Научная статья на тему 'ҶАНБАҲОИ ҲУҚУҚИИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИҶТИМОӢ ҲАМЧУН БАХШИ СОҲИБКОРИИ ИҶТИМОӢ'

ҶАНБАҲОИ ҲУҚУҚИИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИҶТИМОӢ ҲАМЧУН БАХШИ СОҲИБКОРИИ ИҶТИМОӢ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
92
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Ключевые слова
правовые аспекты / социальные услуги / предпринимательская деятельность / социальное предпринимательство / организационная независимость / риск / правовой характер деятельности / регулярность получения прибыли.

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Аблаева Мавлюда Хамракуловна

В данной статье автор рассматривает правовые аспекты социальных услуг как сектора социального предпринимательства и приходит к выводу, что социальный предприниматель, сохраняя свои специфические характеристики (организационная независимость, риск, правовой характер деятельности, прибыльность), стремится преодолевать социальные проблемы стоящие перед обществом.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҶАНБАҲОИ ҲУҚУҚИИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИҶТИМОӢ ҲАМЧУН БАХШИ СОҲИБКОРИИ ИҶТИМОӢ»

ЧДНБАХ,ОИ Х.УЦУЦИИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИЧ.ТИМОЙ ХДМЧУН БАХШИ

СОХИБКОРИИ ИЧ.ТИМОЙ

АБЛАЕВА МАВЛЮДА ХАМРАКУЛОВНА

преподователь кафедры права и государственного управления Факултет политика и

государственного управления Бохтарский Государственный университет имени Носира Хусрава

Аннотация В данной статье автор рассматривает правовые аспекты социальных услуг как сектора социального предпринимательства и приходит к выводу, что социальный предприниматель, сохраняя свои специфические характеристики (организационная независимость, риск, правовой характер деятельности, прибыльность), стремится преодолевать социальные проблемы стоящие перед обществом.

Ключевые слова: правовые аспекты, социальные услуги, предпринимательская деятельность, социальное предпринимательство, организационная независимость, риск, правовой характер деятельности, регулярность получения прибыли.

Дар шароити иктисоди бозорй, чунон ки тачрибаи давлатдои аз чидати иктисодй пешрафта нишон медидад, рушди устувори ичтимоию иктисодй бевосита аз сатди фаъолияти содибкорй вобаста аст. Ин бахши ик;тисодиёт хеле сайёр буда, ба шароити зудтагйирёбандаи бозор ба осонй мутобик; мешавад, аз ин ру, рушди сохибкорй заминаи ба вучуд омадани шароити рушди интенсивии иктисодй мебошад. Содибкорй фаъолияти мустакилонаест, ки бо хатар ва таваккали худ аз чониби шахсоне, ки бо тартиби мукаррарнамудаи конунгузории Чумдурии Точикистон ба кайд гирифта шудаанд, ба максади ба даст овардани фоида аз истифодаи амвол, истедсол, фуруши мол (ичрои кор ё худ хизматрасонй) нигаронида шудааст. Намудхои сохибкорй аз самти фаъолияти сохибкорй, объекти сармоягузории асосй ва ба даст овардани натичахои мушаххас вобастаанд. Намудхои зерини сохибкорй чудо карда мешаванд: истехсолй; тичоратй; молиявй-;арзй; сугуртавй; миёнаравй. Вобаста ба предмети фаъолият чунин намудхои сохибкорй, аз кабили консалтинг, фаъолияти таълимй, фаъолияти ичтимоию фархангй, хизматрасонии бонкй ва гайра чудо карда мешаванд. Самтхои сохибкорй инхоянд: клиринг; сохибкории виртуалй; сохибкории инноватсионй; сохибкории ичтимой; сохибкории оилавй; хэндмэйд; франшиза; пиар-агентства ва тара13.

Дар айни замон дар Точикистон рушди сусти бозори бахши гайридавлатй дар содаи хизматрасонии ичтимой ба назар мерасад. Иштирок дар хизматрасонихои ичтимоии бахши гайридавлатй, ташкилотхои гайритичоратии ба ичтимоиёт нигаронидашуда, хайрхохон, волонтёрон ва сохибкорони ичтимой ночиз аст. Ташаккули фехристи провайдерхо бештар ба давлат нигаронида шудааст. Макомоти давлатй хануз ба дастгирй, хамкорй бо сохибкории ичтимой, додани имтиёзхо, арзон кардани арзиши ичора ва гайра хануз чандон манфиатдор нестанд.

