Analysis of the Issue of Special Clothing in the Operation of Fire Protection Units Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

SFT VOL. 60 ISSUE 2, 2022, PP. 64-84

Anna Rabajczyka)* , Robert Wolanskib)

a Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute / Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy

b) The Fire Service College of the State Fire Service in Cracow / Szkola Aspirantow Panstwowej Strazy Pozarnej w Krakowie * Corresponding author / Autor korespondencyjny: arabajczyk@cnbop.pl

Analysis of the Issue of Special Clothing in the Operation of Fire Protection Units

Analiza problematyki ubran specjalnych w zakresie ich eksploatacji przez jednostki ochrony przeciwpozarowej

ABSTRACT

Aim: The paper is aimed at presenting selected problems of the impact of the incident environment on the body of a firefighter-rescuer who is protected with standard personal protective equipment (PPE). The article is an overview and presents the hazards associated with working in harsh environmental conditions, followed by the characteristics of firefighters' PPE (in particular, special clothing) that play a key role in such conditions. Introduction: The safety of those involved in a fire incident is a very important issue - both in terms of proper management of human resources and the organization of activities in the situation of the incident and after it. The article presents content related to the impact of selected environments on firefighter-rescuers and the importance of firefighters' "special clothing" during operations. The information on the influence of hot and cold microclimate environments and chemical activity as a consequence of processes occurring during a fire is presented. The issue of the operation of the complex environment of the tactical field and its impact on those involved in incidents was addressed. Methodology: The article is based on a review of selected literature on the addressed subject.

Conclusions: During an incident involving not only operations during a fire, but also after the fire is extinguished, a firefighter-rescuer is simultaneously exposed to many factors. In addition to the stress that accompanies such activities, physical and chemical factors that occur side by side should also be considered, often broadening and intensifying the negative impact. The analysis should cover the fullest possible range of factors to which a person is subjected and allow him/her to be equipped with the appropriate protective tools, which are the firefighter's PPE. The introduced innovations should be multidirectional and include minimizing the risk of high or low temperatures, inhalation poisoning, or skin contact with toxins. In doing so, it should be kept in mind that changes in the structure and properties of clothing must correspond to both the trends observed in the market, the economy and the dynamics of the course of fire. Therefore, it is necessary to work in parallel in many areas, taking into account the properties of the used materials, the spread and nature of incidents, and the tools at the disposal of the firefighter-rescuer. Keywords: hazard factors, firefighter's personal protective equipment, firefighter's special clothing, innovations Type of article: review article

Received: 22.11.2022; Reviewed: 19.12.2022; Accepted: 19.12.2022;

Authors" ORCID IDs: A. Rabajczyk - 0000-0003-4476-8428; R. Wolanski - 0000-0002-5625-0936; The authors contributed the equally to this article;

Please cite as: SFT Vol. 61 Issue 1, 2023, pp. 64-84, https://doi.Org/10.12845/sft.61.1.2023.4;

This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

ABSTRAKT

Cel: Opracowanie ukierunkowane jest na przedstawienie wybranych problemow oddzialywania srodowiska zdarzenia na organizm strazaka-ratownika, ktory chroniony jest z zastosowaniem standardowych srodkow ochrony indywidualnej (SOI). Artykul ma charakter przeglqdowy i prezentuje zagrozenia zwiqzane z pracq w trudnych warunkach srodowiskowych, a nast^pnie wlasciwosci ochronne SOI, ktore odgrywajq kluczowq rol§ w takich warunkach. Wprowadzenie: Bezpieczenstwo osob biorqcych udzial w zdarzeniach pozarowych jest bardzo istotnym zagadnieniem - zarowno w kontekscie prawi-dlowego zarzqdzania zasobami ludzkimi, jak i organizacji dzialan podczas samego zdarzenia i po jego zakonczeniu. Artykul prezentuje tresci zwiqzane z oddzialywaniem wybranych srodowisk na strazakow-ratownikow oraz znaczenia „ubran specjalnych" strazakow w czasie podejmowanych dzialan. Przed -stawiono informacje o wplywie srodowisk mikroklimatu gorqcego i zimnego oraz aktywnosci chemicznej b^dqcej konsekwencjq procesow zachodzqcych podczas pozaru. Zwrocono uwag§ na problem dzialania zlozonego srodowiska pola taktycznego i jego wplywu na osoby biorqce udzial w zdarzeniach. Metodologia: Artykul zostal opracowany na podstawie przeglqdu wybranej literatury z zakresu poruszanej tematyki.

