CC BY
6ARTURO TOSKANININING SHAXSIYATI VA IJODING O'ZIGA XOSLIGI
Maxammatjon Umarovich Badelov
Guliston ixtisoslashtirilgan san'at maktabi makhammatj an.badelov@yandex.ru
ANNOTATSIYA
Buyuk ijodkor Arturo Toskanini nafaqat buyuk dirijyor, balki kuchli qo'zg'aluvchan xarakter sohibi bo'lgan. Ushbu maqolada ijodkor hayot yo'liga qisqacha to'xtalib o'tilgan, shuningdek, uning shaxsiyati va ijodiga ta'siri o'rganilgan. Arturo Toskanini ijodining o'ziga xos jihatlari, o'rganilganlik darajasi qisman bo'lsada ochib berilgan.
Kalit so'zlar: musiqiy ijod, dirijyor, tarjimai hol, opera, orkestr, simfoniya, filarmoniya, italyan spektakllari.
Toskaninining shaxsiyatini bir so'z bilan ifodalash mumkin: qattiqqo'llik. U o'z hayotini butunlay musiqaga bag'ishladi, lekin bugungi kunda biz tez-tez eshitadigan ritorik ma'noda emas: Toskanini uchun musiqiy chiqish deyarli diniy marosim edi va buni ta'kidlash juda muhim, chunki u dirijyorlikka deyarli o'zi ijro etishi kerak bo'lgan ruhoniy kabi yondashgan: muqaddas bir marosimdek va shubhasiz, muqaddas marosim mukammal tarzda amalga oshirilishi kerak. Toskanini "G'azablangan dirijyor1" obro'siga sazovor bo'ldi, u bilan ba'zan muloqot qilishning ham iloji bo'lmagan, ammo bularning barchasi uning o'z ishiga va musiqa san'atiga bergan juda yuqori bahosidan kelib chiqqan.
Monumental tarjimai hol insonni qanday bo'lsa, shunday - albatta, bu holatda saxiy, jasur va prinsipial ko'rsatadi . U "yordamga muhtoj bo'lgan boshqa odamlarga, musiqiy va xayriya tashkilotlariga, o'z oilasiga, Italiyaga va inson erkinligiga bo'lgan"
"5
cheksiz muhabbatiga moyil edi. Ammo uning xarakterida kamchiliklar ham bor edi. O'zining shafqatsiz, tajovuzkor fe'l-atvoridan tashqari, u ba'zi musiqachilarga nisbatan haddan tashqari qattiqqo'l va talabchan4 bo'lgan.
The New York Times uchun yozuvchi musiqashunos Saks 1978-yilda buyuk virtuoz haqida ilk tadqiqotini olib borib, kitob shaklida nashr ettirgan, ammo yubileyni nishonlash uchun batafsilroq kitob kerak edi. 2002-yilda Saks Toskanini maktublarining izohli to'plamini tahrir qildi.
1 Uning taxallusi shunday bo'lgan uni boshqa dirijiyorlar shunaqa atagan
2 Gap teridan keyin izohlab bulgach davom etgan tarjimai hol ko'rsatadi
3 Xarakterda kamchilik bo'lishi mumkin
4 Musiqachilardan talab qilgan
Toskaninining tirik qolgan yagona nevarasi Emanuela Kastelbarko yangi kitobning mazmuniga katta hissa qo'shgan hujjatli materiallarni taqdim etdi. "Toskanini - Vijdon musiqachisi" ning tuzatilmagan versiyasi taqdim etilgan.
Bu tarjimai hol Saksning 1978-yilgi kitobining qayta yozilishi emas. Aksincha, u 1970-yillarda mavjud bo'lmagan manbalarga, jumladan, ko'p yozishmalarga, Toskaninining oilasi va do'stlari bilan bo'lgan suhbatlari magnitafoniga, yaqinda La Skala, Metropoliten Opera va boshqa san'at va davlat muassasalarida ochilgan arxivlar hujjatlariga asoslanadi. Darhaqiqat, bu yangi material shunchalik katta ediki, Saksning ta'kidlashiga qaraganda, "eski kitobdan birorta ham butun jumlani bu kitobda topib bo'lmaydi". Yangi tarjimai holi, avvalgi versiyadan ikki baravar ko'proq, Toskaninining Parma konservatoriyasidagi maktab davridan deyarli 80 yil o'tib, to vafotigacha bo'lgan hayotini tasvirlaydigan katta yutuqdir. Saksning hayratlanarli hikoyasi Toskaninining murakkab shaxsiyatini samarali tarzda qamrab oladi va Toskanini misli ko'rilmagan o'zgarishlar davrida hukmronlik qilgan musiqiy dunyoni ham, dirijyorning hayoti va hayoti davomida halokatli tanazzulga uchragan siyosiy va ijtimoiy tuzumni ham shundayligicha aniq tushuntiradi.
