Լիբանանի հաց բողոքական հասացնքը Текст научной статьи по специальности «История и археология»

ԼԻԲԱՆԱՆԻ ՀԱՑ ԲՈՂՈՔԱԿԱՆ ՀԱՍԱՑՆՔԸ

Վահրամ Հովան

Լիբանանի հայ բողոքականներն այդ երկրի հայ համայնքի դավանանքային երեք շերտերից մեկն են առաքելական և կաթոլիկ հայերի հետ միասին: Դեռևս 19-րդ դարում Լիբանանում հաստատված հայ բողոքականների համայնքը ստվարացել է 1915թ. Հայոց ցեղասպանության հետևանքով, երբ Օսմանյան կայսրության այլ բնակավայրերից բազմաթիվ հայերի հետ միասին այս երկիր գաղթեցին նաև բողոքական հայերը։ Խոսելով Մերձավոր Արևելք հայ բողոքականների գաղթի մասին վերապատվելի Կ.Ատանալյանը գրում է. «Թուրքիոյ հայաջինջ գազանութիւններէ յետոյ վերապրողներէ ոմանք ապաս-տանեցան այս արաբական երկիրները... կազմեցին աղօթարան, ժողովարան, եկեղեցիներ եւ միութիւններ... Միայն Պէյրութ խռնուած են բիւրաւոր վերապրողներ - 125 քաղաք եւ գիւղերէ, 4 միութիւններէ եւ 100-է աւելի եկեղեցիներէ գաղթականներ» [1, էջ 353]։

Հայ բողոքականները ներկայումս կազմում են Լիբանանի հայ համայնքի մոտ 5%-ը 4-5 հազ. մարդ։ Նրանք կենտրոնացած են հիմնականում Բեյրու-թում և նրա թաղամասերում Բուրջ Համուդում, Էշրեֆիեում, ինչպես նաև Այն-ճար քաղաքում։ Բեյրութն ինչ-որ առումով կարելի է համարել Մերձավոր Արևելքի հայ բողոքականության կենտրոնը, քանի որ այստեղ է գտնվում Մերձավոր Արևելքի Հայ Ավետարանական եկեղեցիների միությունը։

Քանի որ բողոքական հայերը մեծ թիվ են կազմում ընդհանուր լիբանա-նաբնակ բողոքականների շրջանում, Լիբանանի խորհրդարանում բողոքական համայնքի համար նախատեսված միակ պատգամավորական տեղը կամ մանդատը ժամանակ առ ժամանակ զբաղեցնում է ազգությամբ հայ պատգամավոր։ Այդ կերպ Լիբանանի խորհրդարանում հայերին հատկացվող պատգամավորական մանդատների քանակը հասնում է 7-ի, քանի որ հայ առաքելականներն ու կաթոլիկները նույնպես հանդիսանում են առանձին համայնքներ, որոնց նույնպես հատկացվում են պատգամավորական տեղեր համա *

* «Նորավանք» ԳԿՀ փորձագետ։

49

ՎՀովյաե

<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

պատասխաեաբար 5 և 1 (ըեդհաեուր 6) մանդատ համամասնությամբ1:

Լիբաեաեահայ բողոքական համայնքի ընդհանուր վիճակը ներկայացնելու համար կարելի է առաեձեացեել հետևյալ հատկանիշները.

1. Բողոքական հայությունը Լիբանանում բավական կազմակերպված, կենսունակ և ակտիվ է: Այդ կենսունակության արտահայտությունն առաջին հերթին երա կազմակերպչական կառույցների ակտիվ գործունեությունն է:

2. Լիբաեաեահայ բողոքականությունը կտրված չէ առաքելական և կաթոլիկ հայությունից, այլ երաեց հետ միասին կազմում է օրգանական ամբողջություն: Դրա վկայություեեերե եե.

• բողոքական կառույցների ըեդհաեուր համայնքային, ինչպես եաև համազգային եշաեակություե ունեցող գործուեեություեը,

• միջդավաեակաե համագործակցություեե ինչպես առաքելական, այնպես էլ կաթոլիկ հայերի հետ բազմաթիվ համազգային ծրագրերի ու խնդիրների լուծման շուրջ:

Հայրողոքակաեեերի կազմակերպչական կառույցները Լիբանանում

Ինչպես բողոքական հայությանն ընդհանրապես, լիբաեաեահայ բողոքականությանը նույնպես բնորոշ է, բացի կրոեակաե կառույցներից, եաև կրթական, բարեգործական և այլ կառույցների առատությունը: Լիբաեաեահայ բողոքական կառույցները, ըստ գործուեեությաե ուղղվածության, բաժանվում եե 4 հիմնական խմբի.

• հոգևոր-եկեղեցակաե

• սոցիալական

• կրթական

• տեղեկատվական:

Հոգևոր-եկեղեցակաե կառույցներ: Լիբաեաեահայ համայնքում բողոքական եկեղեցիները հիմնադրվել եե 1920-ակաեեերից տեղի հայ բողոքական համայնքի ստվարացմանը զուգընթաց: Առաջին բողոքական եկեղեցին Բեյ-րութի Առաջին Հայ ավետարանական եկեղեցին, հիմնադրվել է 1922թ.: Ներկայումս հայ ավետարանական եկեղեցիների թիվը Լիբանանում հասնում է 6-

1 Լիբանանի պետական համակարգը հիմնված է կրոեադավաեաեքայիե հիմքով բնակչության շերտավոր-վածությաե վրա: Յուրաքանչյուր դավաեաեքայիե խումբ, ըստ իր տեսակարար կշռի, խորհրդարանում ստանում է համապատասխան քանակությամբ պատգամավորական մաեդատ: Այս սկզբունքի համաձայն հայերին հատկացվում է եաև երկու նախարարական պաշտոե Լիբանանի կառավարությունում:

