CC BY
5ATROF-MUHIT, EKOLOGIYA, TOZA SUVHAMDA MUQOBIL ENERGIYA MASALALARINIORGANISHDAGIMUAMMOLAR VA ULARNING YECHIMI
Berdiyeva H.Y., Malikova D.Z., Umarova F.T.
O'zbekiston Milliy universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.11517268
Annotasiya
Bu maqolada asosan atmosfera havosining ifloslanishini inson organizmiga ta'sir etib, nafas olish yo'llari infeksiyalari, yurak kasalliklari, insult va o'pka saratoni kabi ifloslanish bilan bog'liq bir qator kasalliklar uchun muhim xavf omilidir. Havoning yomon sifati inson salomatligiga ta'siri juda keng bo'lib, asosan tananing nafas olish tizimi va yurak-qon tomir tizimiga ta'siri, shuningdek, suvning ifloslanishiga olib kelishi mumkin bo'lgan ko'plab omillar va ularga qarshi koriladigan chora-tadbirlar, jumladan sanoatning barcha sohalarida qo'llanilishi uchun avtomatik ravishda qayta tiklanadigan, tugamaydigan energiya manbalarining ba'zi turlariga e'tibor qaratilgan.
Kalit so'z: ekologiya, BRM, muqobil energiya, atmosfera, yer biosferasi, tuproq eroziyasi Аннотация
В этой статье основное внимание уделяется загрязнению атмосферного воздуха, влияющему на организм человека, как важному фактору риска ряда заболеваний, связанных с загрязнением, таких как респираторные инфекции, болезни сердца, инсульт и рак легких. Воздействие плохого качества воздуха на здоровье человека весьма разнообразно, в основном затрагивая дыхательную и сердечно-сосудистую системы организма, а также множество факторов, которые могут привести к загрязнению воды и мерам противодействия, в том числе все промышленное внимание сосредоточено на некоторых типах автоматически возобновляемых источников энергииб неисчерпаемые источники энергии для использования в различных областях.
Ключевые слова: экология, ЦУР, альтернативная энергетика, атмосфера, земная биосфера,
эрозия почв.
Annotation
This article focuses on human exposure to air pollution as an important risk factor for a number of pollution-related diseases, such as respiratory infections, heart disease, stroke and lung cancer. The effects of poor air quality on human health are varied, mainly affecting the body's respiratory and cardiovascular systems, as well as many factors that can lead to water pollution and countermeasures, including a growing industrial focus on certain types of renewable energy sourcesb inexhaustible sources of energy for use in various fields.
Key words: ecology, SDG, alternative energy, atmosphere, terrestrial biosphere, soil erosion
Ekologiyaning asosiy muammolaridan biri bu atmosfera havosining ifloslanishini hisoblanadi. Atmosfera havosining ifloslanishini boshqarish atmosferada mavjud bo'lgan inson salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan moddalar, ya'ni havodagi gazsimon ifloslantiruvchi moddalarni, to'xtatilgan zarrachalar va jismoniy va ma'lum darajada biologik omillarni yo'q qilish yoki maqbul darajaga tushirishga qaratilgan. nafas olish kasalliklari, kasallanish, saraton, ortiqcha o'lim yoki farovonlik masalan, hissiy ta'sirlar, ko'rishning qisqarishi, hayvonlar yoki o'simliklar hayotiga zararli ta'sir ko'rsatishi yoki tarqalishining oshishi, jamiyat
uchun iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lgan materiallarga zarar etkazish va atrof-muhitga zarar etkazish masalan, iqlim o'zgarishlari misol qilib keltirsa bo ladi. Radioaktiv ifloslantiruvchi moddalar bilan bog'liq jiddiy xavf-xatarlar, shuningdek ularni nazorat qilish va yo'q qilish uchun zarur bo'lgan maxsus tartiblar ham diqqat bilan e'tiborga loyiqdir.