Toskanini 1867-yil 25-martda Parma shahrida tug'ilgan va 1957-yil 16-yanvarda vafot etgan, uning uzoq va sharafli hayoti qariyb bir asrlik siyosiy notinchliklarni qamrab olgan. U Nyu-Yorkda so'nggi nafasini oldi, va klassik musiqani yangi auditoriyaga olib kirdi5. "AQShda simfonik hayotning ulkan gullab-yashnashiga yordam berdi", deydi Saks.
Saks ko'rsatganidek, Toskaninining dirijyorlik karyerasi va 1930-yillardagi diktatorlarning eng ko'zga ko'ringan muxoliflaridan biri sifatidagi jamoat roli shu qadar chambarchas bog'liq bo'lib qoldiki, uning umrining oxiriga kelib klassik musiqa jamiyatni o'zgartirish, insonparvarlik qadriyatlarini yoyish va singdirish imkoniyatiga ega bo'lib ko'rindi. Toskanini, birinchi keng tarqalgan va yozib olingan dirijyorlardan biri sifatida hal qiluvchi rol o'ynagan jarayon edi.
Saks Toskaninining dirijyor sifatida misli ko'rilmagan kuchi va samaradorligini yetkazishda ajoyib ishni bajaradi. U ko'plab orkestrdagi hamkasblari, dirijyor hamkasblari, tanqidchilar, do'stlar va tomoshabinlarning guvohliklarini bir nuqtaga qarata olgan, ular Toskanining shohsupaga ko'tarilishidagi shiddat va diqqatni jamlaganligidan guvohlik beradi: uning hayratlanarli darajadagi fotografik xotirasi unga ko'p musiqalarni ijro etmasdan boshqarish imkonini berdi. U hatto yozuvni ko'rmagan holda Franchettining ulkan "Cristoforo Kolombo" spektaklini boshqarganini da'vo qildi. O'zining shaxsiyatining kuchi va o'zi boshqargan opera jamoalari va orkestrlarini ushlab turishi tufayli G'arb kanonining durdona asarlari, Vena musiqasi tanqidchisi Yuliy Korngoldning yengil ekstravagant so'zlari bilan aytganda, "uning
5 Tomashabinlar auditoriyasi nazarda tutilgan
individualligi (uning sub'ektivligi, temperamenti) orqali" musiqa muqaddaslik kashf etdi.
Toskanini dirijyorligining o'ziga xos belgisi bo'lgan doimiy almashib turadigan yangilik, Toskaninining ta'kidlashicha, asarning aniq versiyasi bo'lishi mumkinligi haqidagi afsonani bema'nilik qiladi. Darhaqiqat, Toskanini mehnat qilgan davrda shunga o'xshash ko'plab dirijyorlar - Villem Mengelberg, Bruno Valter, Otto Klemperer, Vilgelm Furtvengler, Leopold Stokovski paydo bo'ldi, ular dirijyorlik san'atining talqiniy tabiatiga va dirijorning nozik o'zgarishlariga e'tibor qaratdilar.
U vafot etgandan so'ng, Nyu-Yorkdagi "Avliyo Patrik soborida papalik" marosimi bo'lib o'tdi va keyinchalik tobut Milanga olib ketildi. 250 000 dan ortiq odam yomg'ir ostida turib, mashinaning "La Skala"dan sekin harakatlanayotganini tomosha qilishdi. Dirijyor De Sabata Betxovenning №3 "Qahramonlik" simfoniyasidan Dafn marshini ijro etdi, chunki olomon ustidan sukunat cho'kkan edi. Keyin jasad mashinasi Toskaninining qariyb yarim asr davomida sevimli uyi oldida qisqa to'xtab qoldi. Yakuniy bekat, Kimitero yodgorligi.
Bu munosib hurmat edi. Toskanini uzoq vaqtdan beri "Milan"ni sog'inib yurardi. U Nyu-Yorkdagi atmosferani qanchalik qadrlamasin: "Men Milanga tezroq qaytishni xohlayman. Men kerak, kerak" - der edi.
U La Skala va Nyu-York Metropoliten Operasining qalbi va ruhi bo'lgan. Turli vaqtlarda u milliy teleradiokompaniya simfoniyasida, Nyu-York filarmoniyasida va Bayroyt, Zalzburg va Lucerndagi Evropa glamur festivallarida hukmronlik qilgan.
U musiqaning ma'nosini jonli tana harakati, aniq zarba va operaning improvizatsion bo'shlig'i orqali aniq qilib berdi.
Shuningdek, g'ayratli vatanparvar va isyonchi Toskanini ochiqchasiga antifashist edi. Mussolini 1922-yilda Rimga yurish qilganidan ko'p o'tmay, u do'stlariga agar u odamni o'ldirishga qodir bo'lsa, Mussolinini o'ldirishini aytdi.
