Научная статья на тему 'АРАБ ТИЛИДА СЎЗЛАШУВЧИ МАМЛАКАТЛАР'

АРАБ ТИЛИДА СЎЗЛАШУВЧИ МАМЛАКАТЛАР Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Фусҳа / лаҳжа / сомий тиллар / Арабистон / жоҳилият / Қуръони Карим / Араб давлатлари лигаси.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — И.Хасанов

Ушбу мақолада араб тилининг пайдо бўлиши, унинг грамматик ва адабий нормаларининг шаклланиши, араб тилида сўзлашувчи мамлакатларда ягона араб тилини фусҳа бирлаштириб туриши, қолаверса араб халқларида ўзига хос лаҳжаларнинг тарқалганлиги, шунингдек араб халқларининг турмуш-тарзи, урф-одатлари ва уларнинг ҳозирги кундаги ижтимоий-иқтисодий ҳолатлари, шу билан биргаликда араб тили нафақат араб давлатлари ўртасида, балки Ўрта Осиёхалқлари, жумладан Ўзбекистонда ҳам катта қизиқиш билан ўрганилаётганлиги борасидаги фикрлар ўртага ташланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АРАБ ТИЛИДА СЎЗЛАШУВЧИ МАМЛАКАТЛАР»

YANGI OZBEKISTON PEDAGOGLARI AXBOROTNOMASI SJIF: 5.141

АРАБ ТИЛИДА СУЗЛАШУВЧИ МАМЛАКАТЛАР

И.Хасанов

Oriental университети Шарк; тиллари кафедраси катта уцитувчиси

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Qabul qilindi: 05-June 2024 yil Ma'qullandi: 10- June 2024 yil Nashr qilindi: 15- June 2024 yil

KEY WORDS

Фусщ, лаужа, сомий тиллар, Арабистон, жощлият, Куръони Карим, Араб давлатлари лигаси.

Ушбу мацолада араб тилининг пайдо булиши, унинг грамматик ва адабий нормаларининг шаклланиши, араб тилида сузлашувчи мамлакатларда ягона араб тилини фусуа бирлаштириб туриши, цолаверса араб халцларида узига хос лаужаларнинг тарцалганлиги, шунингдек араб халцларининг турмуш-тарзи, урф-одатлари ва уларнинг уозирги кундаги ижтимоий-ицтисодий уолатлари, шу билан биргаликда араб тили нафацат араб давлатлари уртасида, балки Урта Осиё халцлари, жумладан Узбекистонда уам катта цизициш билан урганилаётганлиги борасидаги фикрлар уртага ташланган.

Маълумки, куп тилларда сузлашувчи мамлакатлар Англия, Испания, Россия, Франция каби давлатлар билан бир каторда араб тилида сузлашувчи мамлакатларни х,ам киритиш мумкин. Араб тили сомий тиллар оиласига мансуб будиб, унинг адабий тил нормалари жщилият даврида шаклланган. Бирок; унинг грамматик нормалари милоднинг VШ-IX асрларда ишлаб чи;илган Замахшарий булиб, айни;са унинг грамматик кетма-кетликлари юртдошимиз Махмуд аз- томонидан тартибга келтирилган. Араб тилида сузлашувчи давлатлар сони 20 дан орти; булиб, улар Осиёдан тортиб то Африканинг гарбигача булган давлатларни уз ичига камраб олади. Бу мамлакатларни асосан ягона араб адабий тили (фусх,а) бирлаштириб туради. Барча араб давлатлари учун умумий булган араб адабий тилидан таш;ари, х,ар бир араб давлатида мах,аллий ла^жалар х,ам мавжуд булиб, улар х,ам узига хос араб тилини ташкил этади. Бирмунча умумлаштириб олинганда улар куйидагилар: саудия, яман, сурия-фаластин, миср, судан ва магриб лахжалари. Араб адабий тили сифатида асосан Куръони Карим матни асос ;илиб олинган. Аммо х,озирги кунда Миср лах,жаси олинган булиб, у адабий тилга бир оз я;инро;.

Юртдошларимиз орасида "Арабистон" деб умумий айтиб куя колинадиган, аслида эса йигирмадан орти; араб давлатлари булган мамлакатлар кайсилар, улар нечта, тарихи, жойлашуви ва бош;а хусусда кенгро; танишиш купчилик учун ;изи; булиши табиий.

Шарк; халцлари, жумладан узбек хал;и орасида х,ам араб тилига булган ;изи;иш

YANGI O'ZBEKISTON PEDAGOGLARI AXBOROTNOMASI БЦР: 5.141

асрлар оша давом этиб келмоцда. Бунга яццол мисол сифатида ота-боболаримиз томонидан бизнинг х,озирги авлодларимизгача етиб келаётган илмий ва адабий манбаларнинг араб тилида ёхуд араб имлосида ёзилганлигининг узи х,ам юртдошларимиз орасида араб тилига булган цизицишларини кундан-кунга ортиб бораётганлигини курсатиб турибди. Бу борада х,озирги кунда мамлакатимиздаги ОТМларнинг купчилигида Араб тили баъзиларида асосий тил сифатида, баъзиларида эса иккинчи тил сифатида талабаларга таълим бериб келинмоцда. Ундан ташцари талабаларни ОТМларга тайёрловчи бир нечта уцув марказларида х,ам араб тили ургатиб келинмоцда.

