(36,2%)
269(17,0%)
1587 (100%)
2
9
7
Жалпы клиникалык зерттеу эдiстерiнен баска, барлык пациенттерде микрофлора мэдениет жэне антибиотикктерге сезiмталдыFы байкалды. Тукымнын вируленттiлiгi кебiнесе 106-109 с болды: S. aureus.Spyogenes, энтеробакктериялар. Катты кышу ауруы кезенiнде емдеудiн негiзгi максаттары: кYЙiк эндотоксемиясымен кYресу, кеп мYшелердiн жетiспеушiлiгi,
жергЫккл жэне жалпыланFан инфекция (жаранын жутылуы, сепсис, пневмония жэне т.б.).
Термиялык закымдануы бар барлык наукастар дереу реанимация белiмiне кабылданFан, шокка карсы емдеу жYргiзiлдi, 2-4 литр мелшерЫде инфузиялык-трансфузиялык терапия жYргiзiлген.
Вестник КазНМУ №2-2020
Жаракаттану процеанщ динамикасы жарадан алынFан дакылдардын, клиникалык белгiлеpi мен микробиологиялык зерттеулерУн, нэтижелерiмен бакыланды. Антисептиктермен емделген емделушiлерде (октенилин ерiтiндiсi жэне гель, сульфаргин жакпа (кумк иондарынан куpалFан) олар жедел ipi^дi процестi кыска мерзiмде токтатып, кейiннен кезенд турде хирургиялык операцияларды жасай алды. Жедел процесс жэне операция алдындаFы дайындыкты токтатканнан кейiн 591 наукас (37,2%) хирургиялык емделдг 281 (47,5%) пациентте хирургиялык некротика жэне кесу жасалды, еpкiн аутодермопластика 210 (35,5%)наукаска, аяк-кол ампутациясы (11,0%) жэне реконструктивт хирургия - 35 (6,0%) пациенттерге жасалды [14]. Корытынды
Жыл сайын шамамен 180,000 кYЙiкке байланысты eлiм-жiтiм орын алады, олардын, кeпшiлiгi темен жэне орташа табысты елдерде кездеседг КР-да ауыр дэpежелi кYЙiкке шалыну эсеpiнен болатын eлiм жаFдайы 5,2 % - ды к¥райтыны аныкталды.
^^ктщ барлык кезендерЫде жеpгiлiктi жараларды дер кезiнде емдеу кYЙiк ауруынын, eткip кезен мен нэтижелеpiнде, наукастын, сауыFу уакытында, инфекциялык аскынулардын дамуында мацызды рел аткарады. Пациенттерд^ 87,2%-ы кушктен кейiнгi алFашкы саFаттаpда дереу бeлiмге KабылданFан, пациенттерд^ калFан 12,8% -ы 2 немесе одан да теп кYннен кейiн бeлiмге кабылданFан. Бул пациенттерд^ кYЙiкке шалынуFа немкурайлы каpайтындыFын байкауFа болады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Альходжаев С.С., Биконуров Н.О. Комплексное лечение поверхностных ожоговых ран современными антисептиками//Вестник КазНМУ. - 2016. - №3. - С. 282-284. (https://cyberleninka.ru/article/n/, дата обращения: 13.03.2020)
2 Дмитриенко О.Д. Ожоговые катастрофы (вопросы организации помощи обожженным) // Вестник хирургии. -2011. - №4. - С.143-146.
3 Алексеев A.A., Крутиков М.Г., Яковлев В.П. Ожоговая инфекция. Этиология, патогенез, профилактика и лечение: монография. - М.: Вузовская книга, 2010. - 416 с.
4 Интернет ресурс: Ожоги. URL: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/burns Дата обращения: 01.02.2020.
5 Интернет ресурс: Ожог. URL: https://ru.wikipedia.org/wiki/ Дата обращения: 01.02.2020.
6 Ефименко Н.А., Адмакин А.Л., Петрачков С.А. Ожоги мирного времени. Источники опасности// Клиническая медицина. - 2015. - №6. - С. 31-34. (https://cyberleninka.ru/article/n/, дата обращения: 13.03.2020)
7 Алексеев А.А., Бобровников А.Э. Местное лечение пострадавших от ожогов в амбулаторных условиях// Клиническая медицина. - 2014. - №3. - С. 45-48. (https://cyberleninka.ru/article/n/, дата обращения: 13.03.2020)
8 Евдокимов В.И., Коуров А.С. Генезис научных исследований по ожоговой травме (Анализ отечественных журнальных статей в 2005-2017 гг.) // Медико-биологические и социально-
психологические проблемы безопасности в чрезвычайных ситуациях. - 2018. - №3. - С 108-120.
