CC BY
0Э0Ж 004.896
ЦАЗАЦСТАН ЭКОНОМИКАСЫНА ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТЩ ЭСЕР1
САМЕНОВА АСЕМ.ЖАНАХМЕТОВНА
окытушы, Д.Серiкбаев атындагы Шыгыс ^азакстан Техникалык Университетi, ^азакстан
Республикасы, Эскемен каласы
Андатпа. Жасанды интеллект (ЖИ) эдетте адам интеллектгмен байланысты зияткерлт цабыеттерд1 цажет ететт тапсырмаларды орындауга цаб1летт1 ЖYйелер мен багдарламаларды жасау жэне дамытумен айналысатын информатика саласы. Жасанды интеллекттщ енггзглуг жэне дамуы адам вмгргнгц эртурлг салаларында революциялыц взгергстерге алып келедг. Жасанды интеллект технологияларыныц экономиканыц, бшммц, медицинаныц жэне вмгрдгц басца да салаларыныц тшмдшгт арттыру Yшiн орасан зор элеует1 бар. Сондай-ац жасанды интеллект кYнделiктi тапсырмаларды автоматтандыру Yшiн цолданылады, бул цызметкерлердi негурлым кYрделi жэне шыгармашылыц тапсырмаларга назар аударуга босатады.
Ty^h свздер: жасанды интеллект, экономика, нарыц, сандыц ацпарат, автоматтанд ыру.
БYгiнде, эртYрлi елдер жасанды интеллект саласында элемдш кешбасшы болуга умтылуда. Оларды адамзат Yшiн езект мэселелердi шешу Yшiн жасанды интеллект технологиялары мен озык аналитиканы пайдаланудьщ ест келе жаткан перспективалары мен мYмкiндiктерi кызыктырады. McKinsey & Company зерттеулерше сэйкес, ^азакстанда да бул саладагы даму мYмкiндiгi жогары.
Ец бiрiншi, жасанды интеллект ел экономикасында накты калай жэне каншалыкты колданылатынын айтып ету керек.
1. Шешiм кабылдау жэне болжам жасау: Жасанды интеллект деректердщ Yлкен келемш талдап, жасырын Yлгiлер мен YPДiстердi аныктай алады, бул компанияларга, кэсшорындарга, кiшi бизнеске жэне баска да салаларда оцтайлы жэне акылды шешiмдер кабылдауга кемектеседi. Мысалы, ендiрiсте ЖИ ендiрiстiк процесстердi бакылап, оцтайландыра алады, роботтарды баскара алады жэне мэселелердi аныктау жэне енiм сапасын жаксарту Yшiн деректердi автоматты тYPде талдай алады. Бул суранысты, багаларды, нарыктык YPДiстердi жэне баска да экономикалык керсеткiштердi болжауга мYмкiндiк бередi. Осы болжамдардыц негiзiнде бизнес сатып алу, ендiру, бага жэне маркетинг стратегиялары туралы негурлым негiзделген шешiмдер кабылдай алады.
2. Тутынушы тэжiрибесiн жаксарту: Жасанды интеллект тутынушылар тэжiрибесiн жаксарту жэне кызметтердi жекелендiру Yшiн пайдаланылуы мYмкiн. Мысалы, жасанды интеллект тутынушылардыц калауы мен мiнез-кулкы туралы деректердi талдап, оларга ец колайлы ешмдер мен кызметтердi усына алады. AI сурауларды автоматты тYPде ецдеу жэне чат-боттар немесе дауыстык кемекшiлер аркылы тутынушылармен байланысу Yшiн де пайдаланылуы мYмкiн.
3. Жаца бизнес Yлгiлерiн куру: Жасанды интеллект инновациялык бизнес Yлгiлерiн куру Yшiн жаца мYмкiндiктер ашады. Мысалы, компаниялар бизнес-процестердi оцтайландыруга немесе жаца функционалдылыкты камтамасыз етуге кемектесетш ЖИ кызметтерiн пайдалану Yшiн жазылымдар усына алады. Жасанды интеллект деректердi талдау жэне автоматты шешiм кабылдау негiзiнде жаца енiмдер мен кызметтердi жасау Yшiн де пайдаланылуы мYмкiн.
Тутастай алганда, жасанды интеллект экономикада барган сайын мацызды рел аткарып, компанияларга тиiмдiлiктi арттыруга, кызмет керсету сапасын жаксартуга жэне есу мен инновациялар Yшiн жаца мYмкiндiктер жасауга кемектесуде.
Айтып ететш жайт, Казакстан Республикасыныц президентi Касым-Жомарт Токаев ез Жолдауында бYгiнде жасанды интеллект технологияларын пайдалану ерекше назар аударуды кажет ететiнiн атап eni: "Жасанды интеллект технологияларын пайдалану ерекше назар аударуды кажет етедь Бул саланыц табысты дамуы жекелеген елдер Yшiн ЖЮ-нщ айтарлыктай eсуiн камтамасыз ете алады. Егер 6i3 жасанды интеллект мYмкiндiктерiн толы; пайдалансак, экономика бшмше сапалы секiрiс жасай аламыз.»
