Научная статья на тему 'АТМОСФЕРА ҲАВОСИНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ФАОЛИЯТИ ҚЎРСАТГИЧЛАРИ'

АТМОСФЕРА ҲАВОСИНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ФАОЛИЯТИ ҚЎРСАТГИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

357
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АТМОСФЕРА ҲАВОСИНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШ ФАОЛИЯТИ ҚЎРСАТГИЧЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1521-1526

АТМОСФЕРА ХАВОСИНИ МУХОФАЗА ЦИЛИШ ФАОЛИЯТИ

ЦУРСАТГИЧЛАРИ

Дилсуз Абдухалимовна Олимова

К,арши давлвт университети Педагогика инстетути Тиллар факультети Гуманитар фанлар кафедрфси укитувчиси

КИРИШ

К,ашкадарё вилояти Республикамизнинг жанубий томонида жойлашган булиб, худуди 28,6 минг2 километрдан иборат. К,ашкадарё вилояти Самарканд, Бухоро, Навоий ва Сурхондарё вилоятлари шунингдек, Тожикистон ва Туркманистон Республикалари билан чегарадош. Вилоят ахолиси 2706,1 минг киши булиб, 2010 йилга нисбатан ахолининг усиш суръати 101,3 фоизни ташкил килиб, ахоли зичлиги 1 кв. километрга 94,6 кишини ташкил килади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Вилоятда ишлаб чикарилган ялпи ички махсулот хажми 4111,1035 млрд. сумни ташкил этади. Вилоят куп тармокли иктисодиёти ривожланган худуд хисобланиб, 1175 та хужалик юритувчи субъектлардан 1175 таси табиий ресурслардан фойдаланувчи ва атроф мухитга таъсир утказувчи объектлар сифатида руйхатга олинган.

Шу жумладан:

- назоратга олинган атмосфера хавосига зарарли моддалар чикарувчи корхона ва ташкилотлар сони 340 тани ва улардаги ифлослантирувчи манбалар сони 7452 тани шундан 2941 та ташкилланган манбаларни, чанг ушлаш мосламалари билан жихозланган манбалар сони 387 тани ташкил килади.

1. Вилоятда атмосфера хавосига ташланаётган зарарли моддалар микдори 2019 йил якуни буйича куйидагиларни ташкил килади:

• Саноат корхоналари буйича 145,594 минг тоннани ташкил килиб, утган 2017 йилга нисбатан 0,408 минг тоннага купайган (дастлабки маълумотлар буйича). Сабаби асосий йирик корхоналарнинг ишлаб чикариш куввати купайганлигидадир;

• Кучма манбалардан 55,89 минг тонна зарарли моддалар ташланиб, 2017 йилга нисбатан ташламалар микдори 10,6 минг тоннага камайган.

1521

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1521-1526

• Доимий манбалардан атмосфера хавосига ташланаётган асосий ингредиентлар буйича, каттик холдаги моддалар утган йилга нисбатан 0,757 минг тоннага камайган, газсимон ва суюк холдаги моддалар 1,164 минг тоннага купайган (дастлабки маълумотлар буйича).

• Вилоятда жами 2941 та ташкилланган доимий манбалар мавжуд, шулардан 387 таси чанг ва газ ушлаш курилмалари билан жихозланган булиб, курилмаларнинг лойиха куввати 20291,81 минг м. куб газ/соатни ташкил килади.

• Корхона ва ташкилотларда хосил булаётган атмосфера хавосини ифлослантирувчи умумий зарарли моддаларни 2017 йилда 76,8 фоизи тутиб колинган булса, 2019 йилда ушбу курсатгич 76,3 фоизни ташкил килди.

• «Узмевасабзавотузумсаноат» ХК, «Узсельхозснабремонт», «Узнефтмахсулоти», «Узбекнефтгаз» МХКомпаниясига карашли айрим корхоналар томонидан ташланаётган ташламалар чанг ва газ ушлаш курилмаларисиз, тутиб колинмасдан ташланмокда.

• Вилоят худудида атмосфера хавосини ифлосланиш даражасини вилоят гидрометеорология марказининг Карши шахридаги 2 та, Муборак шахридаги 2 та, Шахрисабз шахридаги 2 та, Китоб шахридаги 1 та, жами 7 та доимий кузатув постлари оркали амалга оширилади.

