Научная статья на тему '«Араб тилида суроқ гаплар» мавзусини мустаҳкамлашда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш'

«Араб тилида суроқ гаплар» мавзусини мустаҳкамлашда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
267
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тил / оғзаки / педагогик технология / машқ / сўроқ гап / матн / таржима / язык / устный / педагогические технологии / упражнения / опрос / текст / перевод

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Арипова Зуҳра Джахангировна

Мақола ҳозирги куннинг муҳим масалаларидан бири бўлган шарқ тилларидан бири араб тилини ўргатишга бағишланган. Талабаларга «Араб тилида сўроқ гаплар» мавзусини амалий машғулотларда илғор педагогик технологиялар орқали мустаҳкамлаш услублари кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НОВЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ ЗАКРЕПЛЕНИЯ ТЕМЫ «ВОПРОСИТЕЛЬНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ В АРАБСКОМ ЯЗЫКЕ»

Статья посвящена одному из важных вопросов преподавания арабского языка. Показаны методы закрепления студентами темы «Вопросительные предложения на арабском языке» с помощью прогрессивных педагогических технологий на практических упражнениях.

Текст научной работы на тему ««Араб тилида суроқ гаплар» мавзусини мустаҳкамлашда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш»

Арипова Зух,ра Джахангировна,

Узбекистан халкаро ислом академияси «Шарк, филологияси» кафедраси мудири, тарих фанлари номзоди, доцент

«АРАБ ТИЛИДА СУРОК ГАПЛАР» МАВЗУСИНИ МУСЩКАМЛАШДА ЯНГИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

УДК: 378.046.2

АРИПОВА З.Д. «АРАБ ТИЛИДА СУРОЦ ГАПЛАР» МАВЗУСИНИ МУСТАЦКАМЛАШДА ЯНГИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Макола х,озирги куннинг мух,им масалаларидан бири булган шарк тилларидан бири - араб тилини ургатишга баFишланган. Талабаларга «Араб тилида сурок гаплар» мавзусини амалий машFулотларда илFор педагогик технологиялар оркали мустах,камлаш услублари курсатиб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: тил, оFзаки, педагогик технология, машк, сурок гап, матн, тар-жима.

АРИПОВА З.Д. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НОВЫХ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ ЗАКРЕПЛЕНИЯ ТЕМЫ «ВОПРОСИТЕЛЬНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ В АРАБСКОМ ЯЗЫКЕ»

Статья посвящена одному из важных вопросов преподавания арабского языка. Показаны методы закрепления студентами темы «Вопросительные предложения на арабском языке» с помощью прогрессивных педагогических технологий на практических упражнениях.

Ключевые слова и понятия: язык, устный, педагогические технологии, упражнения, опрос, текст, перевод.

ARIPOVA Z.D. NEW PEDAGOGICAL TECHNOLOGY IMPLEMENTATION IN TEACHING THEME OF INTERROGATIVE WORDS IN ARABIC LANGUAGE

The article focuses on the one of importanr issue in teaching the Arabic. There are shown methods of strengthening among students the topic «Interrogative sentences in Arabic» implementing progressive pedagogical technologies in practical exercises.

Keywords: language, oral, pedagogical technologies, exercises, survey, text, translation.

Республикамиз мустацилликка эришгач барча соцаларда, шу жумладан таълим соцасида цам катта узгаришлар юз берди. Юртимизда амалга оширилаётган ицтисодий-сиёсий, ижтимоий-маданий ислоцотлар ватанимиз тарацциётини янада юксалтириш учун хизмат цилмоцда.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган исло-хотлар нафакат сиёсий жараёнларни, балки куплаб сохалар катори таълим сохасини хам камраб олган. Таълим сохасини янада яхши-лаш, инновацион педагогик технологиялар хамда янгича усуллар асосида укув машFулот-лари сифатини ошириб бориш нафакат давла-тимиз, балки жамиятимиз тараккиётини таъ-минлайди.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим йуналиш-ларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузасида таълим-тарбия сохасини янада ислох этиш ва танкидий бахолаш, уни такомиллаштириш масаласига алохида эътибор каратиб: «Аввалги учрашувларда таълим ва илм-фан, давлатнинг ёшларга доир сиёсатини амалга ошириш, таълимнинг янги, замонавий усулла-рини, жумладан ахборот-коммуникация тех-нологияларини жорий этиш сохасидаги ишлар ахволи тахлил килиб берилган эди. Бу бора-даги долзарб вазифаларни амалга ошириш ёшларимиз, жамиятимиз ва мамлакатимиз келажаги учун стратегик ахамиятга эга», дея таъкидлади1.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,ка-масининг 2013 йил 8 майдаги «Чет тиллар буйича таълимнинг барча боскичлари бити-рувчиларининг тайёргарлик даражасига куйиладиган талаблар» туFрисидаги 124-сон карори хамда Европа Кенгашининг «Чет тилини эгаллаш умумевропа компетенция-лари: урганиш, укитиш ва бахолаш» туFри-сидаги умумэътироф этилган халкаро меъёр-лари (CEFR - Common European Framework of Reference) даражасидаги талабаларга эхтиёж

1 Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. - Т.: «Узбекистон». 2017. -44-б.