50

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյաե

ի [2, p. 13]: Լիբաեաեահայ բողոքակաեությ աե առաջնորդն է վերապատվելի Փոլ Հայ տոսթյ աեը, որը Մերձավոր Արևելքի Հայ Ավետարաեակաե եկեղեցի-եերի միությաե կեետրոեակաե կոմիտեի եախագահե է:

Սռցիալակաե կառույցներ: Սոցիալակաե հաստատություեեեր լիբաեա-եահայ բողոքակաեեերի կողմից հիմեվել եե կարիքի թելադրաեքով Հայոց ցե-ղասպաեություեից փրկված և Լիբաեաեում ապաստաեած հայությաեե օժաե-դակելու եպատակով: Դրաեք եերկայումս ծավալում եե բարեգործակաե, առողջապահակաե, կրթադաստիարակչակաե և այլ գործուեեություե: Լիբաեաեահայ բողոքակաեությաե եշաեավոր սոցիալակաե կառույցեերից եե Հայ ավետարաեակաե սոցիալակաե ծառայությաե կեետրոեը, Հայ ազգայիե առող-ջարաեը, Լիբաեաեի և Սիրիայի Հայ Ավետարաեակաե եկեղեցիեերի քրիստո-եեակաե Ջաեից միություեը և այլե:

Կրթակաե հաստատություեեեր: Լիբաեաեի բողոքակաե հայերի կրթա-կաե հաստատություեեերի թվում ամեեաեշաեավորը Բեյրութի Հայկազյաե համալսարաեե է, որը միակ բուհե է ողջ Սփյուռքում: Հայկազյաե համալսա-րաեը հիմեվել է 1955թ. որպես վարժարաե, որե աստիճաեաբար զարգաեա-լով' 1966թ. վերածվել է բուհի: Հայկազյաե համալսարաեի չորս ֆակուլտետեե-րում, բացի կրոեագիտություեից, ուսուցաեվում եե արվեստի և գիտությաե վերաբերյալ բազմաթիվ առարկաեեր1: Համալսարաեի եախագահը լիբաեաեահայ բողոքակաեությաե հոգևոր առաջեորդ, Մերձավոր Արևելքի Հայ Ավետարաեակաե եկեղեցիեերի միությաե կեետրոեակաե կոմիտեի եախագահ, վերապատվելի Փոլ Հայտոսթյաեե է:

Լիբաեաեի հայ բողոքակաե դպրոցեերը, որոեց թիվը հասեում է 7-ի, ուեեե մեծ հեղիեակություե ոչ միայե բողոքակաե հայերի, այլև ողջ լիբաեաեա-հայությաե շրջաեում: Դրաեք գտեվում եե իեչպես Բեյրութում, այեպես էլ Լիբաեաեի այլ հայաշատ բեակավայրերում [2, p. 13-14]:

Տեղեկատվակաե կառույցներ: Լիբաեաեահայ բողոքակաեությաե տեղե-կատվակաե կառույցեերը տպագիր հրատարակություեեերե եե: Դրաեք եե Բեյրութում լույս տեսեող «Պատաեեկաե արձագաեք», «Ջաեասեր» ամսագրերը և «Լույս» եռամսյա հաեդեսը: Տպագիր հրատարակություեեերի թվում կարևորությամբ առաեձեաեում է Հայկազյաե համալսարաեի կողմից 1970-ից հրատարակվող Հայկազյաե հայագիտակաե հաեդես տարեգիրքը: (Լիբաեաեի հայ բողոքակաե կառույցեերե ամփոփ եերկայացված եե Հավելվածում):

1 Տե ս http://www.haigazian.edu.lb/Academics/Pages/UndergraduatePrograms.aspx

51

ՎՀովյաե

<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

Բողռքակաե կառույցների համազգային նշանակություն ունեցող գործողությունները

Լիբանանի հայ բողոքական կառույցների գործունեությունը հաճախ չի սահմանափակվում նեղ բողոքական համայնքի շրջանակներում, այլ ընդգրկում է ողջ լիբանանահայ համայնքը։ Հենց այդ համազգային նշանակություն ունեցող գործողություններն էլ վկայում են Լիբանանի բողոքական Հայության ընդհանուր հայ համայնքի օրգանական մասը լինելու մասին։ Համազգային նշանակություն ունեցող գործողություններն ընդգրկում են հետևյալ ոլորտները.

• կրթական

• սոցիալական

• տեղեկատվական:

Կրթական ոլորտում բողոքական կառույցների գործունեության համազգային բնույթը երևում է երկու հանգամանքով.

1. Սովորողների դավանանքային կազմը: Լիբանանի հայ բողոքական կրթական կառույցներում ուսանում են ոչ միայն հայ բողոքականները, այլ նաև առաքելականներն ու կաթոլիկները։ Այս տեսակետից առանձնանում է առաջին հերթին Հայկազյան համալսարանը, որի գործունեությունը չի սահմանափակվում անգամ ողջ լիբանանահայ համայնքի շրջանակներում։ Համալսարանն ամեն տարի ուսանողներ է ընդունում աշխարհի 20 երկրներից անկախ դավանանքային պատկանելությունից1։

Հայկազյան համալսարանի գործունեության համահայկական բնույթի առումով վերապատվելի Փոլ Հայտոսթյանը նկատում է. «Հայկազեանը իւրա-յատուկ հաստատութիւն մըն է, ակադեմական լրջութեամբ, ստեղծած է ընկերային ու բարոյական, կրթական մթնոլորտը որ իր դրական ներդրումը կ’ու-նենայ մեր ժողովուրդին վրայ: Հայկազեանը կարեւոր կը սեպէ դաստիարակել սերունդները եւ ցոյց տալ որ ոչ համայնքային եւ ոչ ալ յարանուանական ու քաղաքական, կուսակցական թէ տնտեսական մակարդակի վրայ խտրութիւն կարելի է: Այս հաստատութիւնը դարբնոց մըն է ուր մենք պիտի սորվինք որ բոլորս մէկ իրականութեան, կեանքի եւ ժողովուրդի մը մասնիկն ենք, եւ այնպիսի առանձնաշնորհեալ իրավիճակի մէջ կը գտնուինք որ մեր դռները կը բանանք ծառայելու մեր շրջակայ ժողովուրդներուն, կրօններուն, բոլոր տեսակի մարդոց»1 2։

