Научная статья на тему 'ҚАРЛУҚ-ҚОРАХОНЛАР ДАВЛАТИДА ҚЎЛЛАНГАН “БУҒРА” ТОТЕМИ ХУСУСИДА'

ҚАРЛУҚ-ҚОРАХОНЛАР ДАВЛАТИДА ҚЎЛЛАНГАН “БУҒРА” ТОТЕМИ ХУСУСИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
189
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қарлуқ-Қорахонлар / буғра / тотем / олий ҳокимият / маҳаллий ҳокимият / қорахон / арслонхон / тавғачхон / Абдулкарим Сатук Қорахон / кўк тангри / шомонлик / Махмуд Қошғарий / Билга Қул Қодирхон / сомонийлар / қарлуқ / чиғил / халач / яғмо. / Qarluq-Qarakhans / bugra / totem / supreme authority / local authority / qarakhan / lion / tavgachhan / Abdulkarim Satuk Qarakhan / blue god / shamanism / Mahmud Qashqari / Bilga Kul Qodirkhan / Samanids / qarluq / chigil / halach / yagmo.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Махмудов, Бехзод Хамидович

Ушбу мақолада илк ўрта асрларда ўлкада мавжуд бўлган Қарлуқ-Қорахонлар давлатининг бошқарув тизимида ҳоқон номларида улуғвор унвон ўрнида қўлланган “буғра” тотеми хусусида сўз кетади. Бунда ушбу тотемни ҳоқон номларида унвон сифатида акс этишини ижтимоий-сиёсий моҳияти ва давлат бошқарувида яғмо қабиласини ўрни атрофлича таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ON THE "BUGHRA" TOTEM USED IN THE KARLUK-KARAKHAN STATE

This article discusses the "steam" totem used in the administrative system of the Karluk-Karakhanid state in the early Middle Ages instead of the glorious title of khakan. The socio-political significance of the reflection of this totem as a title in the names of kagans and the role of the Yagmo tribe in state administration are analyzed in detail.

Текст научной работы на тему «ҚАРЛУҚ-ҚОРАХОНЛАР ДАВЛАТИДА ҚЎЛЛАНГАН “БУҒРА” ТОТЕМИ ХУСУСИДА»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 4/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

КАРЛУК-КОРАХОНЛАР ДАВЛАТИДА КУЛЛАНГАН "БУГРА"

ТОТЕМИ ХУСУСИДА

Махмудов Бехзод Хамидович

Ислом Каримов номидаги ТДТУ Олмали; Филиали катта у;итувчиси, т.ф.н., +99894_401.45_88

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада илк урта асрларда улкада мавжуд булган Царлуц-Цорахонлар давлатининг бошцарув тизимида уоцон номларида улугвор унвон урнида цулланган "бугра" тотеми хусусида суз кетади. Бунда ушбу тотемни уоцон номларида унвон сифатида акс этишини ижтимоий-сиёсий моуияти ва давлат бошцарувида ягмо цабиласини урни атрофлича таулил этилган.

Калит сузлар: Царлуц-Цорахонлар, бугра, тотем, олий уокимият, мауаллий уокимият, цорахон, арслонхон, тавгачхон, Абдулкарим Сатук Цорахон, кук тангри, шомонлик, Махмуд Цошгарий, Билга Цул Цодирхон, сомонийлар, царлуц, чтил, халач, ягмо.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается «паровой» тотем, использовавшийся в административной системе карлукско-караханидского государства в раннем средневековье вместо славного титула хакан. Подробно анализируется социально-политическое значение отражения этого тотема как титула в именах каганов и роль племени ягмо в государственном управлении.

Ключевые слова: карлуки-караханы, бугра, тотем, верховная власть, местная власть, карахан, лев, тавгачхан, Абдулкарим Сатук Карахан, голубой бог, шаманизм, Махмуд Кашкари, Билга Кул Кодирхан, Саманиды, карлук, чигил, халач, ягмо.

ABSTRACT

This article discusses the "steam" totem used in the administrative system of the Karluk-Karakhanid state in the early Middle Ages instead of the glorious title of khakan. The socio-political significance of the reflection of this totem as a title in the names of kagans and the role of the Yagmo tribe in state administration are analyzed in detail.

