Научная статья на тему 'АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИДА АВТОМОБИЛЛАРНИ САҚЛАШ УСУЛИНИ ТАНЛАШ УСЛУБИЯТИ'

АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИДА АВТОМОБИЛЛАРНИ САҚЛАШ УСУЛИНИ ТАНЛАШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

68
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автомобил / эксплуатация / автомобилларни сақлаш / ҳараорат / иқлим шароити / техник-иқтисодий кўрсатгичлар / car / operation / car storage / temperature / climatic conditions / technical and economic indicators

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шерзод Эшқуватович Исломов, Ление Мансуровна Мамаева

Автотранспорт корхоналарида автомобилларни сақлаш очиқ ва ѐпиқ ҳолда усули мавжуд бўлиб, сақлаш турини танлаш ҳудуднинг табиий-иқлим шароитларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Мазкур мақолада автомобилларни сақлаш усулини танлашга таъсир қиладиган факторларни ҳисобга олиш ва таҳлил қилиш услубияти келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

At transport enterprises, there is an open and closed way to store cars, the choice of the type of storage is made taking into account the natural and climatic conditions of the region. This article presents a methodology for accounting and analysis of factors influencing the choice of a method of storing vehicles

Текст научной работы на тему «АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИДА АВТОМОБИЛЛАРНИ САҚЛАШ УСУЛИНИ ТАНЛАШ УСЛУБИЯТИ»

АВТОТРАНСПОРТ КОРХОНАЛАРИДА АВТОМОБИЛЛАРНИ САЦЛАШ

УСУЛИНИ ТАНЛАШ УСЛУБИЯТИ

Шерзод Эш^уватович Исломов

Жиззах политехника институти, катта укитувчи sh.islom@list.ru

Ление Мансуровна Мамаева

Жиззах политехника институти, катта укитувчи lenie m1983@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Автотранспорт корхоналарида автомобилларни саклаш очик ва ёпик холда усули мавжуд булиб, саклаш турини танлаш худуднинг табиий-иклим шароитларини хисобга олган холда амалга оширилади. Мазкур маколада автомобилларни саклаш усулини танлашга таъсир киладиган факторларни хисобга олиш ва тахлил килиш услубияти келтирилган.

Калит сузлар: автомобил,эксплуатация, автомобилларни саклаш, хараорат, иклим шароити, техник-иктисодий курсатгичлар.

ABSTRACT

At transport enterprises, there is an open and closed way to store cars, the choice of the type of storage is made taking into account the natural and climatic conditions of the region. This article presents a methodology for accounting and analysis of factors influencing the choice of a method of storing vehicles.

Keywords: car, operation, car storage, temperature, climatic conditions, technical and economic indicators.

КИРИШ

Автотранспорт корхоналарида автомобилларни саклаш хизматини ташкил этиш техник эксплуатациянинг ажралмас бир функцияси хисобланади, чунки автомобил техник холатининг узгариши ва атроф-мухитга зарарли таъсири уни кандай усулда сакланишига хам боFлик [1]. Автомобилларни саклашнинг очик ва ёпик тур мавжуд булиб, саклаш усулига таъсир килувчи иклим шароитларининг энг мухим омиллари кишда хаво харорати ва шамол тезлигидир.

May, 2022

244

Автомобилни саклаш нуктаи-назаридан, иклим шароити энг совук ойнинг уртача харорати (январ) ва йилига 0° С дан паст хароратли кунлар сони билан тавсифланади [2].

Очик жойларда саклашнинг харорат шароитлари куп жихатдан шамол тезлиги билан белгиланади. Шамол тезлигининг 1 м/с га ошиши совутиш интенсивлиги нуктаи - назаридан хаво хароратининг 10% га пасайишига тенг деб хисобланади [3].