кучайди. Талаба эгаллаши лозим булган ком-петенцияларда чет тилини узлаштириш дара-жаси «А1 - бошланFич» боскичдан бошлаб «В2+ тилни мустах,кам эгаллаш ва эркин мулокот кила олиш» боскичигача булган куникмалар доирасидаги билимларни камраб олишга каратилган. Шу максадни амалга оши-риши учун талабага чет тиллари буйича пухта билим берилиши керак булади. Хозирда замонавий, уз келажагини ёркин тасаввур килган х,ар бир талаба чет тилларини урганишни уз олдига максад килиб куяди.

Талабаларнинг куп маданиятли дунёда кундалик, илмий ва касбга оид сох,аларда фао-лият олиб бориши учун чет тилида коммуни-катив компетенциясини ривожлантириш асосий максад булмоFи даркор.

Талаба малакали тил билувчи мутахассис булиб етишишида педагог ва унинг укитиш услуби катта урин эгаллайди. Шу сабабли педагогдан х,ар бир мавзуни узига хос услубда тушунтириб, уни мустах,камлашда махсус тех-нологиялардан фойдаланиш ва бу технология-ларни танлаш х,амда куллай олиш мах,орати талаб килинади.

Узбекистон халкаро ислом академиясида араб тили фанини укитиш жараёнида янги педагогик технологиялар кулланиб келин-мокда. Улардан янги мавзуни мустах,камлашда фойдаланиш купрок самара беради.

Маълумки, укитувчи томонидан мавзу буйича ишлаб чикиладиган х,ар кандай укув топшириклари оддий ва тушунарли тилда ифодаланган, бажаришга аник талабларни уз ичига олган булиши, олдиндан тайёрлаб чикилган ва нашр килинган булиши керак. Хар кандай ноаниклик кушимча саволлар, мух,окама, аниклаштириш ва норозиликни келтириб чикаради. Тингловчиларга ёзма равишда такдим этиладиган топширик матни

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

-\

27 _/

1-расм. Матн № 11.

иСл ^.^

у ✓ / / / / / / " ^

^лЛ иц» . ии Л Пу^з

> / * 4 у } ^ / £ ^ I * 11 й * И

^ л;. а^ лриЛ

. г^ СуЛ ¿¿и • ¿¿^ сГ^

эркин изохларга иул ^уиилмаиди, иш жараё-нига тез киришишга имкон беради.

Педагогик максаднинг амалга ошиши ва кафолатланган натижага эришиш укитувчи ва талабанинг хамкорликдаги фаолияти, улар куйган максад, танланган мавзу, услуб, шакл, восита, яъни технологияга боFлик. Шу билан бирга укув жараёнини олдиндан лойихалаш-тириш зарур. Бу жараёнда укитувчи укув предметининг узига хос томони, жой ва шароит, энг асосийси, талабаларнинг имкони-яти ва эхтиёжи ва хамкорликдаги фаолиятни ташкил эта олишини хисобга олиши керак. Шундагина керакли кафолатланган натижага эришиш мумкин. К,искача айтганда, талабани таълимнинг марказига олиб чикиш керак2.

Аммо, фикримизча дарсларнинг уйин тар-зида олиб борилиши яхши, лекин у маълум бир мавзуни камраб олган булиши ва дастур доирасидан чикиб кетмаслиги даркор.

А.Тюков фикрича, х,ар кандай уйин кай тарзда лойихалаштирилишидан катъий назар, уларнинг х,ар бири куйидаги талабларни бажариши лозим:

- касбий доира имитацияси яхлитлиги, уйин имитациясига тааллукли булган тузилма ва жараёнлар асосий вокеликни акс эттирувчи умумий сюжет ёки асосий мавзуга эга булиши лозим;

1 Абдур-Рахмон ол аш-Шайх. Ал-арабия байна йадайк. - «Саудия», 2003. -10-б.

2 Ишмухамедов Р. ва бошкалар. Таълимда инновацион

технологиялар. - Т.: «Истеъдод», 2008. -16-17-б.

- мустакил ташкил этишга йуналганлиги;

- укитишнинг муаммолилиги3.

