Aromati̇k ami̇nləri̇n oksi̇xlorlaşma və oksi̇bromlaşma reaksi̇yalarinin XÜSUSİYYƏTLƏRİ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

UOT 547.047+547.582.4.07

AROMATIK AMiNLÖRlN OKSlXLORLA§MA УЭ OKSlBROMLA§MA

Aromatik halqada o-, m-, p-vaziyyatlarda elektrodonor va elektroakseptor avazlayicilari olan anilinlarin oksihalogenlagma reaksiyalari aragdirilmig, garaitdan asili olaraq oksixlorlagma va oksibromlagma reaksiyalarinin xüsusiyyatlari müayyan olunmug, alinan mahsullarin tarkibi va qurulugu öyranilmigdir.

Agar sözhr: oksihalogenbgma, o-, m-, p-dvdzli anilinbr, fdza gatinliyi, "orto-effekt", bromlu toluidinhr vd anizidinbr.

Tarkibinda müxtalif funksional qruplar saxlayan aromatik mono- va diaminlarin, o cümla-dan fenilendiaminlarin halogenlagmasi va oksihalogenlagmasina hasr olunmug adabiyyat arag-dirmalari göstarir ki, indiya qadar bu sahada aparilmig tadqiqatlar 9oxsayli suallara cavab vermak ü9ün kifayat deyildir [1-3]. Bu mahsullarin asasinda antipirenlar [4], bioloji faal maddalar [5], acza9iliq preparatlari [6] va s. genig tatbiq olunan mahsullar istehsal olundugunu va elaca da halogenli birlagmalarin yanmayan polimerlar sintezi ü9ün potensial monomerlar oldugunu nazara alsaq, onda aparilan tatqiqatlarin böyük nazari va praktiki ahamiyyat dagidigi aydinlagir.

Aromatik aminlarin azotun sarbast elektron cütlarinin aromatik halqanin 6 elektronlu n-sistemina qogulmasi va fenil qrupundaki avazlayicilarin tabiati va vaziyyatindan asili olaraq aromatik aminin asasliginin maqsadauygun gakilda dayigdirilmasinin mümkünlüyü [7], halogenli aromatik aminlarin sintezi ü9ün alverigli texnologiya yaradilmasina imkan verir. Tacrüba göstarir ki, burada Ü9 asas amil - aromatik aminin tarkibi va qurulugu, halledici mühitin xarakteri va ha-logenlagdirici agentin tabiati 9ox mühümdür.

Oksihalogenlagmada ilkin marhalani oksidlagdirici ila hidrogen-halogenid turgusu arasinda gedan reaksiyadan molekulyar halogenin amala galmasi va onun su ila qargiliqli tasirda hipoha-logenit turgularina 9evrilmasi tagkil edir.

Naticada aromatik aminin daxil oldugu reaksiya hipohalogenit turgularinin elektrofillik qa-biliyyatina uygun olur. Xlorla brom atomlari arasindaki elektromanfilik farqi uygun hipohalogenit turgularinin elektrofilliyindaki müxtalifliyin baglica sababidir ki, bu da onlarin daxil oldugu reak-siyalarin mexanizmini va hansi istiqamatda getmasini müayyanlagdiran asas amil rolunu oynayir. Bela ki, hipohalogenit turgulari bir tarafdan elektrofil agent kimi benzol nüvasinda avazolunma reaksiyalarini, digar tarafdan oksidlagdirici kimi amin qrupunda gedan reaksiyalari faallagdira bilar.

Hipoxlorit turgusunda HO-Cl rabitasi nisbatan az polyar olmasi sababindan asasan homo-litik qirilmaya maruz qaldigi ü9ün onun igtirakinda radikal mexanizmli reaksiyalarin getmasi im-kanlari artiq olur:

Bu zaman alinan radikallarin tasiri altinda aromatik aminda amala galan araliq xinoid quruluglarin dayaniqli olmasi oksidlagma reaksiyalarinin bag vermasini daha da asanlagdirir. Odur ki, aromatik aminlarin oksixlorlagmasi zamani amin qrupunda gedan oksidlagma va oksidlagdirici polikondenslagma reaksiyalari üstünlük tagkil edir.