1931-yilda Boloniyadagi konsert oldidan fashistlar unga hujum qilishgan. Fashistlar partiyasi madhiyasi "Jovineza"ni ijro etishdan bosh tortgani uchun uning yuziga shapaloq urishgan. Mussolinining maxfiy politsiyasi unga josuslik qildi. Boloniya voqeasidan so'ng u shunday deb yozgan edi: "Mening hayotimning hatti-harakati har qanday turdagi taqlid va og'ishlarni bilmaydigan vijdonimning aks-sadosi va aksi bo'lib qoladi va g'urur bilan mustahkamlangan, tan olaman"
Arturo Toskanini o'zining Amerikadagi faoliyatini 1908 yilda Metropoliten Operada boshlagan, biroq yetti yildan so'ng rahbariyat bilan janjal va soprano Jeraldin Farrar bilan uzoq davom etgan munosabatlari barham topganidan so'ng, to'satdan tark etgan; u boshqa hech qachon uyda dirijyorlik qilmadi. Toskanini Yevropaga qaytdi; 1921 yilda Karnegi Xolldagi debyutidan olti yil o'tdi, u La Skala orkestri bilan Nyu-York shahriga tashrif buyurdi. 1926 yilda u Nyu-York filarmoniyasidagi birinchi chiqishidan keyin shunday hayajonni yuzaga keltirdiki, keyingi mavsumda u musiqa
direktori etib tayinlandi. Toskanini orkestrning aniqligiga bo'lgan talabida zolim edi, lekin uning talqini Mortimer Frank o'zining "Arturo Toscanini: The NBC Years" kitobida aytganidek,"ajoyib noziklik va muloyimlik"ni ham ko'rsatishi mumkin edi. Toskanini 1936 yilgacha Nyu-York filarmoniyasida qoldi.
1937-yilda u o'zi uchun yaratilgan milliy simfonik orkestrining musiqiy direktori bo'ldi. Ushbu dastlabki radio eshittirishlarning ba'zilari 30 Rokfeller Plazadagi Studio 8H ning akustikasida bo'lib o'tgan bo'lsa-da, Toskanini va NBC simfonik orkestri (Karnegi Xollda) maestro 1954 yilda nafaqaga chiqqunga qadar so'nggi chiqishigacha birga ijro qilishgan.
1949-yilda umrbod senator etib tayinlangan, u bu unvondan voz kechib, Prezident della Repubblica Luidji Eynaudiga "har qanday unvonlar, ilmiy unvonlar to'planishiga qarshi bo'lib, o'z hayotimni har doim yashagan soddalik bilan yakunlashni xohlayman" deb tushuntirdi.
Toskanini ko'plab operalarning jahon premyeralarini o'tkazdi, ulardan to'rttasi standart opera repertuarining bir qismiga aylandi: "Pagliacci", "La bohème", "La fanciulla del West" va "Turandot". U, shuningdek, Alfanoning va Puchchinining "Turandot" asarini yakunlashida faol ishtirok etdi . U Zigfrid, Gotterdammerung, Salome, Pelleas et Melisande va Evyantening birinchi italyan spektakllarini, shuningdek, Tristan va Izolda va Madama Butterflyning Janubiy Amerika premyeralarini hamda Boris Godunov va Dmitriy Shostakovichning №7 simfoniyasining Shimoliy Amerika premyeralarini boshqargan. U, shuningdek, Samuel Barberning "Adagio for Strings" ning jahon premyerasini o'tkazdi. Opera premyeralari:
"Edmea" (qayta ko'rib chiqilgan versiya) Alfredo Katalani - Turin, 4-noyabr, 1886-yil
Pagliacci tomonidan "Ruggero LeoncavaW'o - Milan, 21-may, 1892-yil
Guglielmo Svarten tomonidan "Gnaga" - Rim, 1892-yil 15 noyabr
"Savitri", Natale Canti - Bolonya, 1894-yil 1 dekabr
Emma Liona, Antonio Lozzi - Venetsiya, 1895-yil 24-may
Jakomo Puccini tomonidanyozilgan "bohème" - Turin, 1896-yil 1-fevral
Forza d'Amore tomonidan "Arturo Buzzi-Peccia" - Turin, 1897-yil 6-mart
"La Camargo", Enriko De Leva - Turin, 1898-yil 2-mart
"Anton" - Chezare Galeotii - Milan, 1900-yil 17-dekabr
Leoncavallo tomonidan "Zaza" - Milan, 1900-yil 10-noyabr
Pietro Mascagni tomonidan "Le Maschere" - Milan, 1901-yil 17-yanvar
"Mosè", Don Lorenzo Perosi - Milan, 1901-yil 16-noyabr
"Germania" Alberto Franchetti tomonidan - Milan, 1902-yil 11-mart