Wnioski: Podczas zdarzenia obejmujgcego nie tylko dzialania podczas pozaru, ale takze po ugaszeniu ognia, strazak-ratownik jest narazony na wiele czynnikow jednoczesnie. Obok stresu, ktory towarzyszy tego typu akcjom, nalezy wzigc pod uwag§ takze czynniki fizyczne i chemiczne, ktore wyst^pujg obok siebie, cz^sto poszerzajgc i wzmagajgc negatywne oddzialywanie. Analiza powinna obejmowac mozliwie pelny zakres czynnikow, ktorym poddana jest dana osoba i pozwalac na wyposazenie jej w odpowiednie narz^dzia ochronne, jakimi sg SOI strazaka. Wprowadzane innowacje powinny byc wielo-kierunkowe i obejmowac minimalizaj zagrozenia wysokg lub niskg temperaturg, zatruciem drogg oddechowg, czy kontaktu skory z toksynami. Nalezy przy tym pamiQtac, ze zmiany w strukturze i wlasciwosciach odziezy muszg odpowiadac zarowno tendencjom obserwowanym na rynku, w gospodarce, jak i dynamice przebiegu pozaru. Niezb^dne jest zatem prowadzenie prac rownolegle w wielu obszarach, uwzgl^dniajgc wlasciwosci stosowanych materialow, rozprzestrzenianie si§ i charakter zdarzen oraz narz^dzia b^dgce na wyposazeniu strazaka-ratownika. Stowa kluczowe: czynniki zagrozen, srodki ochrony indywidualnej strazaka, ubrania specjalne strazy pozarnej, innowacje Typ artykutu: artykul przeglgdowy

Przyj^ty: 22.11.2022; Zrecenzowany: 19.12.2022; Zaakceptowany: 19.12.2022;

Identyfikatory ORCID autorów: A. Rabajczyk - 0000-0003-4476-8428; R. Wolartski - 0000-0002-5625-0936; Autorzy wniesli równy wklad merytoryczny w powstanie artykulu;

Prosz<? cytowac: SFT Vol. 61 Issue 1, 2023, pp. 64-84, https://doi.Org/10.12845/sft.61.1.2023.4; Artykul udostQpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).

Introduction

A variety of adverse events can endanger both people and their property. The situations in question are defined in a number of national and international documents. The applicable document in this regard in the countries of the European Union is European Commission Directive 2019/1832 of 24 October 2019. [1], and in national law, a regulation of the Minister of Family and Social Policy of 4 November 2021 [2]. In Annex I of Commission Directive (EU) 2019/1832 [1] amending Annexes I, II and III to Council Directive 89/656/EEC [3] with regard to adjustments of a purely technical nature, risks are presented:

- physical: mechanical, noise, thermal (high temperature, low temperature), electrical (electric shock, electrostatic charge), radiation (non-ionizing, ionizing),

- chemical: aerosols (solid particles, liquid particles), liquids (immersion, splash, spray, jets), gases and vapours,

- biological substances: aerosols (solid and liquid particles), liquids (indirect contact, direct contact, splashes, sprays, jets), materials, persons, animals (indirect contact and direct contact) [3].

Contemporary operations of fire protection units are rich in a wide range of scenarios for the course of rescue intervention in the event of a given emergency. These range from long-established and defined solutions using tactical developments [4-5] to new ones introduced by line commanders [6], linked directly to the characteristics of the threat being eliminated. In a vast majority of interventions recorded in SWD PSP [7-8], there is a complex array of risk factors in relation to the firefighter-rescuer intervening directly. A profession and service widely recognised as high risk [9] is fraught with situations that represent exposure to a range of risk factors present, as a result of contact with an incident environment that is random in nature. In a vast majority of situations, the possibility of fire risk, which is one of the most destructive events, must be taken into account. The system of

Wprowadzenie

Róznorodne zdarzenia niepozqdane mogq zagrazac zarówno ludziom, jak i ich mieniu. Sytuacje, o których mowa, zostaty okre-slone w wielu krajowych i mi^dzynarodowych dokumentach. Obo-wiqzujqcym aktem ustawodawczym w tym zakresie w krajach Unii Europejskiej jest dyrektywa Komisji Europejskiej 2019/1832 z 24 pazdziernika 2019 r. [1], a w prawie krajowym rozporzqdze-nie Ministra Rodziny i Polityki Spotecznej z 4 listopada 2021 r. [2]. W zatqczniku I Dyrektywy Komisji (UE) 2019/1832 [1] zmieniajqcej zatqczniki I, II i III do dyrektywy Rady 89/656/EWG [3] w odniesieniu do dostosowan o charakterze czysto technicznym przedstawione zostaty zagrozenia:

- fizyczne: mechaniczne, hatas, termiczne (wysoka temperatura, niska temperatura), elektryczne (porazenie prüdem, tadunki elektrostatyczne), promieniowaniem (niejo-nizujqcym, jonizujqcym),

- chemiczne: aerozole (czqstki state, czqstki ciekte), ptyny (zanurzenie, rozpryski, spryskanie, strumienie), gazy i opary,

- substancje biologiczne: aerozole (czqstki state i czqstki ciekte), ptyny (kontakt posredni, kontakt bezposredni, rozpryski, spryskanie, strumienie), materiaty, osoby, zwie-rz^ta (kontakt posredni i kontakt bezposredni) [3].