1 Այն հանգամանքը, որ Հայկազյան համալսարանի ուսանողության շուրջ կեսն այլազգիներ են, վկայում է համալսարանի միջազգային նշանակության, ինչպես նաև միջազգային մակարդակով բարձր հեղինակության մասին։

2 Հարցազրոյց Հայկազեան համալսարանի նախագահ դոկտ. վերապատուելի Փօլ Հայտօսթեանի հետ http://www.keghart.com/Moskofian_Haigazian։

52

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյան

Ինչ վերաբերում է դպրոցներին, լիբաեաեահայ երի համար դպրոցների ընտրությ ան հարցում տարբերությ ուն չկա: Այ դ է պատճառը, որ Լիբանանի հայ կական դպրոցներում, այ դ թվում նաև բողոքական, «... սովորում են ինչպես լուսավորչական, այնպես էլ կաթոլիկ և ավետարանական ուղղության հետևողների զավակներ»1:

Հայ բողոքական դպրոցներում, բացի բողոքականներից, նաև Հայության այլ դավանանքային շերտերին պատկանող երեխաների կրթությունն ավանդական երևույթներից է Լիբանանում: Այս տեսակետից հետաքրքիր վիճակագրական տեղեկություններ է հաղորդում Մերձավոր Արևելքի Հայ ավետարանական կիրակնօրյա վարժարանների մասին 1947-48թթ. տեղեկագիրը: Համաձայն տեղեկագրի թվով 29 վարժարաններում, որոնցից 14-ը գտնվում էին Լիբանանում, 2700 աշակերտների միայն 54%-ն էր ավետարանական: 41%-ը լուսավորչական էր, իսկ մնացած 5%-ը պատկանում էր այլ հարանվանությունների [1, էջ 358-359]:

2.4ըթական ծրագրերը: Հայ բողոքական կրթական հաստատությունները, բացի կրոնական գիտելիքներից, իրենց սաներին ուսուցանում են նաև գիտելիքներ ընդհանուր հայագիտությունից: Հայկազյան համալսարանի հայագիտության ամբիոնում ուսումնասիրվում և ուսուցանվում են հայ գրականություն, պատմություն, քաղաքականություն ու մշակույթ: Այդ առումով խոսելով համալսարանի դերի ու նշանակության մասին վերապատվելի Փոլ Հայտոսթ-յանը նկատում է. «...Հայկազեանի նման հաստատութիւններուն տրուած է այդ ծանր պարտականութիւնը վերագտնելու այն ինչ որ կորսուեցաւ Մեծ Եղեռնի Ցեղասպանութեան, տեղահանութեան, հողերը պարպելու, բարոյազրկելու այդ մեր երկար ու դաժան տարիներու ընթացքին»1 2:

Համալսարանի կրթական ծրագրերի շնորհիվ նրա շրջանավարտները դառնում են ոչ միայն նեղ բողոքական համայնքի, այլև ողջ լիբանանահայ համայնքի մասշտաբով գործիչներ:

Վերոհիշյալ երկու հանգամանքը, փոխկապակցված լինելով, ապահովում են Լիբանանի հայ բողոքական կրթական հաստատությունների գործունեության համազգային բնույթը: Մասնավորապես, հայագիտական կրթական ծրագրերով է պայմանավորված այն, որ Լիբանանի հայ բողոքական կրթական հաստատություններում ուսանելու են գալիս հայեր անկախ իրենց դավանան-քային պատկանելությունից:

1 Լիբանան. Սփյուռքի սիրտը և շտեմարանը http://wap.report.am/?lang=AM&id=1286

2 Հարցազրոյց Հայկազեան համալսարանի նախագահ, դոկտ. վերապատուելի Փօլ Հայտօսթեանի հետ http://www.keghart.com/Moskofian_Haigazian

53

ՎՀովյաե

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

Հայկազյան համալսարանի համահայկական բնույթը ցույց է տալիս նաև այն, որ համալսարանին նյութապես օժանդակում են բազմաթիվ հայ բարերարներ անկախ իրենց դավանանքային պատկանելությունից։ Այս առումով ուշագրավ դիտարկում է անում վերապատվելի Փոլ Հայտոսթյանը. «...մարդ, եթէ Հայկազեանին իր նպաստը բերէ, ամբողջ հայ ժողովուրդի պատիւին իր նպաստը բերած կ՚ըլլայ»1։

Այսպիսով, Լիբանանի հայ բողոքական կրթական հաստատությունները բողոքական են միայն այնքանով, որքանով պատկանում են Հայ Ավետարանական եկեղեցուն։ Այլ տեսանկյուններից Հայկազյան համալսարանի նախագահ, վերապատվելի Փոլ Հայտոսթյանի խոսքերով. «Մենք զմեզ կը նկատենք մէկ մասը այն ամբողջութեան որ կը կոչուի հայ ժողովուրդ, որուն ծառայութեան մէջ ենք»2: Անդրադառնալով Հայկազյան համալսարանի կերպարի խնդրին վերապատվելին նշում է. «Պէտք է Հայկազեանը ներկայա-ցուի որպէս անհրաժեշտութիւն մը Հայաստանին եւ հայութեան համար։ Անշուշտ հայութիւնը եւ Հայաստանը Հայկազեանի համար կարեւոր են, բայց պէ տք է ըլլայ նաև հակառակը որպէս կարեւոր գործօն մը հայկական իրա-կանութեան մէջ, այնպիսի հաստատութիւն մը որ ամէն մարդ պատիւ զգայ անոր գոյութեամբ»3:

Սոցիալական ոլորտի հայ բողոքական հաստատությունները ժամանակին ստեղծվել են ծանր վիճակում հայտնված լիբանանահայության կարիքները հոգալու համար։ Ուստի, ակնհայտ է, որ դրանց գործունեությունն ի սկզբանե չէր կարող սահմանափակվել միայն բողոքականության շրջանում, այլ պետք է ընդգրկեր ողջ լիբանանահայությունը անկախ դավանանքային պատկանելությունից։ Այսպիսով, այդ սոցիալական կառույցները, ստեղծված լինելով լիբանանահայ բողոքականության Հայ Ավետարանական եկեղեցու կողմից և պատկանելով վերջինիս, ծառայում են ամբողջ լիբանանա-հայ համայնքին։

Տեղեկատվական ոլորտում բողոքական հայերի կողմից հրատարակվող պարբերականներում տեղ են գտնում ոչ միայն բողոքական համայնքին, այլև ամբողջ լիբանանահայությանը, ինչպես նաև համազգային խնդիրներին առնչվող հրապարակումներ։ Համազգային նշանակությամբ աչքի է ընկնում առաջին հերթին Հայկազյան հայագիտական հանդեսի գործառնությունը, որում շոշափվում են հայագիտության տարբեր հիմնահարցեր։

Նույն տեղում Նույն տեղում Նույն տեղում

54

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյան

Սիջդավաեակաե համագործակցությունը

Չեայ ած դավանանքայ ին տարբերությ ուեեերիե Լիբանանի Հայ առաքելական, կաթոլիկ և բողոքական հարանվանությունները սերտորեն ինտեգրված եե միմյանց և կազմում են մեկ միասնական ամբողջություն: Այդ ինտեգրվածու-թյան հիմքում ընկած է երկու միավորիչ հանգամանք.

1. Ընդհանուր էթեիկ պատկանելության զգացումը: Լիբանանահայու-թյան երեք դավանանքային շերտերում էլ առկա է ընդհանուր էթնիկ պատկանելության զգացում, որը խարսխված է բարձր ազգային ինքնագիտակցության վրա: Ավելին, ինչպես բողոքական հայերի պարագայում ընդհանրապես, լիբա-նանահայ բողոքականների պարագայում էլ ազգային պատկանելության զգացումը գերակայություն ունի կրոնական պատկանելության զգացման նկատմամբ: Հայ բողոքականներն իրենց ընկալում և զգում են առաջին հերթին ոչ թե բողոքական կամ քրիստոնյա, այլ հայ: Այդ մասին լավագույնս վկայում է այն, որ երբ վերապատվելի Փոլ Հայտոսթյանին մի առիթով հարցրել են քրիստոնյա է, թե մուսուլման, նա պատասխանել է, որ հայ է1:

Լիբանանի հայ երեք դավանանքային համայնքներին մեկ ամբողջության մեջ միավորող բարձր ազգային ինքնագիտակցության հիմքում, ի թիվս այլ գործոնների, կարևոր տեղ ունի Հայոց ցեղասպանության պատմական հիշողությունը: Հայոց ցեղասպանության կոլեկտիվ հիշողությունը, որը սփյուռքա-հայերի համար գլխավոր կռվանն է հայրենիքից հեռու իրենց ազգային ինքնությունը պահպանելու համար, միաժամանակ միավորում է նաև Սփյուռքի հայ համայնքների, տվյալ դեպքում լիբանանահայության դավանանքային երեք շերտերին: Ազգագրագետ Հ.Մարությանի դիտարկմամբ «... Էթնիկ ընդհանրության կամ ազգի անդամների միջև կիսվող հիշողությունը հանդես է գալիս իբրև դրանց անդամներին կապող, նրանց հարաբերություններն ու գործողությունները կառուցող միջոց» [3, էջ 9]: Այստեղ կարևոր դեր է խաղում նաև այն, որ կոտորածների ու Ցեղասպանության տարիներին դավանանքային հիմքով տարբերության չի դրվել հայերի մեջ, և «...գրեթէ առանց խտրականութեան ոչնչացւել են ինչպէս հայ առաքելականները, այնպէս էլ հայ կաթոլիկներն ու աւետարանականները» [4]:

2 Հայ համայնքի անվտանգության ապահովումը իբանանյան բարդ և անկայուն հասարակական-քաղաքական մթնոԼորտում Ընդհանուր մարտահրավերները սովորաբար միավորիչ ազդեցություն են ունենում հանգեցնելով ուժերի համախմբմանը: Լիբանանահայության երեք դավանանքային շերտերի համար ընդհանուր մարտահրավեր է այն բարդ ու անկայուն միջավայրը,

1 Арье Гут, Армянская община Ливана встала на сторону «Хезболлы» http://www.araspel.org/showthread.php?p=4528

55

ՎՀովյաե

21 ֊րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

որում երանք գտնվում եե: Լիբաեաեահայերը գիտակցում եե, որ իրենք պետք է ստորադասեե բոլոր գաղափարակաե սկզբուեքեերը հաեուե հայ համայեքի պաշտպաեությաե1:

Հայ առաքելակաե, կաթոլիկ և բողոքակաե համայեքեերի կողմից մեկ ըեդհաեուր օրգաեակաե ամբողջությաե Լիբաեաեի հայ համայեքի մեջ միա-վորվածությաե (կոեսոլիդացիայի) արտահայտություե ու խորհրդաեիշ է Հայ Առաքելակաե, Կաթոլիկ և Ավետարաեակաե եկեղեցիեերի համագործակցու-թյուեը զաեազաե համազգայիե ծրագրերի իրակաեացմաե ոլորտում:

Հայ Ավետարաեակաե եկեղեցու համագործակցություեը մյուս դավա-եաեքայիե խմբերի հետ եույեպես ըեդգրկում է հասարակակաե կյաեքի տարբեր ոլորտեեր.