Keywords: Qarluq-Qarakhans, bugra, totem, supreme authority, local authority, qarakhan, lion, tavgachhan, Abdulkarim Satuk Qarakhan, blue god, shamanism, Mahmud Qashqari, Bilga Kul Qodirkhan, Samanids, qarluq, chigil, halach, yagmo.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

KHPHm

KapryK-KopaxoHrap gaBraru yrKaH carraHar gapa^acura эpнmгaннgaн cyHr, (XI-XII acp) yHHHr gaBrar SomKapyBuga xaM y3ura xoc TapTuS-Kougarap ro3ara Kergu. By gaBrar SomKapyBura oug TapTuS-Kougarap TypKufi xarKrapHHHr gaBrarnuruK Ta^puSacuga aBBargaH MaB^yg SyruS KerraH Syrca-ga, yHH Ma3MyH-MoxuaT ^uxargaH aHruna fiycuHga TaKoMurramTupumga KopaxoHrap KaTTa xucca Kymumgu.

KapryK-KopaxoHrap gaBraruHuHr gaBraT SomKapyBuHu acocaH ukku noroHaru Tu3uMra SyrguK. YHra Kypa, SupuHHu noroHa MapKa3ufi gaBraT SomKapyBu xucoSraHuS, yHu ogaTga «orufi xoKuMuaT», geS aTam MyMKuH. Hkkuhhu noroHaHu эca «Maxarrufi xoKuMuaT» TamKur этгaн. Y3 ypHuga y xaM Sup Hena SocKunra SyruHagu. KopaxoHufirap gaBraru Tenacuga SyryH orufi xoKuMuaTHu y3uga My^accaM этгaн «SyroK xoh», KopaxoH TypraH. X,okoh HoMrapuga yHBoH cu^aruga «KopaxoH» araMacu SuraH Supra «SyFpaxoH», «apcroHxoH» Ba «TaBFanxoH» KaSu SomKa yryFBop yHBoHrap xaM Supgafi KyrraHurraH. By yHBoH cu^aruga KyrraHurraH araMarapHuHr 6at3urapu Ka6ura ToTeMrapu SuraH SoFruK 6yrca, 6at3urapu эca Ma3MyH ^uxaTgaH roKcaK Hy$y3 Ba gapa^aHu aHrraTraH.

Kyfiuga gaBraT xyKMgopu HoMuga yHBoH cu^aruga KyrraHurraH Ma3Kyp aTaMarapHuHr Supu atHu, «SyFpaxoH» xycycuga aroxuga arpo^runa TyxTaruS yTumHu ^oro, geS TonguK. ^yHKu yHBoH cu^aruga KyrraHraH Sy aTaMa myHHaKu ^apaHrru hom SyrMacgaH, SarKu my gaBpHuHr н^тнмoнн-cнecнн Ba Ma^KypaBufi xaeTuHu xaM y3uga aKc эттнpyвнн HyKyp Ma3MyHra эгa SyrraH.

TapuxgaH MatryMKu, guHufi эtтнкog uhcoh ^aoruaraga KaguMgaH MyxuM axaMuaTra эгa SyruS KerraH. Hhcoh gacrraSKu BaKTga y3uHuHr TypMym-Tap3u Ba MexHar ^apaeHuHu puBo^raHTupuS Sopum SuraH SupraruKga guHufi KapamrapuHu xaM maKrraHTupuS Sopgu. KefiuHHaruK uhcoh xaeTuga cuecufi, н^тнмoнfi-нктнcogнfi MyHocaSarrapHuHr TapaKKueTu gaBoMuga Sy guHufi Kapamrap энgнrнкga SyryH Ka6ura, эraт Ba xarKrapHuHr y3apo SoFraS TypyBHu y3Bufi эtтнкogнгa afiraHagu.

Bu3 guHufi эtтнкogнн uHcoHHuHr cuecufi, н^тнмoнfi-нктнcogнfi xaeTu SuraH SoFruK xorga TacBupraMoKgaMu3. ^yHKu xap 6up xarKHuHr oHruga maKrraHraH Sy guHufi KapamrapHuHr TatcupuHu SeBocura my xarKHuHr oggufi TypMym-Tap3ugaH TopTuS, to yHuHr gaBrarnuruK aHtaHarapuga xaM кyзaтнmнмнз MyMKuH. By xogucagaH TypKufi xarKrap xaM MycTacHo эмac, arSaTTa. TypKufi KaBMrap y3 cyrorarapu Somnururuga KynraS gaBraTrapHu TamKur этнm SapoSapuga,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