9 Интернет ресурс: ОЖОГОВАЯ ТРАВМА. URL: http://combustiolog.ru/journal/razdel-1-ozhogovaya-travma/ Дата обращения: 01.03.2020.
10 Жакипбеков К.С., Жайыкбай С.С., Аширов М.З. ^йкке жэне KабынуFа карсы дэршк препараттар нарь^ына шолу/ Вестник КазНМУ. - 2020. - №1. - С. 228-221.
11 Шаповалов С.Г. Белых А.Н. Оперативное лечение пострадавших от ожоговой травмы в чрезвычайных ситуациях // Вестник Национального медико-хирургического Центра им. Н.И. Пирогова - 2011. - №1. - 67с. (https://cyberleninka.ru/article/n/, дата обращения: 12.03.2020)
12 Альходжаев С.С., Абуджазар У.М., Килыбаев А.К., Джаксыбаев М.Н. Анализ результатов лечения больных с тяжелой термической травмой // Вестник КазНМУ. - 2014. -№4. - С. 168-170. (https://cyberleninka.ru/a rticle/n/, дата обращения: 12.03.2020)
13 Альходжаев С.С., Биконуров Н.О., Маханов С.А., Оразхан Ж. Комплексное лечение поверхностных ожоговых ран современными антисептиками // Вестник КазНМУ. - 2015. -№2. - С. 283-286. (https://cyberleninka.ru/article/n/, дата обращения: 13.03.2020)
14 Альходжаев С.С., Биконуров Н.О., Маханов С.А., Оразхан Ж. Лечение поверхностных ожоговых ран современными антисептиками. // Вестник КазНМУ. - 2015. - №4. - С. 157-158. (https://cyberleninka.ru/article/n/, дата обращения: 13.03.2020).
К.С. Жакипбеков, З.М. Турысбеков, Б.Ш. Калдыбай, Ш.Ж. Жуманов, А.К,. Жумабек, А.Б. Оспан Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова
АНАЛИЗ ПОКАЗАТЕЛЕЙ ОЖОГОВ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН И ЗАРУБЕЖНЫХ ГОСУДАРСТВАХ
Резюме: Ожог - это самое распространённое кожное месте, уступая только ДТП. Лечение ожогов - трудное и
повреждение и к тому же очень опасная травма, которую многоплановое мероприятие.
можно получить в любой момент, когда этого менее всего Ключевые слова: Республика Казахстан, иностранные
ожидаешь. По количеству смертельных исходов впоследствии государства, ожог, показания, анализ, г. Алматы
несчастного случая, тяжёлые ожоги располагаются на втором
Vestnik KazNMU №2-2020
K.S. Zhakipbekov, Z.M. Turysbekov, B.Sh. Kaldybay, Sh.Zh. Zhumanov, A.K. Zhumabek, A.B. Ospan Asfendiyarov Kazakh National medical university
ANALYSIS OF BURN INDICATORS IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN AND FOREIGN COUNTRIES
Resume: Burn is the most common type of skin injury and a very dangerous injury that can be sustained at any time. Severe burns are second only to road accidents in terms of the number of
deaths after an accident. Treatment of burns is difficult and requires a multi-faceted event.
Keywords: Republic of Kazakhstan, foreign countries, burn, indications, analysis, Almaty
ЭОЖ 615.371:616-084
Екпеге иммунитеттщ кернеултн Ta^ayAaFbi Fылыми непзделген жолдары (эдеби шолу)
М.К. Калыкова1, А.К. Изекенова1, А.М. Раушанова2
С.Ж. Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университет11 Эл - Фараби атындат Казак ¥лттык Университетi2
Бул макалада эдеби шолу материалдары усынылFан, сон^ы жылдардаFы вакциналардын ти1мд1л1г1 мен олардын иммунитетке кернеулИне талдау жасап кетем1з. Дуниежуз1нде эпидемиялык жаFдай ешкашан б1ркалыпты болмаFан. СонFы 10 жылда "ескГ жукпалы аурулардын кайта келу1 орын алуда. Вакциналардын сапасы артуда жэне олардын жана турлер1 шыFyда, б1рак кандай вакцина болмасын онын аFзаFа эсер1н ету керсетк1ш1н байкау уш1н, б1здер иммунитетт1н кернеул1г1н (узактыFын) немесе серологиялык мониторингт1 талдай отырып кана корытынды бере аламыз. Халыктын денсаyлыFын ньтайтуда вакцинопрофилактика баFытындаFы б1ршама киындыктар мен сурактар келт1р1лген. Персоналды жэне коллектива иммунитетт1н калыптасуы. Гипериммунизациянын алдын алу жэне таFы баска.