• սոցիալակաե

• գիտակրթակաե

• քաղաքակաե:

Սոցիալակաե ոլորտե առաջեայիե տեղ ուեի Լիբաեաեի հայությաե միջդավաեակաե համագործակցությաե բեագավառում: Նմաե համագոր-ծակցությաե վառ օրիեակ է 1923թ. Հայ Առաքելակաե և Ավետարաեակաե եկեղեցիեերի կողմից Մաամլթեյեում հայ ազգայիե բուժարաեի հիմեումը, որը հետագայում 1937թ. տեղափոխվեց Ազուեիե: Ազգայիե հիվաեդաեոցի հիմեադրումը պայմաեավորված էր Հայոց ցեղասպաեությաե արդյուեքում Լիբաեաե գաղթած հայությաե շրջաեում տարածված հիվաեդություեեերը (թոքախտ) բուժելու աեհրաժեշտությամբ: Բուժարաեի հիմեադրմաե գործում մեծ ավաեդ ուեեցած հայ գործիչեերի թվում առաեձեակի շեշտվում եե Մեծի Տաեե Կիլիկիո Սահակ Խապայաե Վեհափառի և Վեր. Եեովք Հատիտ-յաեի աեուեեերը: Ներկայումս ազգայիե հիվաեդաեոցը Հայ Առաքելակաե և Ավետարաեակաե եկեղեցիեերի համատեղ սեփակաեություեե է և, լիեելով Լիբաեաեի առաջատար բուժհաստատություեեերից մեկը, շարուեակում է իր ազգաեպաստ առաքելություեը:

Հիվաեդաեոցը ղեկավարվում է հոգաբարձուեերի խորհրդի կողմից, որե ուեի ութ աեդամ չորս առաքելակաե և չորս ավետարաեակաե: Համաձայե կաեոեադրությաե հոգաբարձուեերի խորհրդի ատեեապետի պաշտոեը մշտապես զբաղեցեում է Հայ Առաքելակաե եկեղեցու, իսկ փոխատեեապետի-եը Ավետարաեակաե եկեղեցու եերկայացուցիչը: Միևեույե ժամաեակ, ատե-

1 Նույե տեղում:

56

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյան

եադպիրը միշտ առաքելական է, իսկ գանձապահը ավետարանական1: Փաստորեն, սա այ ն դեպքն է, երբ միջդավանական համագործակցությ ունը կրում է ինստիտուցիոնալ բնույ թ։

Գիաակրթակաև ոլորտում միջդավանական համագործակցությունը դրսևորվում է.

• բողոքական կրթական հաստատություններում առաքելականների և կաթոլիկների ակտիվ գործունեությամբ,

• մեկ համայնքի կողմից կազմակերպված միջոցառումներին մյուսների ակտիվ մասնակցությամբ:

Բողոքական կրթական հաստատություններում առաքելական և կաթոլիկ հայերի ակտիվ գործունեության տեսանկյունից կրկին ուշագրավ է Հայկազյան համալսարանի փորձը: Չնայած համալսարանը պատկանում է Հայ Ավետարանական եկեղեցուն, և նրա նախագահն էլ Լիբանանի հայ բողոքականների հոգևոր առաջնորդն է, այնուամենայնիվ, կրթօջախի վարչական աշխատողների և դասախոսական կազմում մեծ թիվ են կազմում նաև Հայ Առաքելական և Կաթոլիկ եկեղեցիների ներկայացուցիչները: Ինքը Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Արամ Առաջինը, Հայկազյան համալսարանում կանոնավոր կերպով հանդես է գալիս դասախոսություններով նվիրված հայագիտական, աստվածաբանական և էկումենիզմի թեմաներին: Համալսարանում դասավանդող Հայ Կաթոլիկ եկեղեցու նշանավոր դեմքերից է Ա.Կռանյա-նը, որը Հայկազյան հայագիտական հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է1 2:

Միջդավանական համագործակցության ու շփումների դրսևորում են նաև կապերը Լիբանանի հայկական երեք դավանանքային համայնքներին պատկանող դպրոցների միջև: Այդպիսի կապերի առկայության մասին վկայում է Բեյրութի Հայ Կաթողիկե պատրիարքարանի Գևորգ Հարպոյան վարժարանի տնօրեն Ռիթա Պոյաճյանը. «...կապեր ունինք Հ.Բ.Ը.Մ.ի եւ Ազգային Վարժարաններու տնօրէնութեանց, Հայ Աւետարանական դպրոցներու քար-տուղարութեան հետ»3:

Մեկ համայնքի կողմից կազմակերպվող միջոցառումներին մյուսների ակտիվ մասնակցության ուշագրավ օրինակ է Անթիլիասում Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության և Երևանի Մատենադարանի համատեղ գիտաժողովը «Կիլիկյան Հայաստանի մշակույթը» խորագրով, որին ակտիվ մասնակցու-

1 Հայ ազգային բուժարան, Ազունիէ, Լիբանան http://www.keghart.com/Moskofian_Azunie:

2 Ливанские эскизы, http://aniv.ru/view.php?numer=16&st=2

3 Տիկին Ռիթա Պոյաճեան, Պէյրութի Հայ Կաթողիկէ պատրիարքարանի Գէորգ Հարպոյեան վարժարանի տնօրէնուհի. «Ամէն հայ ծնողք որ կ’ուզէ իր զաւակը հայ պահել միակ միջոցը հայկական վարժարան ուղարկելն է» http://www.keghart.com/Moskofian_Boyajian

