CC BY
37
dr inz. Andrzej ZBROWSKI
Instytut Technologii Eksploatacji -Panstwowy Instytut Badawczy
ANTYTERRORYSTYCZNE SYSTEMY MONITORUJ^CE -
KIERUNKI ROZWOJU
Anti-terroristic monitoring systems -the directions of the development
Streszczenie
W artykule scharakteryzowano wspolczesne systemy monitorowania antyterrorystycznego. Zaprezentowano systemy monitoringu jako integralny element zapobiegania atakom terrorystycznym. Udokumentowano koniecznosc rozwo-ju dzialan badawczych i rozwojowych systemow monitorowania osob, przedmiotow oraz srodowiska naturalnego jako priorytetowego kierunku we wspolczesnej polityce bezpieczenstwa panstwowego. Wskazano na potrzeb^ integracji monitoringu i srodkow taktycznych do poziomu spojnego systemu walki z terroryzmem, w ktorym eliminacja przeciwnika moze byc zast^piona skutecznym obezwladnianiem sily zywej. Obezwladnianie terrorysty uniemozliwiaj^ce wykona-nie ataku, nie tylko zapobiega ludzkiej tragedii i zniszczeniom materialnym ale takze przyczynia si§ do zwi^kszenia skutecznosci metod sledczych i dochodzeniowych. W przedstawionym uj^ciu obezwladnianie jest nast^pstwem prawid-lowego rozpoznania przeprowadzonego z zastosowaniem systemu monitoringu. W prezentowanym artykule przepro-wadzono ogoln^. klasyfikaj antyterrorystycznych systemow monitorjcych na systemy monitorowania osob, przedmiotow oraz zagrozenia ekologicznego. Wskazano kierunki rozwoju prac badawczych zwi^zanych z doskonaleniem metod monitorowania. Omowiono zagadnienia zwi^zane z monitoringiem osob ukierunkowanym na rozpoznawanie tozsamosci oraz zachowan potencjalnie uznawanych za niebezpieczne przeprowadzonym na podstawie aktywnej iden-tyfikacji i weryfikacji obiektow. Wskazano zagadnienia, ktorych rozwoj badawczy jest wspierany przez programy ba-dawcze Unii Europejskiej oraz programy krajowe. Podkreslono duze znaczenie pol^czenia problematyki analizy obra-zu i analizy zjawisk zwi^zanych z „mow^. ciala" w celu rozwoju technologii przewidywania ludzkich zachowan oraz technologii „skanowania mysli". Omowiono zagadnienia zwi^zane z monitoringiem przedmiotow uznawanych za ma-terialy wybuchowe, bron, substancje chemiczne lub narz^dzia potencjalnie niebezpieczne. Zaprezentowano najnow-sze mozliwosci wieloparametrycznych skanerow ciala umozliwiaj^cych uzyskanie obrazu niebezpiecznych urz^dzen i sladow znajduj^cych si§ na ciele np.: skrytych pod ubraniem. Ponadto przedstawiono najnowsze rozwi^zania skanerow przeznaczonych do wykrywania materialow wybuchowych wykorzystuj^cych technologic skanowania bagazu za pomoc^. technik stosowanych w tomografii komputerowej. Podkreslono istotn^. rol§ biosensorow jako nowego sposobu wykrywania materialow wybuchowych. Omowiono zagadnienia zwi^zane z monitoringiem parametrow srodowiska naturalnego jako elementu bezpieczenstwa w warunkach zagrozenia terrorystycznego. Przestawiono kierunki rozwoju prac badawczych zmierzaj^cych do zwi^kszenia skutecznosci zdalnego wykrywania skazen w systemach on line.
