Научная статья на тему '“АТВОҚУ-З-ЗАҲАБ ФИ-Л-МАВОЪИЗ ВА-Л-ХУТАБ” АСАРИГА ЁЗИЛГАН ШАРҲЛАРТАФСИЛОТИ'

“АТВОҚУ-З-ЗАҲАБ ФИ-Л-МАВОЪИЗ ВА-Л-ХУТАБ” АСАРИГА ЁЗИЛГАН ШАРҲЛАРТАФСИЛОТИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
55
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Маҳмуд Замахшарий / “Атвоқу-з-заҳаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб” асари / шарҳ / шориҳ / ахлоқ / панд насиҳат / ўгит / ғоялар. / Махмуд Замахшари / произведения “Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб” / комментатор / комментарий / этика / советы / идеи.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Мавзуна М.Шерова

Мақолада Маҳмуд Замахшарийнинг “Атвоқу-з-заҳаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб” асарига ёзилган шарҳлар хусусида мулоҳазалар, асарнинг Ғарболимлари томонидан ўрганилганлиги, шориҳларнинг тафсир доираси юзасиданмаълумотлар келтирилади. Шарҳ муқаддимасида келтирилган муаллифларнинг нуқтаи назарлари, тафсир этилган мақолалардан мисоллар, таянч асар “Атвоқу-з-заҳаб” диний, ахлоқий, фалсафий, адабий йўналишнинг ривожига таъсири, асар асосида ёзилган шарҳларга оид қарашлар келтирилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПОДРОБНОСТИ КОММЕНТАРИЙ ПО АТВОКУ-З-ЗАХАБ ФИЛ-Л-МАВОИЗ ВА-Л-ХУТАБ

В статье приводятся комментарии к комментариям к труду Махмуда Замахшари “Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб”, факт изучения произведения западными учеными, а также объем комментариев комментаторов. Предисловие комментария содержит взгляды авторов, примеры из интерпретируемых статей, влияние основного произведения “Атвоку-з-захаб”на развитие религиозного, нравственного, философского, литературного направления, взгляды на комментарии, основанные на работе.

Текст научной работы на тему «“АТВОҚУ-З-ЗАҲАБ ФИ-Л-МАВОЪИЗ ВА-Л-ХУТАБ” АСАРИГА ЁЗИЛГАН ШАРҲЛАРТАФСИЛОТИ»

Oriental Journal of Social Sciences

ORIENTAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES

journal homepage: https://www.suppQrtscience.uz/index.php/oiss

DETAILS OF COMMENTS ON ATVOQU-Z-ZAHAB FI-L-MAVO'IZ VA-L-KHUTAB

Mavzuna M. Sherova

Basic doctoral student

International Islamic Academy of Uzbekistan

Tashkent, Uzbekistan

E-mail: mavzunasmd@gmail.com

ABOUT ARTICLE

Key words: Makhmud Zamakhshari, "Atvoqu-z-zahab fi-l-mawoiz wa-l-khutab", commentary, commentary, ethics, advice, advice, ideas.

Received: 07.04.22 Accepted: 09.04.22 Published: 11.04.22

Abstract: The article contains comments on the commentaries on Mahmud Zamakhshari's work "Atvoqu-z-zahab fi-l-mawoiz wa-l-khutab", the fact that the work has been studied by Western scholars, and the scope of the commentaries of the commentators. The preface of the commentary contains the views of the authors, examples from the interpreted articles, the impact of the basic work "Atvoqu-z-zahab" on the development of religious, moral, philosophical, literary direction, the views on the comments based on the work.