Шу сабабли педагог хар бир машFулотга киришдан олдин «Бугун дарсда нимани утиш керак? Кандай утиш керак? Талабага нимани бериш керак? Талаба бугун нимани билиб олиши керак? Кандай амалий билим-куникмага эга булиши керак? Бу талабаларга таълим олишида кандай самарали замонавий укитиш технологияларни куллаш оркали таълим берилади? Бу мавзуга шу технология мос келадими? Бу гурух талабалари савияси бу технологияни куллашга мосми?» деган савол-ларга жавоб топа олиши даркор. ТуFри танланган усуллар яхши натижа беради.

«Араб тилидаги сурок гаплар» мавзусини мустахкамлашда бир нечта педагогик техно-логиялардан фойдаланиш мумкин.

БББ (билмасдим, билардим, билиб олдим) технологиясини куллаш оркали талаба янги мавзуни кандай узлаштирганлиги аник-ланади. Талабаларда сурок гап турларини куллай олиш куникмасини шакллантириш учун уларга «Кейс стади муаммоли вазият» технологиясидан фойдаланилади. Бунда тала-баларга куйидаги шаклдаги кейс баёнининг матни берилади (1-расм).

Талабаларга ушбу матннинг аудио варианти икки марта эшиттирилади. Талаба матнни бир вактнинг узида тинглаб укийди ва таржима килади. Матн узлаштирилгач, «Ушбу матн асо-сида «Танишув», «Иш жойи», «Тасодифий

3 Алиев Д., Тожибоева М. Араб тили дарсларида ноанъанавий усуллар. - Т.: ТошДШИ. 2009. -14-б.

2-расм. Танишув.

^иМ

'и' (°и

'и'

^^ lJ^JгJй и^о^г^й

ЬйМ У^Ь^й ^м^

1,^1 1±1О1М1 э^о^^^й

3-расм. Суратларда нимани кураяпсиз?

учрашув» мавзуларида сурок гап турларини куллаб, диалоглар тузинг» деган «кейс» топ-шириFи берилади.

Мазкур топширик якка тарзда ёки гурух-ларга ажралган холда хам бажарилиши мум-кин. Кейс топшириFи, яъни муаммоли вазият оркали талабаларда аник, реал ёки сунъий яратилган муаммоли вазиятни тахлил килиш оркали энг макбул вариантларни топиш куникмалари шакллантирилади. Топширик бажарилиш давомида укитувчи талабаларни максадли йуналтириб туради.

Матн асосида талабалар томонидан «Танишув» мавзусида диалог тузилиши мумкин (2-расм).

Ушбу кейс топшириFи оркали талабада тинглаш, укиш, тушуниш, ёзиш хамда мулокотга киришиш куникмалари шакллани-шига эришилади.

Сурок гапларнинг барча турларини куллаш куникмасини хосил килишда турли расмлар-дан фойдаланиш хам ижобий самара беради (3-расм).

Бунда талаба дастлаб булишли гаплар тузади. Сунг икки талаба доскага чикарилиб, савол-жавоб шаклидаги диалоглар тузилади. Хатолари бошка талабалар томонидан тузатиб борилади. Сунг жумлалар булишсизлик шак-лига утказилади. Бунда талабада феълни булишли ва булишсиз шаклда ишлата олиш куникмаси шакллантирилади.

Яна бир технология - «Чархпалак»ни куллаш оркали укитувчи киска вакт ичида талабалар сурок гап турларини бир-биридан ажрата олишларини текшириб, бахолаш имко-ниятига эга булади (1-жавдал).

Яна бир усулни курсатсак. Бир саволлар тузилган матн эшиттирилади. Бунда матнда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

1-жавдал. Жумлалар к,айси сурок, гапга мисол була олади?

Назорат Махсус сурок гап Альтернатив сурок гап Инкор сурок гап Умумий сурок гап Мисоллар №

+ 1

+ 10о ЬЦм? 2

+ 3

+ 00 'и0!0? 4

+ 5

+ 1 1оо 1|оэо ? 6

+ 7

+ 8

+ и^? 9

+ 10

4-расм. Гапларни эътибор бериб ук,инг. Грамматик хатоларни курсатиб беринг.

баъзи грамматик хатоларга йул куйилади. Буни диктат билан эшитган талаба хатоларини топиб туFрилайди ва грамматик мавзулар мустах,камланади. Жавобини беришда х,ам хатоларини тузатиб жавоб кила олади (4-расм).

Бир матнни бир неча услублар оркали талабага сингдириш кийналмасдан гапириш куникмасини х,осил килади. Яна бир усулни курсатиб утсак. Бунда саволлар берилади факат сурок олмошлари иштирок этмайди. Талаба жумлани тинглагач, кайси сурок олмоши бу сурок гапларда иштирок этишини топиши даркор булади (5-расм).

