25Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1126-1130
AVTOMOBILLAR BO'YLAMA ORALIG'IDA XAVFSIZ MASOFANI
MEYORLASH USLUBI
To'xtamishov Sobit Sobir o'g'li
Toshkent davlat transport universiteti sobitsobirovich@gmail .com
Nosirjonov Shohruhbek Ilhomjon o'g'li
Farg'ona politexnika instituti nosirj onovsh@gmail. com
ANNOTATSIYA
Zamonaviy avtomobillarda jarayonlarni boshqarishni avtomatlashtirish davr talabiga aylangan. Yo'llarda yo'l-transport xodisalarining oldini olishning bir yo'li bu, havfsiz oraliq masofani saqlashdan iborat. Shunday ekan xaydovchi va yo'lovchilvrning xavsizligini nutai nazardan oraliq xavfsiz masofani saqlash muhum ahamiyat kasb etadi. Maqolada oraliq xavsiz masofining meyorlash uslubi keltirilgan.
Kalit so'zlar. Avtomobil, xavfsizlik, xavsiz oraliq masofa, tormoz, radar, kamera, tormoz, matlab/Simulink.
ABSTRACT
Automation of control of technological processes in modern cars has become a requirement of the times. One way to prevent road traffic accidents is to maintain a safe distance. Therefore, it is important to maintain a safe distance from the point of view of the safety of the driver and passenger. The article presents a technique for measuring the intermediate safe distance.
Keywords. Car, safety, safety distance, brakes, radar, camera, brakes, matlab / Simulink.
KIRISH
Rivojlangan mamlakatlarning sanoati va iqtisodiyotining rivojlanishi ko'p jihatdan yo'l harakati xavfsizligini oshirish, atrof-muhitga ekologik bosimni pasaytirish va transport vositalarining haydovchilari va foydalanuvchilari uchun qulayliklarni ta'minlashi kerak bo'lgan transport vositalari va tizimlarni yanada takomillashtirishga bog'liq. Tadqiqotlarning ko'rsatishicha, yo'l transport
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1126-1130
xodisalarining 90% haydovchining chalg'ishidan yoki e'tiborsizligidan kelib chiqarkan [1].
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Avtomobil harakati xavfsizligida tormoz boshqarmasining ahamiyati katta. Hozigi deyarli barcha avtomobillar avtomatlashtirilgan tormoz tizimlari bilan jihozlanayapti. Haydovchi-operatorsiz engil avtomobillar amalda foydalanishga chiqqan. Avtonom avtomat tormoz boshqarmalarining asosiy vazifalari harakatlanish vaqtida favqulotda sodir bo'ladigan vaziyatlarda haydochini ogohlantirish, mustaqil ishga tushib xavfsizlikni ta'minlashdir. Biroq bunday avtonom avtomat tormoz boshqarmalarini sertifikatlash sinovlari uslublarining tadbig'i etarlicha mukammalashmagan. Kelajagi avtonom avtomat tizimlar bilan jihozlangan avtomobilllarning talablarga mosligini sinash uslublarini yaratish, takomillashtirish dolzarb masalalardan xisoblanadi. Bu tizimlar o'z-o'zidan oraliq xavfsiz masofaga asoslanadi.
Ushbu tadqiqod ishida avtomobillarning xavfsiz tormozlanish masofasini aniqlash modeli yaratildi. Model avtomobilni turli xil tezliklarda va turli yo'l sirtlarida xarakatlanganda xavfsiz masofani aniqlaydi. Model yaratilishda RADAR va KAMERA yordamida atrofdagi avtomobillargacha yoki statsionar jisimgacha bo'lgan masofa va avtomobilning tezligi aniqlanadi [1].
1-rasm. Ma'lumotlar qabul qilish sxemasi. Bo'ylama yo'nalishda harakatlanayotgan ikki avtomobillar orasida havsiz toxtash masofa quydagicha aniqlanadi [2].