"АТВО^У-З-ЗАХДБ ФИ-Л-МАВОЪИЗ ВА-Л-ХУТАБ

ШАР^ЛАР ТАФСИЛОТИ

Мавзуна М. Шерова

Таянч докторант

Узбекистон халцаро ислом академияси Тошкент, Узбекистон E-mail: mavzunasmd@smail.com

_МА^ОЛА ^А^ИДА

Калит сузлар: Махмуд Замахшарий, Аннотация: Маколада Махмуд

"Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб" Замахшарийнинг "Атвоку-з-захаб фи-л-асари, шарх, шорих, ахлок, панд насихат, мавоъиз ва-л-хутаб" асарига ёзилган угит, гоялар. шархлар хусусида мулохазалар, асарнинг

Гарб олимлари томонидан урганилганлиги, шорихларнинг тафсир доираси юзасидан маълумотлар келтирилади. Шарх мукаддимасида келтирилган муаллифларнинг нуктаи назарлари, тафсир этилган маколалардан мисоллар, таянч асар "Атвоку-з-захаб" диний, ахлокий, фалсафий, адабий йуналишнинг ривожига таъсири, асар асосида ёзилган шархларга _оид карашлар келтирилади._

ПОДРОБНОСТИ КОММЕНТАРИЙ ПО АТВОКУ-З-ЗАХАБ ФИЛ-Л-МАВОИЗ ВА-

Л-ХУТАБ

Мавзуна М. Шерова

Базовый докторант

Международная исламская академия Узбекистана Ташкент, Узбекистан E-mail: mavzunasmd@gmail. com

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: Махмуд Аннотация: В статье приводятся

Замахшари, произведения "Атвоку-з-захаб комментарии к комментариям к труду фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб", комментатор, Махмуда Замахшари "Атвоку-з-захаб фи-л-комментарий, этика, советы, идеи. мавоъиз ва-л-хутаб", факт изучения

произведения западными учеными, а также объем комментариев комментаторов. Предисловие комментария содержит взгляды авторов, примеры из интерпретируемых статей, влияние основного произведения "Атвоку-з-захаб" на развитие религиозного, нравственного, философского, литературного направления, взгляды на комментарии, основанные на работе._

ISSN: 2181-2829 " АСАРИГА ЁЗИЛГАН

КИРИШ

Махмуд Замахшарий асарларининг ёзилиш услуби, тили мураккаблиги олим илмий мероси билан кизиккан хар бир шаркшуносга маълум. Унинг "Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб" асари насрий кофия - сажъ усулида ёзилганлиги боис шарх талаб намуналардан саналади. ^уйида жадвал тартибида "Атвоку-з-захаб" асарига ёзилган

шархлар хусусида маълумот ва мулохазалар келтирилади.

"Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб" (ibâJt j ¡Jä lAlll ^tjbt) "Угит ва

насихатларнинг олтин шодалари") асар шархлари

№ Муаллиф/ миллати Шарх номи Асар тили Матбааси Сана Сахи фаси

^дЗЛ jLI

î j UrJjJl i ^jAL^jll Les

colliers d'or.

1 Барбье Мейнард (француз) Allogutions morales de Zamakhschari француз Paris "Imprimerie Nationale" (мело-дий) 1876 йил 223

("Олтин

маржонлар. Замахшарийнинг

ахлокий

ваъзлари")

"^алойиду-л-адаб

2 Мирзо Иброхим-хон Мастоуфий Аштиёнийнинг угли ибн Эътисом Малик (форс) фи шарх Атвоку-з-захаб" ^AjJl JljLl - "Атвоку-з-захаб шархидаги одоб дурдоналари" араб Миср "Тамад-дун" (хижрий) 1321 йил 157

"Шарх Атвоку-з-захаб фи-л-

мавоъиз ва-л-

3 Шайх Юсуф ал-Асир (араб) хутаб" ( Jlj^l j UcljJl ^i ^lAÜI t.U^ll - "Ваъз ва хутбаларда олтин шодалар шархи") араб Байрут "Жамъияту- л-фунун" (хижрий) 1293 йил 72

"Атвоку-з-захаб

фи-л-мавоъиз ва-

4 Ахмад Абдут-Таввоб Аваз л-хутаб" -^i ^AÛI jljLl î j U^lj^H "Ваъз ва хутбаларда олтин араб ^охира "Дорул фазилат" 2006 йил 202

шодалар" тахкики

АСОСИЙ ЩСМ

Махмуд Замахшарийнинг илмий фаолияти Шарк тадкикотчилари томонидан урганилибгина колмай, Гарб тадкикотчилари томонидан хам катта кизикиш билан кенг ва чукур урганилган.

