Aspekty Historyczne progresu technicznego ludzkości Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

Hayxoeuu eicnuK flHYBMET iMeni C.3. f^uцbкого Tom 12 № 3(45) ^acmuna 3, 2010

Tsizh B. 12, Dziamski Z.1

1Kazimier Wielki University in Bydgoszcz, 30 Chodkiewicza, Bydgoszcz, 85-064 Poland; (52)341-92-64; tsizhb@ukw.edu.pl

2Stephan Gzytsky Lviv National University of Veterinary Medicine and Biotechnology, 50 Pekarska, Lviv, 79010, Ukraine; (032)2392635

ASPEKTY HISTORYCZNE PROGRESU TECHNICZNEGO LUDZKOSCI

Skutecznemu rozwi^zywaniu wspolczesnych problemow nauki i techniki, lepszemu rozumieniu i perspektywicznego rozwoju sprzyja badanie ich przeszlosci. Poznanie i rozumienie bogatych tradycji i osi^gni?c utalentowanych naukowcow, wynalazcow, konstruktorow oraz inzynierow poprzednich pokolen ma szczegolnie wazne znaczenie w procesie przygotowania mlodziezy studiuj^cej na kierunkach technicznych. Badanie przeszlosci nauk przyrodniczych i technicznych pomaga mlodemu czlowiekowi gl^biej poznac i rozumiec tresci dzialalnosci naukowej, technicznej i inzynierskiej, uswiadomic wklad genialnych uczonych, wynalazcow oraz inzynierow w rozwoj nauki i techniki a takze pozwalaj^. z uznaniem odniesc si? do nich samych.

Historia nauki i techniki faktycznie jest historic setek i tysi?cy wynalazkow i odkryc, ktore ludzie zapocz^tkowali jeszcze w zaraniu cywilizacji i b?d^ nadal kontynuowac dopoki b?dzie istniec ludzkosc. Kazdy wynalazek lub odkrycie w pewnym stopniu jest ciekawym i niepowtarzalnym, a jego historia i osobliwosci ukazuj^. nam nadzwyczajne mozliwosci ludzkiego rozumu, odkrywaj^. tresci progresu naukowo technicznego ludzkosci.

Techniczne odkrycia, wynalazki i udoskonalenia czlowiek odkrywal jeszcze przed uswiadomieniem tego, ze on „Homo Sapiens- czlowiek rozumny" jest w stanie czegos dokonac. Pocz^tkowo chodzilo o zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzi pierwotnych. Zaowocowalo to wynalezieniem narz?dzi kamiennych, metod rozpalania ognia, metod wytwarzania ubran, metod budowy schronienia. Czlowiek jako lowca potrzebowal skutecznych narz?dzi do polowan oraz broni - powstal oszczep, luk i noz. Gdy plemiona zacz?ly prowadzic osiadly tryb zycia, do upraw potrzebna byla motyka, plug i lemiesz. Pozniej, gdy gromady ludzkie zacz?ly przeksztalcac si? w panstwa potrzebne okazalo si? pismo i arytmetyka.

Kiedy podstawowe potrzeby byly juz zapewnione czlowiek mogl zaj^c si? wytwarzaniem dobr materialnych. Wymyslono pieni^dze, alchemicy poszukuj^c metod wytwarzania zlota przyczynili si? do powstania i rozwoju chemii, a ta do wynalezienia mi?dzy innymi tworzyw sztucznych. I od tych przedhistorycznych czasow do dnia dzisiejszego obserwujemy nadzwyczajny rozwoj ludzkiej mysli, w szczegolnosci, jego geniusz inzynieryjno-techniczny.

Naszym zdaniem przebieg procesu technologicznego ma gl?bokie wewn?trzne regularnosci. Techniczne odkrycia dokonywaly si? nieprzypadkowo, a na podstawie wczesniej nabytego doswiadczenia ludzkosci, oraz zagadkowych w dzisiejszych czasach naukowej intuicji, przejrzenia dawniejszych hipotez.

274

HayKoeuü eícuuK flHYBMET ÍMeni C.3. f^ицbкого TOM 12 № 3(45) ^acmma 3, 2010

Rozumienie tego kto, w jaki czasie i przy jakich okolicznosciach dokonal to lub inne odkrycie, b?dzie sprzyjac dalszemu rozumieniu progresu technicznego, i jego roli.

Historia techniki przechowuje sporo odkryc i wynalazków, które mialy wielkie znaczenie nie tylko dla progresu naukowo-technicznego ludzkosci, ale i dla rozwoju calej cywilizacji, staly si? jej podstawowym fundamentem. Rozmieszczone w scislej kolejnosci czasowej te wynalazki i odkrycia pozwalaj^. przesledzic genez? podstawowych idei i dziel technicznych, ich stosunek, zdolnosc do przyj?cia i ewolucj?, tendencje rozwoju i inne wlasciwosci progresu naukowo-technicznego.