Summary
The article presents contemporary anti-terrorist monitoring systems as integral elements of a complex anti-terrorist systems. Monitoring systems are of great importance to national safety and thus R&D activity aiming at their development and improvement should be of priority in the research policy of each and every country. The authors emphasize the need for a compound anti-terrorist system, in which complete elimination of the aggressor can be replaced with their effective incapacitation that reduces the number of casualties and at the same time increases the success and efficiency of investigation methods. In the case presented in the article, the incapacitation of the terrorist is possible due to the application of the monitoring system. Apart from people monitoring systems, the authors of the article distinguish between two more groups of monitoring systems, i.e. environment and object monitoring systems, however the emphasis is put on people monitoring systems that prevent terrorist activity. The features of such systems that are widely discussed in the paper include their ability to identify potentially dangerous behaviour, read facial expressions and body language. Additionally, the range of tasks performed by contemporary multi-parameter body scanners that allow the images of potentially dangerous objects and weapon concealed underneath people's clothing to be recorded is also presented. A significant part of the article is also devoted to object monitoring systems with particular attention paid to scanners for the detection of explosives hidden in luggage that employ computer tomography methods and biosenors. The issues connected with the monitoring of the condition of the environment are also discussed in the context of national safety,
particularly the problems of remote on-line monitoring and detection of hazardous contamination. The authors also point out the R&D activity in the field of national safety and anti-terrorist protection that are supported within the framework of EU strategic research programmes.
Slowa kluczowe: terroryzm, monitoring, identyfikacja, weryfikacja, materialy niebezpieczne; Keywords: terrorism, monitoring, identification, verification, dangerous materials;
Wprowadzenie
Zapobieganie atakom terrorystycznym stanowi jeden z priorytetowych kierunkow dzialan we wspolczesnej po-lityce bezpieczenstwa panstwowego. Dwa podstawowe elementy systemu walki z terroryzmem to prewencja i tak-tyka. Prewencja to przede wszystkim dzialania zwi^zane z monitorowaniem zagrozenia terrorystycznego, zas takty-ka to nowoczesne i niekonwencjonalne srodki zwalczania terrorystow. W nowoczesnych systemach rozwi^zywania sytuacji kryzysowych oba kierunki s^. ze sob^. wzajemnie powi^zane.
Rozwoj srodkow taktycznych jest zwi^zany przede wszystkim z nowymi technologiami umozliwiaj^cymi unieszkodliwianie terrorystow w sposob nie powoduj^-cy strat ludzkich i materialnych. W tym obszarze prace badawcze skupiaj^. si§ nad opracowaniem nowego typu niezabijaj^cej lecz obezwladniaj^cej „broni" (non-lethal weapon, NLW)1. Systemy NLW s^. przeznaczone do chwi-lowego obezwladniania przeciwnika (np. w przypadkach piractwa, napadow zbrojnych, aktach terroryzmu)2. Pra-ce badawcze skupiaj^. si§ na wykorzystaniu emisji fal dzwi^kowych dalekiego zasi^gu3. Uzyskiwane rezultaty pozwalaj^. na skuteczn^. reakj w sytuacjach zagrozenia dzi^ki ogromnej energii fali akustycznej przekraczaj^cej 150 dB. Opracowane rozwi^zania4 (np.: system LRAD -Long Range Acoustc Device) posiadaj^. mozliwosc prze-kazu sygnalow odstraszaj^cych, ostrzegawczych oraz obezwladniaj^cych na odleglosc do 1000 m. Emitery fal dzwi^kowych to takze znakomite systemy ochrony por-tow lotniczych i morskich, kolei, stref wokol platform i ruroci^gow, ogrodzen zabezpieczaj^cych obiektow stra-tegicznych, obiektow przemyslu petrochemicznego, elek-trowni j^drowych, a takze wielu innych obszarow, ktore wymagaj^. ochrony infrastruktury krytycznej. W Polsce prace badawcze dotycz^ce opracowania zrodla dzwi^ku do oddzialywania odstraszaj^cego w zastosowaniach spe-cjalnych prowadzone s^. w AGH w Krakowie w Katedrze Wibroakustyki5. Pomimo rozwoju antyterrorystycznych
1 Non-Lethal Weapons. http://www.globalsecurity.org/mili-tary/systems/munitions/non-lethal.htm
2 Bradford Non-Lethal Weapons, Research Project. http:// www.geneva-forum.org/Reports/20040311b.pdf
3 Less than lethal weapons, http://defense-update.com/ events/2004/summary/LIC041-hs-nlw.htm
4 LRAD - Long Range Acoustc Device, http://www.terroryzm. com.pl/index.php?go=lrad
5 Batko W.: Panelowe niskocz^stotliwosciowe zrodlo dzwi^ku
do oddzialywania odstraszaj^cego w zastosowaniach specjal-nych. Projekt Rozwojowy 0083/R/T00/2010/11
systemow taktycznych, glowny ci^zar prac zwi^zanych z popraw^. bezpieczenstwa dotyczy antyterrorystycznych systemow monitorjcych.
