Научная статья на тему 'Արցախի թեմը խորհրդային Ադրբեջանի բռնաճնշումների կիզակետում 1920-1933թթ. '

Արցախի թեմը խորհրդային Ադրբեջանի բռնաճնշումների կիզակետում 1920-1933թթ. Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
49
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
21-րդ ԴԱՐ
Область наук
Ключевые слова
եկեղեցի / խորհրդային շրջան / բռնաճնշումներ / Արցախի թեմ / Ադրբեջան / այլատյացություն / կրոնական խտրականություն / Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին / ԽՍՀՄ:

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Գարիկ Սարկավագ Ասրյան

Արցախի խորհրդայնացումից և Ադրբեջանին բռնակցվելուց հետո սկսվեց Հայ Առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի պատմության ծանրագույն փուլերից մեկը: Երկրամասը հայաթափելու և վերջնականապես բռնայուրացնելու համար Ադրբեջանի տեսակետից պակաս կարևոր չէին նաև իր զավթողական ծրագրերին պոտենցիալ վտանգ ներկայացնող անձանց ու հաստատությունների չեզոքացումն ու ոչնչացումը: Այսպիսով ԽՍՀՄ իշխանությունների որդեգրած հակակրոնական ու հակաեկեղեցական լայնածավալ պայքարին գումարվեց Ադրբեջանի ազգայնամոլական քաղաքականությունը` կրկնակի ծանրացնելով Արցախի թեմի վիճակը, որը հայտնվել էր բռնությունների կիզակետում: Եկեղեցիների ու եկեղեցական գույքի բռնագրավմանը, հավատացյալների ահաբեկմանը, հոգևորականների նկատմամբ բռնաճնշումներին հետևեց թեմի փակումը: Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը, որը մեկ տասնամյակից ավելի հնարավոր բոլոր միջոցներով պահպանում էր Արցախի թեմի գոյությունը, այլևս անկարող եղավ դիմագրավել ԽՍՀՄ կենտրոնական իշխանությունների ամենաթողության և լիակատար աջակցության պայմաններում սանձազերծված ադրբեջանական իշխանությունների կամայականությանը: Արցախի թեմի փակման ժամկետ պայմանականորեն կարելի է համարել 1933թ. ապրիլի 7-ը:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ARTSAKH DIOCESE AS A TARGET FOR REPRESSIONS OF SOVIET AZERBAIJAN IN 1920-1933

The Sovietization of Artsakh and its forced annexation to Azerbaijan marked one of the most difficult stages in the history of Artsakh Diocese of Armenian Apostolic Church. In Azerbaijan’s view, the neutralization and elimination of individuals and organizations potentially hindering its occupation plans, was of a no less importance. Thus, the Artsakh Diocese, which had become a target for repressions, suffered also the nationalistic policy of Azerbaijan, in addition to the extensive anti-religious and anti-clerical campaign led by USSR authorities. The confiscation of churches and church property, intimidation of the faithful, repressions of the clergy were followed by the shutdown of the Diocese. The Mother See of Holy Etchmiadzin, which had used every possible mean to preserve the existence of the Artsakh Diocese for more than a decade, was no longer able to confront the wayward acts of Azerbaijan’s authorities unleashed and fully supported by USSR central authorities. April 7, 1933 can be considered as the date of the shutdown of the Artsakh Diocese.

Текст научной работы на тему «Արցախի թեմը խորհրդային Ադրբեջանի բռնաճնշումների կիզակետում 1920-1933թթ. »

UTÖU№ ß-ьис мпгтизьъ и^гяъаиъь

РЛЪи&ЪСПЬЦЪЪГЬ 4F2U4bS№U 1920-1933М\ Qmpplj umpljmlmq Uupjmtí

PiubiujJi pmnbpi b^bqbgJ, ^nphpqmjJü 2p^ü, pnüm^ü2nLtfübp, Upgm^J pbtf, Uqppbgmü, mjjmsjmgnLpjnLü, ^pnüm^mü ^spm^münLpjnLü, Umjp Upnn UnLpp t^JmbJü,

1920p. JmjJuJ 26-Jü Upgm^p hmjsmpmplbg ^nphpqmjJü, Ju^ ft4(p)4 4n^-^mujmü pjnLpnjJ 1921p. hntjJuJ 5-J np^tfmUp pnüm^glbg UqppbgmüJü: Ujq^J-unl frnphpqmjJü UqppbgmüJ J2^münLpjmü шшЦ hmjsülbg ümU Zmj Unmpbjm-Цшй b^bqbgm. Upgm^J pbtfp: ^büJ mügmb ámüm^mphp hmpnturn tp mtfbü sb-um^J, mjq plntü ümU nqpbpqm^mü JpmqmpAmpjmüübpnl, um^mjü цшшйш-Цшй mju ünp ф^щ, pbpUu, mtfbümnqpbpqm^mü hmüqplmüp qmpÀ.ml üpm hm-tfmp: Upgm^p pnüm^gbjnLg hbsn UqppbgmüJ hmtfmp ^m^mu ^mpUnp ^tJü ümU Jp qmlpnqm^mü bpmqpbpJ hmtfmp ^nsbügJm^ ismüq übp^mjmgünq mü^müg nL hmusmsntpjntüübpJ ^bqnpmgntüü nL n^ü^mgntüp: bl püm^mü t, np umüÄ.m-qbp&lmb pnünLpjnLÜübpJ ^Jqm^bsnLÜ ^JsJ hmjsü^bp ¿mj Unmpbim^mü b^b-qbgJü, npJ pmgmnJ^ qbpü nL mnmpb^nLpjnLÜp hmj dnqn^pqJ ^jmüpnLtf tfmüpm-tfmuü übp^mjmgtfmü ^mpJp mnmü^üm^bu ^tJü qqnLÜ: Ujq hmtfmsbpusnLÜ mqppbgmüm^mü J2^münLpjnLüübpJ hmtfmp Jpbüg mqqbgnLpjmü njnpsJg qnLpu4 Umjp Upnn U. tgtfJm&üJg ^mnm^mp^nq U mqqmjJü-mqmsmqpm^mü ^mjpmpJ ogm^ LJübjnL фшиш^ш^ mlmüqnLjpübp nLübgnq Upgm^J pbtfp, pbpUu, ImnnqJ sm^mnJ hbs tp ünLjüm^mümglnLtf: bu^ mjü фшuшp, np nqg frnphpqmjJü UJnLpjmü smpm&pnLÜ pmnmgJnpbü ^msbpmqü tp hmjsm-pmplmb ^pnüJ nL b^bqbgnL qbtf [1, tg 3-123], ^mpqm^bu шüuшhtfшüшфшЦ ^Ш2ш tp pmgnLÜ Upgm^J pbUJ ü^mstfmUp UqppbgmüJ umüA.mpA.m^ ршцш-pm^münLpjmü hmtfmp: Ь hbsUmüu qpm pbUJ U^m^p ^p^üm^J tp imspmpm-ünLÜ, pmüqJ bpb «ftinphpqmjJü ZmjmusmünLÜ b^bqbgJü qJs^nLÜ tp np^bu ünp ^mpqbpJü püqqJtfmqJp nLd, шцш 4mpmpmqnLÜ mjü hmümp^nLÜ tp ümU hm^mmqppbgmüm^mü 2шpdnLÜp nqb2ü^nq nL ^mqüm^bp^nq qnp&nü: HlusJ U

' ¿Ub UpgmJuJ ptJJ stqt^mslm^mü hmJm^mpqJ süopbü:

^mmmhmlmb ¿tp, np 1920p. mtfnmbp À.hppmlmilm& иф JnLtfp hmjphbmuhpbhp^ 2mppnLtf hqmb bmU hnqUnpmlmbbhp» [2, tg 230-231]:

UpgmJ^ phtf^ bmjpmhhq mbtfJ^pmp l^mlb mnmlhi bmbpmgbnLtf tp bmU mjb фшump, np mjb frnphpimj^b Uqpphgmb^ fy?JmbnLpjmb шшЦ tp mbghi фш^ mmg^nphb qiJmmlm& l^mlnLtf. рЫф mnmgbnpi 4mhmb h^uln^nu Shp-Q-p^-qnpjmbp U phtfmlmb Imp^nLpjmb mbqmtfbhp^ tfh& tfmup imdmbmpmp u^mblhi t^b 1920p. tfmpmjmb unulm^ hqhnbmqnp&nLpjmb dmtfmbml [3, tg 747]:

bplnL mmp^ 2mpn^bml phtfp qpllrnb tp mnmgbnpi^g U qhlmlmplnttf tp mnmg-bnpqmlmb фnJшbnpibhpфч PjnLqmb] bmjpmqnLjb Impim^hm^, mjbnLhhmU UnLphb mphqmj^ Inqtf^g, U mj] pbpmgpnttf hmuhi tp pmjpmjtfmb hqp^b [4, tg 200]: Umjp Upnnp 4mhmb uppmqmb^ u^mbntpjntb^g tf^mjb hplnL mmp^ mbg Impnqmgml mnmgbnpi b2mbmlh]_. 1922p. tfmpm^ 27-^b Q-Unpq b-ф hmjpm^h-шшЦшЬ mbop^bnLpjmtfp Ubmb^m mpph^uln^nu ¿mtfmqmu^jmbp Impqlhg UpgmJ^ phtf^ mnmgbnpi (bummlmjpp4 4mpmb]mj^ Ulhmmpmbng qjntq) [5, tg 399]: ^mrnlhpp, np^b mlmbmmhu t L^bnLtf bnpmb2mbml mnmgbnpqp, J^um hh-nm. tp tfJ^pmpmlmb L^bh^ntg. «^m2mnbmlmpnLpjmb hhbg ulqp^g phtf^ mnmgbnpi Ubmb^m mpph^uln^nu^ tgtf^m&^b ntqmplmb qhlntgmqphp^g U bm-tfmlbhp^g ^mpqlnttf t, np UpgmJ^ phtfp ip^l ImqtfminL&lhi tp Jnphpimj^b ^J^bnLpjmb Inqtf^g: Cum bpm hmqnp]nttfbhp^ 1922 plmlmb^b phtf^ tfhg tfrnbnq 159 pbmlmlmjphp^g 27-p ¿ntbhp hlhqhg^, pmhmbmbhp ntbhp tf^mjb 39-p» [4, tg 200]: Qbmjmb Jnphpimj^b ft?JmbnLpjnLbbhp^ Inqtf^g rnmplnq hmtfm-mmpm& hmlmlpnbmlmb ^mjpmp^b U hlhqhgmlmbbhp^ nL hmlmmmgjmibhp^ blmrntfmtfp mhmphl¿mlmb pmqmpmlmbntpjmbp4 UpgmJ^ pmqtfmp^l pbmlm-Imjphp^g ^mpphpmpmp hmtfmJnumlmb l^nbhp nL bmtfml-Jb]pmqphp t^b ntqqlhi Umjp Upnn^b nL phtfmlmb ft?JmbnLpjmbpx frphbg hmtfmp hnqUnp hnl^lbhp ÀhnbmiphinL U b2mbmlhim. [3, tg 742-744, 751-758, 767-771], umlmjb ipmbp «Junphpqmj^b ^JmbnLp^Lbbhp^ gmbphpnl tfbnLtf t^b mb^mmmuJmb, lmtf hmlmnml mpi^Lbpb t^b nLbhbnLtf» [5, tg 399]:

Ipmb qnLqmhhn hhrnUnqmlmbnphb 2шpnLbшllnLtf t^b phtf^ pmjpmjtfmbb nLqqlmb pmjihpp: UpgmJ^ рЫф hnqUnp Jnphp]^ mbqmtf, 4mpmpmlb mlmb^ bmJl^b hnqUnp hnl^l Smlhb pmhmbm Uqmtfjmbp Ubmb^m mpph^^uln^nu Zmtfmqmu^jmb^b 1923p. oqnurnnu^ 19-^b qpmb qhlnLgmqpnl hmjmbnLtf t, np Чш-pmb]mj^ U qnp&mlminLpjmb qjnLqhp^ dnqnlnLpqp pmph^m2snLpjnLb^g h^mu-ршф1шЬ t, pmhmbmbhpp qsblnLtf hb rnbrnhumlmb unLq ^mjtfmbbhpnLtf U mnmbg pmgmnnLpjmb pninpb ti ^mrnpmurn hb hpmdmplhi ^phbg hnqUnp Impq^g U mji qnpbnl qpmqlhi" tf^ lhp^ qnjnLpjnLb pmp2 rnminL hmtfmp, ^ul npn2 qjnLqhp^

pmhmümübp mpqbü Jul lmpqmpnq tJü bqb]_ [3, tg 827]: 'LnLjü Smlbü pmhmümü oqnuшnuJ 30-Jü übl mjL qblnLgmqpnl hm^ünLü t, np Uшbфшüшlbpшp 4mpm-pmqJ lbüшpnü hm^mpmpb^nLg hbшn Jp üm^lJü b^mlmüübpJg oqnuшnuJ 13-Jü hpmlbp tp uшшgbL Uuшlш&ш&üJ Чbpшфn^üшü шnüü Jpbüg ^пш ü2bjnL: ¿mgnpq opp t Uшbфшüшlbpш U Jp üm^lJü hmümjüpJ hbш шЬ^ U.Q-Unpq

blbqbgnLÜ hmüqJumlnpm^bu lшшшpnLÜ шnüшlшü mpmpnqnLpjnLüübpp: UjünL-hbшU hm^mpmpnLü t, np щшшpшuшlnLÜ t üJ pmüJ opJg ibpmqmnüm^ Jp üm^-lJü bnL^p, Jul qpmüJg hbшn bpUJ 4mpmpmqJ ünp lbüшpnü lшbqшфn^lbü ümU pbüJ mnmgünpqmpmüü nL pbümlmü ^nphnLpqp: Umlmjü UшbфшüшlbpшJg hbnmümjnLg üJ pmüJ op müg lplJü qpnLpjnLü t uшшünLÜ Jp b^mlmüübpJg, npnüp hшJшünLÜ bü, np lmnmlmpnLpjnLüp qpmlb t blbqbgJü nL blbqbgшцшш-lmü ubüjmlübpp. «UJÜnLhbшbL bu qünLü bü uшnLqblnL bL qшünLÜ bü Jü ubübmlüb-pp qmpÀ.pm& шphbuшшüng, Jul blbqbgJü t]_ цшhbuшшшbqJ, pmjg ibpgbpu jubjnl blbqbgJü nLqnLü bü lbpm&bj_ dnqnlmpmüJ: ПLuшJ mju mnpJl hшJшünLÜ bü 2bpq UppmqünLpbmü J qJшnLpJLÜ bL ^üqpnLü bü pnqnpbj_ nLp hmplmLnp t»1: bpUJ üJшüшnLpJnLÜ llJüJ шЬ^ nLübgm&p цшшшhшlшünLp]nLÜ hmümpbjp: lmqümlnpb^nl" UqppbgmüJ J2^münLpjnLüübpp üшpqlbüшpnü hш]шшpшpbgJü n^ pb Upgm^J цшшüшlшü lbüшpnü CnL2Jü, mjj_ mjü dmümüml qbn mü2nLp Чш-pmpmlü mlmüp: Pümlmümpmp, üümü pmjjJ ^^ш^шш^^ ám2mlJ pbjm-qpmüpp ^tp. «UqppbgmügJ mqqmjümün|übpp hmünqlmb tJü, np bpb CnL2Jü qmn-ümp ümpqJ lbüшpnü, шцш bplpmümuJ hmj püml¿nLpjm.üp, ümümlmüq üm^lJü 2nL2bgJübpp, lulubJü ibpmqmnüm^ ш]üшbq U lplJü lqmnümp Upgm^ m2^mphJ шüшbunLp]шü, hnqUnp U imp^mlmü lbüшpnüp» [6, tg 273]: bl mhm hmülmpb hnqUnp ünp lbüшpnü qmnümjnL hш]ш lmpnq tp übplmjmgüb^ Uшbфшüшlbpшp, Jü^p pmgmp^mlm^bu ^tp pfcnLü UqppbgmüJ hbnmhmp üцшшшlübpJд: ПLuшJ üJmüqmümjü hmulmümjJ t lmnmlmpnLpjmü lnqüJg üümü lmj&mlümjJü mpmqnLpjmüp шplш& mpámqmüpJ üцшшшlp:

^büJg uшшglnq шшqüшцш^J jnLpbpp ^np IpqnlünLüp bü цшш^шnnLÜ UümüJm uppmqmüJü, U üm 1924p. üшpшJ 12-Jü ümüml t nLqmplnLü qnp&lnüJ üm^mqmhJü4 Jp pnqnpp hшJшüblnl blbqbgnL hmümp qmüA-lnq ülJpm-шlnLp]nLÜübpü mpqbibinL, blbqbgJübpJ nLübglm&pp hшф2шшlblnL, blbqbgJübpp dnqnlшшbqJübpJ lmü pшшbpшlшü pbübpJ Ibpm&bjnL, pmhmümübpJ ipm qplmb bmüp шnLppbpJ, blbqbgJü bmqpnL^mümlJ büpmplb^nL qb^pbpJ U mj^üJ ibpm-pbpjmi2: Umlmjü pbümlm^ mnmgünp^J ümümlJü müqmü щшшшu^шü шplnLÜ:

1 ¿UU, ф. 409, g. 1, q. 2723, p. 2:

2 ¿UU, ф. 409, g. 1, q. 2723, p. 3-4:

1924p. tfmj^u^ 1-^b O-hpmqnLjb hnqUnp Jnphpq^b nLqmpUmb qpnLpjmtfp Ubmb^m uppmqmbp bhplmjmgbnLtf t mjb m^op^bnLpjnLbbhpp, npnbg hbpmpl-InLtf t phtfp. Uшhфшbшlhpшф hlhqhgnLg nL pmhmbmj^ uhbjmlbhp^g pmg^ pnbmqpmllhi tp bmU tf^ 2mpp hlhqhg^bhp^ Ihpmbnpnqtfmb hmtfmp bmJmmhu-lmb 2frbmbjnLpp: ¿mqpnLpnLtf mpqhilhi tp phtf^ hmtfmp lmtfmlnp bl^pmmlnL-pjnLbbhp^ hmlmpnLtfp: 4ntfnLb^umbhpb ^phbg hmlmpp^umnbhmlmb hinLjpbhpb mp]hb ImmmpnLtf t^b hlhqhgm. Jnpmb^g [3, tg 828]:

Zmj hlhqhgnL4 ftinphpimj^b Uqpphgmb^ mmpmbpnLtf qmblnq tfjnLu phtfhpb ti, tfhqtf mumb, pmplnp ^mjtfmbbhpnLtf ¿t^b qsblnLtf: Umlmjb mjb фшump, np UpgmJ^ phtfrntf mnrnlhi bmbp ^pml^ml tp m^pnLtf, фшumlnLtf t bmU Q-mb-А-шЦф hmjng hnqUnp mnmgbnp] LUnb h^uln^nu^4 O-hpmqnLjb hnqUnp Jnphp-i^b 1924p. фhmplшpф 7-^b qplmb qhlnLgmqp^g, nprnhq, bhplmjmgbhinl mqpph-gmbmlmb ft?JmbnLpjnLbbhp^ pnbm^b2nLtfbhpb nL lmtfmjmlmbnLpjnLbbhpp phtf^ nL mbÀ.mtfp ^p blmmtfmtfp, LUnb uppmqmbb mlhimgbnLtf t. «Uju ipnLpjnLbp mlh-ф rnqhq ^mmlhpnl Цш Lbpbmlmp Lhnbmj^b 4mpmpmqnLtf Uu... Cb]hmbpm^hu, 4mpmpmq^g hlnqbhpp mbhmlmmmi^ qnLjbhpnl blmpmqpnLtf hb rnhq^ hlhqh-gmlmb-hnqUnpmlmb ljmbpp, np^ hmtfhtfmmnLpjmtfp hpgmblnLpjnLb hmtfmphinl mjumhq^ ^mjtfmbbhpp» [7, tg 48]:

Ь Ihpgn, ^mmlrnnh^ mmp^pnLtf qrnblnq Ubmb^m mpph^uln^nu Zmtfm-qmu^jmbp, mjjUu mblmpnq i^bhinl m2jmmhi umhq&lmb mbmmbhi^ bmbp qmj-tfmbbhpnLtf, 1924p. tfmj^u^ 27-^b hpmdmpmlmb t bhplmjmgbnLtf Umjp Upnn^b [3, tg 828-829]: OUnpq b Zmjpm^hmp hmpqnLtf t bpm Jbipmbpp U 1924p. hnLb^u^ 3-ф qpnLpjmtfp mqmmnLtf mnmgbnpimlmb ^mpmmlmbnLpjnLbbhp^g [3, tg 830]:

UpgmJ^ phtfp imp^jmi mUmlmb dmtfmbml tfbnLtf t mnmbg mnmgbnpi^: Un^p^g oqmlhinl" mhqmlmb ft?JmbnLpjnLbbhpb mlh^ umbA.mpA.ml hb qmn-bnLtf ^phbg qnpbnqnLpjnLbbhpnLtf: 1924p. bnjhtfphp^ 3-^b Pmpl^ U ^nLpphummb^ phtf^ mnmgbnpi Ummphnu uppmqmbb UpgmJnLtf m^pnq ^pml^ml^ tfmu^b mhmqmbqnLtf t OhpmqnLjb hnqUnp Jnphpi^b4 Jbqphinl mpmqmgbhi phtf^ bnp mnmgbnpi^ b2mbmlnLtfp [7, tg 55-56]:

1925p. OUnpq b lmpnq^lnu^ mbop^bnLpjmtfp Umjp Upnn U. Lgtf^mbb^ tf^mpmb 4ppmbhu bmjpmqnLjb Impim^hm Zmlnpjmbp b2mbmllnLtf t UpgmJ^ phtf^ mnmgbnpi U O-mb^mump^ nL Utfmpmu^ Imbphp^ Imbmhmjp (bummlmj-ppx Omb^mump): L2mbmltfmb Hmjmlmbp bpmb mplnLtf t фhmplшpф 26-^b, ^ul hmjpm^hmmlmb lnbimlp4 tfmpm^ 5-^b [3, tg 831-834]: Lnpmb2mbml mnmgbnpib UpgmJ t hmubnLtf m^p^i^ 7-^b U qmbnLtf phtfp unulmi^ l^^mlnLtf, npmhq «n¿ tf^mjb nphLt hnqhLnp bhplmjmgnLg^nLp^Lb qnjnLp^Lb ¿nLbhp, mjihL

müpnqg 2pgmüübp, pmhmümjp bL dnqnlnLpq qmqmpbL tJü blbqbgmlmü &tu bL mpmpnqnLpJLÜ lшшшpbLnLg, ünjüJul hmjJ hmümp mübümünLJpmlmü шoübpJü Üüüqbmü bL SшшlJü» [3, tg 841]: «ß-bünLüu lmü 162 hmj qJLqbp JLp 136 blbqb-gJübpnl, IbpgJüübpu pmpm2tü Imjb^nL^ bü, pmjg qnübpp pmg, шüшbp»,- oqnu-шnuJ 13-Jü Q-Unpq b-Jü qpnLü t 4ppmübu bmjpmqnLjü lшpqшщbшp: bplnL шшpJ mnmg bqm& 88 pmhmümjJg hpm^mpmlmjünpbü lmpqmpnq tp bqb^ 32-p, lm^mülb]_ tp 4-p, bbpnLpjmü lmü lnLpnLpjmü цшш^шпп1 >tp pmhmümjmqnp-bnLü 16-p, ümünL^nl >tJü hm^mpmpb^ pш]g фшuшшgJ >tp pmhmümjmqnp&nLü 9 pmhmüm. «üümgmb 28 pmhmümübpp pbüJ püqmpÄ.mlnLpjmü hшübüшш mjüpmü pJ> bü, np lmpbjJ t mub^, np Upgm^J pbüü mnmüg pmhmümübpJ t»: Sbqmlmü J2^münLpjnLÜübpp pnümqpmlb^ tJü UшbфшüшlbpшJ, UnL2lшщшшJ, И^шп-pm2büJ, ¿шqnpшJJ, 4nL7>J?büJ, ftiünL2JümlJ, LJüqJJ, ЧnLuшцшшJ U mjL püm-lmlmjpbpJ blbqbgJübpp, Jü>^bu ÜmU UümpmuJ nL bpJg Umülmüg ImüpbpJ U Ulbшшpшüngi blbqbgnL uppnLpjnLÜübpü nL hünLpjnLÜübpp [3, tg 843-844]:

Э^шш1Ь1п1 qmnü JpmlmünLpjnLÜJg4 4ppmübu bmjpmqnLjü lшpqшщbшp bnmüqnLÜ qnp&nLÜbnLpjnLÜ t ulunLü pbüp IbpmlbüqmümgübLnL hmümp: 4bpn-Ü2JmL qblnLgmqpJg hш]шüJ t qmnünLü, np üm >npu müulm püpmgpnLü шшppbp lbp^bpnl Jp 2nLpgü t hmüm^üpbL üJ 2WP pmhmümübpJ, фnpЛ.bL t hmpm-pbpnLpjnLÜübp A.UmlnpbL J2famünLpjnLÜübpJ hbш, uшbqЬbL tp pbümlmü hnqUnp шш]шü, pbümlmü ^nphnLpq U 13 qnp&mlmLnLpjnLÜ, hm2lmnbL tp pnnp imüpb-pJ qnLjpp, imümhnp цш2шnüшlшшшp tp Ü2mümlbL UümpmuJ ImüpnLü, 2pgbL tp ftim>büJ, SpmpbpqJ nL 4mpmüqmjJ hmjlmlmü qjnLqbpp U pmpnqbL nL hnqUnp üJgngmnnLüübp lmqümlbp^bL: Ъш^шшbunLÜ tp ümU hpmlJpbL pbümlmü цшшqшüшlnpшlшü dnqnl: «4mpbLJ t mubL, np dnqnlnLpqp übplmjnLü ümumüp lmqümlbp^Lmb t JLp blbqbgm. 2nLpgp» [3, tg 844-845]:

O-bpmqnLjü hnqUnp ^nphnLpqp qnhnLÜmlnLpjmüp t püqnLÜnLü Upgm^J pbüJ mnmgünpqJ qnp&nLÜbnLpjnLÜp U hmüáümpmpnLü mütü lbp^

фш^шЬ blbqbgJübpp IbpmpmümL bL püpmb dnqnlpqJ üJшpü, hnqJü ibpmlbü-qmümgübL bL jnpqnpbL hnqb2nLÜ> pmpnqübpnl nL lm^bL blbqbgnL bL üpm müpm-dmü üm^ümLmüq btubpJ bL unlnpnLpJLÜübpJ hbш» [3, tg 846]:

4ppmübu bmjpmqnLjü lшpqшщbш ¿mlnpjmüJ Ü2mümlnLüü Upgm^J pbüJ mnmgünpqJ цш2шnünLÜ pblnLq dmümümlmlnp, mjqnLhmüqbpÄ., фplnLp]nLÜ tp pbüJ hmümp: Ub& qüшhшшшüpJ nL qplшшшüpJ bü mpdmüJ üpm hbpnumlmü, qbpümpqlmjJü ^Jqbpü püqqbü pbüp qb^J müqnLÜq qLnpnq ^nphpqmjJü übpb-ümjJ, pmüJ np üpm müdümqnh qnp&nLÜbnLpjmü 2ÜnphJl Upgm^J pbüJ qnjnLpjnL-üp bplmpbg Uu üJ pmüJ шшpJ: 1928p. üшpшJ 1-Jü O-bpmqnLjü hnqUnp ^nphpqJ

mbqmtf Pшqpшш mpph^uln^nu ЧшpiшqшpJшbфb qpmb bmtfmlnLtf UpgmJ^ phtf^ mnmgbnpqb mpàmbmqpnLtf t mjb фшuшp, np ^p mnmgbnpqnLpjmb 2PgшbnLtf «2шш hlhqhg^bhp lhpmpmgnLhg^b hL mtftb mbqmtf phtf 2Pgшqш]hlфu, pmpnq¿nL-phmb hhшhLшbpnl, 2шш pmhmbmbhp tfhq tfhqmjmlmbbhp bhplmjmgp^b»1: «Cbnp-h^L ^Lp hlhqhgmlmb, pmpnq¿mlmb, lmp^mlmb nLbmlnLphmb hL mbqnLL m2jm-шшЬрФ, phtfnLtfu IhpmlmbqbnLhg шuшnLш&шщш2шшlшb lmpqp, 2Pghi.nl hL pm-pnqhinl pninp q^Lqhpp b2mbmlhg phtfmlmb JnphnLp], qnp&mlmibhp, hnqm-pmpÀmbhp, npnl phtf^u hnqhLnp qnpbhpb ulumb ^phbg pbmlmbnb hnLb^ tftg tf^bhi» [3, tg 841],- ihnUu 1925p. hnLb^u^ 16-^b OUnpq b-^b qpnLtf hb UpgmJ^ phtfmlmb Jnphpi^ mbimtfbhpp4 Jbiphinl Чppшbhu bmjpmqnLjb lшpiшцhш Zmlnpjmb^b h^uln^nu &hnbmqphi_: 4mpnq^lnup hmpqnLtf t mj] Jbipmbpb nL UpgmJ^ phtf^ mnmgbnpqb lшшшpш& ш2Jшшшbpp U 1928p. bpmb h^uln^nu ÀhnbmipnLtf: b^uln^numlmb шuшфáшbp phtfmlm]_ mnmgbnpq^b hbmpmln-pnLpjnLb t шш!^ mlhimgbhi phtf^ pmhmbmbhp^ pMp n¿ tf^mjb tfhqmjmlmb bhplmjmgpmb шшub]шl pmhmbmbhp^ lpl^b hnqUnp bmnmjnLpjmb pbinLbhinl, mji bmU mbàmtfp pmhmbmbhp À.hnbmiphinl2:

Umjp Upnn nLqmpllmb qpnLpjnLbbhpp HmjnLtf hb, np ^p цш2шnbшlшp-tfmb nqg pbpmgpnLtf UpgmJ^ phtf^ mnmgbnpqp qшhlnLtf tp bjnLpm^hu bmjpmu-ш^шЬ bmbp lmgnLpjmb tfhg, hm^mJ pmnmg^nphb unl^ ^^шЬ^Ь l^mlnLtf4 uшфцlшЬ i^bhinl шhphihшш oqbnLpjnLb Jbqphi Umjp Upnn U. tgtf^mbb^g, np^huq^ lmpnqmbmp ^mh^mbhi ^b^hu ^p, mjb^hu ti phtf^ qnjnLpjnLbp:

Uhmlnp tp bmU phtf^ pmhmbmbhp^ l^mlp, npnbg шbшhuшlшb unLq ^mjtfmbbhp^ tfmu^b O-hpmqnLjb hnqUnp Jnphpq^b цшшlhpшgnLtf hm-

tfmp phtfmlmi mnmgbnpqp hplnL op^bml t phpnLtf. «UnJpmpmq^ &Jшшtp ш. ^hшpnu pmhmbmb 7 p. 50 l. pmhmbmjmlmb hmplp ¿lmpnqmbminl l^mphi, Spmphpi^g пшрп1 Pmqrn. t qbnLtf hL tfnLpnqnLphmtfp t mj] qnLtfmpp A.hnp phpnLtf: UnmgmAnp^ &Jшшtp ш. Znlhmbbtup nLbhLnp pnLpp q^LqhpnLtf tf^mlnL-phmtfp t ^Lp uhL hmgp lшuшшlnLtf» [3, tg 854]: ^ш mpdmblnLjb ^шр t qbmhm-ш^ mjb фшuшp, np Umjp Upnnp, bnLjb^hu qшhlhlnl bjnLpm^hu n¿ pmplnp l^-ámlnLtf U qn]шшUhLnl phtfhp^g uшшglш& bцшuшbhpnl [3, tg 868], 2шpnLbш-lnLtf tp ^p ^^ш unLq tf^gngbhp^g oqbnLpjnLb hшшlшgbhL UpgmJ^ phtf^b, mnmbg phtf^ qnjnLpjnLbp qphph mbhbmp^b li^bhp:

Umlmjb UpgmJ^ phtf^ фш^шЬ hmpgp ^nphpqmj^b Uqpphgmb^ hmtfmp 2mpnLbmlnLtf tp tfbmi opmlmpqmj^b, np^ ф lшшшp mbnLtfb pbqmtfhbp dmtfm-

1 ZUU, ф. 409, g. 1, q. 2729, p. 4:

2 ZUU, ф. 409, g. 1, q. 2729, p. 32:

ümlJ ^üqJp tp: Upübüml 4mpmqjnqjmüJ q^mlnpnLpjmüp qnp&nq шbqшlшü J2^münLp]nLÜübpJ oqünLpjmüp üpmüp ршд mn pmjL mnmg tJü шшünLÜ pbüp ^bqqmümh mübLnL U Ju^mn IbpmgübLnL üm^npq шшpJübpJü ulumb pmqmpm-lmünLpjnLÜp: 1925p. ubцшbüpbpJ 5-Jü Upgm^J pbüJ mnmgünpqp hpmlJpbL tp pbümlmü цшшqшüшlnpшlшü püqhmünLp dnqnl" ümuümlgnLpjmüp 28 pmhm-ümjJ nL 8-10 m2^mphmlmüJ: ^JшJ lmqülbp pbümlmü pjnLgb, ü2mllbp blm-ünLшübpJ qmü^ümü À.U U hJüülbp pmhmümjmlmü фnüq. «цшLiшpJLpoü dnqn-ImlmüübpJü gpbg, mubLnl, pt üm^ übq цJшJ ]Ш]шütJü mju dnqnlJ ümuJü bL bplpnpq übqüJg übplmjmgnLgJ> цJшJ lJüJ ш]^ dnqnlnLü: blbqbgnL übppJü lmqümlbp^>mlmü qnp&bpJü üJgшüшbLnL, Jü>^tu bL übp hnqbLnpmlmüübpJu фn^]шpшpbpnLpbшüg ümuJü mqqbgnLpJLÜübp gnLgmpbpbLnL mnpJL pnqnpbL bü dnqlnü^nphJü» [3, tg 848],- lшшшplш&J ümuJü ubцшbüpbpJ 19-Jü Q-Unpq b-Jü qblnLgnLü t Upgm^J pbüJ mnmgünpqp: 'LnLjüJ ümuJü hnlшbüpbpJ 13-Jü шЬцЬ-lmgünLü t ümU O-bpmqnLjü hnqUnp ^nphpqJü4 mlbrngü^nl, np Jpbü mühm^ цшш^шnübpnl dnqnlmlmüübpJü übl шп übl hmpgmpüünLpjmü bü büpmplbL, ш]ünLhbшU mpÄ.mümqpnLü, np шbqшlшü J2^münLpjnLÜübpJ lшшшpш&J hb-шUшüpnl pbüp qpllbg blшüшJ hümpmlnpnLpjnLÜJg [3, tg 850]:

¿brnmqm шшpJübpJü tL J2^шünLp]nLÜübpp 2шpnLÜшlnLÜ bü Jpbüg blbqb-gmhmLmb pmqmpmlmünLpjnLÜp, J hbшUшüu npJ 2mpnLÜmll_nLü bü pbüJg ^Llb ünpmünp blbqbgJübp [3, tg 869], U uшbц&lш& uшpuшфbLJ ^mjümüübpnLü mlb-LmünLü t hmplmqpmpmp hpmdmpmlmü übplmjmgpmb pmhmümübpJ pJlp [3, tg 861]: büpp4 pbümlmL mnmgünpqp, qшülnLÜ tp J2famünLpjnLÜübpJ ^Juш ibpm-

hulnqnLpjmü шш1 U щшpшшlnp tp Jp pnLnp lшшшpш&übpJ U hbшшqш müb-LJfübpJ ümuJü ümüpmümuü qblnLgbL üpmüg U ummümL üpmüg hmlmünLpjnLÜp [3, tg 866-867]: Uübü Jü> mplnLü tp pbüJ mnmgünpqJü qmümqmü ^n>püqnшübpJ mnmg lmüqübgübLnL U ülшuшшgübLnL hmümp. «Sbqmlmü ümpüJüübpJ4 Jü& hmugpmb (bpp pbü bü qnLpu qmjJu, lmü ünpmüJg ]Ьшп]) IJpmLnpmüpübpp bL übqnLpJLÜübpp mümubiJ bü» [3, tg 869],- O-bpmqnLjü hnqUnp ^nphpqJü qmnüm-gmb hm^ünLü t üm Jp qpnLpjnLÜübpJg üblnLü:

ЧnünLÜJuшübpJ hmlmblbqbgmlmü hbppmlmü pmjLbpJg t LJünLü mjü, np mpqbLnLü bü blbqbgmlmü ЬJuшlшшшpnLp]nLÜübpp, hшшlшцbu UlpшnLpJnL-üp, hшшnLl U hpm^mpmlmjJü A.Unl lmqümlbp^nLü bü «hmumpmlmlmü lmp-üJp lünLÜp» [8, tg 211]:

1929-1930pp. ftiU¿U-nl übl шпш1Ь LmJÜ pшф uшшдшl lnLblшJlшgüшü 2mpdnLüp, npp hmpümp цшшplшl bmnmjbg hnqUnpmlmünLpjmü ülшшüшüp pшgшhш]ш hmLmbmüpübp ulubLnL hmümp [9, tg 7]: ¿шüшшшpш& pünLjp цшш-

gmb hlhqhg^bhp^ qpmlnLtfp U qpmbp «lnlшbшhunLpJnLbbhpф lmp^pbhp^b Ьш-nmjhgbh]_p, tfmbmlmbq цшhhuшbhp U 2шhtfшpшbbhp qmp^bhip» [4, tg 213]: blh-qhg^b n¿b¿mgbhinL hmtfmp pmhmbmbhp^ lpm hulmjmlmb hlшtfшшhшplhp iplhg^b4 pmg qфшшlghLnl, np «n¿ tf^ pmhmbm ¿tp q^tfmbm hmplhp^b, npnl-hhшU bpm pbшшbфpp ^mpqm^hu ltfbmp mnmbg hmg^» [1, tg 71]: UшшlфbJшb pnbшцhшnLp]шb tfhphbmb uluhg bnp pшф hmlmph]_' qnLn pmgh^l 30-mlmbbhp^ unulmi^ tfqA.mlmbg^b:

ftinphpqm^b fy?WmhnLpjnLhhhp^ lnqtf^g ^b^^hu UpgmJnLtf, mjb^hu ti шд phtfhpnLtf Zmj hlhqhgnL фшuшшgф n¿b¿mgtfmbp ифш^Ь m^op^bnLpjnLbbhp^ mnmlhi qmhqlm&mj^h pbnLjp uшшbшLb nL qhpшlшфlшgnLtfb mlh^ hb Jnpmg-bnLtf OUnpq b lmpnq^lnu^ шшqbшцp, nl 1929p. tfшpшф 4-^b tf^ &mlminLb pnqnp-q^tfnLtf t hqnLtf ZfrUZ dnqlntfJnph^ bmJmqmh U.Shp-Q-mpp^humh^h: Ч^ hшфшnb mtfhbmjb tfmbpmtfmubnLpjmtfp nL фшuшшpllшЬ bhplmjmgbnLtf t hm-lmhlhqhgmlmb pninp mbop^bmlmbnLpjnLbbhpp, npnbp «tfhqmb¿nLtf hb ^шш-lmb ophbp^ h^tfbmlmb hphp ulqpnLbpbhp^ qhtf, mjb t' J^fr шqшшnLp]шb, lpnbmlmb ^pn^mqmbqmj^ шqшшnLp]шb U hmlmlpnbmlmb ^pn^mqmbqmj^ hmtfmp цhшшlшbnphb bpmqplmb qnp&hjmlhp^ qhtf» [7, tg 173-178]:

Hp^hu hhшшppppшlшb qnLqmhhn b2hbp, np lhpnh2jm]_ q^tfnLtf^b qphph tf^mdmtfmbml' tfшpшф 6-^b, Uqpphgmb^ lntflnLu^ 9-pq hmtfmqnLtfmpnLtf Pmp-^ lmp^mJtfp^ mnmbgpmj^b qhtfphp^g Uumq 4mpmUb ^p qhlnLjgnLtf 2h2шnLtf t. «Ujb tfql^pbhpp, npnbp фшЦшЬ hb n¿ lmtfn^b, ^шр t hhbg h^tfm lhpmqmpA.-bhi»1: Z.Uppmhmtfjmbb pbqqbnLtf t, np UqpphgmbnLtf «шqшш U mbmpqhi qnpbhi hb tfnLunLitfmbmlmb tfhg^qbhpb nL tfql^pbhpp: ^nphpqmj^b ft?WmhnLpjmh шш-p^bhp^b ш]bшhq tfniimbhpp qmhqlm&mj^h pnbm^b2nLtfbhp^ ¿hb hbpmpHhi U n¿ tf^ tfhg^i ¿ф фшЦ^» [4, tg 208]:

bul UpgmJnLtf ]mjh pшфnl 2шpnLbшllnLtf tфb hmlmhlhqhgmlmb pnbm-^b2nLtfbhpp: Upqhb 1929p. uhщшhtfphpф 20^b phtfф mnmgbnpqp hш]шbnLtf t Oh-pmqnLjb hnqUnp Jnphpiфb, np phtfф qphph pninp hlhцhдфbhpp фшЦ^ hb, фul pшhшbшbhpф tfhb tfmup pnqh]_ t фp lmpqp [3, tg 885]: Ubmgjmi pшhшbшbhpф lpm ti 2mpnLbmllnLtf tp mbtfmpqlm^b áb2nLtf qnpbmqplhi' hmplmqph^l hm-tfmiphi hpmdmpmlmb шlшЬbhpф 2mpphpp:

UpgшJф phtfnLtf tfnihqbnq pnhшáh2nLtfhhpф ш1ФрЬ ф lhpgn hmuml mtfhbm-l^nmlmb hшbqplшbфb' lhpgbmlmb hшplшЬф ujmph mpqhb nLqqhinl шbtfфgш-^hu phtfф шnшbдpш]фb шЬА-ФЬ. «UpgшJф phtfф ФШ^ШЬ mqimb2mbb hqmL 1930