Waznym jest nie tylko rejestracja wybitnych wynalazków technicznych, a demonstracja wielkosci mysli technicznej czlowieka, wyjawienie pami?ci historycznej geniuszów i przewodników ludzkosci, pokazanie regularnosci, osobliwosci i wspólzaleznosci inzynieryjno-technicznej. Dziedziny techniczne, fizyczne, astronomiczne, chemiczne i inne scisle s^. powi^zane mi?dzy sob^, cz?sto przeplataj^. si?, dlatego dla progresu technicznego oprócz technicznych, waznymi s^. takze odkrycia fizyczne, astronomiczne i inne, maj^ce bezposredni zwi^zek z nowatorstwem technicznym.

Odkryc i wynalazków powi^zanych z technik^ w calej historii ludzkosci zrobiono tyle, ze nawet przedstawienie ich wszystkich razem jest prawie niemozliwe. Bardzo duzo wynalazków poprzez historyczne perypetie oraz w zwi^zku z uplywem czasu utracilo swoje autorstwo, lub po prostu wymazano z pami?ci. Dzisiaj co sekund? na swiecie s^. patentowane wynalazki. Podkreslic nalezy, ze tylko w zakresie techniki elektronicznej w ostatnich kilku latach zostaly opatentowane setki tysi?cy wynalazków. Jestesmy swiadkami wdrozenia w zycie najbardziej smialych pomyslów technicznych i idei. Spodziewamy si?, ze wynikami tego b?d^ nie tylko globalizacja, urbanizacja, technokratyzacja etc., a takze przejscie ludzkosci na no we szczeble swego rozwoju z wysoko moralnymi dobrami ludzkimi i zasadami.

Historia odkryc swiadczy o tym, ze dla róznych czasów i epok charakterystyczne s^. wynalazki w pewnych branzach nauki i techniki. Tak wazne odkrycia techniczne w mechanice zostaly zapocz^tkowane jeszcze w czasach antycznych, róznorodne maszyny cieplne zostaly stworzone dopiero w XVII-XIX stuleciach, elektrotechnika zacz?la swój burzliwy rozwój w XIX wieku, dzi?ki stworzeniu energetyki atomowej w XX wieku nazywamy go wiekiem atomu, dzisiaj zyjemy w czasach precyzyjnej techniki komputerowo-informacyjnej, nanotechnologji, laserów i innych dóbr mysli ludzkiej.

Cz?sto wybitne techniczne wynalazki byly nazywane imionami ich autorów, na przyklad: sruba Archimedesa, przegub uniwersalny Cardana, pierscien Newtona, skala Kelvina czy Celsjusza, cykl Carnota, silnik Diesla, alfabet Morse'a, licznik Geigera i in., lub nazwy pewnych elementów, w?zlów, aparatów i przyrz^dów tworzyly si? za imionami i na cz?sci ich wynalazców, czy autorów pewnych zasad b?d^cych podstaw^. ich pracy, na przyklad bakielit, zeppelin, pasteryzacja, peager i in.

Sledz^c losy cywilizacji technicznej, zauwazyc mozna, jak wielki post?p mial miejsce w rozwoju nauki i techniki. Wszystko, co czlowiek odkryl lub wynalazl, mialo sluzyc poprawie zycia. Znamy jednak z historii wypadki, kiedy jakis wynalazek lub odkrycie zostal wykorzystany przeciwko czlowiekowi, a nie w sluzbie

275

Науковий вкник ЛНУВМБТ iMeui С.З. Гжицького Том 12 № 3(45) Частина 3, 2010

jego dobru i zdrowiu. Niew^tpliwie waznym, ale i tragicznym wydarzeniem bylo np. wynalezienie bomby atomowej - broni masowego razenia, która wykorzystywala energi? wydzielan^. podczas lancuchowej reakcji rozpadu izotopów uranu lub plutonu. W mgnieniu oka mozna bylo zmiesc z powierzchni ziemi cale miasto. Czynnikami razenia byly miedzy innymi: fala uderzeniowa, promieniowanie, skazenie promieniotwórcze i impuls elektromagnetyczny. Kolejnym zagrozeniem postçpu technicznego dla zycia czlowieka jest zastosowanie energii j^drowej w przemysle poprzez budowanie elektrowni j^drowych. Ma to swoje plusy, ale kwestia bezpieczenstwa takich elektrowni jest dyskusyjna. Zwlaszcza po wydarzeniach maj^cych miejsce pod koniec XX wieku w Czarnobylu, miejscowosci na Ukrainie.

Chronologia i charakterystyka odkryc przedstawia nam, jak szczebel za szczeblem czlowiek wspina si? na no we szczyty i tajemnice, odkrywa piçknosc i wznioslosc progresu technicznego, co pobudza go do glçbszego badania i rozumienia historii nauki i techniki oraz wyszukiwania na tej podstawie progresywnych dróg we wspólczesnych technologiach.

