Научная статья на тему 'Автомобил шиналарининг эксплуатация даврида едирилиши ва ғилдиракларининг тебранишлари таҳлили'

Автомобил шиналарининг эксплуатация даврида едирилиши ва ғилдиракларининг тебранишлари таҳлили Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
81
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шина / кузов тебраниш / титраш / едирилиш / юкланиш / статик номувозанат / автомобил маятниги / гупчак подшипники / Шина / вибрация кузова / вибрация / ход / нагрузка / статическое несоответствие / автомобильный маятник / гуппетные подшипники

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Уразов Бекзод Абдукаримович

Ушбу мақолада автомобил шиналарининг ишлаши даврида едирилиши автомобилнинг баьзи техник параметрларининг кўрсаткичлари ўзгаришини келтириб чиқариши кўрсатиб ўтилган. Автомобилда вақт ўтиши билан рул бошқармаси ва механизмига, гупчак подшипникларига ўзгарувчан юқори тебранишли юкланишлар таъсирида содир бўладиган едирилиш ҳолатлари ёритиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Анализ влияния автомобильных шин на срок эксплуатации и вибрации колес

В данной статье описываются изменения показателей некоторых технических параметров автомобиля в результате износа шин в период эксплуатации. Со временем автомобиль подвергается воздействию высоких вибрационных нагрузок на рулевое колесо и механизм, а также на опорные подшипники.

Текст научной работы на тему «Автомобил шиналарининг эксплуатация даврида едирилиши ва ғилдиракларининг тебранишлари таҳлили»

УДК 625.098

АВТОМОБИЛ ШИНАЛАРИНИНГ ЭКСПЛУАТАЦИЯ ДАВРИДА ЕДИРИЛИШИ ВА ГИЛДИРАКЛАРИНИНГ ТЕБРАНИШЛАРИ ТА^ЛИЛИ

Уразов Бекзод Абдукаримович ЖизПИ, ассистент E-mail: urazov. bekzod86@mail.ru

Аннотация: Ушбу маколада автомобил шиналарининг ишлаши даврида едирилиши автомобилнинг баьзи техник параметрларининг курсаткичлари узгаришини келтириб чикариши курсатиб утилган. Автомобилда вакт утиши билан рул бошкармаси ва механизмига, гупчак подшипникларига узгарувчан юкори тебранишли юкланишлар таъсирида содир буладиган едирилиш холатлари ёритиб утилган.

Аннотация: В данной статье описываются изменения показателей некоторых технических параметров автомобиля в результате износа шин в период эксплуатации. Со временем автомобиль подвергается воздействию высоких вибрационных нагрузок на рулевое колесо и механизм, а также на опорные подшипники.

Abstract: This article describes the change in the indicators of some technical parameters of the car, as a result of tire wear during operation. Over time, the car is exposed to high vibration loads on the steering wheel and mechanism, as well as on the support bearings.

Калит сузлар: шина, кузов тебраниш ,титраш, едирилиш, юкланиш, статик номувозанат, автомобил маятниги, гупчак подшипники

Ключевые слова: Шина, вибрация кузова,вибрация, ход, нагрузка, статическое несоответствие, автомобильный маятник, гуппетные подшипники

Keywords: Tire, body vibration,vibration, stroke, load, static mismatch, automobile pendulum, guppet bearings

Кириш. Замонавий транспорт окимининг харакат тезлиги харакат окимининг интенсивлигига богликдир. Бундан ташкари, автомобилларни бошкариш махорати хам алохида урин тутади. Махоратсиз хайдовчи тезликни аник танлай олмайди, бирданига тормоз беради ва тезлашади. Буларнинг хаммаси шинанинг ишлаш даврини камайтиради, хамда автомобилнинг тортиш кучини йигирма икки марта ва автомобилнинг тормозлаш кучини йигирма олти мартагача ошиши хисобига шиналарнинг едирилишини тезлаштиради. Автомобилларнинг тезлигини 50 дан 100 км/соат гача кутарилиши шинанинг ишлаш даврини тахминан 40% га камайтиради. Шинанинг юкланиши ва унинг ишлаш муддати хам бир-бирига богликдир. Шиналарнинг юкланишни 10% га ошиши ишлаш муддатини 20% га камайтиради. Юкори юкланиш натижасида каркас ишдан чикади, протекторнинг ён томонлари купрок едирилади. Шинага берилган техник хужжатдаги юкланиш катталиги меъёридан 5-10% камрок булади. Бу иктисодий юкланиш дейилади. Юкланишнинг камайиши ишлаш даврини оширади. [1,2]