Wspótczesnie jednostki ochrony przeciwpozarowej muszq byc przygotowane na róznorodne scenariusze przebiegu inter-wencji ratowniczej w sytuacji wystqpienia konkretnego zagrozenia. Istniejq od dawna uznane i zdefiniowane rozwiqzania z wyko-rzystaniem rozwini^c taktycznych [4-5] oraz nowe, wprowadzane przez dowódców liniowych [6], zwiqzane bezposrednio z wtasci-wosciami likwidowanego zagrozenia. W zdecydowanej wi^kszosci interwencji rejestrowanych w systemie SWD PSP [7-8] wyst^puje ztozony uktad czynników zagrazajqcych bezposrednio strazako-wi-ratownikowi. Zawód i stuzba - uznane powszechnie za obar-czone wysokim ryzykiem [9] - obfitujq w sytuacje stanowiqce

qualifying an incident and its registration by the entities of the national rescue and firefighting system [5] following an alarm and rescue intervention allows the type of intervention, i.e. fire, local emergency or natural disaster, to be indicated in a simplified manner. In the rescue operations characteristic of a local emergency intervention, there are elements of firefighting, protection against fire initiation and dynamic development. Therefore, optimum methods for fighting fire and reducing the risk of hazards to the firefighter-rescuer are constantly being sought. This search concerns both ways of inhibiting or limiting the development of physicochemical phenomena occurring in the incident environment and their effects on the environment and the people exposed to them, including clothing. Therefore, the clothing must not only allow the firefighter to carry out his or her tasks, but also have a protective function, ensuring the safety of those involved in the incident.

narazenie na szereg wystçpujqcych czynników zagrozen, bçdq-cych efektem kontaktu ze srodowiskiem zdarzenia, które ma charakter losowy. W zdecydowanej wiçkszosci sytuacji nalezy brae pod uwagç mozliwose wystqpienia zagrozenia pozarem, który jest jednym z najbardziej destrukcyjnych zdarzen. System kwali-fikacji zdarzenia i jego rejestracji przez podmioty krajowego sys-temu ratowniczo-gasniczego [5] po zaalarmowaniu i przeprowa-dzeniu interwencji ratowniczej pozwala w uproszczony w sposób wskazae na rodzaj interwencji, tj. pozar, miejscowe zagrozenie lub tez klçskç zywiotowq. W dziataniach ratowniczych charaktery-stycznych dla interwencji zwiqzanej z miejscowym zagrozeniem wystçpujq elementy zwalczania pozaru, zabezpieczenia przed jego inicjacjq oraz dynamicznym rozwojem. Dlatego tez stale poszukuje siç optymalnych metod zwalczania pozaru i minima-lizacji ryzyka zagrozen dla strazaka-ratownika. Poszukiwania te dotyczq zarówno sposobów hamowania czy ograniczania roz-woju zjawisk fizykochemicznych wystçpujqcych w srodowisku zdarzenia, jak i ich oddziatywania na srodowisko i osoby na nie narazone, w tym w zakresie odziezy. Ubrania muszq zatem nie tylko pozwolie na realizacjç zadan przez strazaka, ale takze spet-niae funkcje ochronne, gwarantujqce bezpieczenstwo osób bio-rqcych udziat w zdarzeniu.

Impact of hazard factors of the rescue environment on the rescuer

Firefighter-rescuers carry out their primary tasks in accordance with the departmental jurisdiction arising from formal regulations, i.e. laws and regulations and a whole range of directional guidelines. Undertaking these tasks is inherently random, just as the risks resulting from adverse events are random. The very general typology of incidents (in terms of: fires, local threats, natural disasters) included in the formal regulations indicates a very wide range of possible situational options.

The working and intervention environment of firefighter-rescuers is characterised by the impact of external factors resulting from the specific nature of the incident. A proper assessment of potential hazards is crucial if these factors are fully identified [10] during rescue operations, i.e., activities including firefighting, local hazards and natural disasters. In addition to the specificity of the intervention itself, resulting from the performed operations and the stress generating psycho-physical exhaustion, the destructive impact causing a risk to health and life is the physical and chemical impact of the environment.

The commonly recognised man - technology - environment system C-T-O [11] (in some sources man - technology - environment C-T-W, man - machine - environment C-M-W [11-12]) in the case of a rescue intervention involving a firefighter-rescuer acting as part of a rota includes his/her person, the rescue equipment and his/her place of operation (see Figure 1).