Гарб олимларидан Йозеф Фон Х,аммер, Гейнрих Леберехт Флайчер, Густав Вайл, Барбиер де Мейнард, Броккельман, Гибб, Крачковский, Белкин ва бошкалар Замахшарий шахсияти ва асарлари билан жиддий кизикканлар. Француз шаркшуноси Б.Мейнард (1826/1908) томонидан битилган "Китаб Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб ли-з-Замахшарий (^j^^jJ ^lL^JI j ^i ^длИ JljLl - "Les colliers d'or.

Allogutions morales de Zamakhschari" - "Олтин маржонлар. Замахшарийнинг ахлокий ваъзлари") номли шарх Гарб оламида уз махбубларига эга булди. Адиб уз тафсирида аввал асосий арабча матн Замахшарий нуткини, сунг француз тилидаги кенг ва батафсил 223 сахифадан иборат шархини ёзади. Шарх мукаддимаси 12 сахифани ташкил этади.

Б. Мейнард шарх дебочасида Замахшарий хаёти, илмий фаолияти, таълимоти, дунёкараши, асарлари,"Атвоку-з-захаб"нинг Шаркда машхурлиги хусусида нуктаи назарини келтириб утади. Масалан, асар мукаддимасидаги мулохазаларидан: "Адабиёт тарихчиларининг энг виждонлиси Ибн Халликон унга нисбатан (Замахшарийга) узок аммо тарихий фактлардан иборат макола багишлайди: "уз даврининг расмий хаётидан кочиб илм олишни шон-шарафдан афзал курган барча адиблар сингари "Олтин маржонлар. Замахшарийнинг ахлокий ваъзлари" муаллифи хам уз асарлари оркали авлодлар хотирасида яшайди". Ибн Халликон сузида давом этиб: "Бир зиёли киши Алепда менга куйидаги мисраларни келтирар экан, Замахшарий уларни узининг кабрига ёзиб куйишларини тавсия килганини кушимча килди: "^удратли Худо, мен бу ерда, ер багрида Сенинг мехмонинг булдим. Мехмондорчилик хаклари сахий Мезбон томонидан хурматга сазовор. Хуш келибсиз! Менинг гунохларимни кечир! Савоб буюк булади, лекин Сенинг Мехмондустлигингдан буюкрок нима бор?".

Мазкур мисралар Замахшарийнинг такводор, диёнатли киши эканлигини ва шундай оила мухитида камол топганини билдиради. Бу каби хислатларнинг мажмуасини унинг "Атвоку-з-захаб" рухида акс этганини кузатишимиз мумкин. Дархакикат, Б.Мейнард таъкидлаганидек, Замахшарий илмий мероси асрлар давомида олимлар, тадкикотчилар томонидан диккатга сазовор булиб келмокда. Шарх мукаддимасидан сунг маколалар кетма-кетликда баён килинган, масалан: Биринчи макола - (AJjVl ЯО ), французча

(Maxime I) тарзида бирдан то юзга кадар маколалар рим раками оркали берилади. Масалан: Биринчи макола - Maxime I.

"Инсонни камбагаллик ва хорлик кадрини туширмайди, унинг илми ва таквоси кукларга кутаради, бойлик эмас. Нопоклиги ва жахолати уни хор килса, бойлиги хам оиласи хам кукларга кутармайди. Илм унинг учун ота. Унинг ташвиш ва фалокатларини тузатиш учун отадан хам ортикрокдир. Такво эса она, онадан хам яхширок чунки такво онадан кура купрок уни багрига босади. Рухингизни, калбингизни илм ва такво остига куйинг ва кулларингизни мустахкам бир-бирига богланг..."

Б.Мейнард Замахшарийнинг юз маколасини шу тарзда мулохазалари, карашлари оркали кенгайтиради ва Гарб оламига танитади. Шарх Канаданинг машхур Торонто университети кутубхонасида №Z3414 раками остида сакланади.