Monitorowanie osob
Podstawowy element monitoringu jest zwi^zany z zapewnieniem bezpieczenstwa poprzez weryfikacja osob i zdarzen w miejscach i obiektach technicznych o szcze-golnym znaczeniu (porty lotnicze, zbiorniki wodne, elek-trownie atomowe i inne obiekty uzytecznosci publicznej). Instytucje publiczne na poziomie lokalnym i krajowym coraz cz^sciej si^gaj^. po rozwi^zania z zakresu monitoringu wizyjnego w ramach dzialan zwi^zanych z bezpie-czenstwem panstwa i obywateli. Wspolczesne cyfrowe systemy monitoringu wizyjnego umozliwiaj^. wykonywa-nie zdj^c w wysokiej rozdzielczosci w pol^czeniu z ana-liz^. wzorcow zachowan i rozpoznawania twarzy w celu wykrywania i oznaczania podejrzanych osob. Te zaawan-sowane mozliwosci, podobnie jak dlugie okresy archiwi-zacji wymagane w przypadku wielu obiektow rz^dowych, wymagaj^. zarowno doskonalenia technologii wizyjnych na poziomie sprz^towym i programowym jak i rozwoju prac w dziedzinie pami^ci masowej o duzej pojemnosci.
W ramach 7 Programu Ramowego jest realizowany projekt ADABTS6. W swych zalozeniach jest on syste-mem, ktory z wykorzystaniem metod wizyjnych ma wy-krywac zachowania wskazuj^ce, ze dana osoba moze byc zaangazowana w dzialania przest^pcze. System, analizu-j^c nagrania z kamer, dokladnie sledzi zachowania ludzi. Mozliwe jest sledzenie podejrzanej osoby jednoczesnie wieloma kamerami i analizowanie jej kolejnych podejrzanych zachowan np.: szybkie przemieszczanie si§ po lotni-sku, czy tez cz^ste korzystanie z toalety.
Dzialaj^ce obecnie systemy monitoringu, pomimo duzego nasycenia kamerami oraz ci^glej rejestracji da-nych video, nie posiadaj^. jeszcze cech w pelni skutecznej aktywnej identyfikacji i weryfikacji obiektow. Intensywny rozwoj rozwi^zan softwareowych ma na celu eliminaj tych ograniczen poprzez zapewnienie jednoznacznej we-ryfikacji osob, ktore pojawiaj^. si§ przed obiektywem ka-mery oraz ich identyfikacji [1]. Weryfikacja w systemach zabezpieczen pozwala bardzo dokladnie zweryfikowac
6 Automatic Detection of Abnormal Behaviour and Threats in crowded Spacer. http://cordis.europa.eu/ fetch?CALLER=FP7_SECURITY_PROJ_EN&ACTION= D&DOC=37&CAT=PROJ&QUERY=0123e36de3ce:4312:2 2d3b7d9&RCN=91158
osobç na podstawie wygledu twarzy. Uniemozliwia to poslugiwanie siç np. skradzionymi kartami identyfika-cyjnymi lub kartami platniczymi. Identyfikacja jest za-gadnieniem bardziej zlozonym, ktore uwzglçdnia relacje dopasowania jeden do wielu oraz wielu do wielu [2]. Ma ona zastosowanie szczegolnie w systemach monitoringu obiektow (lotnisk, dworcow, budynkow uzytecznosci publicznej, itp.), w ktorych umieszczonych jest wiele kamer, obserwujecych jednoczesnie wiele lokalizacji. Baza osobowa w przypadku identyfikacji jest zazwyczaj duzo wiçksza niz w przypadku weryfikacji i zawiera deskrypto-ry (opcjonalnie rowniez fotografie) osob poszukiwanych lub niepozedanych w okreslonych miejscach.