Oddziatywanie czynników zagrozenia srodowiska dziatañ ratowniczych na ratownika

Strazacy-ratownicy realizujq swoje podstawowe zadania zgodnie z wtasciwosciq stuzbowq wynikajqcq z regulacji formal-nych, tj. ustaw i rozporzqdzeñ oraz catego szeregu wytycznych kierunkowych. Podejmowanie realizacji tych zadan jest z natury rzeczy losowe, jak losowy charakter majq zagrozenia bçdqce rezultatem zdarzen niepozqdanych. Bardzo ogólna typologia zdarzen (w ujçciu: pozary, miejscowe zagrozenia, klçski zywiotowe) ujçta w regulacjach formalnych wskazuje na niezwykle szeroki wachlarz mozliwych wariantów sytuacyjnych.

Srodowisko pracy i interwencji strazaków-ratowników cha-rakteryzuje siç oddziatywaniem czynników zewnçtrznych wynika-jqcych ze specyfiki zdarzenia. Na wtasciwq ocenç potencjalnych zagrozen kluczowy wptyw ma petna identyfikacja tych czynników [10] w czasie prowadzenia czynnosci ratowniczych, tj. dzia-tan obejmujqcych zwalczanie pozarów, miejscowych zagrozen i klçsk zywiotowych. Poza specyfikq samej interwencji zwiqza-nej z wykonywanymi operacjami oraz stresem, które generujq wyczerpanie psychofizyczne, destrukcyjny wptyw powodujqcy zagrozenie zdrowia i zycia ma oddziatywanie fizykochemiczne otaczajqcego ratowników srodowiska.

Powszechnie uznawany system cztowiek - technika - oto-czenie C-T-O [11] (w niektórych zródtach cztowiek - technika -srodowisko C-T-S, cztowiek - maszyny - srodowisko C-M-S [11-12]) w przypadku interwencji ratowniczej z udziatem strazaka-ratownika dziatajqcego w ramach roty obejmuje jego osobç, sprzçt do dziatan ratowniczych oraz miejsce jego dziatania (zob. ryc. 1).

c

MAN / CZtOWIEK

}

TECHNOLOGY/ TECHNIKA

ENVIRONMENT / OTOCZENIE

UNWANTED EVENTS/ ZDARZENIA NIEPOZADANE

c

LOSSES / STRATY

c -c c

Figure 1. C-T-O system: man - technology - environment Rycina 1. System C-T-O: cztowiek - technika - otoczenie Source: Own elaboration based on [11]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [11].

PERSONAL / PERSONALNE

INFRASTRUCTURAL/ INFRASTRUKTURALNE

NATURAL ENVIRONMENT / SRODOWISKO NATURALNE

There are a number of models for the burden of risk factors on the rescuer. They arise from the carried out tasks, the range of which expands with the specificity of the threats. According to the list of general characteristics of the Central Institute for Labour Protection - National Research Institute, these tasks include [13]:

- carrying out the instructions of superiors,

- alarm ride to the rescue and firefighting operation,

- participation in rescue and firefighting operations,

- participation in a technical rescue operation,

- participation in chemical and environmental rescue operations

- participation in chemical and environmental rescue operations,

- participation in a water rescue operation,

- participation in high-altitude rescue operations,

- direct communication with colleagues, either through personal contact or by means of office and radio technology,

- working at height, in excavations, silos, caves, adits, moving on flat surfaces and on stairs,

- participation in training and drills,

- maintenance and repair of rescue equipment [13].

From the occupational risk chart covering hazards that may

occur in the position of a firefighter taking direct part in rescue and firefighting actions, developed by the Central Institute for Labour Protection - National Research Institute (CIOP-PIB, Poland) [14], out of a wide range of hazard factors, for the purposes of this study, hazardous factors were selected for analysis, focusing on those related to the hot microclimate environment, i.e. fire, local hazards involving fire hazards, natural disasters involving fire hazards, cold microclimate environments, environments with elevated chemical activity, environments with complex hazard factor activity.

Istnieje wiele modeli obciqzen czynnikami zagrozen ratow-nika. Wynikajq one z realizowanych zadan, których wachlarz roz-szerza si? wraz ze specyfikq zagrozen. Wedtug wykazu ogólnie uj?tych charakterystyk Centralnego Instytutu Ochrony Pracy -Panstwowego Instytutu Badawczego, zadania te obejmujq [13]:

- wykonywanie polecen przetozonych,

- jazda alarmowa do akcji ratowniczo-gasniczej,

- udziat w akcji ratowniczo-gasniczej,

- udziat w akcji ratownictwa technicznego,

- udziat w akcji ratownictwa chemiczno-ekologicznego,

- udziat w akcji ratownictwa wodnego,

- udziat w akcji ratownictwa wysokosciowego,

- komunikacja bezposrednia ze wspótpracownikami, poprzez kontakt osobisty lub za pomocq srodków techniki biurowej i radiowej,

- praca na wysokosci, w wykopach, silosach, grotach, sztol-niach, przemieszczanie si? po powierzchniach ptaskich oraz po schodach,

- udziat w szkoleniach i cwiczeniach,

- konserwacja i naprawa sprz?tu ratowniczego [13].