Сол себептi, казiргi тацда жасанды интеллект технологияларын колдану тек колдау алады. Алайда, эр жацадан енпзшген eзгертпенщ, ягни иновацияныц eзiшц артьщшыльщтары мен кемшiлiктерi бола алады. Зерттелш отырган сала- экономикага бул иновация калай эсер ететiндiгiн карастыра аламыз.
Ец алдымен, артыкшылыктарына токталатын болсак:
Бiрiншiден, бул елдщ жан басына шыккан жалпы iшкi eнiмдi кетеруге мYмкiндiк бередi. Ал бiз бшетшдей, жан басына шаккандагы Ж1Э (Ж¥0) елдщ экономикалык даму децгешн аныктайтын сипаттама.
Казакстандагы McKinsey & Company компаниясыныц баскарушы серiктесi Йохен Бербнер: «Жасанды интеллект жэне озык аналитикалык технологиялар Казакстанга 2030 жылга дешн жалпы iшкi eнiмнiц 5-6% жылдык eсiмiне кол жеткiзуге мYмкiндiк беретш негiзгi факторлардыц бiрi бола алады. Бул жумыспен камту eсу каркыныныц бэсецдеуi жагдайында экономикалык eсудiц мацызды факторына айналатын ецбек eшмдiлiriшц артуы есебiнен мYмкiн болып отыр».
Жасанды интеллект пен кецейтшген аналитиканыц жалпы косылган кунга (ЖКК) эсерiн карастырайык.
Тау-кен eнеркэсiбi мен eцдеу eнеркэсiбiнде жасанды интеллект технологиялары мен озык аналитиканы енпзудщ жылдык эсерi 2018 жылгы багамен 5-тен 7 миллиард долларга дейiн болуы мYмкiн. Кызмет кeрсету саласында осыган уксас эсер $9-дан 13 млрд долларга дешн жетуi мYмкiн. Бiлiм беру, денсаулык сактау, Yкiмет жэне корганыс салаларында эсер салыстырмалы тYPде тeмен, алайда жылына косымша $1-2 млрд ЖКК (2018 жылгы багалар бойынша) хальщтыц eMip суру децгешн кетеруге ете мацызды кемек болып кершедк
1 - сурет - 2030 жылга арналган ЖКК болжамы, 2018 жылгы бага
Екшшщен, экономикалык даму элеуе^мен катар жасанды интеллект пен алдыцгы катарлы аналитикалык технологиялар кала тургындарыныц eмiр CYPУ сапасын айтарлыктай жаксарта алады. Колданудыц кeптеген мысалдары бар, олардыц кейбiреулерi:
^аз1рдщ езшде элемде нашар KepeTÏH адамдар Yшiн навигациялык жYЙе жумыс iстейдi, ол eMip сапасын айтарлыктай жаксартуга жэне 50 мьщнан астам адамды жумыспен камтуга KeMeKTecTi. Ke3i нашар керетшдер санатына жататын 25 мыцнан астам ^азакстан тургындары Yшiн мундай жYЙeшц пайдасы зор болары ceзciз. Сондай-ак, бул ел экономикасына eлeулi эсер типзетш жумыссыздык пайызын тYciрeдi.
^алалык кeлiк жYЙeciн баскару тургысынан алганда, адлш кeптeлici бойынша элeмдeгi ец нашар калалардыц бiрiндe каланыц орташа жылдамдыгын 13%-га арттыруга кeмeктeceтiн технология мысалдары бар. Бул ец iрi мeгаполиci Алматыда 2017 жылы шарыктау кeзiндe орташа жылдамдык нeбэрi 19 км/саг болган ^азакстанга да катысты. Осы аркылы, тургындардыц шарыктауга кеткен уакыты жасанды интеллект технологияларыныц ^мепмен уакытты тиiмдi баскару мен жумсауга жол ашады. Экономикалык кeз-караcтардан да, бул оцтайлы шeшiм болмак.
Жасанды интеллект экономика мен бизнеске эсер етудщ тагы бiр жолы - ецбек нарыгында жаца жумыс орындарын куру. Жасанды интеллектпен жумыс ютейтш жYЙeлeр кYндeлiктi тапсырмаларды орындайтындыктан, бул жYЙeлeрдi бакылау, эзiрлeу, eнгiзу жэне баскару Yшiн адамдар кажет. Бул деректер гылымы мен аналитикада жаца жумыс орындарын куруда, eйткeнi компаниялар жинайтын дeрeктeрдiц Yлкeн кeлeмiн пайдалануга тырысады.
Сонымен катар, ЖИ компаниялардыц бэсекелесу тэciлiн де eзгeртeдi. Жасанды интеллект колданатын компаниялар деректерге непзделген шeшiмдeр кабылдау, eнiмдeрi мен кызметтерш жаксарту жэне тиiмдiрeк болу аркылы бэсекелеспк артыкшылыкка ие болады. Бул дeгeнiмiз, кiшi жэне iрi бизнес, кэсшорындардыц бэceкeлecтiгiн арттыру - экономика дамуына жаксы эсер eтeдi.