Efektywne metody rozpoznawania twarzy, bçde od-grywaly w najblizszym czasie duze rolç w zagadnieniach sprawdzania tozsamosci, eliminacji osob poszukiwanych, weryfikacji operacji przeprowadzanych z uzyciem kart platniczych, itp.
Analiza obrazu stanowi podstawç rozwoju technologii „skanowania mysli"7. Skanery wyposazone w odpo-wiednie czujniki pomagaje wykryc wszelkie podejrzane reakcje osoby na prezentowane wizerunki. Mowa ciala, czçstosc akcji serca, zmiany w poruszaniu galek ocznych czy w temperaturze ciala stanowie miarodajny wskaznik swiadczecy o ukrytych zamiarach monitorowanej osoby.
Innego typu urzedzenia czytajece mysli wykorzystuje skanowanie ruchow twarzy oraz obserwowanie powiçk-szajecych siç zrenic wskazujecych na zle intencje obser-wowanego8.
Monitorowanie przedmiotow
Skanery calego ciala to urzedzenie, ktore dziçki na-swietleniu czlowieka milimetrowymi falami radiowymi jest w stanie uzyskac obraz niebezpiecznych urzedzen i sladow np.: pod ubraniem 9. Zalete skanerow ciala jest ich szybkie dzialanie (3 sekundy) i bezdotykowosc. Uzupel-nienie tych urzedzen stanowie bramki przejsciowe emitu-jece podmuchy powietrza, ktore maje poruszyc czesteczki znajdujece siç na odziezy lub skorze. Nastçpnie czujniki bramki przechwytuje i analizuje probki powietrza, poszu-kujec w nich sladow materialow wybuchowych10.
Zagadnienie monitoringu w rownym stopniu odnosi siç do problemow zwiezanych z kontrole bagazu w celu wykrywania materialow wybuchowych i promieniotwor-czych [3]. Zaawansowane systemy wykrywania materialow wybuchowych wykorzystuje technologie skanowania bagazu za pomoce technik stosowanych w tomografii
7 Odkryj^. nasze mysli na lotniskach. http://www.4safe.pl/wia-domosci/odkryja_nasze_mysli_na_lotniskach
8 The Opportunity - Wanted: Intent Detection Systems. http:// www.epicos.com/epicos/extended/israel/wecu/wecu_home. htm
9 Full Body Scanner Image. http://www.mahalo.com/full-body-scanner-images
10 http: //www.aviationnews.us/artic les. php?art_
id=232&start=l. GE EntryScan
komputerowej11. Wirujece glowice skanuje obiekty w wy-sokiej rozdzielczosci, a algorytmy komputerowe porow-nuje uzyskane dane z parametrami znanych materialow wybuchowych. Szczegolnie intensywne badania nad ulepszeniami systemu kontroli bagazu prowadzone se w koncernie GE. Prowadzone se prace nad wykorzysta-niem technologii lamp rentgenowskich z emisje polowe (zrodlo elektronow, ktorymi mozna sterowac elektronicz-nie, co przyspiesza skanowanie) w celu budowy nowej ge-neracji tomografow komputerowych o znacznie wyzszej rozdzielczosci. W niedalekiej przyszlosci system zostanie rowniez wzbogacony o uzupelniajece technologie obra-zowania, ktore bçde oferowac dodatkowe informacje, np. efektywne liczbç atomowe zidentyfikowanych substancji. Bçde one w stanie wykrywac mniejsze zagrozenia, a ich wydajnosc bçdzie zdecydowanie wyzsza.