Z karty ryzyka zawodowego, obejmujqcego zagrozenia, jakie mogq wystqpic na stanowisku strazaka biorqcego bezpo-sredni udziat w akcjach ratowniczo-gasniczych, opracowanej przez Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Instytut Badawczy (CIOP-PIB, Polska) [14], sposród szerokiego spektrum czynników zagrozen, na cele niniejszego opracowania wybrano do analizy czynniki niebezpieczne, skupiajqc si? na tych, które zwiqzane sq z dziataniem srodowiska mikroklimatu gorqcego, tj. pozar, miejscowe zagrozenia z udziatem zagrozenia poza-rowego, kl?ski zywiotowe z udziatem zagrozenia pozarowego. Uwag? poswi?cono równiez srodowisku mikroklimatu zimnego, srodowisku o podniesionej aktywnosci chemicznej oraz srodo-wisku o ztozonej aktywnosci czynników zagrozen.

The intensity of the heat exchange between the human body and the environment depends on the metabolic rate depending on the work-related activity of the human being and the thermal insulation properties of the clothing, the microclimate of the room or the small area in which the human being resides. The ambient microclimate (operating environment) is the composition of its physical quantities that determine the ability of the human body to receive heat. Two characteristic magnitudes play a key role in human operability under varying thermal conditions: cold stress and heat stress [15].

The possibility of heat stress is significantly dominant in the working conditions of a firefighter-rescuer [15]. It refers to climatic conditions in which heat exchange in the body is approximately equal to or too low for thermal equilibrium, the consequence of which may be physiological stress resulting in heat accumulation. Therefore, one of the main issues to be analysed in the context of the possible use of PPE is protection against the occurrence of heat stress. It translates into ensuring comfort at work, including thermal comfort [16]. A firefighter's operations require protection whose universal design makes it possible to perform physical task-related activities in a variety of environments in terms of physical, chemical or biological activity.

Intensywnosc wymiany ciepta miçdzy ciatem cztowieka a oto-czeniem jest uzalezniona od tempa metabolizmu uwarunkowa-nego aktywnosciq cztowieka (zwiqzanq m.in. z wykonywanq pracq), wtasciwosci termoizolacyjnych odziezy, mikroklimatu pomieszczenia lub niewielkiej obszarowo przestrzeni, w ktorej przebywa dana osoba. Mikroklimat otoczenia (srodowisko funkcjo-nowania) to kompozycja zwiqzanych z tym otoczeniem wielkosci fizycznych decydujqcych o zdolnosci odbioru ciepta z organizmu cztowieka. Dwie charakterystyczne wielkosci odgrywajq kluczowq rolç w mozliwosciach operacyjnych cztowieka w zroznicowanych warunkach termicznych: stres zimna oraz stres gorqca [15].

W warunkach pracy strazaka-ratownika znaczqco dominuje mozliwosc wystqpienia stresu gorqca [15]. Dotyczy on warunkow klimatycznych, w ktorych wymiana ciepta w organizmie jest w przy-blizeniu rowna lub zbyt mata dla zapewnienia rownowagi cieplnej, czego konsekwencjq moze byc obciqzenie fizjologiczne powodu-jqce akumulacjç ciepta. Dlatego tez jednq z podstawowych kwe-stii, ktora podlega analizie w kontekscie mozliwosci wykorzystania jest ochrona przed wystqpieniem stresu gorqca. Przektada siç ona na zapewnienie komfortu pracy, w tym komfortu cieplnego [16]. Dziatania strazaka wymagajq zabezpieczen, ktorych uniwersalna konstrukcja umozliwia wykonywanie czynnosci fizycznych zwiqza-nych z zadaniami w zroznicowanych srodowiskach pod wzglçdem aktywnosci fizycznej, chemicznej czy biologicznej.

Risks of operating in a hot microclimate

The fire brigade's activities are geared towards rescue response in dealing with the aftermath of a fire (firefighting rescue operations) and are carried out in an environment of not fully predictable hot microclimates. Its properties, despite the widely held belief that they are recognised, are still areas that generate the risk of serious threats, including personal ones. A diagram of the thermal impact of the fire environment is shown in Figure 2.

Zagrozenia wynikajgce z dziatania w mikroklimacie gorçcym

Dziatania strazy pozarnej ukierunkowane sq na reagowanie ratownicze przy likwidacji skutkow pozaru (dziatania ratownicze zwalczania pozarow) i prowadzone sq w srodowisku nie w petni przewidywalnego mikroklimatu gorqcego. Jego wtasciwosci, mimo panujqcego powszechnie przekonania o ich rozpoznaniu, wciqz sq obszarami generujqcymi ryzyko powaznych zagrozen, rowniez personalnych. Schemat oddziatywania termicznego sro-dowiska pozaru przedstawia rycina 2.