(РЭМ микдори буйича)

т/р Ингредиентлар номи Х,исобот даврида Утган йилда

^арши шахри буйича

1 Чанг микдори - -

2 Олтингугурт (II) оксиди 0,021 0,023

3 Углерод оксиди - -

4 Азот (II) оксиди 0,017 0,019

Шахрисабз шахри буйича

1 Чанг - -

2 Олтингугурт (II) 0,013 0,013

оксиди

3 Углерод оксиди - -

4 Азот (II) оксиди 0,010 0,010

Муборак шахри буйича

1 Чанг - -

2 Олтингугурт (II) 0,031 0,033

Goog e Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1522 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1521-1526

оксиди

3 Углерод оксиди - -

4 Азот (II) оксиди 0,027 0,023

• Гидрометеорология кузатув постларида утказилган тахлил натижалари шуни курсатадики, 2019 йилда меъёридан ошганлик холатлари аникланмаган.

Вилоятда 17 та чикиндихона мавжуд булиб, 135,35 га майдонда жойлашган. Шахар ва туман инспекциялари томонидан такдим килинган маълумотларга асосан, жойлардаги марказий чикиндихоналарга бир йилда 15414 тонна турли хил чикиндилар жойлаштирилган.

«Изланиш» илмий ишлаб чикариш фирмасидаги рециркуляция киладиган ускунани игнаси носоз булиб колганлиги ва фильтрлари 2000 йилдан буён тугаб колганлиги сабабли хозирги кунда фаолият курсатмаяпти.

Атмосфера хавосини фаолиятига таъсир курсатувчи корхоналар, иншоотлар, транспорт магистраллари ва бошка объектларни жойлаштириш, лойихалаштириш куриш ва фойдаланишга топшириш ишлари буйича вилоятда лойихалаштирилаётган объектларни ва фойдаланишга кабул килинаётган объектларни назорат килиш максадида барча шахар ва туман хокимликларида тузилган ишчи комиссиялар таркибига шахар-туман инспекциялари бошликлари киритилган ва конун талабларини бажарилишини таъминлашга эришилмокда.

• Узбекистон Республикаси «Атмосфера хавосини мухофаза килиш тугрисида» ги конунни 24-моддасида келишилган атмосфера хавосини мухофаза килишга оид тадбирларни бажарилиши шундан

• Республика ахамиятида - 4 та тадбир;

• Худудий ахамиятида - 1 та тадбир;

• Рухсат этилган чегаравий чикарилма меъёрий хужжати (ПДВ) буйича эришиш;

• Ташкиллаштирилган-техник ва капитал курилма буйича - 7 та тадбир тулик ёритилган.

2019 йилда корхона ва ташкилотлар томонидан атмосфера хавосини мухофазасига каратилган 7 та техник-ташкилий тадбирларни бажариш учун 4895325,57 минг сум режалаштирилиб, тадбирлари барчаси бажарилган ва 4895325,57 минг сум сарфланган. Бажарилган тадбирлар хисобига 4420,668 тн

1523

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1521-1526

ис газини атмосфера хавосига чикарилиши камайтирилган. 6,42188 млрд.куб.м йулдош газлар утилизация килинди. 1546,57 м табиий газни атроф мухитга чикиши камайтирилди. Муборак газни кайта ишлаш заводида олтингугурт олиш 3-цехидаги 5-сонли курилма таъмирланиши ва янги катализаторлар алмаштирилиши натижадасида олтингугурт ажратиб олиш конверсия даражаси 1,5-2 фоизга ошди ва 960 тн SO2 камайди.

Вилоятда энг куп атмосфера хавосига зарарли моддалар ташлаётган корхоналар асосан «Узбекнефтгаз» миллий холдинг компаниясига карашлидир.

Буларга мисол килиб: "Муборак газни кайта ишлаш заводи" 20107 йилда 76,835 минг тонна булган булса, 2019 йилга келиб бу курсатгич 80,684 минг тонна булган.

Бундай купайишига асосий сабаб:

Муборак газни кайта ишлаш заводи 2019 йилда 2017 йилга нисбатан юкори олтингугуртли газларни кайта ишлашга кабул килиш, 8431591 минг.м -

3 3

7747126 минг.м = 684465 минг.м га купайган, шунинг натижасида атмосферага 0,0135 х 684465 х 0,08 х 3,12 х 2 = 4613 тонна SO2 куп чикарилган. Машъала хужалигига ёниш учун ташланадиган газлар камайганлиги сабабли углеводородлар микдори 1 7,6 тоннага камайган.

Йирик объектлар буйича чикарилмани таксимлаш куйдаги жадвал тулик ёритилган.

Буни куйидаги жадвалдан хам куриш мумкин: /минг тонна хисобида/.