Асарга яна бир шархни XIX аср охири XX асрнинг биринчи ярмида яшаб, ижод этган Мирзо Юсуфхон Эътисомий (1874-1936/37) битади. Эътисомий уз шархини "^алойиду-л-адаб фи шарх Атвоку-з-захаб" ( ^a^I (jIj^I ^i ^J^â "Атвоку-з-захаб шархидаги одоб дурдоналари") деб номлайди. Эътисомийнинг илмий фаолияти форс адабиёти билан чекланиб колмайди, у араб адабиётида хам етарли ишларни амалга оширади. Юсуф Эътисомий форс адабиёти ва маданияти сохасида самарали хизмат килган адиблардан. Бирок, адиб, таржимон, жамоат арбобининг илмий фаолияти етарлича урганилмаган. Бу маънода Эътисомийнинг араб тилида ёзган асарлари хамда Европа тилларидан килган таржималари уни араб дунёсида хам машхур булишига замин яратган.

Эътисомий "Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб" ( j ^dj^I ^i jIjLI

'.'Ь^Ч - "Угит ва насихатларнинг олтин шодалари") асарини шархлашда Замахшарий маколаларида баён этган маърифий, ахлокий мунозара ва фикрлар хакида бошкаларнинг карашларини ва фойдаланган манбаларни хам зикр этган. Жумлалар ифодаланишининг узига хослиги бобида укувчи тушуниши енгил, соддалик билан илгаб олиши учун мантикий ва фалсафий, тафсир килиниши мушкул булган фикрларни умумлаштирган. Шарх ахлок, хукм, тафсир буйича юз маколани уз ичига олувчи мустакил асар булиб, у Эътисомийнинг дастлабки илмий фаолиятидир. Шорих асардаги мураккаб ибораларни уз сузлари билан киска шархларда мисоллар келтирган холда хикматли суз ва иборалар, бадиий санъатнинг ташбех, талмех, айрим уринларда муболага каби жанрлари оркали уз тафсирини баён этган. У маколаларни ^уръони карим оятлари, кадимги араб адиблари, донишмандлар, уз даври адабиёт вакилларининг сузлари, суз усталари, ёзувчи, шоирларнинг турли мавзулардаги шеър ва ибораларидан фойдаланган: ^утайба, Марвон

ибн Х,акам, Сайфий, Шаъбий, Абул Фатх Бастий, Бузуржмехр (Бузургмехр) каби донишманд, ёзувчилар шулар жумласидан.

Эътисомий асардаги биринчи маколани куйидагича тафсирлайди: "Агар инсон одоб билан, илм билан, дин билан ва мактовга арзигулик хислатлар билан зийнатланса, у инсоннинг етимлиги шаънини пасайтирмайди. Отасиз киши бу етим эмас, балки илмсиз, одобсиз колган киши бу хакикий етимдир дейди. Одобсиз киши асбоб ускунасиз, куролсиз бир шахс булиб, рухсиз жасад кабидир. Абдулмалик ибн Марвон фарзандларига: "одобли булинглар, одобли булсангиз агар сиз подшох булсангиз сизга итоат килишади, агар уртача булсангиз уша одоб билан олий буласиз, агар яшашга эхтиёжингиз булса шу тарзда яшайсизлар. Шаъбийнинг айтишича, "одоб бу энг яхши жавхардир, одобни кийим килиб кийинглар, зийнат килиб безанинглар, чунки у факирнинг молидир, бойнинг жамолидир, хакимнинг камолидир" дейди. Одоб бу хусни хулк булганда хам халк билан, одамлар билан гузал хулкда булишлик, инсон зоти билан чиройли, латиф, юмшок муомалада булишликдир дейди. Фикрнинг янада фойдалирок булиши учун шу уринда Иброхимбек Рамзийнинг "Исломда аёл" номли журналининг биринчи сонида келтирган фаслини келтириб утамиз дейди: бу киши одобнинг маъносини аник, равшан килиб куйидаги матни билан ифодалаган: "Х,акикатдан Аллох инсонни, хайвонлардан ажратиб турадиган акли билан яратди ва уни инсонлар билан муомала килишга мухтож килиб куйди, унинг узидан бошкага эхтиёж сезиши зарурий ва табиийдир. Инсон узига кандай муомала килишликни яхши курса узгаларга хам тугри, гузал йул тутиб, одоб билан муомала килишликни таказо килиши зарур.