HOBr isa daha 9ox ionlagmig xarakterli oldugu ü9ün asasan elektrofil avazolunma reaksiyalarinin bag vermasina garait yaradir:

REAKSIYALARININ XUSUSlYYaTLÖRl M.S.Salahov, B.T.Bagmanov, F.9.Mustafayeva

Azdrbaycan Milli EA Polimer Materiallari institutu salahov_mustafa@mail.ru Redaksiyaya daxil olmugdur 01.03.2012

HO : I Br

HO + Br+

Mahz bu sababdan, aromatik aminlarin oksibromla§masi oksixlorla§madan farqli olaraq malum mexanizm yüksak 9iximla müvafiq bromlu mahsullarin amala galmasi ila naticalanir.

9vazlayici qruplarinin o-, m-, ^-vaziyyatda olmasi ham reaksiyanin gedi§i istiqamatina ta-sir edir, ham da bu zaman alinan bromlu toramalarin tarkibi va qurulu§u müxtalif olur; bir taraf-dan funksional qruplarin müxtalif vaziyyatlarda benzol halqasindaki farqli hidrogen atomlarini faalla§dirmasi, digar tarafdan isa müxtalif funksional qruplarin (mas., OCH3) va hacmli brom atomlarinin yaratdigi faza gatinliyi alinan mahsullarin xarakterini müayyan edir.

o-3vazlayicilari elektrodonor xarakterli olan anilinlarin oksibromla§masi gótürülmü§ bro-mid tur§usu ila hidrogen-peroksidin mol nisbatindan asili olmayaraq 3,4,6-tribromlu toramalarin amala galmasi ila naticalanir:

NH,

NH,

R

+ 3HBr + 3H2O2

+ 6H2O ,

I—III

burada R= -CH3 (I, VI), -NH2 (II, VII), -Cl (III, VIII) .

Bu zaman 5 vaziyyatina 4,6 vaziyyatlarindaki brom atomlarinin yaratdigi faza 9atinliyi sababindan brom atomu daxil ola bilmir.

m- va p-3vazli anilinlardan farqli olaraq o-avazli aminlarda "orto-effektin" [8] yaratdigi dayaniqliliq oksibromla§ma reaksiyalarinda farqli tacrüba naticalarinin alinmasinda ozünü gosta-rir. Fikrimizca burada "orto-effekt" daha 9ox amin qrupu ila müvafiq funksional qruplar (OH, NH2, COOH va s.) arasinda yaranan hidrogen rabitasi ila baglidir.

Apardigimiz tacrübalar gostarir ki, agar m- va p-avazli aromatik aminlarin oksibromla§-masi zamani aminin üzarina bromid tur§usu toküb, sonra ehtiyatla perhidrol alava edilmakla oksibromla§ma hayata ke9irilirsa, o-avazli anilinlarda reaksiyani bu ardicilliqla apardiqda alava olunan HBr darhal rang dayi§masi ila mü§ayat olunan dayi§ikliklarin yaranmasina sabab olur. Sistema perhidrol alava etdikda isa bu dayi§ikliklar NH2 qrupunda gedan oksidla§ma-reduksiya reaksiyalari hesabina daha da süratlanir va naticada bromla§ma va oksidla§ma mahsullari qari§igi alinar. Lakin o-avazli anilinlar üzarina perhidrol alava olunub, sonra sistema tadrican bromid tur§usu verildikda samarali oksibromla§ma ba§ verir, yüksak 9ixim va tamizlikda 3,4,6-tribromlu toramalar alinir. Bu naticanin ancaq o-avazli anilinlarda mü§ühida olunmasi gostarir ki, perok-sidin ilkin olaraq alava olunmasi "orto-effekti" aradan qaldirir va yalniz bundan sonra aktivla§-mi§ benzol halqasinda avazolunma reaksiyalarinin getmasi mümkün olur.