№ Ташкилот ва корхоналар номи Зарарли моддалар микдори Рухсат этилган меъёр

2010 йил 2011 йил

1 Муборак газни кайта ишлаш заводи 76,835 80,684 97,360

2 Шуртаннефтгаз унитар шуъба корхонаси 19,273 19,128 34,807

3 «Муборакнефтгаз» унитар корхонаси 28,864 26,819 73,150

4 Талимаржон ИЭС 3,208 3,452 4,671

5 Шуртангаз кимё мажмуаси 1,979 1,833 2,589

8 Муборак иссиклик энергия маркази 0,382 0,402 2,006

2019 йил "Тоза хаво" тадбирининг I -боскичи буйича:

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1524 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1521-1526

- автомобилларга ёкилги куйиш шахобчаси - 2 та. Ушбу тадбирда атмосфера хавосига автотранспорт воситаларидан ажралиб чикаётган захарли газлар ва тутун микдорини аниклаш максадида махсус асбоблари газоанализатор «Автотест», "121 ФА -01", дымомер "КИД-2", "Мета-01 МП" ёрдамида вилоят буйича жами 7283 та автомашина текширувдан утказилди. Шундан:

- Бензин ёкилFисида ишлайдиган - 5638 та автотранспорт воситасидан 659 таси белгиланган меъёридан ортик чиккан, фоиз хисобида 11,7 % ни ташкил этади;

- Дизел ёкилFисида ишлайдиган - 645 та автотранспорт воситасидан 93 таси белгиланган меъёридан ортик чиккан, фоиз хисобида 14,4 % ни ташкил этади. Автотранспорт корхоналарнинг кириш ва чикиш жойларида 336 та автотранспорт воситалари текширувдан утказилди. Шундан:

- Бензин ёкилFисида ишлайдиган - 217 та автотранспорт воситасидан 44 таси белгиланган меъёридан ортик чиккан, фоиз хисобида 20,3 % ни ташкил этади;

- Дизел ёкилFисида ишлайдиган - 119 та автотранспорт воситасидан 25 таси белгиланган меъёридан ортик чиккан, фоиз хисобида 21,0 % ни ташкил этади.

"Тоза хаво" тадбирининг I -бос^ичини утказиш давомида TapF^OT ва ташви^от ишларини олиб бориш буйича:

2. Таклифлар.

- Атмосфера хавосини ифлосланишини доимий назорат килиш ва тезкор тахлил ишларни амалга ошириш учун кучма лабораториялар ташкил килиш;

- Вилоятдаги автотрансорт воситаларини ис газлари ва зарарли тутун микдорларини меъёрларга мослигини доимий назорат килиш максадида «Кучма экологик диагностика постни» ташкил килиш;

- Атмосфера хавосига етказилган зарарни хисоблаш куланмасини ишлаб чикиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- К,орхона ва ташкилотлар томонидан ишлаб чикариш эхтиёжлари учун фойдаланилган атмосфера хавоси хисоблаш кулланмасини ишлаб чикиш ва туловларга тортиш механизмини ишлаб чикиш лозим.

1525

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1521-1526

REFERENCES

1. Бобомурадов З.С. Элементы технологии возделывания кормового нута на серозёмах Самаркандской области. // Автореф. дисс. на соиск. уч. степ. к.с/х.н. Самарканд. 1997. с.21.

2. Бобомурадов З.С., Хамдамов И.Х., Савкина Л.В. Нут - кормовая культура. // Сельское хозяйство Узбекистана. 1996. № 6., с.11.

3. Мустанов С.Б. Элементы технологии возделывания нута на поливе // Автореф. дисс. на соиск. уч. степ. к.с/х.н. Самарканд. СамСХИ. 1993. 22 с.

4. Хамдамов И.Х., Бобомурадов З.С., Умирзаков Б.Э., Усаров З. Хашаки нухат намуналарини урганиш натижалари // СуFориладиган ерларда кишлок хужалик экинлалари селекцияси, уруFчилиги ва етиштириш технологиясининг муаммолари (Республика илмий конференцияси) 19-20 июль. 2006 й. Самарканд 2006. 180 б.

5. Хамдамов И.Х., Ходжаева Н.Ж., Мустанов С.Б., Разветие и уражайность сортов нута при различных весенних сроках посева. // Фан чоррахалари. Илмий туплам. Самарканд. 2005. 123137 б.

6. Хамдамов И.Х., Шукуруллаев П.Ш., Мустанов С.Б. СуFориладиган ерларда нухат етиштириш технологиясига оид амалий кулланма. Самарканд. 1991. 14 б.

1526

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.