Научная статья на тему 'ҚАНДЛИ ДИАБЕТ КАСАЛЛИГИ ШАРОИТИДА ТУҒИЛГАН АВЛОД ИНГИЧКА ИЧАГИ МОРФОЛОГИК ҲОЛАТИ'

ҚАНДЛИ ДИАБЕТ КАСАЛЛИГИ ШАРОИТИДА ТУҒИЛГАН АВЛОД ИНГИЧКА ИЧАГИ МОРФОЛОГИК ҲОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
40
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қандли диабет / авлод / ингичка ичак / қон томирлар / тўқима структуралар / diabetes / generation / small intestine / blood vessels / tissue structures

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Расбергенов Алламберген Алламжарович, Адилбекова Дилором Бахтиёровна, Назарова, М.Б.

Онадаги қандли диабет хасталиги улардан туғилган авлод ингичка ичаги қон томир-тўқима структураларида яллиғланиш-дистрофик ўзгаришларга олиб келади. Авлод ингичка ичагидаги патоморфологик бузилишлар негизида қон томирлардаги морфофункционал бузилишлар етакчи рол ўйнайди. Бу жараёнлар постнатал онтогенез кечки даврларида ичак тўқима структураларида трофик бузилишларга, дистрофик ва дегенератив ўзгаришларга олиб келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Расбергенов Алламберген Алламжарович, Адилбекова Дилором Бахтиёровна, Назарова, М.Б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MORPHOLOGICAL STATUS IN THE INTESTINES OF THE OFFspring BORN WITH DIABETES DISEASE

Diabetes in the mother causes inflammatory-dystrophic changes in the vascular-tissue structures of the small intestine of the offspring born from them. Morphofunctional disorders in blood vessels play a leading role on the basis of pathomorphological disorders in the small intestine. These processes lead to trophic disturbances, dystrophic and degenerative changes in intestinal tissue structures in the late periods of postnatal ontogenesis.

Текст научной работы на тему «ҚАНДЛИ ДИАБЕТ КАСАЛЛИГИ ШАРОИТИДА ТУҒИЛГАН АВЛОД ИНГИЧКА ИЧАГИ МОРФОЛОГИК ҲОЛАТИ»

КАНДЛИ ДИАБЕТ КАСАЛЛИГИ ШАРОИТИДА ТУГИЛГАН АВЛОД ИНГИЧКА ИЧАГИ МОРФОЛОГИК ХОЛАТИ

РАСБЕРГЕНОВ Алламберген Алламжарович

врач-хирург, Республика шошилинч тез тиббий ёрдам илмий-амалий маркази Цорацалпозистон филиали e-mail: rasbergenovallambergen@gmail.com

АДИЛБЕКОВА Дилором Бахтиёровна

тиббиёт фанлари доктори, Тошкент тиббиёт академияси Одам анатомияси ва

ОХТА кафедраси профессори e-mail: dilorom.adilbekova 65@ gmail.com

НАЗАРОВА М.Б. Тошкент тиббиёт академияси, Toшкент, Узбекистoн

d https://doi.org/10.24412/2181-2993-2023-3-22-27

Онадаги цандли диабет хасталиги улардан тугилган авлод

ингичка ичаги цон томир-туцима структураларида яллигланиш-

дистрофик узгаришларга олиб келади. Авлод ингичка ичагидаги

патоморфологик бузилишлар негизида цон томирлардаги АННОТАЦИЯ 11,- % л

морфофункционал бузилишлар етакчи рол уинаиди. Бу жараёнлар

постнатал онтогенез кечки даврларида ичак туцима

структураларида трофик бузилишларга, дистрофик ва

дегенератив узгаришларга олиб келади.