(
1)
Bu erda: v1t v2- mos ravishda avtomobillarning tezligi:
a1y a2-avtomobillarnmg sekinlanishi:
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 1180
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1126-1130
tK - ikkinchi avtomobilning riaksiya, kechikish va tormozlanishni ortib borish vaktlarining yig'indisi
S0- avtomobil toxtaganda ikkinchi avtomobil bilan oraliq shartli masofa 1m: RADAR yordamida oldindagi avtomobilning nisbiy tezligi va ungacha bo'lgan masofa aniqlanadi.
2-rasm. Xavsiz masofani xisoblash ketma-ketligi.
Agar 2-avtomobilnning tezligiga birinchi avtomobilning tezligini qo'shsak birinichi avtomobilning tezligi topiladi.
Vl= V2+ Vn (2)
Birinchi avtomobil maksimal tormozlanganda uning sekinlanishi maksimal qiymatda olinadi, ikkinchi avtomobil sekinlanishi shartli 1 m masofa (S0) xisobga olinmagandagi masofaning o'zgarishi orqri topiladi[3].
a = Sb (3)
Xavsiz oraliq masofa (1) formula yordamida aniqlanadi va u xaqiqiy masofa S bilan elekton boshqaruv bloki taqqoslaydi. S xaqiqiy oraliq masofaning o'zgarishiga mos ravishda tormoz dizimmi va dvigatel boshqariladi.
□ Q
RADAR Late time Velocity_and_acceletetioni Brake roads Safely distance
3-rasm. Xavfsiz oraliq masofa MatLAB/Simulink modeli [2]. NATIJALAR
Ushdu modelni tekshirishda 2 ta harakat ssenarisi tuzildi; 1-ssenari. 1-avtomobilning tezligi nolga teng yoki qo'zg'almas jism sifatida qaraladi 2- avtomobil esa 30 m/s tezlik bilan tormozlanadi.
r-. • L-l-•
_ -
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1126-1130
0 5 10 15 20 25 30
tezlik м/с
1-grafik. Xavsiz to'xtash masofaning tezlikga bog'liqligi Ushbu xolatda avtomobil xavsiz to'xtashi uchun 72.96 m masofa zarur bo'ladi. 2-ssenari. Avtomobillarning tezliklari teng 30 m/s yo'l sharoiti va tormoz mexanizimining jixozlanishi bir xil deb qaralgan. bunda tormozlanish yo'li quydagicha xisoblangan.
S=Sr+Si.t+St.o+S0
a-1-1-1-1-1-
0 5 10 15 20 25 30
lezlik м/с
2-grafik. Xavsiz to'xtash masofaning tezlikga bog'liqligi Ushbu xolatda masofa 22 m ni tashkil etadi.
о-'-'-1-1-1-
0 5 10 15 20 25 30
tezlik м/с
3-grafik. Xavsiz to'xtash masofaning tezlikga bog'liqligi.
Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-1126-1130
Istalgan boylama xarakatdagi tezlik bilan tormozlanganda xavfsiz masofa grafikdagi yashil zonada o'zgaradi.
XULOSA
Yuqorida keltirilgan tahlillar asosida quyidagilarni xulosa qilish mumkin:
- Oraliq xavsiz masofani saqlash yo'l-transport xodisalarining oldini oladi;
- Avtomobillarning turli favqulotda holatlar uchun talablarga mosligini baholovchi yo'l sinovlari uslublarini takomillashtirish zarur, ayniqsa sertifikatdashtirish tizimi uchun;
- Xavfsiz oraliq masofani saqlash jarayoning takomillashgan matematik modeli va xisob dasturini yaratish amaliy ahamiyatga ega.
REFERENCES
1. Giuseppe Allegra, Functional Safety for Advanced Driver-Assistance Systems, Politecnico Di Torino, 2018, -74 b.
2. A.Muxitdinov va boshq. Avtomobilning ekspluatatsiyaviy xususiyatlar nazariyasi. O'quv uslubiy qo'llanma. TAYI. T.: 2013, 142 b
3. Khusanjonov, A. S. O., & Nosirjonov, S. I. O. (2021). Theoretical foundations of the acceleration slip regulation system. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 618-623.