узларига хос булган диний дунёкараш билан боглик удумларини шу давлатчилик анъаналарида хам куллаб келишган. Жумладан, Карлук-Корахонлар давлатчилиги тарихида хокон номига турли улугловчи унвонлар кушиб айтилган. Бу унвонларнинг аксарияти эса кабила тотемлари билан боглик булиб, кабиланинг ибтидоси хисобланган тотем номи унвон сифатида хокон номи урнида кулланилган.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Маълумки, Карлук-Корахонлар давлати ташкил топгач, узининг сиёсий фаолиятини давом эттираётган вактда Мовароуннахр ва унга туташ худудлар ахолисининг асосий кисми ислом динига утган эди. Ислом дини айнан шу даврларда уз ривожланишининг юксак чуккисига кутарилиб, алохида маданият тусига кириб борди. Бу жараёнлар эса, уз навбатида Карлук-Корахонлар давлати таркибидаги туркий кабилаларга хам таъсир этиб, Мовароуннахрнинг утрок ахолиси билан этник маданий алокалар натижасида улар хам аста-секин ислом динини кабул кила бошлашди. Шундай килиб, ислом дини кучманчи ва ярим кучманчи ахоли орасида хам кенг таркалди. Мовароуннахр ва Хоразм улкаларида, уларнинг атрофида яшовчи чорвадор кабилалар тургун ахоли билан деярли бир вактда ислом динига утган эдилар. Сирдарё сохилида ва унинг шимолидаги минтакаларда яшовчи кучманчи кабилалар эса IX-X асрлар давомида ислом динини кабул килганлар. Биргина 960 йилнинг узида 200 минг хонадон, яъни туркий ахоли ислом динига утган эдилар[1. С.69-74].

Карлук-Корахонлар давлати рахбарлари хам ислом дини ахамиятини чукур тушуниб етган холда, ислом маданияти ривожига рахнамолик килишди. Жумладан, Сатук Корахон туркий хонларнинг ичида биринчи булиб ислом динини кабул килади ва шундан кейин унинг мусулмонча номи Абулкарим (тулик номи ва унвони Абулкарим Сатук Корахон) булади. Сатук Корахон даврида карлук, чигил, халач, ягмо ва бошка кабилалар бирин-кетин ислом динига утишган [С.Б.69-74]. Бу ходиса албатта давлатнинг бирлашувида катта ахамиятга эга булган.

Биз сузни бевосита давлат таркибидаги ахолини ислом динига утиш жараёнидан бошладик. Албатта, бунинг узига хос сабаблари ва кабила тотемларига боглик жихатлари бор.

Гап шундаки, туркий халкларда кадимдан мавжуд булиб келган Кук тангри дини, шомонлик эътикоди ва тотемистик карашларнинг излари айнан шу даврларда, яъни мазкур давлат ислом динига тулик утган вактда хам туркий

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кабилалар онгида сакланиб келган. Бунинг тасдигини эса хон унвонларида акс этган тотем номларидан хам кузатишимиз мумкин.

Ислом дини туркий кабилалар онгида эски диний карашлар уйгунлиги асосида ривожланиб, узига хос хусусият касб этган. Туркий кабилалар шу даврга кадар сигиниб келган Кук тангри, шомонлик ва тотемистик карашлар бу вактга келиб бархам топган булса-да, унинг белгилари сакланиб колган.

Юкоридаги мулохазага таяниб айтиш мумкинки, бу жихатлар бевосита давлат хукмдорлари номида хам уйгунлашган, яъни Карлук-Корахонлар хоконлари исломий исм билан биргаликда эски диний карашлар асосидаги кабилалар тотемларига боглик номлар билан хам улугланиб келинган.

Маълумки, туркий кабилаларда кадимдан тотемистик диний тасаввурлар мавжуд булган. Х,ар бир кабиланинг уз тотеми булиб, бу уша кабиланинг оддий фикрлашини англатмайди, балки улар уз утмишини билишга интилганликларини билдиради. [3. С.90-91]. Бунга кура улар уз утмишини бирор тотемга боглаб, у хакда турли диний карашларни юзага келишига сабаб булган. Бу борада туркийлар куп холларда бури, арслон, тонга, бугра каби хайвон номларини тилга олишади. Ушбу хайвон номлари нафакат тотем сифатида кадрланган, балки шу кабила сардорларининг уддабуронлиги, шижоати, абжирлиги, мардлиги ва кудрати каби сифатлари хам шу хайвонларга киёсланган холда таърифланган.

