CC BY
0ARPA O'ZBEKISTON UCHUN ISTIQBOLLI DON EKINI
1Djaxangirova Gulnoza Zinatullaevna, 2Bekmirzayev Shohruh Ikrom o'g'li
1Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat va parfyumeriya-kosmetika mahsullotlari
texnologiyasi kafedrasi professori, PhD 2Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat va parfyumeriya-kosmetika mahsullotlari
texnologiyasi kafedrasi tayanch doktaranti https://doi.org/10.5281/zenodo.13959248
Annotatsiya. Tadqiqot O'zbekiston oziq-ovqat sanoatida arpaning o'rni tahliliga bag'ishlangan. Statistik ma'lumotlar va ilmiy adabiyotlar tahlili asosida respublikamizda arpaning ozuqaviy qiymati, ishlab chiqarilishi va iste 'moli o'rganiladi. Tadqiqotning maqsadi arpaning muqobil ozuqa manbai sifatidagi potensialini baholash va undan oziq-ovqat sanoatida foydalanishni kengaytirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqot natijalaridan qishloq xo'jaligini rivojlantirish va O'zbekiston aholisining ovqatlanishini yaxshilash bo'yicha dasturlarni ishlab chiqishda foydalanish mumkin.
Аннотация. Исследование посвящено анализу роли ячменя в пищевой промышленности Узбекистана. На основе анализа статистических данных и научной литературы изучается пищевая ценность, производство и потребление ячменя в республике. Цель исследования - оценить потенциал ячменя как альтернативного источника питания и разработать рекомендации по расширению его использования в пищевой промышленности. Результаты исследования могут быть использованы при разработке программ по развитию сельского хозяйства и улучшению питания населения Узбекистана.
Abstract. This study analyzes the role of barley in the food industry of Uzbekistan. Through examination of statistical data and scientific literature, the research investigates the nutritional value, production, and consumption of barley in our republic. The aim of the study is to assess barley's potential as an alternative food source and to develop recommendations for expanding its utilization in the food industry. The findings of this research can be applied in developing programs to advance agriculture and improve the nutritional status of the population of Uzbekistan.
Kirish
Dunyo miqyosida oziq-ovqat xavfsizligi masalasi bugungi kunda eng dolzarb muammolardan biri bo'lib qolmoqda. Xalqaro tashkilotlarning bashoratlariga ko'ra, kelgusi yillarda aholi sonining ortishi oziq-ovqat mahsulotlariga bo'lgan talabni oshiradi va yangi oziq-ovqat manbalarini topishni talab qiladi. Shu nuqtai nazardan, arpa (Hordeum vulgare) bug'doy va makkajo'xori kabi keng tarqalgan don mahsulotlariga nisbatan ko'plab afzalliklarga ega bo'lgan donli ekin hisoblanadi. U oziq-ovqat, ichimliklar, dorivor va hayvonlar uchun yem-xashak sifatida ishlatilishi bilan ajralib turadi. Arpaning yuqori ozuqaviy qiymati va sog'liq uchun foydali xususiyatlari uni inson ovqatlanishi uchun qimmatli mahsulotga aylantiradi. Ushbu maqolada arpaning dunyo va O'zbekiston miqyosida oziq-ovqat sifatidagi ahamiyati tahlil qilinadi.
Tadqiqotning dolzarbligi: Arpa dunyo bo'ylab 70 million gektar maydonda yetishtiriladi va bug'doy, makkajo'xori va guruchdan keyin to'rtinchi eng ko'p yetishtiriladigan don ekini hisoblanadi [1]. Arpaning oziq-ovqat, ichimlik va hayvonlar uchun yem sifatida ishlatilishi uni qishloq xo'jaligining muhim komponentiga aylantiradi. Ayni vaqtda, O'zbekistonda arpa ko'p
asrlik tarixga ega ekin bo'lib, asosan chorvachilikda yem-xashak sifatida ishlatiladi. Biroq, so'nggi yillarda sog'lom ovqatlanish va oziq-ovqat xavfsizligiga bo'lgan e'tibor ortgani sababli, arpaning oziq-ovqat mahsuloti sifatidagi ahamiyati yanada ortib bormoqda.
Tadqiqotning maqsadi:Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi arpa donining dunyo miqyosida va O'zbekistondagi oziq-ovqat sifatidagi ahamiyatini, uning ozuqaviy tarkibini va inson salomatligiga qo'shadigan hissasini o'rganishdir. Tadqiqot shuningdek, O'zbekistonda arpaning oziq-ovqat sifatida ishlatilishining istiqbollari va amaliy ahamiyatini aniqlashga qaratilgan.
Tadqiqot uslublari: Ushbu ilmiy maqolada statistik va analitik tadqiqot uslublari qo'llanildi. Arpa donining dunyo va O'zbekistondagi yetishtirilishi, foydalanilishi, oziq-ovqat sifatidagi ahamiyati haqidagi ma'lumotlar tahlil qilindi. Bundan tashqari, arpaning ozuqaviy tarkibi va uning inson salomatligiga ta'siri haqida xalqaro va milliy darajadagi ilmiy tadqiqotlar ko'rib chiqildi.