Дар асоси Стратегияи миллии рушди Чумдурии Точикистон барои давраи то соли 2030 аз 1 декабри соли 2016, № 636 нокифоя будани самаранокии низоми тандурустй ва дифзи ичтимоии адолй сатди дастрасй ва сифати хизматрасонидои базавии ичтимоиро, бахусус барои гуруддои осебпазири ичтимой паст мекунад. Хукумат чидати мутобикгардонии низоми дифзи ичтимой ба шароитдои тагйирёбандаи кишвар ва имкониятдои молиявй тадбирдои мудим меандешад. Новобаста аз ин, дануз мушкилидои

13 Сангинов Д.Ш. Понятие, виды, формы и направления предпринимательства// Материалы Республиканской научно-теоретической конференции профессорско-преподавательского состава и сотрудников ТНУ, посвященной «Годам развития села, туризма и народных ремесел (2019 -2021 гг.)» и «400-летию Миробида Сайидо Насафи». Том II. Душанбе, 2019. С.129.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

бунёди низоми комплексии муносибатхои ичтимоию иктисодй мавчуданд, ки ба расонидани кумаки хаматарафа ба шахсони маъюб ва пиронсолон, кудакони оилахои камбизоат, модарон барои нигохубини кудакони маъюб, нафакахурон ва оилахои камбизоат ниёз доранд. Идома додани ислохоти чиддии сохторй дар мархилаи нави рушд метавонад ба некуахволии мардум, имконияти интихоб ва татбики хукукхои ичтимоии хар як инсон таъсири назаррас расонад. Натичаи он тадричан тагйирёбии талабот ба хизматрасонихои ичтимой мегардад, ки ин тагйирдихии дахлдори муносибатро ба хифзи ичтимой талаб мекунад14.

Яке аз роххои халли ин мушкилот ташаккули сохибкории ичтимой дар Точикистон мебошад. Рушди сохибкории ичтимой дар холи хозир ба рузномаи сиёсии бисёре аз кишвархои чахон шомил шудааст. Албатта, ин бештар аз нав дида баромадани нацши давлат дар ицтисодиёт, диццат ба масъалахои масъулияти ичтимой, кушиши чустучуи роххои самарабахши халли мушкилот дар назди чамъият вобаста аст. Дар адабиёти илмй истилохи "сохибкории ичтимой" нисбатан нав пайдо шудааст. Мафхумхои «сохибкории ичтимой» дар солхои хаштодуми асри гузашта фаъолона истифода мешуд ва пеш аз хама ба шарофати кушишхои муассиси ширкат Ашока, пажухишгар Билл Дрейтон ва инчунин Чарлз Лидбитер мавриди корбар царор гирифтааст. Хдмчун як сохаи мустацили омузиш ва касби беназир сохибкории ичтимой бори аввал дар охири солхои 90 аз чониби Директори Маркази рушди сохибкории ичтимой дар Донишгохи Дюк профессор Грегори Диз чорй карда шуд. Аммо тафсири мафхуми «сохибкории ичтимой» то хол якранг нест. Барои таърифи ин истилох даххо равиш вучуд дорад. Ин асосан ба падидаи универсалй будани он ва мувофицан аз якчанд самт омухтани он вобаста аст15.

Як зумра мухаккикон сохибкориии ичтимоиро фаъолияти корхонаи муштараки ширкатхои тичоратие, ки рисолати ичтимоиро амалй месозанд, пешниход менамоянд16. Дигарон хамчун фаъолияти ташкилотхои гайритичоратй, ки барои баланд бардоштани самаранокй тавассути истифодаи усулхои дар тичорати анъанавй цабулшуда маънидод мекунанд17.

Яке аз маъруфтарин ва цадимтарин таърифро Гр. Диз дар асари худ "Маънои истилохи "Сохибкории ичтимой", ки соли 1998 нашр шудааст, пешниход менамояд. У сохибкорони ичтимой агентхои тагйирот дар бахши ичтимой мебошанд, ки: рисолати эчод ва нигох доштани арзишхоро барои чомеаро рохнамой мекунанд, на барои шахси алохида; пайваста имкониятхои нави рисолатро муайян ва татбиц менамояд; омодаи омузиш, амалхои далерона мебошанд, ки аз худуди захирахои мавчуда зиёданд; хисси баланди масъулияти ичтимой доранд18.