Калит сузлар: цандли диабет, авлод, ингичка ичак, цон томирлар, туцима

структуралар

Diabetes in the mother causes inflammatory-dystrophic changes in the vascular-tissue structures of the small intestine of the offspring born from them. Morphofunctional disorders in blood vessels play a leading role on ABSTRACT the basis of pathomorphological disorders in the small intestine. These processes lead to trophic disturbances, dystrophic and degenerative changes in intestinal tissue structures in the late periods of postnatal ontogenesis.

Key words: diabetes, generation, small intestine, blood vessels, tissue structures

22

14 www.birunijournal .uz

КИРИШ (Introduction)

Кандли диабет хасталиги замонавий тиббиётнинг долзарб муаммоларидан хисобланади. Бутун дунёда хар йили кандли диабет билан касалланган беморлар сони тобора ортиб бормокда. ЖССТ нинг маьлумотларига кура, кандли диабет билан хасталанган беморлар сони бутун дунёда 2025 йилга келиб 250 млн. кишига етади. Кандли диабет касаллиги огир ва сурункали кечиб, одам организмида барча моддалар алмашинуви жараёнларининг, айникса углеводлар алмашинувининг бузилиши билан кечади. Хрмиладорлик аёллар хаётининг мухим ва кувончли даврлари булиб, шу билан бирга унинг организми учун зурикишлар билан кечадиган жараёндир. Шунинг учун бирон-бир касалликга мойиллик ва ташки ва ички мухитнинг номакбул омиллари таьсири натижасида унинг организмида касаллик келиб чикади. Шулар жумласига кандли диабет касаллиги хам шулар жумласидандир. Ушбу касалликда ички аьзолардаги морфофункционал узгаришлар жараёнлари етарлича урганилган, аммо кандли диабет билан хасталанган оналардан тугилган авлодлар ички аьзоларидаги патоморфологик жараёнлар ханузгача тулик урганилмаган. Мавжуд маьлумотлар кам, таркок холатда ушбу жараёнлар морфологияси, патогенези ва механизмлари хакида етарлича маьлумотлар бермайди.

Илмий ишнинг максади. Онадаги тажрибавий кандли диабет хасталиги шароитида тугилган авлод ингичка ичаги кон томир-тукима структуралари постнатал морфогенезини урганиш.

Тадкикотлар материали ва урганиш усуллари.. Тажриба хайвонлари 2 та гурухга ажратилди: 1-гурух-интакт ургочи каламушлар ва улар авлодлари; 2-гурух ургочи каламушларида тажрибавий кандли диабет касаллиги моделини яратиш учун корин бушлигига 1 марта аллоксан ацетат цитрат буфери 11 мг% / 100 г массаси нисбатида юборилди. Назорат гурухининг каламушларига эса шу микдорда ва нисбатда корин бушлигига изотоник эритма юборилди. Ургочи каламушларга тажрибаларнинг 10 кунида эркак каламушлар кушилди ва улардан авлодлар олинди. Клиник жихатдан тажрибавий кандли диабет касаллиги моделлаштирилган барча каламушларда кам харакатлилик, апатия, локайдлик, юзаки, тез-тез нафас олиши, суюкликни куп-куп ва тез-тез ичиши, полиурия, вазн йукотиш каби клиник белгилар кайд этилди. Кандли диабет билан хасталанган ургочи каламушлар авлодлари постнатал хаётининг 7-14-21-30-кунларида ингичка ичагидан тадкикотлар учун гистологик материаллар олинди. Тадкикотларда морфологик, морфометрик, электрон микроскопия, ко томирлар иньекцияси, вариацион-статистика усуллари кулланилди.

23

www.birunijournal .uz

Тадкикотлардан олинган натижалар.