57

ՎՀովյան

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

թյուն ցուցաբերեցին Լիբանանի Հայ Կաթոլիկ և Ավետարանական եկեղեցիները1: Սա ևս մեկ փաստ է, որը վկայում է կաթոլիկ և բողոքական հայերի ընդհանուր հայկական քաղաքակրթական դաշտի մասը լինելու մասին։

Ուշագրավ է նաև 2005թ. Հայկազյան համալսարանի 50-ամյակին նվիրված տոնակատարությանը Հայ Առաքելական և Կաթոլիկ եկեղեցիների մասնակցությունը ի դեմս Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ Գեղամ եպս. Խաչեր-յանի և Հայ կաթողիկե պատրիարքության ընդհանուր փոխանորդ Կարդան եպս. Աշգարյանի [5]:

Մեկ այլ ուշագրավ օրինակ է 2009թ. հոկտեմբերի վերջին Մեծի Տանն Կի-լիկիո կաթողիկոսությունում կազմակերպված համագումարը նվիրված Ադա-նայի ջարդերի 100-ամյակին, որտեղ միջդավանական համագործակցությունը դրսևորվեց տարածաշրջանային մակարդակով: Համագումարին, որին մասնակցում էին Մերձավոր Արևելքի երկրների հայ համայնքների ներկայացուցիչները, իրենց ակտիվ մասնակցությունը ցուցաբերեցին նաև հայ կաթոլիկ և ավետարանական եկեղեցիները ի դեմս համապատասխանաբար Անդրանիկ վարդապետ Կռանյանի և վերապատվելի Հարություն Սելիմյանի1 2:

Մեկ համայնքի կողմից կազմակերպվող միջոցառումներին մյուսների մասնակցության ամենաթարմ օրինակներից է 2010թ. ապրիլի 29-ին Հայկազյան համալսարանի նոր մասնաշենքի «Ժառանգության շենքի» (Heritage Building) բացման արարողությունը, որը տոն էր ոչ միայն ամբողջ լիբանանահայու-թյան, այլև լիբանանյան հասարակության համար ընդհանրապես [6, էջ 21-22]:

Քաղաքական ոլորտում միջդավանական համագործակցությունը դրսևորվում է համազգային խնդիրների և մարտահրավերների դիմագրավման ուղղությամբ համատեղ դիրքորոշումների, ինչպես նաև քայլերի ձեռնարկման մեջ: Լիբանանահայ համայնքը, անկախ իր ներքին շերտավորվա-ծությունից կուսակցական կամ դավանանքային սկզբունքներով, միասնական է այնպիսի համազգային նշանակություն ունեցող խնդիրներում, ինչպիսիք են Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը, Հայ դատը, Արցախյան հակամարտությունը, թուրքական նկրտումներին դիմակայելը և այլն:

Այդ միասնականության խորհրդանիշն է Բիկֆայայում Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին կառուցված հուշարձանը, որի վրայի գրությունը մատնանշում է, որ այն կանգնեցվել է ողջ լիբանանահայ համայնքի կողմից3: Սրանից հետևում է, որ ողջ լիբանանահայությունը անկախ կուսակցական կամ դավանանքային պատկանելությունից, միասնական է Հայոց ցեղասպանության ճանաչման և դատապարտման գործում:

1 Ливанские эскизы, http://aniv.ru/view.php?numer=16&st=2:

2 Հարություն Սելիմյանը Սիրիայի հայ ավետարանականների համայնքապետն է, ինչպես նաև Հայ ավետարանական համաշխարհային խորհրդի նախագահը:

3 Armenians in Lebanon http://www.horizonworld.com/vb/showthread.php?t=63

58

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյաե

Քաղաքական հարցերում Լիբանանի երեք հայկական կրոեակաե համայնքների միասնականության ակնառու դրսևորում էր 2006թ. օգոստոսին Հայ Առաքելական, Կաթոլիկ և Ավետարանական եկեղեցիների համատեղ հայտարարությունը ընդդեմ Լիբանանում թուրքական խաղաղապահ ուժերի տեղակայման1:

Բացի տեղի Հայ առաքելական և կաթոլիկ համայնքների հետ սերտ ին-տեգրվածությունից, Լիբանանի հայ բողոքական համայնքը սերտորեն ինտեգրված է նաև Մերձավոր Արևելքի այլ հայ բողոքական համայնքների հետ: Լիբանանի հայ ավետարանական համայնքը մաս է կազմում Մերձավոր Արևելքի Հայ Ավետարանական եկեղեցիների միության, որի կենտրոնը, ինչպես արդեն նշվեց, գտնվում է Բեյրութում:

Սակայն Լիբանանի հայ բողոքական համայնքի ինտեգրվածությունը չի սահմանափակվում միայն ազգային մակարդակով: Այն հասնում է նաև միջազգային կամ վերազգային մակարդակի դրսևորվելով տարածաշրջանային ինտեգրման ձևով: Մասնավորապես, Լիբանանի հայ ավետարանական համայնքը Մերձավոր Արևելքի Հայ Ավետարանական եկեղեցիների միության միջոցով անդամակցում է Մերձավոր Արևելքի ավետարանական եկեղեցիների միությանը և վերջինիս շրջանակներում սերտորեն ինտեգրված է տարածաշրջանի այլ ավետարանական համայնքների հետ: Այդ ինտեգրվածությունը դրսևորվում է նախ և առաջ կազմակերպական-կառուցվածքային հարթությունում: Մերձավոր Արևելքի ավետարանական եկեղեցիների միության շրջանակներում պատասխանատու պաշտոններ են ստանձնում նաև Լիբանանի հայ ավետարանական համայնքի ներկայացուցիչները: Մասնավորապես 2010թ. հունվարի 11-13-ը Լիբանանում (Բեթանյա, Հարիսսա - Bethanya, Harissa) տեղի ունեցած Մերձավոր Արևելքի ավետարանական եկեղեցիների միության 6-րդ ընդհանուր ժողովում Լիբանանի հայ ավետարանական համայնքի ներկայացուցիչ, Մերձավոր Արևելքի Հայ Ավետարանական եկեղեցիների միության նախագահ, վերապատվելի Մկրտիչ Կարագյոզյանն ընտրվեց Մերձավոր Արևելքի ավետարանական եկեղեցիների միության գործադիր կոմիտեի անդամ1 2:

Այսպիսով, Լիբանանի հայ բողոքականների կազմակերպչական կառույցների համազգային նշանակություն ունեցող գործունեությունը, ինչպես նաև միջդավանական ակտիվ համագործակցությունը ցույց են տալիս, որ

1 Տե ս Армяне Ливана против включения турецких сил в состав миротворческого контингента http://www.regnum.ru/news/690305.html :

2 6th General Assembly of the Fellowship of the Middle East Evangelical Churches http://www.chanitz.org/2010/01/6th-general-assembly-of-fellowship-of.html:

59

ՎՀովյաե

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

«...Լիբանանում այլևս սուր չէ ո'չ եախկիե «դաշեակ-հեչակ-ռամկավար» և ո'չ էլ «առաքելակաե-կաթոլիկ-ավետարաեակաե» պայքարը»1: Հետևաբար, լիբա-եաեահայ բողոքակաեեերը, կազմելով բավակաե ակտիվ և կեեսուեակ համայեք, միաժամաեակ սերտորեե իետեգրված եե Լիբաեաեում բեակվող մեացյալ Հայությաե հետ և միասիե կազմում եե մեկ միասեակաե օրգաեակաե ամբողջություե լիբաեաեահայ համայեքը:

Հուեիս, 2010թ.

Աղբյուրեեր և գրակաեություե

1. Ատաեալեաե Կ, Յուշարձաե Հայ աւետարաեակաեաց եւ աւետարաեակաե եկե-ղեցւոյ, Ֆրեզեո, 1952:

2. AMAA Directory 2009: Armenian Evangelical Churches, Institutions, Organizations, Pastors and Christian Workers Worldwide.

3. Մարությաե Հ, Հիշողությաե դերե ազգայիե իեքեությաե կառուցվածքում, Երևաե, 2006:

4. Ալիք, 01.11.2009:

5. Ազգ, 06.07.2005:

6. Լուսաբաց, 15.05.2010:

АРМЯНСКАЯ ПРОТЕСТАНТСКАЯ ОБЩИНА ЛИВАНА

Ваграм Овян

Резюме

Современная община армян-протестантов в Ливане, сформировавшаяся, по большому счету, в результате Геноцида армян, составляет примерно 5% от общей численности ливанских армян – 4-5 тыс. человек. Будучи довольно жизнеспособной и активной, она за счет своих организационных структур разворачивает бурную деятельность в духовно-церковной, образовательной, социальной и информационной сферах.

1 Լիբաեաե. Սփյուռքի սիրտը և շտեմարաեը http://wap.report.am/?lang=AM&id=1286:

60

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյաե

Среди ливанских армян-протестантов достаточно развито национальное сознание, что предотвращает их изоляцию от армянской общины этой страны. Развитое национальное сознание, в основе которого важное место занимает историческая память о Геноциде, объединяет ливанских армян-протестантов с местными адептами ААЦ и армянскими католиками в единую общность — армянскую общину Ливана. Помимо нацинального сознания, объединяющим фактором для трех армянских конфессиональных групп является также сложная и нестабильная общественно-политическая ситуация в этой стране.

Свидетельством интегрированности армянской протестантской общины в ряды ливанского армянства является распространение деятельности ее организационных структур на всю армянскую общину, независимо от конфессиональных отличий. Деятельность этих структур зачастую не ограничивается узкими рамками протестантской общины, но охватывает также армян-католиков и адептов ААЦ, а порой имеет общенациональное значение: например, в случае с университетом Айказян — единственным вузом во всей Диаспоре. Подтверждением того, что армяне-протестанты — неотъемлемая часть ливанского армянст-ва, является также тесное межкофессиональное сотрудничество с армянской апостольской и католической общинами.

61

ՎՀովյաե

<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

Հավելված

Լիբաեաեի հա] բողոքական կազմակերպչական կառույցները1

Եկեղեցիներ

Կառույց Ղեկավար Հասցե Կապի միջոցներ

Armenian Evangelical Church Pastor: Rev. Raffi Messerlian Ainjar, Bekaa, Lebanon P.O.Box 66 Zahle, Bekaa, Lebanon Tel: (961-8) 620-628, [email protected]

Armenian Evangelical Church Pastor: Rev. Sogho-mon Kilaghbian Ashrafieh, Beirut, Lebanon P.O.Box 80758 Bourdj Hammoud, (Beirut) Lebanon Tel: (961-1) 442-596, [email protected]

First Armenian Evangelical Church Pastor: Rev. Hagop Sarkissian Mexique Street, Beirut, Lebanon P.O.Box 11-2508 Beirut, Lebanon Tel: (961-1)349-817/343-182, Fax/Tel։ 349-815, [email protected]

Armenian Evangelical Emmanuel Church Pastor: Rev. Hovhannes Svajian Nor Amanos (Dora), Lebanon P.O.Box 80169 Bourdj Hammoud, (Beirut) Lebanon Tel: (961-1) 241-636, Fax: (961-1) 241-637 [email protected]

Armenian Evangelical Church Pastor: Rev. Megrditch Kara-goezian Nor Marash, Bourdj Hammoud Lebanon Tel: (961-1) 261-239

Syriac Evangelical Church Pastor: Rev. Selim Sabounji P.O.Box 11-0377 Riad El Solh 1107 2040 Beirut, Lebanon Tel.: (96-1) 680-724 [email protected]

1 Հիմնական աղբյուրը AMAA Directory 2009: Armenian Evangelical Churches, Institutions, Organizations, Pastors and Christian Workers Worldwide, p. 3, 13-14.