Prowadzone se rowniez badania nad opracowaniem nowych, skuteczniejszych sposobow wykrywania mate-rialow wybuchowych na odleglosc [4, 5]. Jedna z takich metod wykorzystuje obserwacjç wiezki laserowej, kto-ra rozprasza siç na obecnych w powietrzu czesteczkach zwiezkow chemicznych. Badajec w jaki sposob wiezka siç rozprasza, mozna stwierdzic na jakie zwiezki che-miczne napotyka [6] poniewaz kazdy zwiezek ma inny wplyw na ksztalt oswietlajecej go wiezki. W Polsce prace nad metodami i urzedzeniami do wykrywania materialow wybuchowych prowadzone se w Instytucie Problemow Jedrowych w Swierku12. W ramach realizowanego pro-jektu powstaje unikatowe w skali globalnej systemy de-tekcyjne do zastosowan antyterrorystycznych13. Pozwole one szybko i skutecznie wykrywac niebezpieczne mate-rialy w portach przeladunkow kontenerowych, duzych wçzlach kolejowych i przejsciach granicznych. Powstale rozwiezania wykorzystuje wi^zkç neutronow, ktora wzbu-dza napotykane materialy. Emitowane przez nie promie-niowanie gamma pozwala na przyblizone identyfikacjç substancji [7]. Badania se skoncentrowane na metodach detekcji wçgla, wodoru, tlenu i azotu. Badajec proporcje miçdzy liniami widmowymi tych pierwiastkow, mozliwe jest prawdopodobne okreslenie zwiezkow chemicznych, a tym samym ustalenie z bezpiecznej odleglosci, czy np. w podejrzanym pojezdzie znajduje siç materialy wybucho-we. Urzedzenia z wiezkami neutronowymi [8] bçde mialy stosunkowo male rozmiary, co umozliwi ich instalowanie m.in. na mobilnych robotach uzywanych przez oddzialy antyterrorystyczne.
11 System kontroli bagazu i wykrywania materialow wybuchowych GE CTX 9000. http://www.ochrona.pl/ ?page=Structure&id=48&nid=2644GE CTX 9000
12 Projekt ^kceleratory i detektory" P0IG.01.01.02.-14-012/08-00
13 Projekt budowy nowatorskich systemow antyterrorystycznych wkracza w fazç doswiadczen. http://www.elektrownia-jadrowa.pl/Projekt-budowy-no-watorskich-systemow-antyterrorystycznych-wkracza-w-faze-doswiadczen-Instytut-Problemow-Jadrowych-im-An-drzeja-Soltana-w-Swierku.html
Jedn^. z perspektywicznych metod wykrywania ma-terialow niebezpiecznych jest zastosowanie generatorow neutronowych z detektorami cz^stek alfa [9], [10].
Naukowcy z Uniwersytetu Stanu Colorado prowadz^. badania nad nowym sposobem wykrywania materialow wybuchowych z zastosowaniem roslin14 w charakterze bio sensorow [11]. Celem badan jest opracowanie zmo-dyfikowanych roslin, ktore niemal natychmiast b?d^. mo-gly wykryc obecnosc materialow wybuchowych [12]. W momencie wykrycia takich substancji w powietrzu, roslina zmieni kolor swoich lisci. Roslinne wykrywacze b?d^. mialy szerokie zastosowanie15. Mozna b?dzie nimi obsadzic szkoly, szpitale, stadiony, rz^dowe budynki i inne miejsca podatne na ataki terrorystyczne. Naukowcy plamj stworzenie pierwszych roslinnych wykrywaczy w ci^gu kilku lat.
Monitorowanie zagrozenia ekologicznego
Monitorowanie skazen i zagrozenia ekologicznego wywolanego atakiem chemicznym lub biologicznych to istotny element bezpieczenstwa w warunkach zagrozenia terrorystycznego [13]. Prowadzone prace badawcze i apli-kacyjne skupiaj^. si? na rozwi^zaniach sieciowych umoz-liwiaj^cych monitowanie on-line powietrza oraz wod na duzych obszarach o roznorodnej infrastruturze. Pozwoli to - w razie ataku terrorystycznego z uzyciem broni biologicz-nej czy chemicznej - szybko ustalic tras? zanieczyszczen oraz w jakim kierunku prowadzic ewakuacj? ludnosci.