Elektroakseptor avazlayicilar isa reaksiya gedi§inda asasli dayi§iklik yaratmir. Sadaca bu halda tribromlu deyil, dibromlu torama alinir (IX, X):

NH,

NH,

R

+ 3H2O,

IV, V

Br IX, X

burada R= -COOH (IV, IX) , -NO (V, X).

R

+ 2HBr + 3H2O2

m-3vazli anilinlarin oksibromla§masindan 2,4,6-tribromlu mahsullar amala galir:

NH,

NH,

R

la-Va

O | + 6H2O ,

burada R= -CH3 (Ia, VIa), -NH2 (IIa, VIIa), -Cl (IIIa, VIIIa), -COOH (IVa, IXa), -NO2 (Va, Xa).

Bu zaman elektrodonor xarakterli funksional qruplarin eyni vaziyyatlari (2,4,6) aktivla§-dirmasi avazolunma reaksiyalarinin daha yum§aq §araitda getmasini va bromla§ma mahsulunun yüksak 9iximla alinmasini tamin edir. m-3vazli anilinlarda xinoid qurulu§un amala galmasi im-kaninin olmamasi da alava reaksiyalarin getmasinin qar§isini alir. Oksibromla§ma zamani 5 va-ziyyatina brom atomlarinin daxil ola bilmamasi asasan 4 va 6 vaziyyatlarindaki hacmli brom atomlarinin yaratdigi faza gatinliyi ila baglidir. Burada ham da 5 vaziyyatinin funksional qruplar hesabina aktivla§madan kanarda qalmasinin oynadigi rol qeyd olunmalidir.

Apardigimiz tadqiqatlar tasdiq edir ki, m-anizidinin oksibromla§ma mahsulu digar m-avaz olunmu§ anilinlarda oldugundan farqlidir. Bela ki, metoksi qrupun ózünamaxsus handasi quru-lu§u ona nazaran orto-vaziyyatlardan birina brom atomu daxil olmasinda faza gatinliyi yaradir va naticada 4,6-dibromlu tórama alinir [9]:

NH

NH

CH3 + 2HBr + 2H2O2

O

/

CH3 + 4H2O .

XI

Br XI a

p Vaziyyatda elektrodonor avazlayicilari olan anilinlarin oksibromla§masi gótürülan madda-larin mol nisbatindan asili olmayaraq 2,3,5,6-tetrabrom tóramalari amala galmasi ila naticanir:

NH

Br Br

+ 4HBr + 4H2O2

HN

R + 8H2O,

R Ib-IIIb

Br Br VIb-VIIIb

burada R= -CH3 (Ib, VIb), -NH2 (IIb, VIIb), -Cl (IIIb, VIIIb).

+ 3HBr + 3H2O2

Elektroakseptor avazlayicilar p vaziyyatda yerla§dikda ózlarina nazaran o vaziyyatlari pas-sivla§dirir va naticada dórd avazli deyil, iki avazli bromlu tórama alinir:

NH,

+ 2HBr + 2H2O2 -«-H2N

R

IVb, Vb

burada R= -COOH (IV b, IXb), -NO2 (Vb, Xb).