Яке аз омилхои рушди самараноки ичтимой-ицтисодии хам давлат ва хам субъектхои фаъолияти хочагидорй, сохибкории ичтимой ба хисоб меравад. Дар шароити

14 Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 аз 1 декабри соли 2016, № 636. Душанбе, 2017. С.28.

15 Ангелова О.Ю., Чепьюк О.Р., Бряндинская Н.Г. Социальное предпринимательство: синтез гуманитарного и экономического подхода // Российский внешнеэкономический вестник. 2017. № 9. С.105-107.

16 Мухин А.В. Эволюция понятия социального предпринимательства. основные функции социального предпринимательства// Новые технологии. 2011. №2. С. 103-106; Кисова А.Е. Социальное предпринимательство как одна из форм социальных инноваций// The Scientific Heritage. 2020. № 44-3 (44). С. 24-27.

17 Буриева М.Ч., Хакимов М.А. Асосхои назариявии ташаккули сохибкории ичтимой. Паёми молия ва ицтисод. 2021. № 1 (25). С. 73-79; Федько А.А., Позднякова Ж.С. Социальное предпринимательство как форма корпоративной социальной ответственности// Управление в современных системах. 2020. № 1 (25). С. 49-55.

18 Кикал Дж., Лайонс Т. Социальное предпринимательство: миссия - сделать мир лучше. М.: Альпина Паблишер, 2014, С.30.

гузариш ба модели нави рушди ицтисодй, мукаммалсозии ицтисодиёт ба халли масъалахои ичтимой боис мегардад. Сохибкории ичтимой аз руи сохаи фаъолият ва шароитхои хизматрасонй чудо карда мешавад, ки дар асоси онхо инноватсияхоро дар ицтисодиёт поягузорй мекунанд. Инчунин онро дар пайвастагии ичтимой-ицтисодй ва фархангй, ки арзишхоро бо рохи якчоясозии захирахо, усулхои нави омузиш ва истифодаи ин имкониятхо барои ба даст овардани манфиати ичтимой бо рохи хавасмандгардонии тагйиротхои ичтимой ба вучуд меорад, инчунин барои цонеъсозии талаботхои ичтимой, васеъсозии сохти истехсолот ва расонидани манфиати ичтимоии мацсаднок дида баромадан мумкин аст. Мавзуи сохибкорй цувваи тахрикдихандаи рушди ицтисодй буда, дар корхои классикони назарияи ицтисодии даврахои гуногуни таърихй яке аз масъалаи марказй ба хисоб меравад19.

Дар доираи тадцицоти худ чунин изхоротро ба асос мегирем, ки мохияти падидаи сохибкории ичтимой ба сомон расонидани хизматрасонихои алохидаи ичтимой мебошад, ки бо цонунгузорй пешбинй шудааст. Ба ибораи дигар, сохибкори ичтимой бо нигох доштани хусусиятхои хоси худ (мустацилияти ташкилй, таваккал, хислати хуцуции фаъолият, мунтазам будани фоида) чидду чахдро ба бартараф намудани мушкилоти ичтимоие, ки дар назди чамъият истодаанд, равона мекунад.

Омузиш ва баррасии меъёрхои Крнунхои Чумхурии Точикистон "Дар бораи сугуртаи давлатии ичтимой" аз 13 декабри соли 1997, № 51720, "Дар бораи хифзи ичтимоии шахрвандоне, ки бар асари фалокати неругохи барци атомии Чернобил зарар дидаанд" аз 5 марти соли 2007, № 24221, "Дар бораи хизматрасонии ичтимой" аз 5 январи соли 2008, №35922, "Дар бораи стандартхои ичтимоии давлатй" аз 19 майи соли 2009, № 52823, "Дар бораи хифзи ичтимоии маъюбон" аз 29 декабри соли 2010, № 67524, "Дар бораи химоя ва дастгирии давлатии сохибкорй" аз 26 июли соли 2014, № 110725, "Дар бораи кумакхои унвонии ичтимой" аз 24 феврали соли 2017, №139626 нишон медихад, ки воцеан пешбурди фаъолияти сохибкорй дар сохаи ичтимой боиси ба миён омадани самти нави ин фаъолият - сохибкории ичтимой гардида, хангоми хизматрасонии ичтимой рисолати он ба анчом расонида мешавад.