Методлар ва урганилганлик даражаси. Техник эксплуатация нуктаи назаридан баъзи омиллар алохида кизикиш уйготади, чунки автотранспорт корхона

шароитида уларга таъсир килиш мумкин. Х,ар бир шина учун унинг тузилиши ва иктисодий юкланишни х,исобга олган х,олда хдво босими меъёри кабул килинади. Унинг меъёрида булмаслиги шинанинг ишлаш даврини камайтиради. Асосан кам босим максадга мувофик эмас: протектор ён томонларининг едирилиши тезлашади (радиал жуда паст профилли шиналар камрок даражада едирилади). Шинадаги асосий юкланишни 60-70% ини х,аво кабул килади. Шинадаги х,аво босимининг пасайиши каркас юкланишини купайтиради. Шинанинг эзилиши купаяди, каркасда чарчаш кучланиши купаяди, иплар узилади (асосан метал кордда), радиал шиналарда бортлар узилади ва ёнилги сарфи купаяди (15% гача).

1-расм. Гилдирак конструкцияси: а)-камерасиз шина учун;

1-протектор; 2-х,аво утказмайдиган резина катлами; 3-каркас; 4-Fилдирак вентили1; 5-обод. Ь)- камерали шина учун; 1-обод; 2-камера; 3-шина; 4-Fилдирак

вентили.

Х,аво босимининг меъёридан ошик булиши протектор урта кисмининг едирилишига сабаб булади. Корд иплари юкори кучланишда булади. Ёмон йул шароитида шинани жарохдтланиш эх,тимоли ошади. Автомобил шиналарнинг статик ва динамик номувозанатликлари х,ам харакатга уз тасирини утказади. Статик номувозанатлик - бу гилдирак массасини айланиш укига нисбатан бир текисда таксимланмаганлигидир. Агар бундай гилдирак айлантирилса, х,ар доим огир кисми паст томонга келиб тухтайди. Х,аракатланиш даврида статик номувозанат гилдиракни вертикал текисликда тебратади, кузовнинг тебраниши содир булади, пайванд ва котириш бирикмалари бушашади. Динамик номувозанатлик - бу шина массасининг, марказий буйлама гилдираш текислигига нисбатан бир хилда таксимланмаганлигидир.

Х,аракатланиш вактида гилдиракнинг тебраниши горизонтал текислик буйича содир булади. Бу вактда рул бошкармаси ва механизмига, гупчак подшипникларига узгарувчан юкори тебранишли юкланиш таъсир этади, хдмда улар тез едирилади. Бундай номувозанатлилик аломати рул чамбарагининг тебранишига олиб келади. Бу х,олатларнинг 90% га якин лолларда автомобил гилдираги икки турдаги номувозанатлиликда булади. Бунинг сабаби, шина тайёрлашда унинг тузилиш элементларининг сифатсиз йигилиши, нотугри йигиш хдмда эксплуатация даврида бир текис едирилмаслик булиши мумкин.

Тадкикот натижалари. Х,ар кандай номувозанат протекторни дог-дог булиб едирилишига олиб келади. Автомобил гилдирагининг диски ёнлама каттик туртки натижасида кийшаяди. Бунда юзага нисбатан тебраниш(«восьмерка») пайдо булади.

Эксплуатация жараёнида 15% енгил автомобилларнинг дисклари 3-6 мм тебранишда булади. Автомобилнинг орка купригидаги бир гилдиракнинг тебраниши иккинчисига утади ва у хам ишлаш даврини камайтиради.Ишлаб чикарилган заводнинг курсатмасига биноан янги дискнинг тебраниши 1,2 мм дан ошмаслиги керак. Дисксиз гилдиракли юк автомобиллари ва автобусларда юзага нисбатан тебраниш бирикмаларни бир хилда котирмаслик натижасида содир булади. Протекторнинг едирилишга бошкарилувчи гилдиракларнинг урнатилиш бурчаклари катта таъсир курсатади.