R + 4H2O,

N0TiC0L0R V0 ONLARIN MUZAKiROSi

Ilk dafa apardigimiz tacrubalar naticasinda muayyan olunmu§dur ki, agar amin qrupuna nazaran o va p vaziyyatlarda -OH, -OCH3 kimi elektrodonor avazlayicilar saxlayan anilinlarin oksibromla§masinda "anilin qarasi" alinmasi ila gedan alternativ reaksiyalar ustunluk ta§kil edir-sa, fenilendiamin va toluidinlarda oksibromla§ma reaksiyalari yuksak 9iximla bromlu anilinlarin alinmasina gatirib 9ixarir. Bu fakt anilinda oldugu kimi fenilendiamin va toluidinlarda da "qo§ul-ma effekti" hesabina amin qrupunun dayaniqliginin artmasi va reaksiya zamani alinan dordlu ammonium duzlarinin mahlulda hidroliz edarak dinamiki tarazliq yaratma qabiliyyati ila izah oluna bilar. Toluidin va fenilendiaminlarin amin qruplarinin benzol halqasini va bir-birini aktiv-la§dirmasi hesabina asasi xassa daha da guclanir va onlarin amala gatirdiyi duzlarin hidroliz qabiliyyati muvafiq monoaminlardakindan az olur ki, bu da diaminlarin dayaniqligini tamin et-mi§ olur. Aminofenollar va anizidinlarda isa daxili duz amalagatirma imkani onlari fenilendi-aminlardan farqlandirir. Bela duzlar zaif asas (-NH2) va zaif tur§udan (-OH) amala galdiyi u9un asan hidroliz etmakla oksidla§ma reaksiyalarinin ba§ vermasina §arait yaradir. Odur ki, bu tip birla§malarda oksihalogenla§ma reaksiyalari zamani "anilin qarasinin" halogenla§mi§ analoqu-nun alinmasi ustunluk ta§kil edir.

Halogenla§dirici agentin va halledici muhitin tabiatinin aromatik aminlarin oksihalogen-la§masinda oynadigi rol da 9ox ahamiyyatlidir. Halogenla§dirici kimi hidrogen halogenidlarda perhidrol qari§igi va ya molekulyar xlor va ya brom goturulmasi, halledici kimi su va ya aproton halledicilar se9ilmasi aromatik aminlarin halogenla§masinda farqli naticalarin meydana galmasina sabab olur.

Goturulan maddalarin miqdari nisbati va qatiliqlarinin, tacrubanin aparilma muddatinin reaksiya gedi§ina tasirini oyranmak u9un hidrogen peroksidin muxtalif qatliqli mahlullari ila tacrubalar aparilmi§dir. Malum olmu§dir ki, qatligin 20-22%-a qadar azalmasi mahsulun 9iximini 90%-a, 16-18%-a qadar azalmada isa 86%-a qadar azaldir. 3n yax§i 9ixim 28-30%-li H2O2 mahlulundan istifada etmakla alinir.

Bromid tur§usunun qatiliginin mahlulun 9iximina tasirinin oyranilmasi gostarir ki, 35-40%-li HBr mahlulu ila aparilan tacrubalarda maksimal (99%) 9ixim alda olunur. HBr-un qatiliginin 20-25%-a qadar a§agi salinmasi maqsadli mahsulun 9iximinin 90.9%-a qadar a§agi du§masina sabab olur.

Reaksiya muddati an azi 2 saat goturuldukda samarali natica alinir va mahsul itkisina yol verilmir. Muddatin uzadilmasi mahsulun 9iximi va tamizliyina az da olsa musbat tasir gostarir. Daha az muddat se9ildikda isa alava reaksiyalar hesabina mahsulun 9iximi a§agi du§ur, qari§igin amala galmasi imkani artirir.

EKSPERMENTAL fflSS0

Sintez olunmu§ maddalar barkdir. Onlarin tarkibi va qurulu§u aparilan analizlar va fiziki-kimyavi gostaricilari asasinda tayin olunmu§dur.

Sintez о1ипти§ maddэllэrin tэmizliyinэ NTX usulu Пэ "su1ifo1" ^эг^э nэzarэt o1unmu§dur; Ьи zaman hэ11edici kimi benzo1:x1oroform:sirkэ Шг§ши qaп§lgl 5:4:1 hэcm nisbэtindэ g6tom1ur. Lэkэ1эrin a§kar1anmasl ciyэ 1ampasl Пэ ив §ua1andlrma уо1и i1э hэyata ke9iri1mi§dir. Yeni sintez o1unmu§ maddэ1эrin эrimэ temperatur1aп tэyin o1unmu§, e1ement ana1izi apan1ml§, mo1eku1 formu1u tapl1ml§dlr.

iQ spektr1эr "UR-20M cihazmda yaze1in yaglndakl suspenziya §эЫ^э 400-3800 бш-1 sahэsindэ [10], ив spektr1эr "Бресогё М-40" spektrofotometrindэ 180-400 nm sahэsindэ, etano1 mэh1u1unda (qatl1lq - 10-4 mo1/1, kuyetin еп1 - 1 sm) 9эki1mi§dir [11].