Тадкикотларимиз натижалари курсатдики, кандли диабет билан касалланган ургочи каламушлардан тугилган каламуш болалари авлодлар хаётининг илк постнатал даврларида ингичка ичаги шиллик; каватида яллигланиш-дистрофик жараёнлари аникланди. Шиллик; кават стромаси шишган, мононуклеар хужайралар билан инфильтрацияланган. Эпителиал хужайралар шишган, паст цилиндрсимон шаклда, хужайралараро чегаралар аник эмас. Хужайралар узаклари полиморф, хужайралар базал сохасида бироз тартибсиз жойлашган. Шиллик каватда куплаб шарсимон кенгайган кадахсимон хужайралар куринади, улар ядролари такасимон шаклда ва базал сохасида жойлашган. Сероз кават хар хил калинликда, яккол базофил буялган. Хар хил даражадаги интерстициал шишган. Капилларларида тулаконлилик. Мезотелиал хужайраларда пролиферация жараёнлари кучайган. Базал мембрана нотекис калинликда, Мушак ва шиллик кават хусусий пластинкалари кон томирларида тулаконлилик аникланади 1-расм).

1-Расм. Тажрибавий кандли диабет билан хасталанган урFOчи каламушлардан туFилган авлод постнатал х,аётининг 14-кунидаги ингичка ичаги гистологик куриниши. Сероз кават хар хил калинликда, яккол базофил буялган. Хар хил даражадаги интерстициал шиш(1). Капилларларда тулаконлилик (2). Мезотелиал хужайраларда кучайган пролиферация (3), базал мембрана нотекис калинликда(4). Мушак кавати ва шиллик кават хусусий пластинкалари кон томирларида тулаконлилик(4) Г.Э. буёги. 4х10

Магистрал кон томирларида тулаконлилик ва капиллярлар атрофида хужайраларнинг пролифератив фаоллиги кучайганлиги, шулар билан бирга атрофик узгаришлар ва эпителий хужайралари цитоплазмасининг нисбатан хромофоб буялиши жараёнлари аникланди. Ингичка ичак аксарият каватларининг гистиоархитектоникасида кескин узгаришлар аникланмайди. Шииллик каватида гиперсекреция ва шилликли тузилмалар купайган.

24

Шиллик кават кадахсимон хужайралари секрет билан тулган холатда зичлиги камайган холатда. Эпителиал хужайралар орасида тез-тез интраэпителиал лимфоцитлар аникланади, уларнинг, цитоплазмаси оч рангда, органеллалари сийрак. Эпителиал хужайралар шакли ноаник, псевдоподиялари эпителиал хужайралар тиркишларига ботиб кирган.

Электронномикроскопик текширувларда хужайралараро бушликларда бироз шишиш ва кенгайишлар аникланди. Айрим эпителиал хужайраларда шишиш, микроворсинкаларида редукцияланиш, деструкция жараёнлари кузатилди.

Экспериментам кандли диабет билан хасталанган ургочи она каламушлардан тугилган авлод постнатал хаётининг 21-кунларида улар ингичка ичагида куйидаги патоморфологик узгаришлар кузатилди: ингичка ичак барча каватларида яллигланиш -реактив жараёнлари кон томирларнинг гиалинози ва склеротик узгаришларини ривожланиши аникланди. Ингичка ичак шиллик каватларида вакуол кенгайган кадахсимон хужайралар, шиллик кават ворсинка ва крипталарида шишиш, букиш, интраэпителиал лимфоцитларнинг ворсикалар апикал кисмига миграцияси аникланади (2-расм).

2-Расм. Тажрибавий кандли диабет хасталиги шароитида туFилган авлод постнатал х,аёти 14 кунидаги ингичка ичаги морфологик х,олати. Ингичка ичак шиллик

каватларида вакуол кенгайган кадахсимон хужайралар (1), шиллик кават стромасида шишиш, инфильтрацияланиш (2), интраэпителиал лимфоцитларнинг ворсинкалари апикал

кисмига миграцияси аникланади (3) Г.Э. 20х10.