Wielk^. rol? w rozwoju ludzkosci odgrywaly i dalej odgrywaj^. fundamentalne odkrycia w przyrodoznawstwie, a mianowicie w fizyce, matematyce, chemii, biologii, inzynierii materialowej, naukach medycznych, i in. W zwi^zku z tym w historii techniki waznym jest rozpatrywac historic odkrycia niektórych najwazniejszych praw i zjawisk fizycznych, oraz historic wynikaj^c^. z rozwoju poszczególnych kierunków i dziedzin technicznych, szeregu wynalazków i odkryc technicznych oraz ich rol? dla wszelkiego rozwoju naszej cywilizacji.

Nauka i technika, bçd^c tylko jednym z waznych elementów rozwoju spoleczeñstwa, w wielu przypadkach inspiruje do dzialania w róznych kierunkach swego rozwoju z róznych zródel, wplywaj^cych na zmiany w otaczaj^cym nas swiecie. Dlatego staramy si? traktowac postçpy naukowe i techniczne w scislym powi^zaniu z rozwojem spolecznym.

W szczególnosci - w swiecie antycznym, maszyny potrzebne byly prawie wyl^cznie do wznoszenia wielkich budowli - swi^tyñ, oraz umozliwialy nawadnianie ziemi uprawnej i dostarczanie wody do miast. Odpowiednia technika praktycznie ograniczala si? do stosowania regul dzwigni. Na prózno bylo oczekiwac rozwoju wynalezionej juz na owe czasy techniki pneumatycznej, poniewaz nie bylo na nie zapotrzebowania (tak z punktu widzenia obecnosci taniej sily roboczej w postaci niewolników, jak i braku odpowiednich zródel energii).

W sredniowieczu, az do rozwoju rewolucji przemyslowej, maszyny byly dostosowane do potrzeb budowy mostów, swi^tyñ, ale juz o doskonalej architekturze, do potrzeb rozwijaj^cej si? metalurgii, a takze do budowy kanalów i portów zeglownych. Rozwijaj^. si? i ulepszaj^. no we zródla energii - mlyny, kola wodne, urz^dzenia deptakowe.

Powstala w nowych warunkach rozwoju sil wytwórczych rewolucja przemyslowa która zwi^zana byla z wynalezieniem maszyny parowej, a nastçpnie silników wysokoprçznych i turbin. Rozwój przemyslu i transportu wymagal podejmowania wielkich robót budowlanych, co powodowalo tworzenie i udoskonalenie maszyn do robót inzynierskich.

276

Науковий вкник ЛНУВМБТ iMeni С.З. Гжицького Том 12 № 3(45) Частина 3, 2010

Z przytoczonej w niniejszym opracowaniu problematyki wynika, ze istnieje sprzçzenie zwrotne w pojçciach historia spoleczenstwa - historia nauki - historia techniki. Wlasnie pojmowanie tego sprzçzenia jest zasadniczym w poznaniu aspektów history cznych progresu technicznego ludzkosci. Rozwój nauki i techniki jest potrzebny i temu nie da siç zaprzeczyc. Wszystko jednak zalezy od tego, w jaki sposób czlowiek bçdzie rozporz^dzal tym, co ktos inny odkryje.

Bibliografia

1. Luca Fraioli. Historia techniki. - Wyd. Bellona. - 2003.

2. Marta Stefani. Historia nauki i techniki. Revolucje Naukova. - 2003.

3. Giavonni di Pasquale. Historia nauki i techniki. Od prahistorii do renesansu. - Wyd. Bellona. - 2003.

4. Silvia Collini. Na sciezkach widzy. Historia nauki i techniki. Wiek przemyslu. - Wyd. Bellona. - 2002.

5. Olej-Kobus Anna, Kobus Krzysztof, Dylewski Adam. Niezwykly Swiat Techniki. - 2005.

6. Szkice o rozwoju nauki, pod red. Sucha J., Pakszys E., Wyd. Naukowe UAM, Poznan, 1986.

7. Sosinska A.: Sciezki nauki i techniki, Wyd. Nasza Ksiçgarnia, Warszawa,

1971.

8. Wislicki A.: Z dziejów maszyn, Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", Warszawa, 1996.

9. Michalik M. B.: Kronika techniki, Wyd. Kronika, Warszawa, 1992.

10. Technika. Spojrzenie na dzieje cywilizacji, pod red. Baturo W., Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2003.

11. Szolginia W.: Cuda inzynierii, Wyd. Alfa, Warszawa, 1987.

12. Herlinger J. J.: Niezwykle perypetie odkryc i wynalazków, Wyd. Nasza Ksiçgarnia, Warszawa, 1985.

Стаття надшшла до редакци 1.09.2010

277