Systemy zdalnego monitorowania skazen i zanieczyszczen dziel^. si? na systemy typu „stand-ofl" i „remote". Pierwsze z nich umozliwiaj^. wykrycie zanieczyszczenia (chmury gazow lub bakterii) ze znacznej odleglosci, bez bezposredniego kontaktu ze skazeniem. Natomiast drugie wykorzystuj^. niewielkie czujniki punktowe, z ktorych dane przesylane s^. do centrow, gdzie s^. analizowane i okreslany jest poziom zagrozenia. W systemach „remote" konieczny jest kontakt czujnika z analizowanym obszarem.
W systemach „stand-off' stosowane s^. lidary, wy-korzystywane glownie do wyznaczania przejrzystosci powietrza, badania koncentracji zanieczyszczen w atmo-sferze i detekcji ich skladu, wykrywania obszarow o od-miennej temperaturze, pomiaru ruchow powietrza na du-zych odleglosciach itp.
W systemach „remote" stosowane s^. czujniki elek-trochemiczne, elektryczne, grawimetryczne, termome-tryczne, magnetyczne, optyczne oraz biosensory. Czujni-kami elektrochemicznymi s^. roznego rodzaju elektrody (inercyjne, aktywne chemiczne, modyfikowane) przy-stosowane do oznaczania konkretnych substancji che-micznych. Efekty zachodz^cej reakcji elektrochemicznej oceniane s^. metodami potencjometrycznymi, konduk-
14 CSU Gets Grant For Bomb-Detecting Vegetation. http:// denver.cbslocal.com/2011/01/26/csu-gets-grants-for-bomb-detecting-vegetation/
15 Nowe wykrywacze bomb na lotniskach? http://www.4safe. pl/wiadomo sci/10/nowe_wykrywacze_bomb_na_lotniskach
tometrycznymi, woltamperometrycznymi lub kulome-trycznymi. Czujniki elektryczne dzialaj^. na zasadzie adsorbowania substancji chemicznych (z fazy cieklej lub gazowej) na aktywnej powierzchni sensora i zmianie jego elektrycznych parametrow: przewodnictwa, poten-cjalu, ladunku. W czujnikach grawimetrycznych wy-korzystywane s^. adsorpcyjne wlasciwosci materialow piezoelektrycznych, w wyniku czego nast?puje zmiana ich masy. Jest ona przetwarzana na sygnal elektryczny. Czujniki termometryczne dzialaj^. na zasadzie pomiaru ilosci ciepla wytwarzanego lub pochlanianego podczas reakcji oznaczanej substancji z aktywn^ powierzchni^. sensora. W czujnikach magnetycznych wykorzystywa-ny jest pomiar paramagnetycznych wlasciwosci anali-zowanych substancji. Natomiast w czujnikach optycz-nych analiza zmian parametrow strumienia swietlnego w wyniku kontaktu oznaczanej substancji z powierzch-ni^. sensora, pokrytego optycznie aktywnym zwi^zkiem chemicznym. W biosensorach do generowania sygnalu analitycznego wykorzystywane s^. materialy biologicz-nie i biochemicznie aktywne, np.: bialka, enzymy, hor-mony, mikroorganizmy, kwasy nukleinowe. Uzywane s^. one przede wszystkim do wykrywania i identyfikacji substancji toksycznych i mutagennych. W systemach ci^glego monitorowania powietrza i wod powierzchnio-wych najcz?sciej wykorzystywane s^. czujniki optyczne, elektrochemiczne oraz fotoakustyczne. Najcz?sciej s^. one sprz?zone w hybrydowy uklad modulow funkcjonal-nych skonfigurowanych do oznaczania wybranych sub-stancji chemicznych
Wnioski
Prace podejmowane w obszarze antyterrorystycznych systemow monitorjcych powinny koncentrowac si? na zagadnieniach zwi^zanych z doskonaleniem metod ana-lizy zachowan w celu skutecznego wykrywania osob po-dejrzanych i stwarzaj^cych potencjalne zagrozenie. Row-noleglym kierunkiem prac musi byc rozwoj systemow wykrywania materialow wybuchowych i toksyn w celu zmniejszenia niedogodnosci zwi^zanych z realizaj pro-cedur kontrolnych. Monitoring antyterrorystyczny b?dzie scisle pol^czony z metodami unieszkodliwiania sily zy-wej. Prace badawcze b?d^. obejmowac badania zwi^zane z budow^. systemow selektywnej eliminacji, minimalizu-j^cej ryzyko poszkodowania zakladnikow i osob postron-nych i oraz wyst^pienia strat materialnych.