Энг асосийси, якинлашув бурчаги хисобланади. Унинг меъёрий катталикка тугри келмаслиги шинани ишлаш даврини камайтиради. Якинлашув бурчагининг меъёридан мусбат огишида протекторни ташки томонида чангсимон едирилиш содир булади. Манфий огишда эса, протекторнинг ички томонида чангсимон едирилиш содир булади. Бунинг натижасида ёнилги сарфи хам ошади.

2-расм.Диагонал (а) ва радиал (Ь) шиналар конструкцияси: 1-борт; 2-борт сими; 3-каркас; 4-брекер;

5-ён томон; 6-протектор.

Натижалар тахлили. Енгил автомобилда якинлашувнинг 1° дан ортик ёки кам булиши ёнилги сарфини 1,5% га оширади. Огиш бурчагининг меъёридан жуда катта фарк килиши протекторнинг едирилишига салмокли таъсир курсатади. Шинанинг протекторида бир томонламали силлик едирилиш юзаси хосил булади.

Автомобил конструкциясига кура огиш бурчаги шквореннинг кундаланг огиш бурчаги билан «каттик» боглик. Уларни созлаш ёки эксплуатация килиш жараёнида биргаликда узгаради. Купгина холларда бир томондаги шинанинг бир томонлама кескин едирилиши шкворенларнинг буйлама огиш бурчаклари бир хилда эмаслиги туфайли содир булади. Бу холатда автомобил текис йулда харакатланганда у бир томонга тортиб кетади. Бурилиш бурчакларининг бир-бирига нисбатан фарки олдинги гилдираклар шинасини едирилишига сабаб булади. Бу холат автомобил купрок бурилишлар куп булган шахар ва тог шароитиларида харакатланганда содир булади. Бурилиш бурчакларининг нотугри урнатилганлигининг аломати икки шинадан бирининг ташки протекторини купрок едирилишидир. Шиналардаги бетартиб доглар, покришкаларнинг тез ва окланмаган эскириши, пружиналар ва юкори таянчларнинг холати ва шикастланиши муаммога олиб келади. Осма элементларига келсак, куз зийраклигига ишониш ярамайди, тажрибали мутахассисларга мурожаат килган маъкул. Афсуски, эскирган

амортизаторларнинг хам холати яхши куриниши мумкин. Мана шу холат амортизатор ишчи холатда деган хаёлга бориб, адашишга сабаб булади. Аслида эса, ички элементларда муаммолар булиши мумкин ва бу холатда, куздан кечиришнинг узи билан кифояланиб булмайди.

Эксплуатация жараёнида куприкларнинг бир-бирига нисбатан параллел жойлашиши бузилади ва бири иккинчисига нисбатан сурилади. Купгина холларда сурилиш орка куприкда содир булади. Бунда автомобил харакат йуналишига нисбатан бурчак остида жойлашади.

3-расм. Автомобилнинг олд пружина

ричагли осмаси 4-расм.Османинг эластиклик тавсифи.

Орка куприк шиналаридан бирининг протекторини ташки, иккинчисининг ички кисмларида чангсимон едирилиш содир булади. Х,ар кандай турдаги нотекис едирилишнинг уз вактида олди олинмаса, бир канча фурсатдан сунг протектор тулик юза буйича тулкинсимон едирилиб кетади. Шинанинг едирилишига автомобил техник холатининг бошка омиллари: енгил автомобил маятниги ричагининг ук буйича люфти (олдинги унг томондаги шинанинг едирилиши купрок булади), шкворендаги (шарли таянчлардаги), гупчак подшипниклардаги люфтлар, тормоз барабанлари ишчи юзасининг тухумсимон булиб колиши ва бошкалар таъсир курсатади. Бундай носозликларни юкорида куриб чикилганларга нисбатан, жуда кам таъсир курсатади ва уларни осон аниклаб олиш мумкин.

Шинадаги босимни тезда аниклашнинг замонавий йуналишларидан бири, масалан, шинани ён кисмини ёки протекторини эзиш вактида каршилик курсатиш кучи буйича хисоблашдир. Бу усулнинг камчилиги, аникланган кийматнинг шина каттиклигига богликлигидадир, бу усул юкоридагисига караганда, АТК шароитида шинадаги хаво босимининг меъёрий кийматдан фаркини камайишини таъминлайди, яъни фарк и=0,05, шу жумладан, енгил автомобил учун ±0,025, юк автомобили учун ±0,050-0,075 МПа булиб, бунда шиналарнинг уртача ишлаш муддатини 1,5% камайиши мумкин. Осмада эластик кисмнинг мавжудлиги, кузови тик йуналишда тебратади. Тебранишнинг меъёрий чегарасидан катта частота ва амплитудаси юк ва йуловчига салбий таъсир этади. Демак, кузов тебранишини меъёрлаш муаммоси пайдо булади. Османинг учинчи асосий кисми, кузов тебранишини сундиргич -амортизатордир.