Ендш кезекте, соцгы иновацияныц экономика саласына тигiзeтiн кeрi эceрi жайлы айтатын болсак:
Жасанды интeллeкттiц экономика мен бизнеске интеграциясы жеке eмiргe, этикага жэне эдiлдiккe катысты алацдаушылык тудыратынын атап eткeн жeн. Эйткeнi, жасанды интеллект жYЙeлeрi дeрeктeрдiц Yлкeн ^лемш жинап, сактайды, бул купиялылык мэселелерш тудыруы жэне дeрeктeрдiц агып кету каушн арттыруы мYмкiн. Осындай купия деректер бэсекелес кэciпорындардыц, eлдeрдiц колына тYCкeн жагдайда, ел экономикасыныц жойылу каупi болуы мYмкiн.
Осыдан баска, ецбек нарыгында жасанды интеллект кeрi жумыс ютеу каупi де бар. Кeйбiр жумыстар автоматтандырылады, бул жумысты орныныц жогалуына экeлуi мYмкiн.
^орытындылай келе, бул саланыц ^азакстандагы дамуыныц кeйбiр нeгiзгi бастамалары мен жепспктерш атап eткeн жeн:
1. Интеллекпш бiлiм беруде колдану: ^азакстан бшм беру жYЙeciнe ЖИ бeлceндi тYPдe eнгiзудe. Мысалы, Астана каласында окытуды жаксарту жэне бiлiм беру багдарламасын жeкeлeндiру Yшiн ЖИ колданатын Smart Classroom жYЙeci eнгiзiлдi.
2. Стартаптар мен инновациялык жобаларды дамыту: ^азакстан инкубаторлар мен акселераторларды куру, каржылык колдау кeрceту жэне стартаптар кауымдастыгы Yшiн конкурстар мен ic-шаралар уйымдастыру аркылы ЖИ саласындагы стартаптар мен инновацияларды дамытуды колдайды.
3. Мемлекетпк жобалар мен пилоттык багдарламалар: ^азакстанда ЖИ колдануга нeгiздeлгeн тYрлi мeмлeкeттiк жобалар мен пилоттык багдарламалар жYзeгe асырылуда. Мысалы, жол козгалысын баскарудыц автоматтандырылган жYЙeлeрi жэне жасанды интеллект медицина мен ауыл шаруашылыгында колдану eнгiзiлдi.
4. Жасанды интеллект орталыктары мен инновациялык хабтар: ^азакстанда жасанды интеллект орталыктары мен инновациялык хабтар курылды, онда ЖИ саласындагы жобаларды зерттеу, эзiрлeу жэне коммерцияландыру жYзeгe асырылады. Мундай орталыктыц мысалы ретшде Astana Hub цифрлык технологиялар паркш кeлтiругe болады.
Бул макалада 6Ï3 жасанды интеллекттщ непзп аспектшерш жэне оныц экономикадагы рeлiн карастырдык. Жасанды интеллект жумыстыц тиiмдiлiгi мен тшмдшпн арттыратын, бизнестщ эртYрлi салаларында колдануга болатын куатты курал. Дегенмен, оны пайдалану этика жэне элеуметпк жауапкершiлiк мэселелерiн де тудырады. Болашакта жасанды интеллект дамуын жалгастырады жэне экономикада барган сайын мацызды рел аткарады, сондыктан оныц дамуы мен колданылуын элеуметтiк жэне этикалык аспектiлердi ескере отырып бакылау мацызды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Абдуллаев, Е.А. Жасанды интеллект жэне оныц экономика мен бизнеске эсерi / Е.А.Абдуллаев. — Мэтiн: дереу // Жас талым. - 2023. - No 6 (453). — Б. 2-3. — URL: https://moluch.ru/archive/453/99908/ (юру ^i: 25.02.2024).
2. Жасанды интеллект бизнес мэселелерш калай шешедi жэне eмiрiмiздi жаксартады. — Мэтiн: электронды // vc.ru: [веб-сайт]. — URL: https://vc.ru/ml/210518-kak-iskusstvennyy-intellekt-reshaet-zadachi-biznesa-i-delaet-nashu-zhizn-luchshe (кiру кYнi: 20.02.2024).
3. Ефимова Софья Андреевна Жасанды интеллект дамуы // Сандык гылым. 2020. № 6. - 57-б. - URL: https://cyberleninka.ru/article/n/razvitie-iskusstvennogo-intellekta (колдану кYнi: 21.02.2024).
4. Экономикадагы жасанды интеллект: рел^ колданылуы жэне болашагы // Scientific Articles.Ru - студенттер мен магистранттарга арналган портал. — Макала соцгы рет жацартылды: 11/05/2023. — URL https://nauchniestati.ru/spravka/iskusstvennyj-intellekt-i-ekonomika/ (https://mg-partner.com/novosti/iskusstvennyj-intellekt-v-rk
5. Эльмира Сталик Жасанды интеллект КР-да // URL: https://mg-partner.com/novosti/iskusstvennyj-intellekt-v-rk (кiру кYнi: 18.02.2024).