Муаллиф шу каби хикматли сузларни келтирар экан, одоб хакида канча таъриф берилмасин оз эканлигини аслида одобнинг маъносини англаш мухимлигини эътироф этади. Махмуд Замахшарийнинг "Атвоку-з-захаб" асари таъсирида ёзилган шарх хам мустакил асар саналиб, ахлокий, адабий, фалсафий йуналиш ривожига таъсирини курсатади. "^алойиду-л-адаб"нинг бир нусхаси хозирги кунда Ислом Шуро Кенгаши кутубхонасида, бир нусхаси Истамбулнинг Сулаймония кутубхонасида (Исмоил Хакки Бей томонидан 1921 йилда хадя килинган). Шунингдек, тошбосма нусхаси УзРес ФА Абу Райхон Беруний номидаги Шаркшунослик институтининг асосий фондида №.18953 инвентарь раками остида сакланади.

Шайх Юсуф ал-Асир томонидан хам "Шарх Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб" ("Ваъз ва хутбаларда олтин шодалар шархи") номли шарх ёзилди. Мазкур шарх 72 сахифадан иборат, хижрий 1293 йили Байрутда "Жамъияту-л-фунун" матбаасида

нашрдан чиккан. Асар араб тилида ёзилган адабий шарх булиб, ундаги маъвизалар, насихатлар, хикматли сузлар ва мукаммал хулклар борасидаги фикрлар юз маколада уз ифодасини топган. Юсуф ал-Асирнинг шархи Мирзо Юсуфхоннинг "^алойиду-л-адаб фи шарх Атвоку-з-захаб" шархи билан хамоханг, аралаш холда ёзилган.

Ахмад Абду-т-Таввоб Аваз томонидан "Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб" - ( j ^i ^1^1"Ваъз ва хутбаларда олтин шодалар") номли 202 сахифадан

иборат шарх ёзилди. Мазкур тахкикнинг куплаб замонавий нашрлари чоп этилган булиб, тадкикотда 2006 йили ^охиранинг "Дору-л-Фозила" нашриётида чоп этилган нусхасидан фойдаланилди. Ношири Мухаммад Юсуф ал-Козий.

Асардаги угитлар инсонни комиллик сари чорлайди, унга ёзилган шархлар, тахкику тафсирлар эса унинг илмий, ахлокий ахамияти юксаклигидандир. Ахмад Абду-т-Таввоб Аваз "Атвоку-з-захаб"ни шархлашда унинг бир канча нусхаларидан фойдаланганини абжад тартибида алохида курсатиб утади. "Китобни тахкик килишда фойдаланилган нусхалар: бу китобни тахкик килишда 4 та нусхадан фойдаландим. Уларни изохлашда эса ^ £ ^ I : абжад харфларидан фойдаландим: Биринчи нусха ( I): бу нусха "Дору-л-кутубу-л-Мисрийя"да №2059 ракам остида №32506 ракам билан сакланган. 20 варок (40 сахифа) дан иборат... Бу нусха бошкаларидан макола ададлари ва тартиби жихатидан фарк килади. Айрим маколалар кушиб ёзилганлиги сабабли, уларнинг сони 91 та. Бунга уз урнида ишора килдим. Иккинчи нусха бу жуда гузал ёзув билан ёзилган янги нусха булиб, унда чалкашлик, ноаниклик йук, у 32 варок ва 70 сахифадан иборат, №3983 ракам остида №31843 ракам билан сакланмокда. Унда Саид Саъдий хати билан ёзилган 100 макола мавжуд, хижрий 1313 йили, шавволнинг 28 куни тугатилган. Учинчи нусха (£): бу нусха "Дору-л-кутубу-л-Мисрийя"да 20 сахифа, 10 варокдан иборат булиб №5108 раками остида №32205 ракам билан сакланмокда. Бу нусхада 2 та макола бир-бирига кушилгани учун, маколалар сони 99 та. Туртинчи нусха бу нусха "Атвоку-з-захаб фи-л-мавоъиз ва-л-хутаб" унвони билан нашр килинган. Уни Мухаммад Саид ар-Рофеий (Мактабату-л-Азхарий эгаси) "Ас-Саодат" нашриётида 1328 йилда нашр эттирган иккинчи нусхага жуда якин нусхада ёзилган. 100 маколадан иборат. Мен бу нусхадан жуда катта манфаат олдим".