62

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյաե

Կրթական հաստատություններ

Կառույց Ղեկավար Հասցե Կապի միջոցներ

Haigazian University President: Rev. Dr. Paul Haidostian Mexique St., Kantari, Beirut, Lebanon P.O.Box 11 1748 Riad El Solh 1107 2090 Beirut, Lebanon Tel/Fax: (961-1) 739-412, 353-010/1/2, 349-230/1 Pres. Office (961-1) 349-230, Tel./Fax: 350-926 Pres. Res. (961-1) 739-375 www.haigazian.edu.lb [email protected]

Near East School of Theology President: Dr. Mary Mikhael Sourati Street, Hamra, Beirut, Lebanon P.O.Box 13 5780 Chouran, Beirut, Lebanon Tel: (961-1) 346 708, 354 194, 349-901 Fax: (961-1) 347-129 [email protected]

Armenian Evangelical Y. & M. Philibosian College Principal: Zaven Messerlian Mexique St., Kantari, Beirut, Lebanon P.O.Box 11-3672 Riad El Solh Beirut, Lebanon Tel: (961-1) 349 816, 863 592 Fax: (961-1) 751-469 [email protected]

Armenian Evangelical Central High School Principal: Mrs. Maral Deyirmenjian Ashrafieh, Beirut, Lebanon P.O.Box 80758 Bourdj Hammoud, Lebanon Tel: (961-1) 442 594 Fax: (961-1) 562-155 [email protected]

Armenian Evang'l Shamlian Tatigian Secondary School Principal: Badveli Hrayr Cholakian Nor Marash, Bourdj Ham-moud, Lebanon P.O.Box 80907 Bourj Hamoud, Lebanon Tel: (961-1) 261-749, 240-995 Fax: (961-1) 240-996 [email protected] [email protected]

Armenian Evangelical Secondary School Principal: Rev. Raffi Messerlian Anjar, Bekaa, Lebanon P.O.Box 66 Zahle, Lebanon Tel: (961-8) 620-629 [email protected]

Armenian Evangelical P. & E. Torossian Middle School Principal: Seta Karagoezian Nor Amanos (Dora), Bourdj Hammoud, Lebanon P.O.Box 80169 Bourdj Hammoud, Lebanon Tel: (961-1) 265-521 Fax: (961-1) 241-637 [email protected]

Armenian Evangelical Guertmenian School Principal: Sahag Dedeyan Mar Mekhayel - Hadjin, Beirut, Lebanon Tel: (961-1) 442 278 [email protected]

63

ՎՀովյաե

<21 րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

Սոցիալական կառույցներ

Կառույց Ղեկավար Հասցե Կապի միջոցներ

Armenian Evangelical Social Service Center Social Worker: Rita Lao Mangilikian Trad, Bourdj Hammoud, Lebanon P.O.Box 11 0377 Riad el Solh 1107-2040 Beirut, Lebanon Tel: (961-1) 263 155 [email protected]

Armenian National Sanatorium (Azounieh, Lebanon) Director: Tigran Boyajian P.O.Box 11 0377 Riad el Solh 1107-2040 Beirut, Lebanon

CAHL (Centers for Armenian Handicapped in Lebanon) Director: Kevork Karaboyadjian Trad, Bourdj Ham-moud, Lebanon P.O.Box 80250 Bourdj Hammoud, Lebanon Tel: (961-1) 260 533/4, 266 822, 484 175, (961-3) 291-509 Fax: (961-1) 249-479 [email protected]

Christian Endeavor Union of Armenian Evang’l Churches of Syria and Lebanon Chairman: Rev. Raffi Messerlian P.O.Box 11-0443 Beirut, Lebanon Tel: (961-1)443 547 Fax:(961-1) 565-629 [email protected]

Jinishian Memorial Program Director: Seta Pamboukian Trad, Bourdj Ham-moud, Lebanon P.O.Box 11-0437 (Code No. 55) Beirut, Lebanon Tel/Fax: (961-1) 268 020 Tel։ (961-1) 261 008, 499 749 [email protected]

KCHAG (Christian Endeavor Summer Camp) Beit Meri, Lebanon P.O.Box 11-0443 Beirut, Lebanon

64

<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (32), 2010թ.

ՎՀովյաե

Տեղեկատվական կառույցներ

Կառույց Ղեկավար Հասցե Կապի միջոցներ

Հայկազյան հայագիտական հանդես գլխավոր խմբագիր Անդրանիկ վարդապետ Կռանյան Mexique St., Kantari, Beirut, Lebanon P.O.Box 11 1748 Riad El Solh 1107 2090 Beirut, Lebanon

Badanegan Artsa-kank Director: Mrs. Rosette Alemian P.O.Box 11-0377 Riad el Solh 1107-2040 Beirut, Lebanon Tel: (961-1) 565-719 [email protected]

Chanasser Director: Mrs. Rosette Alemian P.O.Box 11-0377 Riad el Solh 1107-2040 Beirut, Lebanon Tel: (961-1) 565-719 [email protected]

Luys Director: Mrs. Rosette Alemian P.O.Box 11-0377 Riad el Solh 1107-2040 Beirut, Lebanon Tel: (961-1) 565-719 [email protected]

Տարածաշրջանային ղեկավար կառույց

Կառույց Ղեկավար Հասցե Կապի միջոցներ

Union of the Armenian Evangelical Churches in the Near East (UAECNE) President։ Rev. Megrditch Karagoezian, Chair Central Committee of UAECNE։ Rev. Soghomon Kilaghbian, P.O.Box 11-0377 Riad El Solh 1107 2040 Beirut, Lebanon Tel: Res. (961-1) 444-439, (961-1) 739-375 Union (961-1) 565-628 HU Off. (961-1) 350-926 Fax: (961-1) 565-629 www.uaecne.org [email protected]

65