Бундан ташкари юкори хаво харорати туFридан -туFри куёш нурлари билан биргаликда буёк, каучук ва пластмасса кисмларга халокатли таъсир курсатади. Уларнинг жадал эскириши содир булади, бунинг натижасида сиртда ёриклар пайдо булади, ёркинлиги ва асл рангини йукотади ва ташки куриниш ёмонлашади. Бундай иклим шароитида автомобилларни куёш нурларидан химоя килиш учун саклашда, айникса автотранспорт воситалари узок вакт давомида таъсир киладиган холатларда жуда мухимдир [4].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Олиб борилган тадкикотларни тахлили шуни курсатадики, автомобилларни саклаш усулини танлаш буйича юртимиз олимларидан М.З.Мусажонов, Н.М.Муминжонов, Ш.Э.Исломов, О.К.Адилов, Б.Я.Бегматов ва бошка олимларнинг тадкикот ишларида учрайди. Лекин мазкур олимлар саклаш усулларини танлашда иктисодий усулда ёндошув кузатилмайди [2, 3, 4,

5, 10, 11].

НАТИЖАЛАР

Саклаш усулини танлашга харакатланувчи таркибнинг тури туFридан -туFри таъсир килади. Хдракатланувчи таркибнинг турига караб, уни саклашга куйиладиган талаблар узгаради, шунинг учун бир хил иклим шароитида турли хилдаги автомобилларда турлича усуллари кулланилади. Масалан, енгил автомашиналар ва автобусларни саклашда нархи автотранспорт нархининг мухим кисмини ташкил этувчи кузовларни коррозиядан химоя килиш талаблари юк машиналарини саклашга нисбатан кимматрок ва бундай оширилган талабларга риоя килиш, тегишли саклаш шароитларини таъминлаш зарур [5].

Автомобилларни саклаш усулларини танлаш асосан куйидаги икки курсаткични таккослаш хисобига амалга оширилади:

Мау, 2022

245

-биринчиси, саклашни ташкил этиш учун сарфланадиган бирламчи сармоя; -иккинчиси, автомобилни саклаб туриш учун сарфланадиган эксплуатация харажатлари.

МУХОКАМА

Автомобилни хар хил усулда саклашнинг эксплуатация таннархи икки курсаткичнинг натижавий курсаткичи булиб хизмат килади. Биринчи курсаткичга бино киймати, уни иситиш ёки иситмаслик, иситилса, урнатиладиган иситиш курилмалари киймати киради. Агар автомобил очик майдонда сакланса, совук кунларда двигателни ут олдиришни осонлаштирувчи: сув, буF, электр ёрдамида иситиш усуллари ёки хозирги пайтда кенг таркалган, автомобилнинг узига урнатиладиган иситиш курилмалари кулланилиши мумкин.

Эксплуатация харажатларига эса бинони иситиш учун зарурий иссиклик микдори, жихозларнинг техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш харажатлари хамда кушимча харажатлар киради. Х,ар бир холатда худуднинг табиий - иклим шароитини, автомобилларнинг ишга чикиши ва ишлаши хамда сакланиш тартибини, автомобил туркуми ва улчамини хисобга олган холда, эксплуатация таннархи хисобланиб, таккосланиб саклаш усули танланади [6].

Автомобилларни ишга чикаришда уларнинг техник кобилияти маълум холатда талаб даражасида булмаслиги маълум, айникса совук шароитларида двигателнинг ут олдириш, уларнинг керакли хароратда киздиришда куп вактни талаб этади. Бу автомобилларнинг иктисодий самадорлигига салбий таъсир этади.

Аник автотранспорт корхоналари учун турли иклим шароитида автомобилларни саклаш тизими автомобилларнинг сонига, турга ва АТКсининг функционал вазифасига боFликдир [7].

Республикамизнинг табиий-иклим шароитини урганадиган булсак, асосай худудлари иссик-курук ва жуда иссик курук худудларга туFри келади. Бундай худудларда автомобилларни саклашнинг очик усули тавсия этилади.

Юкоридаги схематик боFланиш буйича гаражсиз саклаш тизимини куйидаги кетма кетликда бахолаш мумкин:

Чегараланган харорат курсаткичида гаражсиз автомобилларни саклаш хароратини солиштириш;

-очик саклаш тизимини таккослашда хайдовчига таъсир этувчи омилларни (кволиметрик бахолаш);

Мау, 2022

246

-энергия сарфи буйича гаражсиз саклашни таккослашда иктисодий

бахолаш.