Хулосалар. Автомобилларнинг модели ва турини хисобга олган холдаги шинадаги меъёрий хаво босимининг киймати асосий хужжат хисобланган «Автомобил шиналарини эксплуатация килиш коидалари»да акс эттирилган. Ишлаб чикарувчи заводларининг шиналарни эксплуатация килиш кулланмалари тавсия характерига эга. Х,аво босимини назорат килиш хар бир ТХК да бажарилади. Ундан ташкари, хайдовчи хар куни шинани куздан кечириши ва зарурат булса босимини аниклаши зарурДар кандай турдаги нотекис шиналарнинг едирилишини уз вактида олди олинмаса, бир канча фурсатдан сунг протектор тулик юза буйича тулкинсимон едирилиб кетади. Автомобилнинг орка купригидаги бир гилдиракнинг тебраниши иккинчисига утади ва у хам ишлаш даврини камайтиради. Бу носозликлар юкорида куриб чикилганларга нисбатан жуда кам таъсир курсатади, хамда уларни осон аниклаб олиш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР

1. Маматов Х.М. ва бошкалар «Автомобиллар», Т, «укитувчи», 1982й.

2. Автомобиллар. Конструкция асослари. Мухитдиинов А.А. ва бошк. - Т. «Истиклол нури», 2015. - 332 б.

3. Файзуллаев ва бошкалар "Транспорт воситалари тузилиши ва назарияси" I-кисм. Э.З.Файзуллаев тахрири остида. Тошкент "Янги аср авлоди" 2006 й. 375-бет

4. Иванов А.М. и др. Основы конструкции автомобиля, М.ООО "Книжное издательство" "За рулем", 2005-336 с.

5. Eshquvvatovich, I. S., & Abdurakhimovich, P. U. (2021). The importance of the level of motorization in the development of vehicle maintenance. Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 1(1), 18-26.

6. Mansurovna, M. L., & Eshquvvatovich, I. S. (2021). Study of the influence of operating factors of a vehicle on accident by the method of expert evaluation. Journal of Academic Research and Trends in Educational Sciences, 1(1), 10-17.

7. Murtazakulovich, H. Y., & Qo'Chqorovna, Y. M. (2021). Yer usti transport tizimlаridа tаshishni tаshkil etishdа yuksiz qаtnovlаrni optimаl rejаlаshtirish. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 7(1).

8. Odilov, N. (2020). The analysis of the development of gas cylinder supply system. Academic research in educational sciences, (3).

9. Raxmatov, O., & Sotvoldiyev, X. R. O. G. L. (2021). Avtotransport vositalariga mavsumiy servis xizmat ko'rsatish turlari va ularning xarakat xavfsizligiga ta'siri. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(10), 1147-1151.

10. Suvanov, U., Hamraqulov, Y., & Agzamov, J. (2021). Transport vositasining texnik holat masalalari. Academic research in educational sciences, 2(2).

11. Адилов, А. К., Сувонкулов, Ш. А., Кулмурадов, Д. И., Умиров, И. И., & Бойжигитова, И. А. (2019). Причины изменения технического состояния автомобиля. Актуальные научные исследования в современном мире, (1-2), 116-118.

12. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., & Бегматов, Б. Я. (2014). Переходные характеристики машины при скачкообразном повороте рулевого колеса. Молодой ученый, (20), 101-104.

13. Адилов, О. К., Кулмурадов, Д. И., Каршибаев, Ш. Э., & Нуруллаев, У. А. (2015). Проблемы управления автоперевозками и методы их решения. Молодой ученый, (2), 121124.

14. Адилов, О. К., Мамаева, Л. М., & Абдухамитова, Д. О. К. (2021). Кузовларга ишлов бериш методлари. Academic research in educational sciences, 2(12), 600-610.

15. Адилов, О. К., Умиров, И. И., & Уразов, Б. А. (2020). Методика определения деталей, критических по надежности автомобилей. Academic research in educational sciences, (1), 109-113.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.