Шунинг учун туркий хонларнинг номлари ва унвонларини тилга олганда, бури, арслон, тонга, бугра каби тотем билан боглик улугвор унвонларни учратамиз. Бу ходиса барча туркий давлатларда булгани каби ушбу давлат хукмдорлари номларида хам мавжуд булган.

Карлук-Корахонлар хоконлари «бугра» унвони билан улуглангани хакида юкорида кайд этган эдик. «Бугра» атамасининг маъноси хакида манбаларда турли хил фикрлар мавжуд. Жумладан, бу хакда Махмуд Кошгарий «бугра -эркак туя. Буграхон исми хам шундан олингандир», деб маълумот беради[4. Б.397].

Бугунги кунда купгина тарихий асарларда «бугра» - бу икки уркачли туя маъносида келади, деб кайд этилган [5. С.90]. Бу хусусида А.Р. Мухаммаджонов эса «бугра» - бу огир юк кутарадиган бичилган туя маъносини англатади, дея фикр билдирган [6. Б.110].

Маълумки, «бугра» ягмо кабиласининг тотеми хисобланади. Ягмо кабиласи эса чорвадор булиб, кучманчи хаёт тарзига эга булган. Кучманчи-лик турмуши албатта машаккатли булиб, уз чорва молларини вохама-воха,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

манзилма-манзил хайдаб юриш осонликча кечмаган. Бунда мавжуд сиёсий, ижтимоий-иктисодий зиддиятлар хам барча кучманчи кабилалар учун огир кечиб, улар узи яшаб турган худудларни тез-тез узгартириб туришга, баъзан эса кимсасиз кумлок чулларда узок вакт колиб кетишларига тугри келган.

Ушбу кабилаларнинг диний эътикоди хам мана шундай мушкул огир вазиятда шаклланиб, улар кайсидир жонзотларни шундай шароитда узларига булган кумаги учун тотем сифатида мукаддас санаб, эътикод куйишган. Тотем, яъни уз аждодларининг ибтидоси сифатида хам купинча айнан шу хайвонни танлашган.

Демак, ягмо кабиласининг тотеми хам шу асослардан келиб чиккан холда «бугра» хисобланган. «Бугра» бу - туя хайвони эканлиги аник. Лекин хар кандай туя хам тотем булавермаган. Чунки юкорида келтирилган турмуш шароитида купрок огир юк кутарадиган нортуялар катта ахамиятга эга булган. Бундай туялар сирасига эса бичилган эркак туяларни киритиш мумкин. Уларнинг юк кутариш куввати ва чидамлилик даражаси хам оддий бичилмаган ва ургочи туяларга нисбатан юкори булган. Куриб турганимиз-дек, бу масалада А.Р. Мухаммаджоновнинг фикрларини тугри, деб хисоблаш мумкин. Хдкикатдан хам «бугра» бу - огир юк кутарадиган, бичилган туя булиб, туянинг каттаси, яъни нортуя хисобланган.

Кучманчи чорвадор ягмо кабиласи бежизга бу кучли хайвонни узларига тотем-ибтидо сифатида танлашмаган. Албатта, уша даврда туя узок, машаккатли йулларда тегишли манзилга етказиб борувчи транспорт воситаси сифатида хам жуда кадрланган.

Шундай килиб, «бугра» - бу огир юк кутарувчи бичилган туя булиб, ягмо кабиласининг тотеми хисобланган, кейинчалик хоконлар номига унвон урнида кулланилган. Аммо «бугра» атамасини унвон урнида качондан бошлаб, нима учун хокон номида кулланилгани хакида манбаларда аник айтилмаган. Карлук-Корахонлар давлати тарихини урганиш жараёнида биз хокон унвонидаги «бугра» атамасини асосан кейинги даврларда, яъни давлат ташкил топган вактларда эмас, балки X асрнинг 2- ярмидан кейинги даврда купрок кузатамиз.