1- расм. Автомобилларни гаражсиз сацлаш принципиал схемаси

Юкорида кайд этилган бахолаш методик тизимини хар кандай АТК ларни комплекс бахолаш имконини яратиб, унда техник, энергетик, иктисодий курсаткичларни таснифлаш билан бирга очик саклаш тизими методларини куллашда хатоликларга йул куймаслик ва хар кандай иклим шароитларида бахолаш мумкин булади.

Автомобилларнинг ишга тайёргарлик даражасини совук шароитларда агрегат, механизм ва деталларнинг харорат холатларини аниклаш буйича бажарилади.

Умумий холатларда харорат курсаткичлари куйидаги омилларга боFлик:

С-гаражсиз сацланиш цобилияти;

tx -мууит уавосининг уарорати; М-автомобил конструктив хусусияти.

Юкоридаги курсаткичларга асосланиб харорат даражаси куйидагича аникланади:

tx =/(С 1х М); (1)

Мау, 2022

247

Шу уринда С-гаражсиз сакланиш кобилияти C-const, M-автомобилнинг конструктив хусусияти M-const яъни аник корхона шароити учун деб карасак у холда, харорат курсаткични факат мухит хаво харорати буйича бахолаш этарли булади:

к =/( О; (2)

Асосий муаммо бу совук шароитларда автомобилни эксплуатация килиш булиб, бунда тиббий физиологик тадкикотлар шуни курсатадики двигателни ишга тушириш жараёнида ташки мухитнинг совук ва кабина салон ички харорати хайдовчининг бошкарув хусусиятига салбий таъсирини курсатади. Шунингдек двигателдаги деталларининг техник кобилиятининг пасайиши уларнинг ишчи кобилиятининг пасайишига олиб келади.

Экспремент тадкикот жараёнида паст хароратга боFлик куйидаги нокулайликлар аникланди:

-Двигател буйича (деталларнинг ейилиш даражасининг ортиши); -аккумулятор батареялари (стартёрнинг ишга туширишдаги зурикиши аккумулятор батареяси зарядининг йуколишига стартёр хусусиятининг бузилиши);

-мой фильтри (мой айланиш тизимини ташкил килишдаги нуксоннинг юзага келиши);

-узатмалар кутиси (айланишга каршиликнинг ошиб кетиши); -кабина салони (хайдовчи учун кулай микроиклимни хосил килиш).

ХУЛОСА

Автотранспорт корхоналарида транспорт воситаларини саклаш усулини танлашда аввало худуднинг табиий-иклим шароити, АТКнинг ишлаш шароити, функционал вазифаси ва автомобил туридан келиб чиккан холда очик ва ёпик холда саклашнинг иктисодий самарадорлигини хисоблаш, натижаларни тахлил килиш, таккослаш ва саклаш усулини танлаш зарур. Бунда очик ва ёпик саклашда атроф-мухитнинг таъсири натижасида автомобилларнинг техник холатини бахолаш методларини, совук иклим шароитларида автомобилларни киздириш учун кетадиган харажатлар ва унинг атроф-мухитга зарарли таъсири хам инобатга олинади.

• О

May, 2022|

©

ф'

©

248

REFERENCES

1. Islomov, S. (2020). РЕСПУБЛИКАМИЗДА АВТОМОБИЛЬ СЕРВИСНИНГ ИСТИКБОЛИ. Архив Научных Публикаций JSPI.

2. Бахриддин Бегматов, & Муродулла Эшонкулов (2021). ИССИК ИКЛИМ ШАРОИТИДА АВТОМОБИЛ ДВИГАТЕЛЛАРИНИНГ ИШЛАШ ХУСУСИЯТЛАРИНИ АНИКЛАШ УСУЛЛАРИ ТАХ,ЛИЛИ. Academic research in educational sciences, 2 (2), 963-970. doi: 10.24411/2181-1385-2021-00288

3. Eshquvvatovich, I. S., & Abdurakhimovich, P. U. (2021). The importance of the level of motorization in the development of vehicle maintenance. Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 7(1), 18-26.