Куйи курсларда матн устида ишлаш жараё-нида матндаги х,ар бир жумланинг сузлари

доирасида сурок гаплар тузиш х,ам талаба билимини оширишга хизмат килади (6-расм).

Барча чет тиллари укитувчиларида юзага келаётган кийинчиликлардан бири - талаба-ларни гапиртириш муаммоси. Бунинг х,ам ечи-мини топиш мумкин. Талаба купинча х,амма суз ва ибораларни билади, лекин гапириш жараёнида «хато килиб куймасмикинман?» деган х,адик унинг гапиришига тускинлик килади. Буни енгиб утишда янги тил урганишни бошлаган талабага кунига 4-6 суз бериб бори-лади ва шу суз асосида сурок гаплар тузиш, бир-бири билан мулокот килишга ундаш, талабани бу тусикни аста-секин олиб таш-лашга кумак беради.

МашFулот давомида бирор-бир мавзу доирасида савол берилади. Бу саволларга жавоб-лар бериш асносида талаба узига ишонч х,осил ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

5-расм. Тегишли сурок, олмошларини куйиб, гаплар тузинг.

6-расм. Университет кутубхонасида.

ого иТо ^ иг1^.

1) ^о ^^ ^^уиб.иг1,о£й_ 1йТо^

2) ^ ^^ и^^ иТо1;

5) ^^ ^¿иий 1иТо^

7-расм. Университет.

килиб боради. Талаба шу билан бирга бошка талабага кушимча саволлар беришга ошикади. Уйга вазифа сифатида киска саволлар жам-ланмаси асосида сухбат куриш берилиши мумкин. Бир вазият танланади, шу асосида саволлар уйланади ва сухбатдош билан муло-котга киришилади (7-расм).

Маълумки, хозирги кунда жахон андоза-сида тил буйича билимлар янги тест турлари AELTS ёки CEFR тизими асосида аникланмокда. Бундай тест тизимларида диалоглар берилиб, улар асосида тестлар тузилади. Тестларда берилган сухбатларда синоним сузлар бери-лади ва тингловчи буни эшитиш жараёнида кай бири бу уринда келганини аниклаши дар-кор булади. Бу тизим талабани хамма суз хам

бир уринда ишлата олинавермаслиги, уни ишлатишда маълум тилга оид куникма булиши кераклигини курсатади. Янги сузларни ёд-лашда кай уринда ишлатилишини хам билиш керак булади.

Хулоса сифатида айтиш мумкинки, тажри-балар араб тилини укитишда барча педагогик технологияларни айнан узидан фойдаланиш оркали максадга эришиш кийинлигини курсатади. Педагогик технологияларнинг самара беришига эришиш учун тил хусусиятидан келиб чикиб, унга узгартириш ва янги эле-ментларни кушиш оркали талабалар били-мини мустахкамлаш ва уларда зарур тил куникмалари ва малакаларини шакллантириш мумкин. Дарсларнинг уйин тарзида олиб

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 1(74)

борилиши яхши, лекин у маълум бир мавзуни камраб олган булиши ва дастур доирасидан чикиб кетмаслиги кераклигини унутмаслик керак.

Педагогик максаднинг амалга ошиши ва кафолатланган натижага эришиш укитувчи ва талабанинг хамкорликдаги фаолияти, улар куйган максад, танланган мавзу, услуб, шакл, восита, яъни технологияга боFлик. Хар кандай педагогик технология натижага эришилган-лиги билан бахоланади. Натижа эса аввалдан белгиланган максаддан келиб чикиб режа-лаштирилади.

Хар бир укитувчи янги педагогик техноло-гияларни куллашда методик коидаларга тулик риоя этишлари лозим. Бошкача айтганда, интерфаол методларни фаннинг узига хос хусусияти, мавзунинг максад ва вазифалари, талабаларнинг ёш хусусиятлари, машFулот шакли, гурух талабаларининг узлаштириши (бошланFич, урта, давом эттирувчи), аудито-рияда макбул шарт-шароитнинг мавжудлиги каби жихатларни аник хисобга олган холда куллаш лозим.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 8 майдаги «Чет тил-лар буйича таълимнинг барча боскичлари битирувчиларининг тайёргарлик даража-сига куйиладиган талаблар тутрисида»ги 124-сон карори.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгар-лик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. - Т.: «Узбекистон». 2017. -44-б.

3. Алиев Д., Тожибоева М. Араб тили дарсларида ноанъанавий усуллар. - Т.: ТошДШИ, 2009. -14-б.

4. Ишмухамедов Р. ва бошкалар. Таълимда инновацион технологиялар. - Т.: «Истеъ-дод», 2008. -16-17-6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.