"Okeana ", Antonio Smareglia - Milan, 1903-yil 22-yanvar
"Kassandra ", Vittorio Gnekki - Bolonya, 1905-yil 5-dekabr
Franchesko Cilea tomonidan "Gloriya" - Milan, 1907-yil 15-aprel "La fanciulla del West" Puccini tomonidan - Nyu-York, 1910-yil 10-dekabr "Madam Sans-Jene", Umberto Giordano - Nyu-York, 1915-yil 25-yanvar "Debora e Jaele ", Ildebrando Pizzetti - Milan, 1922-yil 16-dekabr Arrigo Boito tomonidan yozilgan "Neron " (Toskanini va Vinchentso Tommasini tomonidan yakunlangan) - Milan, 1924-yil 1-may
"La Cena delle Beffe ", Giordano - Milan, 1924-yil 20-dekabr "I Cavalieri di Ekebu ", Rikkardo Zandonai - Milan, 1925-yil 7-mart "Turandot" Puccini - Milan, 1926-yil 25-aprel (Izoh: Toskanini tomoshabinlarga Puchchini o'limi tufayli opera to'liq bo'lmagani haqida xabar berdi.) Fra Gherado, Pizzetti - Milan, 1928-yil 16-may Il re, Giordano - Milan, 1929-yil 12-yanvar
Toskaninining yuzlab soatlik mashqlari yozib olingan. Ulardan ba'zilari cheklangan nashrlarda yozilgan. Milliy teleradiodan tashqari orkestrlar ishtirokidagi ko'plab translyatsiya yozuvlari ham saqlanib qolgan, jumladan: 1933-1936, 1942 va 1945 yillardagi Nyu-York filarmoniyasi; 1935-1939-yillar dqvomida Bi-bi-si simfonik orkestri; Lucerne festivali orkestri; va 1930-yillarning oxirlarida Zalsburg festivalidan eshittirishlar. Toskaninining 1946-yildan 1952-yilgacha La Skala orkestri bilan mehmon bo'lganligi haqidagi hujjatlarga Verdining yosh Renata Tebaldi bilan jonli ijrosi kiradi. Toskaninining 1948-1954-yillarda NBC simfoniyasining o'nta teleko'rsatuvi jonli efirlarning kineskop filmlarida saqlanib qolgan. RCA tomonidan VHS lenta va lazer diskida va Ahd tomonidan DVDda chiqarilgan ushbu filmlar u taniqli bo'lgan ehtirosli, ammo vazmin podium texnikasining noyob video hujjatlarini taqdim etadi.
Arturo Toskanini italiyalik dirijyor edi. Aksariyat musiqachilar uni o'z davrining eng buyuk dirijyori deb hisoblashadi. Uning shon-shuhrati afsonaviy edi: u, ehtimol, jahon super yulduziga aylangan birinchi dirijyor. U ajoyib xotiraga ega va o'zi olib borgan ko'p sonli ishlarning har bir notasini eslay olardi. U sahifalar qanday ko'rinishini eslab qolish uchun fotografik xotiraga ega bo'lgan. U juda kuchli eshitish qobiliyatiga ega edi va har bir asbob nima qilayotganini aniq bilardi. Shuningdek, u o'tkir fe'l-atvorga ega bo'lgan va uning mashg'ulotlarda o'z orkestriga jahl bilan baqirgani haqida filmlar bor. Gramofon yozuvlarining dastlabki kunlarida u mashhur orkestr asarlarini birinchi yozgan. U buyuk ijodkor bo'lish bilan birga kuchli xarakter egasi bo'lgan. Musiqa tarixi Arturo Toskaninini huddi shunday qaydlar bilan yod etadi.
REFERENCES
1. "Toscanini Plays Two New Works." The New York Times, November 6, 1938; first performance of Barber's setting for string orchestra; originally a movement of his Op. 11 string quartet.
2. David Mason Greene, Greene's Biographical Encyclopedia of Composers, p. 819
3. Mortimer H. Frank, Arturo Toscanini: The NBC Years, p. 149
4. Nicotra, Tobia (2005). Arturo Toscanini. Kessinger Publ. Co. ISBN 978-1-41790126-5.
5. Sachs, Harvey (1978). Toscanini. Da Capo Press. ISBN 0-306-80137-X.
6. Tarozzi, Giuseppe (1977). Non muore la musica - La vita e l'opera di Arturo Toscanini. SUGARco Edizioni. p. 36.
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Arturo Toscanini
8. https://luminosityitalia.com/pages/Italian-Toscanini-new-book-in-English.html
9. https://simple.wikipedia.org/wiki/Arturo Toscanini
10. https://www.carnegiehall.org/About/History/Carnegie-Hall-Icons/Arturo-Toscanini