Atmosfera havosining ifloslanish manbalariga qishloq xo'jaligidagi ishlab chiqarish, tog'-kon sanoati, kimyoviy moddalar, metall sanoati, energiya ishlab chiqarish va jamoat manbalari (masalan, uylar va binolarni isitish) maishiy chiqindilar va kanalizatsiya loylarini yoqish moslamalari, kaminlar, pishirish inshootlari, kir yuvish xizmatlari va tozalash korxonalari), mobil, yonuvchi dvigatelli transport vositalarining har qanday shaklini o'z ichiga oladi (masalan, engil benzinli avtomobillar, engil va og'ir dizel dvigatelli transport vositalari, mototsikllar, samolyotlar, shu jumladan transport vositalari harakatidan gazlar va zarrachalar chiqaradigan liniya manbalari). Bundan tashqari, eroziyaga uchragan hududlar, vulqonlar, ko'p miqdorda gulchanglar chiqaradigan ba'zi o'simliklar, bakteriyalar, sporalar va viruslar manbalari, shuningdek, havo hamda tuproqda uchraydigan radioaktiv moddalarni ham misol qilib keltirish mumkin. Radioaktiv moddalar ma'lum xususiy xossalariga ega bo'lib, inson organizmiga ta'sir qilishi natijasida xavfli vaziyat vujudga kelishi mumkin. Radioaktiv moddalarning eng xavfli tomoni shundaki, uning ta'sirini inson organizmidagi sezish organlariga sezilmaydi. Ya'ni inson radioaktiv nurlar ta'sirida uzoq vaqt ishlashiga qaramasdan, ularning zararli ta'sirlarini mutlaqo sezmasligi mumkin. Buning natijasi esa ayanchli tugaydi. Shuning uchun ham radioaktiv moddalar bilan ishlaganda, ayniqsa, o'ta ehtiyotkor bo'lish kerak. Inson organizmining radioaktiv nurlanishi ichki va tashqi bo'lishi mumkin. Shuning uchun ham radioaktiv moddalarning katta parchalanish davriga va kuchli nurlanishga ega bo'lganda, ayniqsa, xavfli hisoblanadi. Radioaktiv nurlanishlar ta'sirida organizmning umumiy qon aylanish tizimining buzilishi kuzatiladi. Bunda qon aylanish ritmi susayadi, qonning quyilish xususiyati yo'qola boradi, qon tomirlari, ayniqsa, kapilyar qon tomirlari mo'rt bo'lib qoladi, ovqat hazm qilish a'zolarining faoliyati buziladi, odam ozib ketadi va organizmning tashqi yuqumli kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyati kamayadi Radioaktiv nurlarning alfa va beta nurlari tashqaridan ta'sir ko'rsatganda organizmning teri qavati yetarlicha qarshilik ko'rsata oladi. Ammo bu radioaktiv nurlar ovqat hazm qilish a'zolariga tushib qolganda ularning zararli ta'siri kuchayib ketadi. Ko'pchilik radioaktiv moddalar organizmning ba'zi bir qismlarida yig'ilish xususiyatiga ega. Masalan, jigar, buyrak va suyaklarda yig'ilishi butun organizmni tezda ishdan chiqaradi. Radiatsion nurlanish barcha tirik obyektlarga, eng oddiysi (virus va bakteriyalar) dan tortib to insonlargacha, kuchli ta'sir qiladi, ularga shikast yetkazadi, hatto nobud qilishgacha olib keladi.
Suv sayyoramizdagi qimmatbaho tabiiy resurslardan biridir, shuning uchun uni asrash zarur. Biz hammamiz suv resurslari cheksiz emasligini, hayotimiz va salomatligimiz uning miqdori va sifatiga bog'liqligini yodda tutishimiz kerak. Daryolar, ko'llar, umuman suvning ma'naviy ahamiyati ham katta. Toza suv - odamzodning jiddiy muammosi. Ichimlik suvi, havo singari, hayot va sog'liqning asosiy manbai hisoblanadi. Inson tanasida suvning etishmasligi sog'liqqa qanchalik zarar keltirishi ma'lum. Organizmda lfoizgina suv miqdorining etishmasligi yurak-qon tomir, nafas yo'llaridagi hastalikka olib kelishning xavfi ortadi.