Xamma1 o1araq g6turu1эn о-, т-, p-эyэz1i aromatik amin1эr texniki mэhsu1dur. Yeni sintez o1unmu§ maddэ1эrin fiziki-kimyэyi g6stэrici1эri cэdvэ1dэ yeri1mi§dir.

эк tri- уэ tetrabromt6rэmэ1i эyэ/o1unmus ап1ип1эг1п e1ement апаи/1 уэ ьэ/1 fiziki-kimyэyi xarakteristikasl

о е г/> со Тч т К дкт, % Тэг, 0С МИЭУУЭП o1unub, % Formu1 HesaЫaшb, %

С Н N Вг С1 С Н N Вг С1

VI о-СН3 94 48 0.55 24.19 1.53 3.88 69.41 С7Н6В^ 24.45 1.76 4.07 69.72

VII о-ЫН2 99.2 178 0.78 21.05 1.39 8.03 70.01 С6Н^2ВГ3 20.90 1.46 8.12 69.52

VIII о-С1 91 92 0.54 19.48 0.80 3.65 65.44 9.37 С6Н3Вг3СШ 19.78 0.83 3.85 65.81 9.73

IX о-СООН 98 235 0.73 28.37 1.57 4.14 54.16 С7Н5Вг2Ш2 28.51 1.71 4.75 54.19

X о-КО2 96 126 0.68 24.19 1.27 9.40 53.79 С6Н4^О2Вг2 24.35 1.36 9.47 54.00

VI а т-СН3 89 97 0.56 24.26 1.46 4.00 70.93 С7Н6В^ 24.45 1.76 4.07 69.72

VII а т-ЫН2 99.5 160 0.80 20.01 1.40 8.1 69.46 С6Н5^ВГ3 20.90 1.46 8.12 69.52

VIII а т-С1 91 123 0.51 19.62 0.91 3.76 65.62 10.01 С6Н3Вг3СШ 19.78 0.83 3.85 65.81 9.73