Literatura
1. Liting Wang, Liu Ding, Xiaoqing Ding, Chi Fang:
2D face fitting-assisted 3D face reconstruction for pose-robustfacerecognition. Soft Comput (2011) 15 pp:417-428.
2. Blanz V., Grother P., Phillips P., Vetter T.: Face recognition based on frontal views generated from nonfrontal images. IEEE Conf Comput Vis Pattern Recognit 2 (2005) pp:454-461.
3. Shipilov N, Fazylov M., Podkovirin A, Karimov, Pe-trenko Y., Yuldashev B.: Identification of radioactive materials in moving objects. Applied Radiation and Isotopes Vol: 63, Issue: 5-6, November - May, 20 pp. 783-787.
4. Dogariu A, Michael JB, Scully MO, Miles RB.:
High-gain backward lasing in air. Science. 2011 Jan 28; 331(6016): pp.442-5.
5. Reber E., Blackwood L., Edwards A., Egger A., Petersem P.: Idaho Explosives Detection System: Development and Enhancements. Sensing and Imaging: An International Journal. (2007) 8: pp.121-130
6. Gottfried J., De Lucia F., Munson C., Miziolek A.: Laser-induced breakdown spectroscopy for detec-tionof explosives residues: a review of recent advances, challenges, and future prospects. Analytical and Bioanalytical Chemistry (2009) 395, pp.283-300.
7. Naydenov S, Ryzhikov V, Smith C.: Direct reconstruction of the effective atomic number of materials by the method of multi-energy radiography. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research B 215 (2004) pp.552-560.
8. Yigang Yang, Yuanjing Li, Haidong Wang, Tiezhu Li, Bin Wu: Explosives detection using photoneutrons produced by X-rays. Nuclear Inst. and Methods in Physics Research, A Vol: 579, Issue: 1, August 21, 2007 pp.400-403
9. Sim, Cheul Muua; Kim, Yi Kyunga; Kim, Tae Jooa; Hong, Kwang Pyoa; Em, V.T.a; Lee, Kye Honga; Kim, Young Jina; Kim, Jeong Ukb. Fast neutron interrogation system development for the detection of explosive materiale. Nuclear Inst. and Methods in Physics Research, A Vol: 605, Issue: 1-2, June 21, 2009 pp. 65-68
10. Kozlovsky S., Kyzyurovb V, Laykinb A., Olshansky
Y.: Development of a combined device for the detection of unauthorized transportation of explosive, fissionable and radioactive materiale. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section A: Accelerators, Spectrometers, Detectors and Associated Equipment Vol: 505, Issue: 1-2, June 1, 2003 pp.478-481
11. Singh S.: Sensors—An effective approach for the detection of explosives. Journal of Hazardous Materials Volume: 144, Issue: 1-2, June 1, 2007, pp. 15-28.
12. Antunes M., Morey K., Smith J., Albrecht K.,. Bowen
T., Jeffrey., Zdunek K., Troupe J., Cuneo M., Webb C., Hellinga H., Medford J.: Programmable Ligand Detection System in Plants through a Synthetic Signal Transduction Pathway
13. http://www.plosone.org/article/info%3 Adoi%2F 10.1
371%2Fjournal.pone.0016292#s2
14. Abbaspoura M., Mansouri N.: City hazardous gas monitoring network. Journal of Loss Prevention in the Process Industries. Vol: 18, Issue: 4-6, July - November, 2005 pp.: 481-487
dr inz. Andrzej Zbrowski
jest adiunktem w Instytucie Technologii Eksploatacji -PIB w Radomiu. Kieruje Zakladem Doswiadczalnym. Jest autorem lub wspolautorem 150 publikacji naukowych, 37 uzyskanych patentow oraz 110 zgloszen patentowych. Bral udzial w realizacji 40 projektow badawczych, ponad-to kierowal 12 projektami badawczymi i rozwojowymi.