Shuni ta'kidlash o'rinliki, sayyoramiz ekotizimida beqiyos ahamiyatga ega bo'lgan suv zaxiralariga insoniyatning salbiy ta'sirini cheklash orqali nafaqat iqlim o'zgarishi bilan bog'liq, balki boshqa ko'plab global muammolarni ham hal etish mumkin. Ammo sanoat va ishlab chiqarishning kengayishi natijasida bu salbiy ta'sir yildan yilga kuchaymoqda. BMT
ma'lumotlariga ko'ra hozirgi kunda deyarli ВС foiz oqova suvlar tozalanmasdan daryo va dengizlarga, hatto chuchuk suv havzalariga oqizilmoqda.
Bugungi kunda dunyo aholisining 29 foizi toza ichimlik suvi yetishmasligidan aziyat chekayotganini, har kuni mingga yaqin bolalar toza ichimlik suvi iste'mol qilmaslik va yomon sanitar-gigienik sharoitlarda yashash natijasida vafot etayotganini ko'z oldimizga keltirsak, oldimizda turgan muammoning ko'lamini yanada teranroq anglaymiz.
Suv havzalariga yetkazilgan salbiy ta'sir natijasida butun ekologik tizim izdan chiqishini Orol dengizi fojiasi misolida ham ko'rishimiz mumkin. XX asrning birinchi yarmida maydoni deyarli 68 ming , suv hajmi 1ССС dan ortiq bo'lgan ulkan dengiz maydoni qishloq xo'jaligi uchun yangi yerlarni o'zlashtirish va tejamkorlik bilan ishlamaydigan gidrotexnika vositalari tufayli deyarli ВС foizga qisqarib, o'rnida qum-tuzli Orolqum cho'li paydo bo'ldi. Natijada dengiz flora va faunasi halokatga uchradi, unumsiz sho'r tuproq quruqlikda yashovchi o'simlik va hayvonot dunyosining qirilib ketishiga, chang-tuzli bo'ronlar esa atmosferaning ifloslanishiga olib keldi. Orolbo'yi mintaqasining sanoat, qishloq xo'jaligi va chorvachilik kabi iqtisodiy tarmoqlari katta talofat ko'rdi.
Hozirda mamlakatimizda Orol dengizi fojiasi oqibatlarini bartaraf etish bo'yicha keng ko'lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, chang bo'ronlari muammosini hal qilish uchun Orol dengizi o'rnidagi 1 mln gektar maydonga 2С3С yilga qadar tuzga chidamli daraxt ko'chatlarini ekish ishlari reja asosida olib borilmoqda. Suv-bu hayot manbai.
Muqobil energiya-yer biosferasida to'xtovsiz qayta tiklanadigan va insoniyat miqyosida tuganmas hisoblanadi. Ular-quyosh energiyasi, shamol, okean, daryo, yer osti konlari, bioenergiyadir. Muqobil energiyaning asosiy foydali tomoni - tuganmasligi va ekologik sofligidir. Undan foydalanish sayyoraning energiya muvozanatini o'zgartirmaydi, ya'ni tabiat jarayonlariga ta'sir etmaydi. Bu sifatlari qayta tiklanadigan energetika muammosini nafaqat respublikamizda, balki chet davlatlarda ham qiziqish uyg'otish uchun omildir. Quyosh energiyasi.
Bugungi kunda butun dunyoda energiya resurslaridan to'g'ri foydalanish masalasi ko'rib chiqilmoqda. Energiya manbasini yangilashda, birinchi navbatda, quyosh bioenergiyalariga qiziqish ko'rsatiladi.
So'nggi paytlarda quyosh energiyasidan foydalanish muammosiga qiziqish keskin ortdi va bu manba qayta tiklanadigan manba ham bo'lsa-da, butun dunyoda unga qaratilayotgan e'tibor uning imkoniyatlarini alohida ko'rib chiqish zaruratini keltirib chiqarmoqda. To'g'ridan-to'g'ri quyosh nurlanishidan foydalanishga asoslangan energiya salohiyati juda katta.