IX а т-СООН 97 170 0.71 29.31 1.14 3.67 64.47 С7Н4Вг3Ш2 22.49 1.08 3.75 64.12

X а т-ЫО2 90 102 0.69 19.03 0.78 7.33 63.90 С6Н3В^2О2 19.23 0.81 7.47 63.96

XI а т-ОСНз 90 136 0.52 29.63 2.51 4.57 56.83 С7Н7Вг2ЫО 29.89 2.51 4.99 56.88

VI Ь Р-СН3 92 66 0.55 19.72 0.89 3.12 75.01 С7Н5В^ 19.89 1.19 3.31 75.61

VII Ь р-ЫН2 98 149 0.72 16.72 1.01 5.98 76.04 C6H4N2BГ4 17.00 0.94 6.60 75.46

VIII Ь р-С1 93 73 0.54 15.99 0.39 3.10 72.11 7.98 C6H2Bг4C1N 16.26 0.45 3.16 72.12 8.01

IX Ь р-СООН 93 290 0.76 28.19 1.71 4.26 54.21 С7Н5НО2Вг2 28.51 1.71 4.75 54.19

X Ь р-ЫО2 87 197 0.70 24.27 1.41 9.38 53.76 С6Н4^ОВг2 24.32 1.36 9.47 54.00

o-Эvэzli апШп1эгш (1-У) oksidlэ§dirici ЬготЬа^и^ь Su hamamlnda yer1э§diri1mi§ ко1Ьауа 0.02 шо1 o-эvэz1i ani1in (1-У) t6ku1ur, ^эппэ 0.06 то1 30%-li perhidrol э1ayэ edi1эrэk qaп§dlп1lr. Qaп§lga 2 saat muddэtindэ damcl-damcl 0.06 mo1 Ьromid Ш^ши э1ayэ edi1ir (40%-1i mэh1u1 §эЫ^э). Ви zaman temperaturun 0-100С interya1lnda sax1aш1maslna nэzarэt o1unur. Bromid tur§usu yeri1iЬ qurtardlqdan sonra qan§lq daha 1 saat qan§dmhr. Maddэ1эrin mo1 nisЬэti o-эyэz1i ani1in:H2O2:HBr - 1:3:3 kimi g6turu1mu§dur. Reaksiya ba§a 9atdlqdan sonra krista1 шaddэ suzu1эrэk ayп1lr, yuyu1uЬ qurudu1ur уэ fiziki-kimyэvi g6stэrici1эri tэyin o1unur (У1-УШ) (cэdvэ1).

m-ЭvэzH аапПЫэпп о1шс11э$сИпс1 ЬготЬа^и^ь Би haшamlnda yer1э§diri1mi§ ko1Ьaya 0.02 то1 m-эyэz1i ani1in (1а-Уа) t6ku1ur, ^эппэ 0.06 то1 40-1i Ьromid tur§usu mэh1u1u э1ayэ o1unur. Qaп§lgln temperaturu 0-100С interva1lnda Бах1аптад1а 2 saat muddэtindэ sistemэ dam-cl1ar1a 0.06 то1 30%-1i Н2О2 mэh1u1u э^уэ edi1ir. G6turu1эn maddэ1эrin mo1 nisbэti m-эyэz1i ani1in:HBr:H2O2 - 1:3:3 kimidir. Qan§lq daha 1 saat qan§dlп1dlqdan sonra эmэ1э gэ1mi§ krista1 maddэ suzu1эrэk ayп1lr, disti11э suyu Пэ dэfэ1эr1э yuyu1ur, qurudu1ub ana1iz о1ипш (У1а-Ха) (cэdyэ1).

^-Эvэz1i апШп1эгш о1шс11э$с11пс1 Ьгоп11аа$п^1. Ко1Ьауа 0.02 то1 p-эyэz1i (1Й-УЙ) t6ku1эrэk su hamamlnda yer1э§diri1ir, sonra ^эппэ 0.08 то1 40%-Н Ьromid tur§usu mэh1u1u э1ayэ o1unur. Mexaniki qaп§dlпcl i1э qaп§dlrmaq1a sistemэ 2 saat muddэtindэ damcl1ar1a 0.08 то1 30%-1i hidrogen-peroksid mэh1u1u veri1ir уэ Ьu zaman temperaturun 0-100С interya1lnda sax1anmaslna diqqэt edi1ir. Perhidro1 э1ayэ edi1iЬ qurtardlqdan sonra qan§dlrma daha 1 saat

davam etdirilir, sonra kristal madda süzülarak ayrilir, distilla suyu ila dafalarla yuyulur, qurudulur va fiziki-kimyavi göstaricilari tayin olunur. Reaksiya ^ün götürülmü§ maddalarin mol nisbatlari p-avazli anilin:HBr:H2O2 - 1:4:4 kimidir (Vlé-VIIIé) (cadval).

Belalikla, o-, m-, p-avazli anilinlarin oksixlorlaçmasi va oksibromlaçmasi reaksiyalarinin tadqiqi asasinda qeyd etmak olar ki, oksixlorlaçma reaksiyalari xlorlu aromatik aminlarin alin-masi üçün alveriçsizdir, çünki bu zaman xlorlaçma reaksiyasina nazaran oksidlçma reaksiyalari üstünlük ta§kil edir va müxtalif mahsullarin qariçigi amala galir, oksibromlaçmaya galdikda isa demak olar ki, o-, m-, p-avazli anilinlarin oksibromlaçmasi reaksiyalari samarali mahsullarin yüksak çiximla alinmasina imkan verir. Bu zaman o vaziyyatda elektrodonor avazli anilinlardan 3,4,6-tribrom, müvafiq elektroakseptor avazli anilinlardan 4,6-dibrom töramalari, m-avazli ani-linlardan 2,4,6-tribromtöramalari, p-avazli anilinlardan isa elektrodonor avazlayicilarda 2,3,5,6-tetrabrom, elektroakseptor avazlayicilarda isa 2,6-dibromtöramalari amala galir.