Туй1нд1 сездер: иммунопрофилактика, екпе, вакцина, иммунитет кернеулИ, иммунитет, гипериммунизация
©зектiлiгi
Елбасы Н.Э. Назарбаевтын «Казакстан-2050» Стратегиясы калыптаскан мемлекеттiн жана саяси баFыты, Казакстан халкына жолдауында айтып кеттi: «Профилакктикалык медицина аурудын алдын алудаFы басты куралFа айналуы тиiс. Халыкпен акпараттык-тYсiндiрмелiк жумыс жYргiзуге баса ден кою керек»- деп жеткiздi. [1]
АлFашыкыда «иммунитет» терминiне токтала кетсек. Иммунитет туралы Fылым - иммунология, антиген атты бетен субстанциялардын эсер етуЫе организмнiн жауап беруiнiн генетикалык, молекулалык жэне клеткалык механизмдерiн зерттейдi. [2] Ал эпидемиологиялык процестiн Yшiншi белтне (звеносына) - кабылдаушы халыкка эсер ету макроорганизмшн жалпы карсы туру кабшетплтн кетеру жэне адамдарFа иммунитет тYзудiн негiзi жатады. Организмнiн жукпалы ауруларFа карсы туру кабiлеттiлiгi осы Ыдетке тэн алдын алу вакциналарын колдану жэне химиялык препараттарды пайдалану аркылы аткарылады. [3] Осы Kазыргi заманнын ен тиiмдi жукпалы ауруларFа карсы профилакктикасы вакцина жайлы бiрiншi жазбаларды жазып кеткен ©тебойдак Тiлеукабылулы, ол кызылша мен шешекктен айыккан адамдарда "кендiрмелi куаттык тетемелiк пайда болады" деп, бYгiнгi тiлмен айтканда, табиFи иммунитеттiн дамуын айткан жэне шешекке карсы вакцинаны ойлап тапкан. ЯFни вакцина егудi аFылшын Fалымы Э.Женнерден (1796) 320 жыл бурын жазып, зерттеп кеткен. [2-3] Жукпалы аурулардын алдын алудын ен тиiмдi эдiстерiнiн бiрi -вакцинация жэне де бул салада бYкiл элем Yлкен жетЫкктерге жетiп жатыр. ДYниежYзiлiк Денсалык сактау ¥йымынын пайымдауынша, казiргi татар вакцинация (иммунизация)
Fасыры деп санайды. [4] Алайда, екпеден бас тартушылыкта жок емес, елiмiзде 2014 жылдан бергi жYргiзiлiп жаткан мониторинг бойынша, екпеден бас тарткандар саны 15353 - ке жеткен. Онын шЫде кызылшаFа карсы екпеден 6355 адам, ареспе, кYл жэне кекжетелге карсы АКДС - тан 9000 адам бас тарткан. БЦЖ - да бас тарткандар жок емес екен. Халыктан жиналFан пiкiрлерi бойынша негiзгi себептер - жеке нанымдар (50%), дiни нанымдар (32%) жэне де калFаны Букаралык Акпараттык Куралдардапы негативтi акпараттары. [5] Егiлмеген балалар эркашанда вакцина бар жукпалы аурулармен ауыратын кауiп тобына кiредi. [4] Алайда, халыкты тиiмдi жэне каутаз вакцинациямен камтамасыз ету Yшiн елде вакциналарды кадаFалаудын мемлекеттiк жYЙесi жумыс iстейдi. Дэрiлiк заттарды сараптаудын ¥лттык орталыFынын мэлiметтерi бойынша вакциналардын сапасын тексеру Yш кезеннен турады: бастапкы, аналитикалык жэне мамандандырылFан сараптама. Сынак орталыFынын зертханаларында физикалык-химиялык, токсикологиялык жэне микробиологиялык зертханалармен катар дэрiлiк заттардын иммунобиологиялык сынактары жYргiзiледi. [10] Алматыдапы зертханалары бар сынак орталыFы — Орталык АзиядаFы иммунобиологиялык препараттардын сараптамасын жYзеге асыратын алFашкы зертхана. Ал дэршк заттармен медициналык буйымдардын мемлекеттк тiзiмiнде iрi фармацевтикалык компаниялардын вакциналарынын 58 атауы тiркелген. Олар: 1 - Отандык вакцина, 30 - Белгия, Франция, Ирландия жэне Нидерландыдан, 1 - Жапония, 11 -АКШ, 5 - Ресей, 1 - Корея, 2 - Кытай, 6 - Yндiстан жэне 1 -Израиль. [10] 2020 жылдан бастап елiмiзде ¥лттык ^нтабедеп екпелердi екiге белдi. ЯFни, мiндеттi эрi ер^ деп. Мiндеттi