4. Islomov, S. (2020). KICHIK QUVVATLI ATKLARDA TEXNIK XIZMAT KO'RSATISH SAMARADORLIGINI OSHIRISH. Архив Научных Публикаций JSPI.

5. Islomov, S., & Nomozboyev, O. (2021). AVTOTRANSPORT KORXONALARINI INNOVATSION JIHOZLASHGA TA'SIR QILIVCHI EKSPLUATATSION OMILLAR. Academic research in educational sciences, 2(4),

6. Mansurovna, M. L., & Eshquvvatovich, I. S. (2021). Study of the influence of operating factors of a vehicle on accident by the method of expert evaluation. Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 7(1), 10-17.

7. Eshquvvatovich, I. S., & Sattorovich, Q. I. (2021). DETERMINATION OF THE MAIN FACTORS AFFECTING THE TECHNOLOGICAL EQUIPMENT OF MOTOR TRANSPORTATION ENTERPRISES. Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 7(1), 1-9.

8. Eshquvvatovich, I. S., & Abdukarimovich, U. B. (2022). INFLUENCE OF CAR ERGONOMICS ON TRAFFIC SAFETY. Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 7(5), 22-29.

9. Эрназарова, Л. М., Азизов, Б. Д., & Кулмурадов, Д. И. (2015). Принципы формирования и развития терминальных систем в Узбекистане. In Технические науки: проблемы и перспективы (pp. 79-83).

10. Ление Мансуровна Мамаева (2022). ПРИМЕНЕНИЕ МЕТОДА ДЕЛЬФИ В ПРЕПОДАВАНИИ ПРЕДМЕТА «УПРАВЛЕНИЕ ТЕХНИЧЕСКИМИ СИСТЕМАМИ». Academic research in educational sciences, 3 (3), 154-161.

11. Бегматов, Б. Я., & Хдккулов, Б. А. (2020). Кафолат даврида автомобилларнинг техник холатини

216-223.

текшириш. Academic research in educational sciences, (3).

Multidisciplinary Scientific Journal

May, 2022

12. Суванкулов, Ш., Исламов, Ш., & Каршибаев, Ш. Берди? ров, Т.(2015). СПОСОБЫ РАСЧЕТА ВРЕДНЫХ ВЕЩЕСТВ ВОЗНИКАЮЩИХ НА ПОСТАХ ПОВСЕДНЕВНОГО ПРЕДОСТАВЛЕНИЯ УСЛУГ ТРАНСПОРТНЫМ СРЕДСТВАМ. In Сборники конференций НИЦ Социосфера (No. 8, pp. 23-27).

13. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Абдурахманов, М. М. (2021). Анализ существующих работ, посвященных проблемам экологии автомобильного транспорта. Вестник науки, 2(2), 74-82.

14. Umirov, I. I. O. G. L., & Xushro'Y, A. S. (2022). AVTOBUS VA MIKROAVTOBUS YO'NALISHLARIDA HARAKAT MIQDORI VA TARKIBINI TADQIQ QILISH. Academic research in educational sciences, 3(2), 412-420.

15. Umirov, I. I., & Shukurov, S. A. O. G. L. (2022). AVTOBUS VA MIKROAVTOBUS YO'NALISHLARIDA HARAKAT XAVFSIZLIGINI OSHIRISH UCHUN TAVSIYALAR ISHLAB CHIQISH. Academic research in educational sciences, 3(2), 274-279.

16. Umirov, I. I., Hojimuratov, N., & Shukurov, S. (2022). HARAKAT YO'NALISHLARIDA AVTOBUSLARNING HARAKAT XAVFSIZLIGIGA TA'SIRINI BAHOLASH. Academic research in educational sciences, 3(2), 268 -273.

17. Одилов, Н. Э. (2021). Особенности эксплуатации двс газобаллонных автомобилей. Academic research in educational sciences, 2(12), 238-244.

• О

May, 2022|

©

О

©

250

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.