1 ZUU, ф. 409, g. 1, q. 664, p. 1:

plmlmüJ фbшpnLшpJ 7-Jü 4ppmütu b^Juln^nuJ Á.bppmlmLnLpJLÜü nL mpqb-LшфшlnLÜp CnL2JJ pшüшnLÜ» [5, tg 415]: CJübnL übqmqpmüpübpnl ÀbppmlmL-lmb 4ppmübu b^Juln^nu Zmlnpjmüp 2nLpg übl шшpJ uшJщlш& t jJünLü CnL-2JJ pшüшnLÜ u^mubL Jp qшшJüч pшüшшplnLp]шü nqg püpmgpnLü büpmpllb-Lnl bmjpmhbq qplmüpübpJ nL ülшuшшgnLÜübpJ, Jü>J HmjnLpjnLÜü bü Umjp Upnn nLqmpllmb qpnLpjnLÜübpp, npnügnl üm ^mppbpmpmp uшJщlш& tp üjnLpmlmü üцшuш U mnmgJü шühpшdb2шnLp]шü Jpbqbü (hшqnLuш, uцJшш-lbqbü, oámn U mjLÜ) fcüqpbL [3, tg 891, 893-894]: 1931p. hnLÜlmpJ 9-Jü 2nL2bgJ ^mjJ2 ZnlhmüüJujmüp qpnLü t Umjp Upnn, np hnLÜlmpJ 19-Jü üш^шшbulш& t 4ppmübu uppmqmüJ qшшp, U ^üqpnLü t фшuшшpшü nLqmplbL1: "bnLjü müA.p hnLÜlmpJ 27-Jü nLqmpllmb qpnLpjmüp шbqblшgünLÜ t, np hnLÜlmpJ 19-23-p UшbфшüшlbpшnLÜ шЬ^ t nLÜbgbL 4ppmübu b^Juln^nuJ qшшp, üpmü mnm-gmqplmb npUt übqmqpmüp >J hшuшшшlbL, umlmjü uppmqmüJü lmLmüpJg qbnUu >bü шqшшbL, qшшш^шqp qnpbü nLqmplbL t lbpmpüünLpjmü, U hnLÜlmpJ 25-Jü 4ppmübu b^Jln^nuJü lplJü шшpbL bü CnL2JJ pшüш2: 'LnLjü plmlmüJ hnlшbüpbpJ 25-Jü O-bpmqnLjü hnqUnp ^nphpqJü nLqmpUmb nüü UmpqJu Um-фшpJшüi ümümlJg шbqblшünLÜ büp, np Upgm^J pbüJ mnmgünpqp 2mpnLÜm-lnLü t pшüшnLÜ üümL, >ümjmb mjü фшuшJü, np LJnlJü mpqmpmglbL t Jpbü mnmgmqplmb übqmqpmüpübpJg: 'LmümlmqJpp Ü2nLü t. «Lpmü lmLmüpJ шш1 bü ^mhnLü n> pb üpm hmümp, np Jü>-np pmünLü übqmlnp t, mjL npnlhbшU hшlшшшg]ШL b^Juln^nu t»3:

Umjp Upnn U. tgüJm&Jüp nqg püpmgpnLü Jp nL2mqpnLpjmü übppn t цш-hnLü Upgm^J pbüJ mnmgünpqJ 2nLpg lшшшplnq JpmqmpÄmpjnLÜübpp4 üJm-dmümüml hümpmlnpJüu pbpbLnl Jü>^bu pmpnjmlmü, mjü^bu tL üjnLpmlmü mgmlgnLpjnLÜ4: 1931p. ünjbüpbpJ 7-Jü O-bpmqnLjü hnqUnp ^nphnLpqp qJünLü t ZfrUZ pmqlmp>nLpjmü üm^mqmhnLpjmüp. «4mpmpmqJ pbüJ mnmgünpq ш. 4ppmütu b^Juln^nup bppnpq шшpJü t Jü> qшÜLnLÜ t CnL2nL nLqqJ> шшüp: ^t 4ppmütu b^Juln^nuJg bL pt nLpJ2ÜbpJg uшшgшb шbqblnLpJLÜübpJg bpbLnLü t, np üpm qшшp шЬ^ t nLÜbgbL, bL üm mpqmpmgbL t bqmb übqmqpmüpübpJg: Q-bpmqnjü hnqbLnp ^nphnLpqp JШJшübLnl lbpnqpbmLp, ^üqpnLü t üm^mqmhnL-pbmüq4 pmL hmümpbL 4ppmütu b^Juln^nuJ lpmb übqnLpJLÜübpp bL üJgünp-qnLpJLÜ jmpnLgmübL nLp hmplü t, üpmü lmLmüpJg шqшшbLnL bL tgüJm&Jü lb-

1 ZUU, ф. 409, g. 1, q. 2736, p. 1:

2 *bni_]ü mtqm.ü, p. 3:

3 *bni_]ü mtqm.ü, p. 12:

4 'bm.jü mtqm.ü, p. 4:

pmqmnbminL hmtfmp» [3, tg 895]: ^mdmtfmbml bnL]bцфuф qpnLpjnLb t nLqmpl-lnLtf bmU Ршрф U ^nLpphuшшbф phtfф mnmgbnpq Uшшphnu hцфulnцnuфb' hmb^bmpmphinl «Чppшbtu hцфulnцnuфb lшl_шbpфg шqшшhlnL tfшuфb tfфg-hnpinLpфLh jmpnLgmbhi hmtfmqmmmuJmb lmp¿nLphmb mnghL» [3, tg 895]:

1932p. hnLhlшpф 1-ФЬ Upgm^ phtfф mnmgbnpqp lhpgm^hu шqшшlnLtf t lшl_шbpфд: UqшшlhlnLg hhшn bpm mnmgbmhhpp mbh^pb t lфbnLtf bmJ 2Pghi phtfnLtf U uhфшlшb m¿phpnl шhubhL mnlm lmgnLpjnLbp, npфg hhшn tfhlbnLtf t Umjp Upnn' иф фnpp lmqqnLplhinL шшbgшlфg pшbшшplnLp]nLbфg hhшn: Zhbg Umjp UpnnnLtf ti ш^фф 12-ФЬ bhplmjmgbnLtf t qhlnLjg, npфg шlbhш]ш t ]шп-bnLtf фpшlшhnLpJnLhh фp nqg mhmlnpnLpjmtfp. «Uфb¿hL 1930 pLф фhшpnLшp шtfфup phtfnLtfu qnJnLpфLh nLbtфb hlhqhgфbhp, phtfmlmb JnphnLpq, pmhmbmjnL-pфLb, bhplmjnLtfu phtfфu pninp hlhqhgфbhpp lhp hb mbnLmb mpngmlmb, hm-umpmlmlmb mji_hLmji hшuшшшnLpфLbbhpф: 'LhplmjnLtfu phtfфu pninp pmhmbm-bhpp mnmbg pmgmnnLphmb hpmdmpnLhi hb, t', np фphhg ln¿nLtfфg, hL t', pmhm-hшJшqnp&nLpфLhфg nL qmpmqnitf hb фphbg шhшhunLphшtfp hL lmtf bmnmjnitf hb np^tu nLunLgф¿, ^шш1шЬ bmnmjnq lmtf lnLJnqbфl» [3, tg 896-897]:

Uji lhp^ mumè' Upgm^ phtfb mpqhb qphph qnjnLpjnLh ¿nLbhp, U mqpphgmbmlmb ф2JшhnLpJnLhhhpфh, phtfp lhpgbmlmbm^hu фш^^ hmtfmp, tfbmghi tp phtfmlmi шnшgbnpiфg tfhlpbitfф2ш À.hppшqшшlhlnL hmpgp inL&hi;

Чppшbhu h^uln^nu ZшlnpJшbф' Upgm^ phtfnLtf фpшlшbшgpшЬ mnmgbnpqmlmb qnpbnLbhnLpjmb lhpgфb pmj]_p hqml 1932p. hnLlфuфh phtfmlmb цшшqшtfшlnpbhpф pbшpnLp]nLbbhpф lmqtfmlhp^nLtfp' bn]htfphpф 10-ФЬ Umjp Upnn U. tgtf^mbbnLtf 1ш]шЬш1Фр lmpn^lnumlmb pbшpnLp]nLbbhpфb tfmu-hmlghinL hmtfmp: ZnLlфuф 22-ФЬ U 28-ФЬ Чppшbhu h^uln^nup O-hpmqnLjb hnqUnp Jnphpiфh qhlnLgnLtf t lmjmgmb pbшpnLp]nLbbhpф U qpmbg mpqjnLbpbh-pф tfшuфb [3, tg 897-902]:

frnphpqm^b ф2JшbnLpJnLbbhpb mbqmtf Jn¿pbinшnLtf hb Upgm^ phtfф' lmpn^lnumlmh pbшpnLp]nLbbhpф шnфpnl qnLtfmplh^p mqqm^b-hlhqhgm-lmb dnqn^b tfmubmlgnLpjmb hpmlhpp uшшbшlnLb. «mpmmumhtfmb nLqmpl-1шЬ hpmlhpbhpp шhq hmumb, фul mhm frUZU-ф bhpunLtf qшblnq hmjng phtfh-pфg n¿ pninpp ummgmb hpmlhpbhp: Uju^hu, Uшhфшbшlhpш' Upgm^ hmjng phtfф mnmgbnpi Чppшbhu hцфulnцnuфb nLqmpUmb hpmlhpp lnpml: Ц^щф-unl, ululhg mqpphgmbmlmb ф2JшbnLpJnLbbhpф áb2nLtfp Upgm^ hmjng hnqUn-pmlmbnLpjmb lpm: Uшpuшфhlф шlшpшф ulфqpp' hmj hnqUnpmlmbnLpjmb mp-шшpunLtfp, pninp hmj hlhqhgфbhpф фшlnLtfp UpgmJnLtf» [1, tg 91]: bpmlmbnLtf um uшpuшфhlф шlшpшф ulфqpp ¿tp, mji qphph lhpgp:

1933p. m^pJiJ 4-Jü ftinpbü U lmpnqJlnuJü qplmb 4ppmübu b^Juln^n-uJ hш]шшpшpnLp]nLÜJg huшшl t qmnünLü, np Upgm^J pbüJ фшlnLÜü mpqbü lmjmgmb фшuш t. «Uüunju 4-Jü ümuümLnp qnpbnl qümgbL tJ Ч-tnpq UppmqmüJ üoш. übp ^numlgnLpbmü üJgngJü J üJgJ mjLng ]ш]шübg, np Jüpp bpbLmüJ цЬш-pmqlmp>nLpbmü hbш pmümlgbL t Jü pbü qümLnLu ümuJü bL müjmgnqnLpbmü t hmüqJ^bL, ]ш]шübд ÜmbL, np InLp lmü>bLnL bp JüA mjq ümuJü ]Ш]шübLnL: 'Lnjü opp 4bhmpmü hpmLJpnLbgJ bL übplmjmümLnl 2bq, hbшbLbшLP ]Ш]шübgJp. «^nphpqmlgnLpJLÜ nLÜbgmüp ш^шЬц, Uputü b^Juln^nuJü PmqnL nLqmplb-gJüf, np pbq püшpbL шш] PmqnLJ pbüJ mnmgünpq4 üümLnl üJbLÜnjü dmümüml ümbL 4mpmpmqJ pbüJ mnmgünpq: ßnx 4mpmpmqJ pbüp qümLnL mnpJL Q-tnpq Uppmqmüp bpbLmüJ цbшpшqlшp>nLpbшü hbш pmümlgnLpJLÜ t lmpbL, bL Jü>^tu bpbLnLü t üpm qL^mLnp qblnLgnLüJg, 2bq pnjL >J шpLnLÜ 4mpmpmqJ pbüp qümLnL...» [3, tg 903]: Up^JlmjJü фшuшшpqpbpJд üblnLü ^mh^mülbL t frnpbü U UnLpmqpbljmüJ4 4ppmübu uppmqmüJ hbш qpnLjgJ mnmlbL ümüpm-ümuü цшшlbpp1, npJg lmpb^J t цшшlbpшgnLÜ lmqübL JpmqmpÁmpjnLÜübpJ nqg püpmgpJ ümuJü: Uübümjü hmlmümlmünLpjmüp, lmpnqJlnumlmü püшpnL-pjnLÜübpJg hbшn UqppbgmüJ J2^münLpjnLÜübpü nLqqmlJ mpqbLbL tJü 4ppm-übu uppmqmüJ lbpmqmpAü Upgm^: Umjp Upnn U. tgüJm&Jüp >npu-hJüq müJu 2mpnLÜml mübü lbp^ фnpÀbL tp mnmgünpqJü lbpmqmpAübL Jp pbü U mjq^J-unl ^mh^mübL pbüJ qnjnLpjnLÜp, umlmjü m^mpqjnLÜ. «Пblшbüpbp müuJg Ubp цшшnLtpnl, S. Ч-tnpq Uppb^Juln^nup pmümlgnLpJLÜübp t lmpnLü 4mnmlm-pnLpbmü hbш 2bp 4mpmpmqJ pbüp lbpmqmnümLnL hmümp: bhmplt hm-ünqnLmb цJшJ LJüJf, np pt Ubp bL pt Ч-bpmqnjü frnphpqJ müqmüübpJ gmülnL-pJlüü t, np pbübpp pшфnLp >p üümü, nLuшJ bL шühpшdb2шnLpJLÜ t bqbL übq hmümp, np InLp qümp 2bp pbüp: Ujq t qmm^mnp, np S. Ч-tnpq Uppmqmüp цшш-gmb übpdnLüübpJü Ubp münLÜJg ünp ^mhmügübp t mpbL, ^üqpbLnl ünp üJgünp-qnLpJLÜübp UqpptgmüJ bL ß^jJqJ 4mnmlmpnLpJLÜübpJü mübLnL: 4bpgJü mü-qmü ünjü Jul mnmgmpl t bqbL, np InLp dmümümlmLnpm^tu lbgnLÜJ lmjp nLÜbümp Q-müAmlp, üJü>bL np q-müAmumpJ lmüpJ ^üqJpp lp lmpqmLnpnLJ: Пdpш^шшpшp lbpgJü müqmü ^pmlmüm^tu jm^übL bü, np UqpptgmüJ 4mnmlmpnLpJLÜp mülmpbiJ t hmümpnLü 4ppmübu b^Juln^nuJ 4mpmpmq lbpmqmpAp: Зш]шünLÜ bü, np lmpmb pmümlgnLpbmüg hbшbLшüpnl mjq hmpgp Ubq hmümp фш1^ш& t bL InLp mqmm tf 4mpmpmqJ pbüJg: .. .Ujn gmLmLJ t, np

1 ФшuшшpпLцpp plmqplmb >t U >m.üJ Ü2lm& hmughmmtp nL umnpmqpm.pjm.ü, umlmjü pnlmüqm-lnLpjnLÜJg üJmüqmümjü ^mpq t qmnüm.ü, np mjü 4ppmütu uppmqmüJ h^mmmlmfr hmü^J^ürnü mnmlh^ ümüpmümuü ^mmltpü t, npp, mütümjü hmlmümlmünLpjmüp, ftinptü U lmpnqJlnup ühplmjmgptL t ^tpmqnLjü hnqUnp ^nphpqJü:

¿hh pnji шш!^ 2hq lhpmqmnbmi 2hp phtfp: bpt Uhbp фш1^ш& hbp hmtfmpnLtf mjq. hmpgp nLphtfb u^mnnLmb hbp hmtfmpnLtf pninp tfфgngbhpp hL шhoqnLш»1:

Чppшbhu uppшqшbф' шцpфlф 4-ф lhpnh2jm]_ hш]шшpшpnLp]nLbфg mjb шцшlnpnLp]nLbb t, np Ьш npUt lhp^ ¿ф lmpnqmbnLtf hш2шlhL lшшшplшЬф hhш U lmp&hu ¿ф gmblmbnLtf hшlшшшL, np mjb фpшlшbnLp]nLb t. «bb¿^tu 2hq JШJшhhgф, hu ¿htf hpmdmpnLhi 4mpmpm^ phtfф mnmgbnpqmlmb цш2шobфд, nL mji phtf^ mnmgbnpqb ti tfbnLtf htf: ЗшJшhhдф bmhL, np n¿ tfф цшш^шп ¿lmj, фtf ' phtfu ¿qbminL, umlmjb hu ¿qфшhtf фb¿цфuф pшbшlgnLpфLb t lmpnLhj,, npф hhшhLшbpnl mpqhiLnLtf t ФЬА. фtf phtfu qbm]_p» [3, tg 903]:

Umlmjb lшшшplшЬb фpnp шb2pghlф фpnqnLp]nLb tp. Umjp Upnn U. tg-tf^m^bp, npb шuшфáшbшpшp ФЬрЬ tp lmbqbnLtf фшltfшb ipgmqnLjb uqmnbm-1ФрФ hшbiфtfшb, mbqnp tp npUt pmb mbhi Uipphgшbф umbA.mpA.ml Ф2^шЬ^-p]nLbbhpф lшtfш]шlшbnLp]nLbbhpф qhtf: Uцpфlф 7-ФЬ O-hpmqnLjb hnqUnp JnphnLpqp Чppшhhu hцфulnцnuфb lhpgbmlmbm^hu hш]шbnLtf t. «Ohp. hnq. JnphnLpqp фLp mtfunju 5-ф p. ЬР bфuшф tftg iuhg Zш]pшцhшшlшb lфшqop hL Jnphpiфu mbqmtf Ohpm2. ш. Otnpq шpphцфulnцnuф mtfunju 3-ф qpmLnp qhlnL-gшqфpp, npфg ф tfфgф mpng hphLnLtf t, np ZшJpшщhшшlшb lфшqopp Ъnpфb UppnLphmb lmpqmqpnLphmtfp mbghmi pnLф ihlшhtfphpфg ulumb pmbmlgnL-pфLbbhp t lmphi mtfhbmhbmpmLnp tfфgng qnpb qbhinl 2hp' 4mpmpm^ phtf lh-pmqmnbminL hmtfmp: Lnjb qhlnLgnLtfфg hphLnLtf t, np Uippt]gшbф lmnmlmpnL-pфLbp pbqhmbpm^tu pbinLbhlф ¿ф hmtfmpnLtf 2hp mnmgbnpqmlmb цш2шоЬш-lшpnLpфLhp UqpptjgmbnLtf: ЧhpnqphшLp hmqnpqhinl 2hq, O-hpmqnjb ZnqhLnp JnphnLpqp 2hp Upgm^ phtf qbminL lhpmphpnLphmtfp pшbшlgnLpфLbbhpp lhpgmgmb t hmtfmpnLtf» [3, tg 904]:

Upmbnl фpnp mtfhb ф^ шlшpшlnLtf t. Upgm^ phtfф фшlnLtfp lmbJhinL pninp tfфgnghhph u^mnlmb tфb: bibhinl lhpnh2jm]_ lhpgфb qpnLpjmb mtfum-plфд' ^mjtfmbmlmbnphb 1933p. шцpфlф 7-p lmpnq hbp hmtfmph]_ Upgm^ ph-tfф фш^шЬ op, phцhш, фb¿цhu mpqhb h2hgфhp, фшuшшgфnphb ]ш lmq

lmjmgmb фpnqnLp]nLb tp: 0ш1ш1Ф áшlшшшqфp nLbhgml bmU Чppшbhu h^u-ln^nu ZшlnpJшhф hhшшqш lmpqm^^m^ hmpgp: Lpmb npUt phtfnLtf цш2шп-ЬФ b2mbmlhinL Umjp Upnnф gmbphpp ^pmlmbm^hu tfhpdlhдфb Jnphpqm^h ф2JшbnLp]nLbbhpф lnqtf^g, U mjqqhu t]_ tf^b¿U фp 1|шЬрФ lhpgp' 1943p., Чppш-bhu uppmqmbp qnLpl tfbmg hnqUnp mu^mphqnLtf npUt tmlmb ihpшlшшшpnL-pjnLb nLbhbmjnL hbшpшlnpnLp]nLbфg [5, tg 418-419]:

Qqnuwnu, 2016p.

1 ZUU, ф. 409, д. 1, q. 2689, p. 6:

<21-pq IUP», pfil 5 (69), 2016р.

Q-mppl] umpljmilmq Uupjmh

UqpjnLphhp U qpmlmhnipjnih

1. U.Uinhipwhjixihg, Zm] mnmpt^mlmh hlhqhg^h urnmj^hjmh pnhm^hmntpjmh opnp, bpUmh, 1994:

2. H.Pmpxijuih, Upgm^ ^mrnünLpjnLhp hhmqmp^g ü^h^U ühp ophpp, bpUmh, 2011:

3. 4mLhpmqphp Zm] blhqhgm. ^mmünLphmh, Ч-ppp Ф, Zm] Unmphimlmh blhqhgm. Upgm^ phüp (1813-1933рр.), Imqühg U mnm2mpmhp qptg Umhqpo PthpnLqhmhp, bphLmh, 2001:

4. Z. lippmhmiijmh, Upgm^mhmjnLpjmh hmumpmlmlmh-pmqmpmlmh Ijmhpp U Upgm-

phüp (1901-1933), U. 2009:

5. t:.nmhjitibmh, Imhàmump^ ^mmünLppLh, bphLmh, 2005:

6. Z. lippmhmiijmh, Umprnh^nq Upgm^p, qfcpp U, bphmh, 2003:

7. 4mlhpmqphp Zm] hlhqhgm. ^mmünLpjmh (1920-1938рр.), Imqühg" Umhqpn PhhpnLq-jmh, bphmh, 1994:

8. U.Pmimjmh, Zm] Uqlmh^g hlhqhg^h (ulqphmlnpnLü^g ü^h^U ühp ophpp), ишЬфшЬш-ltps, 2009:

9. U.Umhniljmh, Zm] mnmphimlmh hlhqhgm. pnhmqmmlmfc hnqhnpmlmhhhpp 19301938 (pus адЧ-р ¿murnmpqptp^), bphmh, 1997:

ureu№ ß-ъис ^пгатизьъ ипгръаиъь рлъи&ъспьиъъгь чьаичъэпьи 1920-19330-0-.

Quippl umplimtlmq Uupjmh

Uüфnфшq^p

Upgm^ ^nphpqmjhmgnLü^g U Uqpphgmh^h pnhmlglhnLg hhmn ululhg Zm] Unm-phjmlmü hlhqhgnL Upgm^ phü^ ^mmünLpjmh bmhpmqnLjh фnL|hp^g ühlp: bpl-pmümup hшjшршфh^nL U Ihpghmlmhm^hu pnhmjnLpmghhinL hmümp Uqpphgmh^ mhumlhm^g ^mlmu Imphnp ¿t^h hmh ^p qmlpnqmlmh bpmqphp^h ^nmhhg^m^ Immüq hhplmjmghnq mhA.mhg nL hmummmnLpjnLhhhp^ ¿hqnpmgnLüh nL n^h^mgnLÜp: Uju^^unl frUZU ^2WmhnLpjnLhhhp^ npqhqpmb hmlmlpnhmlmh nL hmlmhlhqhgm-lmh LmjUmbmlmL ^mjpmp^h qnLÜmplhg Uqpphgmh^ mqqm]hmün|mlmh pmqmpm-ImhnLpjnLhp" Iplhml^ bmhpmghhinl Upgm^ phü^ l^mlp, npp hmjmhlhL tp pnhnLpjnLhhhp^ l^qmlhmnLÜ: blhqhg^hhp^ nL hlhqhgmlmh qnLjp^ pnhmqpmlümhp, hmlmmmgjmLhhp^ mhmphlümhp, hnqhnpmlmhhhpp hlmmümüp pnhm^h2nLühhp^h hhmhhg phüp фшlnLÜp: Umjp Upnn UnLpp t^üpm&php, npp ühl mmuhmüjmlpg т^ф hhmpmlnp pnjnp üp^nghhpnl ^mh^mhmü tp Upgm^p phüp qnjnLpjnLhp, mphu mhlmpnq hqml qpümqpmlhL ^UZU Ihhmpnhmlmh p2WmhnLpjnLhhhpp müh-hmpnqnLpjmh U ^pmlmmmp m^mlgnLpjmh ^mjümhhhpnLü umhA.mqhp&lm& mqpph-gmhmlmh p2WmhnLpjnLhhhpp lшüш]шlшünLp]шüp: Upgm^ phü^ фшlüшü dmü-Ihm ^m^mUmlmUnphU Imphj^ t hmümph^ 1933p. m^p^fr 7-p:

АРЦАХСКАЯ ЕПАРХИЯ В ЦЕНТРЕ РЕПРЕССИЙ СОВЕТСКОГО АЗЕРБАЙДЖАНА В 1920-1933ГГ.

Дьякон Гарик Асрян

Резюме

С советизацией Арцаха и его принудительным включением в состав Азербайджана начался один из тяжелейших этапов в истории Арцахской епархии Армянской Апостольской церкви. С точки зрения Азербайджана, для истребления армянского населения области и окончательной аннексии не менее важными были нейтрализация и уничтожение лиц и предприятий, представляющих угрозу для их захватнических планов. Таким образом, к антирелигиозной и антицерковной масштабной борьбе властей СССР прибавилась националистическая политика Азербайджана. Состояние Арцахской епархии, оказавшейся в центре репрессий, вдвойне ухудшилось. За конфискацией церквей и церковного имущества, запугиванием верующих и насилием над духовенством последовало закрытие епархии. Первопрестольный Святой Эчмиадзин, больше десятилетия сохранявший существование Арцахской епархии всеми возможными методами, оказался не в состоянии противостоять произволу Азербайджана в условиях политики вседозволенности и полной поддержки центральных властей СССР. Условной датой закрытия Арцахской епархии можно считать 7-ое апреля 1933г.

ARTSAKH DIOCESE AS A TARGET FOR REPRESSIONS OF SOVIET AZERBAIJAN IN 1920-1933

Deacon Garik Asryan

Resume

The Sovietization of Artsakh and its forced annexation to Azerbaijan marked one of the most difficult stages in the history of Artsakh Diocese of Armenian Apostolic Church. In Azerbaijan's view, the neutralization and elimination of individuals and organizations potentially hindering its occupation plans, was of a no less importance. Thus, the Artsakh Diocese, which had become a target for repressions, suffered also the nationalistic policy of Azerbaijan, in addition to the extensive anti-religious and anti-clerical campaign led by USSR authorities. The confiscation of churches and church property, intimidation of the faithful, repressions of the clergy were followed by the shutdown of the Diocese. The Mother See of Holy Etchmiadzin, which had used every possible mean to preserve the existence of the Artsakh Diocese for more than a decade, was no longer able to confront the wayward acts of Azerbaijan's authorities unleashed and fully supported by USSR central authorities. April 7, 1933 can be considered as the date of the shutdown of the Artsakh Diocese.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.