Thermal radiation / Promieniowanie cieplne Convection / Konwekcja Flame / Ptomien

Hot solids, liquids, gases / Gorqce ciata state, ciecze, gazy

Figure 2. Model of the personal load of a rescue firefighter with thermal hazard factors

Rycina 2. Model obcigzenia personalnego strazaka-ratownika czynnikami zagrozen termicznymi

Source: INNOS project (O ROB/0011/03/001 Development of an innovative test stand system for personal protective equipment) [17]. Zrodto: Projekt INNOS (O ROB/0011/03/001 Opracowanie innowacyjnego systemu stanowisk do badan ochron osobistych) [17].

Under fire conditions, the temperatures of the flames and the immediate surrounding environment not infrequently oscillate between 600-1,000°C or higher, and the emitted heat flux reaches values of between 1.5 kW/m2 and even 200 kW/m2 [18-0]. Wisniewski [21] indicated that the parameters of the firefighter's environment can be characterised by even higher temperatures, around 100-1200°C, and heat flux densities ranging from 0.8 to 210 kW/m2. In standardised studies [21], a range of 80-84 kW/m2 is taken as a representative value of flux density to correspond to the fire [22]. The range of flux values 84-125 kW/m2 corresponds, according to Veghte [23], to the statistical radiation value of an open flame. The range of values 8-25 kW/m2 is the characteristic range for the impact of radiation on firefighters operating in the thermal radiation exposure zone. The adopted temperature values (see Table 1), as well as the permissible safe working time for the rescuer, are to be regarded as approximate. The presented values represent average determinants defined by experiments and fire survey data.

W warunkach pozaru temperatury ptomieni i srodowiska z nimi bezposrednio sqsiadujqcego nierzadko oscylujq w granicach 600-1000°C albo i wyzszych, a emitowany strumien cieplny osiqga wartosci od 1,5 kW/m2 do nawet 200 kW/m2 [18-20]. Wisniewski [21] wskazat, ze parametry Srodowiska, w ktorym prze-bywa strazak, mogq charakteryzowac si? nawet wyzszq tempera-turq, rz?du 100-1200°C, oraz g?stosciq strumieni ciepta si?gajqcq od 0,8 do 210 kW/m2. W badaniach normowych [21] przyjmuje si? jako reprezentatywnq wartosc g?stosci strumienia zakres 80-84 kW/m2, ktory ma odpowiadac rozgorzeniu [22]. Przedziat wartosci strumienia 84-125 kW/m2 odpowiada, wedtug Veghte [23], wartosci statystycznego promieniowania otwartego ptomienia. Przedziat wartosci 8-25 kW/m2 to zakres charakterystyczny dla oddziatywania promieniowania na strazakow pracujqcych w strefie oddziatywania promieniowania termicznego. Przyj?te wartosci temperatur (zob. tabela 1), jak rowniez dopuszczalny czas bezpiecznej pracy ratownika, traktowac nalezy w sposob przyblizony. Przedstawione dane liczbowe stanowiq przeci?tne wyznaczniki okreslone w drodze eksperymentow i informacji uzyskanych z badan pozarow.

Table 1. Thermal determinants of the fire environment Tabela 1. Uwarunkowania termiczne srodowiska pozaru

No 7 L Conditions in the fire environment / Air temperature [°C] / DeGnSStÍO°^fcraadÍalc,1nheea0fSUrXu[,m,!e/n,¡1a21 ' Per,m»ISfirbJfeg(hta^e-rStscüe!?sy IT

' p' Warunki w srodowisku pozaru Temperatura powietrza [°C] ° i .y¿ W/ 2] Dopuszczalny (bezpieczny) czas

p 1 1 przebywania strazaka-ratownika

1 Standard (routine) / Standardowe (rutynowe) 100 0.8 25 minutes / 25 minut

2 Dangerous / Niebezpieczne 100-140 1-4 -

3 Extreme / Ekstremalne 140-170 4-11 -

4 Crytical / Krytyczne Over 170 / Powyzej 170 Over 11 / Powyzej 11 -

Source: Own elaboration based on [19, 21, 24-26]. Zródto: Opracowanie wtasne na podstawie [19, 21, 24-26].

In literature there are several significant approaches to the typology of heat transfer conditions in fire. The differences generally relate to the recognition of three or four areas of firefighter-rescuer action and the definition of the level of danger. However, in all cases it is considered unacceptable for a second degree of burn to occur. From the point of view of safety in carrying out rescue operations, it is therefore essential to identify the conditions, the risk factors, especially for health and life, and the possible outcomes in as much detail as possible. Often, however, a minimalist trend prevails in optimising the equipping of firefighter-rescuers, driven not only by budgetary constraints but by the belief that critical situations are unlikely to occur.