Nahayat, fenil halqasinda OCH3 va Br funksional qruplarina nazaran orto-vaziyyatlardan birina növbati brom atomunun daxil olmasi faza çatinliyi sababindan mümkün olmur.

0D0BÍYYAT SiYAHISI

1. Шишкин В.Н. // журн. орган. химии. 1984. Т. 20. № 12. С. 2588-2605.

2. Салахов M.C, Багманов Б.Т., Умаева В.С., Багманова M.^ // журн. прикл. химии. 2008. Т. 81. № 8. С.1404-1406.

3. А.с. 1398346 СССР. 1987. Б.И. 1988. № 14.

4. Салахов M.C, Багманов Б.Т., Нагиев В.А., Mамедова O.M. // Тезисы докл. IX Всесо-юз. конф. "Синтез и исследование эффективности химикатов для полимерных материалов". Тамбов. 1990. С. 166-167.

5. Bagmanov B.T., Salakhov M.S., Bagmanova M.i., Dostuyeva V.M. // VIth international Conference on "Ecology of Life Activily". 6-7 December. Sumgayit. 2007. P. 75.

6. Коптюг В.А. // журн. Всесоюз. хим. об-ва им. Д.ИМенделеева. 1976. Т. 21. № 3. С. 247-255.

7. Ингольд К. Теоретические основы органической химии. M.: M^, 1973. 1054 с.

8. Несмеянов Н.А., Несмеянов А.Н. Начала органической химии. Т. 2. M.: Химия, 1974. 744 с.

9. Салахов M.C, Багманов Б.Т., Набиев Н.С. // Журн. орган. химии. 2010. Т. 46. № 11. С. 1618-1623.

10. Гордон А., Форд Р. Спутник химика. M.: M^, 1976. 285 с.

11. Казицына А.Б., Куплетская Н.Б. Применение УФ-, ИК-, ЯMР- и масс-спектроско-пии в органической химии. M.: Изд-во MГУ, 1978. 328 с.

ОСОБЕННОСТИ РЕАКЦИЙ ОКСИХЛОРИРОВАНИЯ И ОКСИБРОМИРОВАНИЯ

АРОМАТИЧЕСКИХ АМИНОВ

М.С.Салахов, Б.Т.Багманов, Ф.А.Мустафаева

Исследована реакция оксигалогенирования анилина электронодонорными и электроноакцептор-ными заместителями в о-, м-, «-положениях ароматического кольца, выявлены особенности реакций оксихлорирования (в направлении полимеризации) и оксибромирования (с получением бром-производных анилина) в зависимости от условий, изучены составы и структуры полученных продуктов.

Ключевые слова: оксигалогенирование, о-, м-, п-замещенные анилины, пространственное затруднение, "орто-эффект ", бромированные толуидины и анизидины.

PECULIARITIES OF OXYCHLORINATION AND OXYBROMINATION REACTIONS

OF AROMATIC AMINES

M.S.Salakhov, B.T.Bagmanov, F.A.Mustafayeva

Oxyhalogenation reaction of aniline with electron-donor and electron-acceptor subsituents in o-, m-, p-positions of aromatic ring has been investigated, the peculiarities of oxychlorination and oxybromination reaction depending on conditions have been determined, the compositions and structures of the prepared products have been studied.

Keywords, oxyhalogenation, o-, m-, p-substituted anilines, spatial hindrance, "ortho-effect", brominated tolyidines and anizidines.