^ Qrabeltitoft RMpufiJiVsu 0 Ceraqilpflfl'iSíert P.Mpub'r¡uii 9 AnAjen wlóyj'j Quiere vdcyia § jjuiv.'s/m ® Ojí"^«!»^« wley» 0 Ukv&y v.'ayj; Nimangsn vtoyib O Sámiíqi«! wl&y» # SiAandifys viley»
9 SifíJfyc víoysa 0 "m^-ií-: ví-íyit 0 Fs*g "s-j viloyati 9 Xerum v.'syai 9 T»hlí*f>l i-iva
1-rasm. O'zbekistonda barcha toifaladagi xo'jaliklarda yetishtirilgan arpa to'g'risida ma'lumot O'zbekistonning turli hududlarida 2014-yildan 2023-yilgacha bo'lgan davr mobaynida arpa yetishtirish bo'yicha ma'lumotlar 1- rasmda keltirilgan bo'lib O'zbekistonda arpa yetishtirish yillar va hududlar bo'yicha sezilarli tebranishlarni ko'rsatmoqda. O'sish davrlari ham, pasayish davrlari ham kuzatilmoqda. Ishlab chiqarish bo'yicha yetakchilar: Tahlil qilingan butun davr davomida Jizzax va Qashqadaryo viloyatlari arpa yetishtirish bo'yicha yetakchilik qilmoqda. Ularning umumiy ishlab chiqarishdagi ulushi an'anaviy ravishda yuqori bo'lib kelmoqda. Hududiy farqlar: Arpa yetishtirish hajmida hududlar o'rtasida sezilarli farqlar mavjud. Bu har bir hududning turli iqlim sharoitlari, tuproq turlari hamda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining ixtisoslashuvi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Tendensiyalar: So'nggi yillarda bir qator hududlarda arpa yetishtirishning biroz pasayishi kuzatilmoqda. Bu boshqa ekinlar uchun ekin maydonlari tarkibining o'zgarishi yoki boshqa omillar bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Dunyoda arpa -•- Jahoii arpa ckiladiyaji ishlah
^ chiquri&hi
2-rasm. 2014/2022-yillarda Dunyoda arpa yetishtirish va hosildorlik ko'rsatkichlari Arpaning dunyo miqyosida oziq-ovqat sifatidagi ahamiyati: Arpa dunyo bo'ylab oziq-ovqat mahsuloti sifatida katta ahamiyatga ega. Uning asosiy qo'llanilish sohasi chorvachilikda yem-xashak sifatida ishlatilishidir, biroq oziq-ovqat sifatida foydalanish ham tobora ortib bormoqda. Misol uchun, arpa donidan tayyorlangan mahsulotlar, xususan, non, yorma va pivo ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi. Arpaning to'yimli tarkibi inson salomatligiga foyda keltiradi, xususan, uning tarkibidagi P-glukan qondagi xolesterin darajasini kamaytirishi va ichaklarning sog'lom faoliyatini ta'minlashi mumkin [2]. Arpa shuningdek, antioksidant va yallig'lanishga qarshi xususiyatlarga ega bo'lib, yurak-qon tomir kasalliklari xavfini kamaytirishga yordam beradi [3].
Arpaning O'zbekistondagi oziq-ovqat sifatidagi o'rni: O'zbekistonda arpa donining asosiy qo'llanishi chorvachilikda yem-xashak sifatida bo'lsa-da, so'nggi yillarda arpaning oziq-ovqat sifatida ishlatilishi bo'yicha qiziqish ortib bormoqda. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash va qishloq xo'jaligini rivojlantirish bo'yicha qabul qilgan qarorlari bu borada yangi imkoniyatlarni ochmoqda. O'zbekistonda arpa mahsulotlarini ishlab chiqarishni kengaytirish orqali sog'lom ovqatlanishni rag'batlantirish mumkin. Shu bilan birga, arpa mahsulotlaridan tayyorlangan non va yormalar diabet va yurak-qon tomir kasalliklarining oldini olishga yordam beradi.
Arpaning ozuqaviy tarkibi va sog'liq uchun foydalari:Arpa tarkibida ko'p miqdorda to'yimli moddalar mavjud. Uning tarkibidagi P-glukan tolasi ichaklar uchun foydali bo'lib, qondagi xolesterinni kamaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, arpa tarkibida antioksidant moddalar, jumladan, tokoferol va fenolik birikmalar mavjud bo'lib, ular yallig'lanishga qarshi ta'sir ko'rsatadi va yurak-qon tomir kasalliklarining oldini olishga yordam beradi. Shuningdek, arpa mahsulotlarida glyukoza darajasini normallashtirish xususiyati mavjud, bu esa diabet kasalligi xavfini kamaytiradi.[4]
Xulosa: Ushbu tadqiqot arpa donining dunyo miqyosida va O'zbekistondagi oziq-ovqat sifatidagi ahamiyatini o'rganishga qaratilgan. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, arpa inson salomatligi uchun qimmatli oziq-ovqat mahsuloti bo'lib, xolesterin darajasini kamaytirish, yurak-qon tomir kasalliklarini oldini olish va diabet xavfini kamaytirishga yordam beradi. O'zbekistonda arpaning oziq-ovqat sifatida foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish orqali sog'lom ovqatlanish va oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash imkoniyatlari mavjud. Shu bilan
birga, arpa mahsulotlarini ishlab chiqarishni rivojlantirish mamlakat iqtisodiyotiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. FAO. (2024). "World Barley Production and Consumption." Food and Agriculture Organization of the United Nations, Annual Report.
2. Kumar, S., & Gupta, A. (2014). "Barley as a Functional Food." Journal of Cereal Science, 34(1), pp. 45-50.
3. Waugh, R., et al. (2017). "Malting Barley Cultivation: A Review." Journal of Agricultural and Food Chemistry, 65(3), pp. 119-128.
4. WHO. (2021). "Health Benefits of Barley."