Тахлили асархои дар боло ишорашуда ба мо имкон медихад, ки як цатор хусусиятхои бунёдии хизматрасонии ичтимоиро хамчун бахши сохибкории ичтимой дар фарцият аз дигар самтхои фаъолияти сохибкорй чудо намоем:

19 Хучамов А.К. Чанбахои назариявй ва заминахои инкишофи сохибкории ичтимой дар шароити муосир// Ик;тисодиёти Точикистон. 2020. № 1. С. 148-155.

20 Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи сугуртаи давлатии ичтимой" аз 13 декабри соли 1997, № 517// Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 1997, № 23-24, мод. 350; соли 2003, № 8, мод. 458; соли 2006, №4, мод. 200; соли 2007, №3, мод. 177; №7, мод. 694; соли 2008, №10, мод.821; Конуни ЧТ аз 16.04.2012с., №824;Конуни ЧТ аз 01.08.2012с, №893, КЧТ аз 28.12.2013с. №1059.

21 Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи хифзи ичтимоии шахрвандоне, ки бар асари фалокати неругохи барки атомии Чернобил зарар дидаанд" аз 5 марти соли 2007, № 242//Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон соли 2007, №3, мод.175; соли 2008, №10, мод.820; Конуни ЧТ аз 6.10.2008 № 439, аз 17.12.2020, № 1742.

22 Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи хизматрасонии ичтимой" аз 5 январи соли 2008, №359Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2008, №1 кисми 2, мод. 24.

23 Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи стандартхои ичтимоии давлатй" аз 19 майи соли 2009, №528 //Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, соли 2009, №5, мод.335.

24 Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи хифзи ичтимоии маъюбон" аз 29 декабри соли 2010, № 675// Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 2010, №12, 1, мод. 834; Конуни ЧТ аз 17.12.2020, №1739.

25 Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи химоя ва дастгирии давлатии сохибкорй" аз 26 июли соли 2014, № 1107// Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 2014, №7, 2, мод. 404; с. 2015, №3, мод. 216; Конуни ЧТ аз 30.05.2017 с., №1436; аз 02.01.2020 с., №1684.

26 Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи кумакхои унвонии ичтимой" аз 24 феврали соли 2017, №1396// Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 2017, № 1-2, мод. 19.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

1. Афзалияти рисолати ичтимой бар манфиатхои тичоратй. Дар ин маврид самараи ичтимой як навъ махсули иловагии фаъолияти сохибкорй нест, балки натичаи асосии ба ма;сад нигаронидашуда мебошад ва фоидаи гирифташуда асосан ба хадафхои ичтимоии субъект равона мегардад на ба фоидаи сохибкор. Сохибкори ичтимой муста;иман барои бартараф ё сабук кардани мушкилоти во;еии ичтимой фаъолият менамояд.

2. Муносибати навоварона ба халли масъалахои ичтимой. Навоварй ба сохибкори ичтимой аз ибтидо, ва;те ки у ухдадор мешавад, ки тартиботи мавчудаи чамъиятиро ба тартиботи мусоидтар табдил дихад, хос аст. Дар акси хол масъалаи ичтимой аллакай бо усулхои анъанавй - истифодаи и;тидори бахши давлатй, хусусй ё гайритичоратй хал шудааст.

3. Мавчудияти таъсири устувори тичоратй. Худтаъминкунии сохибкори ичтимой асоси ра;обатпазирии он мебошад. Дар баробари ин, бенихоят мухим аст, ки даромад асосан аз хисоби хизматрасонихо ташаккул ёбад, на аз гирифтани сахмхои хайрия ва дастгирии грантй. Мухимтарин самараи сохибкори ичтимой афзоиши самараи умумии иктисодй мебошад. Дар доираи сохибкории ичтимой ба муомилоти иктисодй захирахое дохил карда мешаванд, ки аз ин пеш умуман ва ё бо чунин и;тидор истифода нашудаанд. Хамин тари;, мачмуахои нави захирахои мавчуда аст. Масалан истифодаи консепсияи гуштин барои бозомузии чавонон ё ташкили фуруши муста;ими мохй аз иттиходияхои мохигирон ба тарабхонахо.