Аникрок килиб айтганда, корахонлар номида бу унвон асосан Сатук Бугра Корахон (930-955) давридан бошлаб купрок учрайди. Унинг авлодларини деярли барчасининг номида хам бу атамани учратамиз (Хорун Буграхон, Мухаммад ибн Юсуф Буграхон, Иброхим ибн Наср Буграхон ва бошкалар). Бу ходисани эса купгина муаллифлар Корахонийлар давлатини бевосита ягмолар томонидан ташкил этилганлиги хакидаги нотугри илмий карашлар билан

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

боглашади. Бу хакда ишимизнинг олдинги сахифаларида хам айтиб утганимиздек, айрим тадкикотчилар Сатук Буграхонни Корахонлар давлатининг бошловчиси, давлатга эса ягмо кабиласи асос солган, деб курсатишган. Агарда хакикатдан хам Сатук Буграхон давлат асосчиси булган такдирда хам, давлатни ягмолар ташкил этган, деган фикрлар асоссиздир. Чунки Сатук Буграхон - бу карлук хукмдори булмиш Билга Кул Кодирхоннинг невараси эди. Шу уринда, бир мулохазали савол тугилади. Нима учун «бугра» атамаси ягмо кабиласи ибтидоси хисобланса-да, давлат хукмдорлари карлуклардан була туриб, ушбу унвон билан улугланган?!

Бу мураккаб, чигал масалада К.Ш. Шониёзов куйидагича фикр билдиради: «Тилга олинган атамалар (бугра, арслон - Б.М.) мавжуд бир кабила (чигил ёки ягмо)нинг унгони (тамгаси) булмаган. Бу атамалар давлатни бошкараётган хоннинг жамиятда тутган урни, мавкеи, махорати ва ислом динига булган муносабатларига караб берилган булиб, уларни номларига кушиб айтилган»[7. Б.42].

Тадкикотчининг фикрига кура «бугра» - бу факат ягмо кабиласига тегишли тотем булмаган. У фикрини давом эттириб, ушбу унвон бошка хоконларда хам мавжуд булганлигини мисол тарикасида келтириб утади [8. Б. 42-43]. Олимнинг бу кайдлари албатта эътиборга молик булиб, хар бир тотем номи билан боглик бу унвонлар бошка туркий кабилаларга хам бегона эмаслигини англатади. Лекин бизнинг назаримизда, корахонларда бу унвоннинг хокон номларида мустахкам урин эгаллашига сабаб булган бошка жихатлар хам мавжуд.

Демокчимизки, «бугра» атамаси бошка кабила хоконлари номида хам унвон сифатида ишлатилган булиши мумкин, лекин Карлук-Корахонлар давлатига хон номидаги бу улугловчи сифатнинг кириб келишига ягмо кабиласи сабаб булганлиги эхтимолга якинрокдир. Бу билан биз «бугра» унвони ягмо кабиласига тегишли экан, демак подшолар хам шу кабилага мансуб булган, демокчи эмасмиз. Фикримизни давом эттирадиган булсак, давлат хукмдори номидаги бу унвон тотем сифатида кайси кабилага тегишли булса, шу кабиланинг мазкур давлат таркибида эканлигини тасдикловчи холатдир.

Ягмоларни аввал хам айтганимиздек, давлатда тутган урни жуда ахамиятли булган. Уларнинг жанговарлик рухиятига эга харбий бу-линмалари сиёсий курашларда фаол катнашиб келган. Ягмо кабиласи давлат таркибида булиб келган бошка кабилалар каби узаро этник-маданий алокаларда иштирок

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

этн6 KerumraH. By ^apaeHrapHuHr Harn^acuga yrap xaM acTa-ceKuH gaBraT SomKapyBura oug MyxuM MacararapHu xar Kurumga KaTHama SomramraH. AfiHuKca, uhku TaxT ynyH y3apo Kypamrapuga afmo KaSuracuHuHr xap6ufi KymuHrapu xar KuryBHu Tatcup Kynura эгa SyrraH.

YmSy xoraTrapHuHr SapnacuHu yMyMramTupraH xorga afiTaguraH SyrcaK, «SyFpa» yHBoHu aFMorapHuHr afiHaH my gaBrargaru $aor ^aoruara Harn^acuga xoh HoMura KymuS afiTurraH. OuKpuMroHu TacguFu cu^aruga afipuM MyroxasarapuMroHu xaM SurgupuS yTcaK. «ByFpa» yHBoHu roKopuga afiTraHuMu3geK, CaTyK ByFpaxoH Ba yHuHr aBrograpu SyrMum KefiuHru xokoh HoMrapura acocaH X acpHuHr 2- apMugaH SomraS KymuS afiTurraH.