W literaturze funkcjonuje kilka znaczqcych podejsc do typo-logii warunków wymiany ciepta w pozarze. Róznice na ogót doty-czq uznania trzech lub czterech obszarów dziatania strazaka--ratownika oraz okreslenia poziomu zagrozenia. Jednakze we wszystkich przypadkach uznaje si? za niedopuszczalnq sytuacj?, w której pojawia si? drugi stopien oparzenia. Z punktu widzenia bezpieczenstwa prowadzenia dziatan ratowniczych niezb?dne jest zatem jak najbardziej szczegótowe okreslenie ich warunków,, czynników zagrozen, zwtaszcza dla zdrowia i zycia oraz mozli-wych skutków. Cz?sto jednak w optymalizacji wyposazania stra-zaków-ratowników przewaza trend minimalistyczny, wynikajqcy nie tylko z ograniczen budzetowych, ale z przekonania o matym prawdopodobienstwie wyst?powania sytuacji krytycznych.

The results show that contact of human skin with a 44°C environment for 6 hours is neutral to it. When the contact temperature reaches 49°C, the absence of interaction effects manages to last for only 9 minutes, and in case of a 70°C environment, contact is only safe for 1 second. It should be noted that contact with an environment of 60°C is not only the so-called pain threshold, but the beginning of second-degree burns signalled by the appearance of blisters on the skin (see Table 2). The third stage, which marks the thermal destruction of the skin through and through, is the effect of contact with a 70°C environment. Skin reconstruction requires surgical intervention. According to Ali [20], when the temperature reaches 45°C and the heat flux density is 2.68 J/cm2, the exposed person will feel a burning sensation. However, if the temperature is 72°C and the heat flux density is 5.02 J/cm2, a second-degree skin burn will occur [20, 27].

Wyniki badan wskazujq, ze kontakt skóry ludzkiej ze Srodowi-skiem o temperaturze 44°C przez 6 godzin jest dla niej neutralny. Gdy temperatura kontaktu si?ga 49°C, to brak efektów oddziaty-wania udaje si? utrzymywac zaledwie 9 minut, a w przypadku Sro-dowiska o temperaturze 70°C kontakt jest bezpieczny tylko przez 1 sekund?. Nalezy zaznaczyc, ze kontakt ze srodowiskiem o temperaturze 60°C to nie tylko tzw. próg bólu, ale poczqtek drugiego stopnia poparzen, sygnalizowany pojawieniem si? na skórze bqbli (zob. tabela 2). Trzeci stopien, który oznacza termicznq destruk-cj? skóry na wskros, to efekt kontaktu ze Srodowiskiem 70°C. Rekonstrukcja skóry wymaga interwencji chirurgicznej. Wedtug Ali [20], kiedy temperatura osiqgnie wartosc 45°C, a g?stosc stru-mienia ciepta b?dzie wynosita 2,68 J/cm2, osoba narazona na ten czynnik odczuwac b?dzie pieczenie. Natomiast w przypadku gdy temperatura b?dzie równa 72°C, a g?stosc strumienia ciepta 5,02 J/cm2, wystqpi poparzenie skóry drugiego stopnia [20, 27].

Table 2. Skin reactions to the effects of the thermal environment Tabela 2. Reakcje skory na dziatanie termiczne srodowiska

No. / Lp. Contact temperature [°C] / Temperatura kontaktu [°C] Time [s] / Czas [s] Burn degree / Stopien oparzenia

1 44 21,600

2 49 720

3 51 120-360 I degree / I stopien

4 52 120

5 55 20-30

6 60 5-6

7 66 2

8 70 1 III degree / III stopien

Source: Own elaboration based on [20], [27]. Zródto: Opracowanie wtasne na podstawie [20], [27].

Given the classification of the rescue intervention as a fire-fighting rescue operation, the random and complex nature of the occurrence of the factors [28] of the hazard is an undeniable fact. The complexity of the possible physical phenomena, while at the same time sufficiently predictable in a real-life situation, affects the personal risk of the rescuers. It should be noted that staying safe in these conditions is time-limited and requires not only adequate training, but being equipped with the necessary and adequate equipment, including appropriate clothing. The design of the thermal environment protectors is such that, in extreme cases, the third degree of burns is prevented. Standard systems were based on this model. Parameter choices are derived from the so-called Stolli and Chiant curve [29] (see Figure 3).