АДАБИЁТ:

1. Сангинов Д.Ш. Понятие, виды, формы и направления предпринимательства// Материалы Республиканской научно-теоретической конференции профессорско-преподавательского состава и сотрудников ТНУ, посвященной «Годам развития села, туризма и народных ремесёл (2019-2021 гг.)» и «400-летию Миробида Сайидо Насафи». Том II. Душанбе, 2019. С.129.

2. Стратегияи миллии рушди Чумдурии Точикистон барои давраи то соли 2030 аз 1 декабри соли 2016, № 636. Душанбе, 2017. 74 с.

3. Ангелова О.Ю., Чепьюк О.Р., Бряндинская Н.Г. Социальное предпринимательство: синтез гуманитарного и экономического подхода // Российский внешнеэкономический вестник. 2017. № 9. С.105-107.

4. Мухин А.В. Эволюция понятия социального предпринимательства. основные функции социального предпринимательства// Новые технологии. 2011.С. 103-106.

5. Кисова А.Е. Социальное предпринимательство как одна из форм социальных инноваций// The Scientific Heritage. 2020. № 44-3 (44). С. 24-27.

6. Буриева М.Ч., Хакимов М.А. Асосдои назариявии ташаккули содибкории ичтимой. Паёми молия ва и;тисод. 2021. № 1 (25). С. 73-79.

7. Федько А.А., Позднякова Ж.С. Социальное предпринимательство как форма корпоративной социальной ответственности// Управление в современных системах. 2020. № 1 (25). С. 49-55.

8. Кикал Дж., Лайонс Т. Социальное предпринимательство: миссия - сделать мир лучше. М.: Альпина Паблишер, 2014. 354 с.

9. Хучамов А.К. Чанбадои назариявй ва заминадои инкишофи содибкории ичтимой дар шароити муосир// И;тисодиёти Точикистон. 2020. № 1. С. 148-155.

10. Конуни Чумдурии Точикистон "Дар бораи сугуртаи давлатии ичтимой" аз 13 декабри соли 1997, № 517// Ахбори Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, соли 1997, № 23-24, мод. 350; соли 2003, № 8, мод. 458; соли 2006, №4, мод. 200; соли 2007, №3, мод. 177; №7, мод. 694; соли 2008, №10, мод.821; Конуни ЧТ аз 16.04.2012с., №824;Конуни ЧТ аз 01.08.2012с, №893, КЧТ аз 28.12.2013с. №1059.

11. Конуни Чумдурии Точикистон "Дар бораи дифзи ичтимоии шадрвандоне, ки бар асари фалокати неругоди бар;и атомии Чернобил зарар дидаанд" аз 5 марти соли

2007, № 242//Ахбори Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон соли 2007, №3, мод.175; соли 2008, №10, мод.820; Конуни ЧТ аз 6.10.2008 № 439, аз 17.12.2020, № 1742.

12. Конуни Чумдурии Точикистон "Дар бораи хизматрасонии ичтимой" аз 5 январи соли

2008, №359Ахбори Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, соли 2008, №1 ;исми 2, мод. 24.

13. Конуни Чумдурии Точикистон "Дар бораи стандартдои ичтимоии давлатй" аз 19 майи соли 2009, №528 //Ахбори Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, соли 2009, №5, мод.335.

14. Конуни Чумдурии Точикистон "Дар бораи дифзи ичтимоии маъюбон" аз 29 декабри соли 2010, № 675// Ахбори Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, с. 2010, №12, 1, мод. 834; Конуни ЧТ аз 17.12.2020, №1739.

15. Конуни Чумдурии Точикистон "Дар бораи димоя ва дастгирии давлатии содибкорй" аз 26 июли соли 2014, № 1107// Ахбори Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, с. 2014, №7, 2, мод. 404; с. 2015, №3, мод. 216; Конуни ЧТ аз 30.05.2017 с., №1436; аз 02.01.2020 с., №1684.

16. Конуни Чумдурии Точикистон "Дар бораи кумакдои унвонии ичтимой" аз 24 феврали соли 2017, №1396// Ахбори Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон, с. 2017, № 1-2, мод. 19.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.