Ичак деворининг сероз-мушак каватида шишиш, хужайра элементлари билан инфильтрацияланиш жараёнлари аникланди. Ичак шиллик кавати ворсинкалари кон томирларида кенгайиш, эгри-бугрилик, веноз кон томирларида махаллий кон димланиши жараёнлари кузатилди. Постнатал онтогенез кечки даврларида (30-кунларида) эса ингичка ичак барча каватларида яллигланиш -реактив жараёнлари кон томирларидаги гиалиноз ва склеротик

25

узгаришлар билан кечди. Ингичка ичак шиллик кавати юзасида махаллий десквамация жараёнлари аникланди. Мукоцитлар коплами юзасида эрозия учоклари, кадахсимон хужайраларнинг хажм жихатдан катталашганлиги ва гиперсекретор холати аникланди.

ХУЛОСА (Conclusion)

1. Онадаги кандли диабет касаллиги улардан тугилган авлод ингичка ичаги ;он томир -тукима структураларида яллигланиш- реактив ва дистрофик жараёнлари ривожланишига олиб келади.

2. Аникланган ушбу патоморфологик жараёнлар ривожланишида ингичка ичак деворидаги микро кон томирларидаги патоморфологик узгаришлар етакчи рол уйнайди. Кон томирлардаги патологик узгаришлар тукима структураларида трофик бузилишларга олиб келади.

АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Адилбекова Д.Б. Морфологическое состояние сосудисто-тканевых структур тонкой кишки у потомства, рожденного от матерей с хроническим токсическим гепатитом в условиях коррекции гепатита//Новый день в медицине. - 2013.- № 2 (2). - С. 62-65.

2. Азизова Ф.Х., Атаджанова А.Н., Ишанджанова С.Х. Структурные особенности реакции иммунной системы тонкой кишки на антигенное воздействие в различные периоды постнатального онтогенеза // Научный фонд "Биолог". - 2014. - №3. - С. 23-26.

3. Ахмедов А.Г., Иброхимова Л.И., Расулова Н.Б. Сосудисто-тканевые изменения в стенке тонкой и толстой кишки у старых крыс на фоне сахарного диабета//Морфология. - 2014. - Т. 145, № 3. - С. 23.

4. Громова Л. В., Полозов А. С., Грефнер Н. М. Всасывание глюкозы в тонкой кишке крыс при экспериментальном диабете типа 2 // Гастроэнтерология Санкт-Петербурга. - 2018. - № 2. - С. 61-62.

5. Громова Л.В., Полозов А.С., Корнюшин О.В., Грефнер Н.М., Дмитриева Ю.В., Алексеева А.С., Груздков А.А. Всасывание глюкозы в тонкой кишке крыс при экспериментальном диабете типа 2// Журнал эволюционной биохимии и физиологии. - 2019. - № 2. - С.145-147.

6. Добрынина И.В. Морфофункциональная характеристика стенки тонкой кишки в раннем постнатальном онтогенезе//Ресурсосберегающие экологически безопасные технологии производства и переработки

26

www.birunijournal .uz

7. Damm P, Houshmand-Oeregaard A, Kelstrup L, Lauenborg J, Mathiesen ER, Clausen TD. Gestational diabetes mellitus and long-term consequences for mother and offspring: a view from Denmark. // Diabetologia. 2016 Jul;59(7):1396-1399.

8. Golalipour MJ, Kafshgiri SK, Ghafari S. Gestational diabetes induced neuronal loss in CA1 and CA3 subfields of rat hippocampus in early postnatal life.// Folia Morphol (Warsz). 2012 May;71(2):71-7.

9. Li X, Luo SJ, Zhang K, Yang HX. Streptozotocin-induced maternal intrauterine hyperglycemia environment and its influence on development and metabolic in adult offspring with high birth weight in rats].// Zhonghua Fu Chan Ke Za Zhi. 2012 Oct;47(10):769-76.

10. Ozkan H, Topsakal S, Ozmen O. Investigation of the diabetic effects of maternal high-glucose diet on rats.// Biomed Pharmacother. 2019 Feb;110:609-617.

27

www.birunijournal .uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.