ХУЛОСА

Асарга ёзилган шархлар юзасидан куйидаги хулосага келинди: Француз шаркшуноси Б.Мейнард томонидан ёзилган шарх гарчанд асосий матндан узоклашилган

уринлари булса-да, шархда асосий асар "Атвоку-з-захаб" рухи, умуман олганда маърифат, эзгулик сари етакловчи угитлар сакланиб колганлиги кузатилади. Мирзо Юсуфхон Эътисомий шархида эса адиб нафакат маколаларни шархлаган, балки куп уринларда маколалар буйича уз тафсирини хам баён этган. ^уръони карим оятлари, халк донишмандлари, кадимги ва хозирги-замонавий араб адибларининг хикматли сузлари билан шархни бойитган. Шайх Юсуф ал-Асир томонидан ёзилган шарх эса, адабий шарх булиб, шорих уз шархига Эътисомий шархини бириктиради ва хар икки шархни баён этади.

Дин - насихатдир, дидактик рухда ёзилган, ахлокий, ижтимоий хаёт унсурларини узида акс эттирган мазкур асар инсон маънавий-маърифий дунёсини бойишига хизмат килувчи насихатомуз манбалардандир. Жамиятда, киши турмуш тарзида шундай иллатлар мавжудки, бу иллатлар нафакат бир шахсни, балки миллатнинг тараккий этиб, камол топишига тускин булиши эхтимолдан холи эмас. Замахшарий "Атвоку-з-захаб" асарини Каъбатуллохни хар бир тавофидан сунг бир маколани ёзар экан, ундаги эзгуликка ундов, чакирик, баъзан талаб даражасидаги угитлари ана шундай иллатларни бартараф этишга хизмат килади. Замахшарий мазкур асари муборак масканнинг илохий тафтини хис этиш асносида ёзганлиги, хикматлари диний илмни узида мужассам этгани боис, ханузгача илмийлигини, долзарблигини йукотмаган.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. ^j^^jil ^ik^Jl j -LcIjaJI ^i&ill jlj^l Les colliers d'or. Allogutions morales de Zamakhschari. C.Barbier de Meynard. Paris. Imprimerie nationale. M.DGGG LXXVI. 1876. C.VI.

2. Исломов.З.М. "Олтин шодалар" ва унинг эзизаклари // Х,идоят. —Тошкент, 2019. -№ 1. - Б.22.

3.И.М.Бабаназаров "Махмуд Замахшарийнинг маънавий меросига муносабатлар ёхуд "Атвокуз захаб"ни урганган гарблик олим // ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 5 | 2021 ISS: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723. - P. 458.

4. ^-^jjlj^Jl ^ OJ ^IJIA. ^jiVi^ftjlJ JAJI (j -LCIJAJI jlj^l О JJA^X JAC . ^^jc (—"IJ^JIAJC AA^I

5. Sherova M. "About the commentary on the work" Atvoqu-z-zahab fi l-mawoiz wa-l-khutab"// Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanitie. Published: ISSN: 22497315 Vol. 11, Issue 11, November 2021 SJIF 2021| Page: 573.

6. fflepoBa M. ATBo;y-3-3ax,a6 ^H-n-MaBatro Ba-n-xyTa6 acapHHHHr mapxu xycycHga//"y36eKHCTOHga gHHUH-Matpu^HH coxa phbo:®h Ba hcthk6o..h pe^anap" MaB3ycHga em onHMnap, TagKHKOTHHnapHHHr pecny6.HKa h.mhh TynnaMH - TomKeHT, 2022. -EE. 122-123.

7.www.jalit.ut.ac.ir 12.^ . j M^i (¿^l^iei) ^l^li ^l^ei .Lj ¿i^A j^U 2013 fijjja .¿Jje

8. suleymaniye@yek.gov.tr

9. www.zaza@alwarraq.com.

1321 j-^x ¿A^J <_l&ili (jijLi M^Vi ^l^li ^l^aJC i (jji ¿li .10

jAuiVi ' ¿-"li ^laljx ¿lijl — (jjj ®AJIU ^jlijlli j£ali .11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.