YmSy ®;apaHrgop yHBoHHu afiHaH my gaBpgaH SomraS xoh HoMrapuga ynpamu xaM SecaSaS эмac. ^yHKu X acp ypTarapura KeruS, KapryK-KopaxoHrap gaBraru KymHu gaBrarrapHuHr 3au$ramyBu (atHu CoMoHufirap) xucoSura xaM urrapura HucSaraH KyH-Kygparu aHHa ycgu. YHgaru MaB^yg KaSurarapHuHr y3apo yromumu aroHa Kygparru xyKMgop KopaxoHrap TeBaparuga KenraH. 3Hgu Sy gaBraTga Sup eKu ukku Ka6ura axorucu эмac, SarKu Sapna KaSurarap y3apo SupuKuS, gaBraT xaeTuga SupraruKga ^aoruaT ropmumraH. Kygparru xyKMgop xaM yrapHuHr SapnacuHuHr KyMarura MyxTo^; SyrraH, my caSaSgaH KopaxoHrap xaM KaSurarapHu SupramTupuS Typum, xaM gaBrarnu axruT xorga TyTuS Typum ynyH KaSurarap ypTacugaru uttu^okhu caKramHu y3 Sypnrapu, geS SurumraH. fflyHuHr ynyH xoKoHrap Kaficu KaSuragaH SyrraH-rurugaH Kartufi Ha3ap Sapna KaSurarapHu y3ura akuh TyruS, yrapHuHr gaBrargaru axaMuaTuHu uHKop этмaгaн xorga, my KaSurarapHuHr ToTeMrapuHu yHBoH cu^aruga y3 HoMrapura KymuS afiTumraH.

XY.TOCA

OuKpuMroHa, nogmoruK gapa^acura Ka6ura ToTeMrapuHuHr HoMrapu Su-raH HucSaT Sepurumu, my KaSuraHuHr gaBraT xaeTugaru ypHu SuraH SoFruK SyruS, «SyFpa» TOTeMu xaM afmo KaSuracuHuHr Hy$y3 Ba gapa^acura Kypa xyKMgoprap HoMura yHBoH cu^aruga, SomKa yryFroBHu yHBoHrap SuraH Supra KymuS afiTurraH. YmSy yHBoHHuHr xoh HoMrapuga KaHHaruK KeHr fiycuHga KyrraHurraHuHu myHgaH xaM Surca SyraguKu, Tapuxufi MaHSarapga, Sat3aH KopaxoHrap cyroracuHu «SyFpaxoHrap», gaBraruHu эca «ByFpaxoH gaBraru», geS aTam pacM SyrraH. KypuHuS TypuSguKu, xoKoHHuHr KyngaH-Kyn yryFroBHu yHBoHrapugaH Supu SyrMum SupruHa «SyFpaxoH» araMacuHuHr xoh HoMrapuga

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 4/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

кулланилишининг узи шу даражада мунозараларга бойки, биз хам ушбу масалада изланишни хали яна давом эттиришни ният ;илиб ;оламиз.

REFERENCES

1. Бартольд В.В Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии. - М.: Наука, 1968. Соч. T.V. - С. 69-74.

2. Бартольд В.В Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии. - М.: Наука, 1968. Соч. T.V. - С. 69-74.

3. Гумилев Л.Н. ^адимги турклар / Таржима, кириш суз муаллифлари ва нашрга тайёрловчилар. Б. Урда- бекли., А. Айритомий. - Тошкент: Фан, 2007. - Б. 90-91.

4. Махмуд Кошгарий. Девону луготит турк. / Тарж ва нашрга тайёрловчи С.М. Муталибов. - Тошкент: Фан, 1960й. 1-жилд -Б. 397.

5. Кораев О. История Караханидского каганата. - Фрунзе: Илим, 1983. - С. 90.

6. Мухаммаджонов А.Р. Узбекистон тарихи. - Тошкент: Укщувчи, 1994. - Б.

7. Шониёзов К.Ш. Карлук давлати ва карлуклар. -. - Тошкент: Шарк, 1999.-

8. Шониёзов К.Ш. Карлук давлати ва карлуклар. -. - Тошкент: Шарк, 1999.-

110.

Б. 42.

Б. 42-43.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.