Араб тилида сузлашувчи мамлакатлар. Араб давлатлари деганда Яцин Шарц ва Шимолий Африкада жойлашган, араб давлатлари Лигасига кирувчи ва шунингдек, араб тили расмий тилларидан бири х,исобланувчи Шарций Африкадаги бир неча давлатлар тушинилади. Араб олами деганда эса 23 та мамлакатдан ташкил топган, умумий ах,олиси 345 миллион кишидан иборат, умумий майдони тахминан 13 миллион квадрат метрни ташкил этувчи улкан бир сархдд куз олдимизга келади. Араб давлатлари булар - Жазоир, Бах,райн, Жибути, Миср, Гарбий Сах,рои Кабир, Яман, Иордания, Ироц, Катар, Комор ороллари, Кувайт, Бирлашган Араб амирликлари, Амон, Ливан, Ливия, Мавритания, Марокаш, Фаластин, Саудия Арабистони, Сурия, Сомали, Судан ва Тунис мамлакатларидир.

Араб тилида сузлашувчи мамлакатларнинг тили, урф-одати, маданияти ва турмуш тарзи тубдан бир-бириникидан фарц цилади. Хаттоки уларнинг гаплашишлари, огзаки нутцдаги фарцлар х,ам шу даражадаки, айрим х,олатларда икки араб тилида сузлашувчи халц бир-бирини тушунмаслиги х,ам мумкин. Бундай жраённи тилдаги баъзи товушларнинг минтацавий жих,атдан узгариб кетганлиги билан боглаш мумкин.

Таълим. Араб давлатларида олий таълим берувчи 132 та университет, 136 та коллеж ва 433 та институт мавжуд булиб, у ерда таълим олувчи талабалар сони 5 миллиондан купроцни ташкил этади. Олий таълим сох,асида Миср, Саудия Арабистони, Ливан ва Бирлашган Араб Амирликлари юцори даражаларни эгаллаб келмоцда. Дунёга машхур "Ал-Азх,ар", Копира, Искандария, "Ал-Косимия" ва Мадина Ислом университетлари булиб, нафацат араблар, балки куплаб араб булмаган талабалар х,ам тах,сил олмоцдалар.

Араб тилида сузлашувчи мамлакатлар ицтисоди. Х,озирги кунга келиб араб тилида сузлашувчи давлатларнинг аксарият цисмида ицтисодий усиш жадаллик билан амалга ошмоцда. Айницса, ицтисодий жих,атдан ривожланиб бораётган Саудия Арабистони, Миср, Кувайт, БАА, Катар, Бах,райн каби давлатлар х,ам ицтисодий х,ам туризм салох,иятининг усиши эвазига бшлаётганини куриш мумкин.

Араб давлатлари уюшмаси . (Араб давлатлари лигаси)

1945 йилда араб давлатлари сиёсий йуналишларини мувофицлаштириш, улар мустациллиги ва суверенитетини х,имоя цилиш, ицтисодий, ижтимоий х,амда маданий алоца сох,аларида х,амкорликни ривожлантириш мацсадида тузилган минтацавий ташкилот. Араб давлатлари уюшмасига Яцин Шарц ва Шимолий Африканинг мустацил араб давлатлари уюшган.Араб давлатлари уюшмаси ташкилотчилари-Миср, Сурия, Ироц, Иордания, Ливан, Саудия Арабистони ва Яман Республикаларидир. Кейинроц

6-SON (YO'PA)

47

YANGI OZBEKISTON PEDAGOGLARI AXBOROTNOMASI SJIF: 5.141

Араб давлатлари уюшмасига Жазоир, Бахрайн, Жибути, Кувайт, Ливия, Мавритания, Марокаш, Катар, Сомали, Судан,Тунис, БАА, Яман Халк; Демократии Республикаси, шунингдек, Фаластин Озодлик Ташкилоти аъзо булди. Араб давлатлари уюшмаси Котибиятини Бош котиб бош;аради. Араб давлатлари уюшмаси бош;арув идораси Кохира (Миср) шахрида жойлашган. Араб давлатлари уюшмаси БМТ хузуридаги кузатувчи ма;омига эга. Хулоса

Араб тилида сузлашувчи мамлакатларнинг сиёсий-ик;тисодий,ижтимоий, маънавий маърифий хаётдаги урни хозирги кеча-кундузда бутун дунё хамжамиятининг нигохида. Гарчи минта;а, урф-одат, ирк жихатидан хилма-хил булса-да, ягона араб адабий тили бу хал;ларни бирлаштираверади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Иброхимов Н., Юсупов М. Араб тили Грамматикаси. Наманган, 2009 й. 1-жилд.

2. Носирова М.А. Араб тили. Дарслик- Тошкент, Уз.Р МГ Х,ТИ , 2018 й.

3. Холидов Б.З. Араб тили дарслиги. Тошкент, "Фан", 2007 й

4. Abdunabiev S. B. ARAB TILIDAN O'ZBEK TILIGA O'ZLASHGAN SO'ZLARNING LEKSIK-SEMANTIK XUSUSIYATLARI //ZAMONAVIY TARAQQIYOTDA ILM-FAN VA MADANIYATNING O 'RNI. - 2023. - Т. 2. - №. 6. - С. 94-97.

5. Abdunabiev S. FEATURES OF THE GENRE «RIHLA»(TRAVEL STORY) IN ARABIC PROSE AND IT'S ROLE IN WORLD LITERATURE //CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PHILOLOGICAL SCIENCES. - 2024. - Т. 5. - №. 04. - С. 28-34.

6. Botirovich A. S. TRANSLATION OF ARTISTIC IMAGES AND MEANS OF EXPRESSION IN OYBEK'S NOVEL" NAVOI" AND THE REFLECTION OF THE AUTHOR'S STYLE IN IT.

INNOVATIVE ACADEIVY

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.