Quyosh energiyasining atigi 0,0005% dan foydalanish bugungi kundagi barcha energiya ehtiyojlarini, 0,5% esa kelajak ehtiyojlarini to'liq qoplashi mumkin. Quyosh energiyasi - bu Quyoshning ichki qismidagi reaktsiyalar natijasida yuzaga keladigan radiatsiya (asosan yorug'lik) ning kinetik energiyasi. Uning zahiralari deyarli tugab bo'lmaydigan bo'lgani uchun (astronomlar Quyosh yana bir necha million yil davomida "yoqishini" hisoblab chiqdilar), u qayta tiklanadigan energiya manbai sifatida tasniflanadi. Tabiiy ekotizimlarda quyosh energiyasining ozgina qismi o'simlik barglari tarkibidagi xlorofill tomonidan so'riladi va fotosintez uchun ishlatiladi, ya'ni karbonat angidrid va suvdan organik moddalar hosil bo'ladi. Shunday qilib, u organik moddalarning potentsial energiyasi shaklida ushlanadi va saqlanadi.
Har qanday turdagi energiyadan foydalanish va elektr energiyasini ishlab chiqarish ko'plab suv va havoni ifloslantiruvchi moddalarning paydo bo'lishi bilan birga keladi va agar inson faoliyatining har qanday turi tabiatga muqarrar ravishda zararli ta'sir ko'rsatishi rost bo'lsa, bu
zararning darajasi har xil bo'ladi. Biz o'zimiz yashayotgan muhitga ta'sir qilolmaymiz, chunki hayot jarayonlarini saqlab qolish uchun energiyani o'zlashtirish va ishlatish kerak.
Turli xil muqobil energiya manbalarini ko'rib chiqish shuni ko'rsatadiki, shamol turbinalari va quyosh panellari keng ko'lamli sanoatni joylashtirish arafasida. Agar bunga energiya tejashni qo'shsak, paydo bo'layotgan energetika muammolarini hal qilishga umid bor, shuning uchun yangi atom va issiqlik elektr stansiyalarini qurish mutlaqo kerak emas. Uzoq kelajakka kelsak, birinchi navbatda quyosh va shamol stansiyalari tomonidan ishlab chiqariladigan energiyani saqlash tizimlarini ishlab chiqish kerak.
Atrof-muhit va barqarorlik nuqtai nazaridan ushbu muqobil elektr manbalari ancha ishonchli. Bizning kelajagimiz muqobil energiya manbalarida. Toza sayyora, toza havo, toza suv uchun kurashish uchun kuchlarni birlashtirish kerak.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 26-may, 2Gl7-yil-2G2l qayta tiklanuvchi energetikani yanada rivojlantirish, iqtisodyot tarmoqlari va ijtimoiy sohada energiyani oshirishni ta'minlash chora-tadbirlari dasturi to"grisida"gi PQ-3Gl2 sonli karori.
2. M.K.Bahodirxonov, G.O.Kobylin, S.A.Tachilin "Quyosh hujayralari fizikasi va texnologiyasi". 1-qism. Toshkent, 2GG7 yil.
3. M.K.Bahodirxonov, G.O.Kobylin, S.A.Tachilin "Quyosh kameralarining fizikasi va texnologiyasi". 2-qism. Toshkent, 2GG7 yil.
4. Tachilin S.A., Raxmanov B.A., Qurbonova U.X., Koveshnikov S.V., Iliev X.M., Egamberdiyev B.E. Quyosh batareyalaridan zarrachalar va to'lqinlar xususiyatlarini ko'rsatish uchun o'quv asboblarini ishlab chiqishda foydalanish. 2GlG yil.
5. Сибикин Ю.Д., Сибикин M. Ю. Нетрадиционные и возобновляемые источники энергии: Учебное пособие. - М. : КНОРУС, 2010. - 232 с.
6. Xolmominov J.T. Ekologiya va qonun. - Toshkent: —Adolat, 2000. - 352 b.
7. Ekologiya huquqi. Darslik. / Masul muharrir: M.B. Usmonov. - Toshkent: TDYI, 2GG6. -36lb.
В. BIOFIZIKA. M.I.Bazarbayev, I.Mullajonov, X.J.Raximova, F.B.Nurmatova, U.M.Abdujabborova, A.Z.Sobirjonov, I.Sh.Saidnazarova. Toshkent - 2Gl7.
9. BIOFIZIKA. E. Ismailov, N. Mamatqulov, G'. Xodjayev, N. Norboyev. Cho'lpon nomidagi nashriyot-matbaa iiodiy uyi Toshkent - 2Gl3.