Biorqc pod uwagç klasyfikowanie interwencji ratowniczej jako dziatania ratownicze zwalczania pozaru, faktem niezaprze-czalnym jest losowy i ztozony charakter wystçpowania czynni-ków zagrozenia [28]. Ztozonosc mozliwych zjawisk fizycznych, a zarazem mozliwosc ich wczesniejszego przewidzenia w real-nej sytuacji determinuje ryzyko personalne ratowników. Nalezy zaznaczyc, iz bezpieczne przebywanie w tych warunkach jest ogra-niczone w czasie i wymaga nie tylko odpowiedniego wyszkolenia, ale wyposazenia w niezbçdny i adekwatny sprzçt, w tym takze w odpowiedniq odziez. Konstrukcja zabezpieczen przed dziata-niem srodowiska termicznego zaktada takq ochronç, by w skraj-nych przypadkach nie dopuscic do trzeciego stopnia poparzenia. Na tym modelu oparto systemy normowe. Dobory parametrów wynikajq z tzw. krzywej Stolli i Chianta [29] (zob. ryc. 3).

y

25

20

Time [s] I Czas [s]

Figure 3. Chart of human tissue tolerance to second-degree burns [29]. Rycina 3. Wykres tolerancji ludzkiej tkanki na drugi stopien oparzenia [29]

Source/Zrodto: R. Wolanski, Technologia i materiaty do produkcji ochron termicznych przed promieniowaniem podczerwonym i mikrofalowym, Rozprawa doktorska, Akademia Gorniczo-Hutnicza, Krakow 2008 [29].

The National Fire Protection Association (NFPA) has developed the Thermal Protective Performance (TPP) index to assess thermal protection performance [30-31]:

National Fire Protection Association (NFPA) opracowat wskaznik TPP (Thermal Protective Performance) pozwalajqcy na ocenç skutecznosci termicznej ochrony [30-31]:

TPP= t ж q0

(1)

TPP= t ж q0

(1)

where:

t - duration of radiation exposure [s], q0 - radiation flux [kW/m2].

It should be indicated that, according to the guidelines, the TPP value must not be less than 1,450 kJ/m2.

Another criterion, indicated in ASTM F 2731-11, is the so-called Henriques condition [21, 32]. It is based on the use of pig skin to determine the timing of a response to an external agent. According to this criterion, the key issue is the reference to the rate of chemical reaction defined by the so-called Arrhe-nius equation:

gdzie:

t - czas oddziatywania promieniowania [s], q0 - strumien promieniowania [kW/m2]. Nalezy zaznaczyc, ze zgodnie z wytycznymi wartosc wspot-czynnika TPP nie moze byc mniejsza niz 1450 kJ/m2 .

Innym kryterium, wskazanym w normie ASTM F 2731-11, jest tzw. warunek Henriquesa [21, 32]. Opiera siç on na wykorzystaniu skory trzody chlewnej celem okreslenia czasu wystqpienia reakcji na czynnik zewnçtrzny. Wedtug tego kryterium kluczowq kwestiq jest odniesienie do szybkosci reakcji chemicznej okreslonej tzw. rownaniem Arrheniusa:

k(T)k = d(Q)/ dt = P exp[§E]

(2)

k(T)k = d(Q)/ dt = P exp[§E]

(2)

where

k - reaction rate constant, i.e., the rate of damage to the skin [s-1],

D - measure of skin damage (burns), P - pre-exponent, frequency factor [s-1], R - universal gas constant, R = 8.314 [kJ/(kmol x K)], AE - activation energy [J/kmol], T - temperature [K].

Equation (2) after transformation takes the form of: - AE

Q4Pexp[^ft)]dt

(3)

This is the so-called Henriqueas integral. By assuming that Q = 1, it is possible to determine the time of occurrence of second-degree burns, as this is the type of burn that occurs with this relationship [20], [32]. Knowing the values of

gdzie

k - stata szybkosci reakcji, tj. szybkosci uszkodzenia skóry [s-'],

Q - miara uszkodzenia skóry (oparzenia), P - czynnik czçstotliwosciowy (pre-exponent, frequency factor) [s-1],

R - uniwersalna stata gazowa, R = 8,314 [kJ/(kmol x K)], AE - energia aktywacji [J/kmol], T - temperatura [K].

Równanie (2) po przeksztatceniu przyjmuje postac:

Q4Pexp[^ft)]dt

(3)

Jest to tzw. catka Henriqueasa.

Przy zatozeniu Q = 1, który zachodzi przy pojawieniu siç drugiego stopnia oparzen, mozliwe jest okreslenie czasu poja-wienia siç tego rodzaju poparzenia [20], [32]. Znajqc wartosci

the frequency factor P for different temperature-time exposures, it becomes possible to determine the time that can lead to a second-degree skin burn. The results also indicate that the value of the Henriqueas integral for Q = 0.53 can be used to predict time for first-degree burns. It is also possible to specify consecutive times for the respective degrees of burn.

czynnika cz^stotliwosciowego P dla róznych ekspozycji tempe-raturowo-czasowych, mozna okreslic czas, który moze dopro-wadzic do wystqpienia drugiego stopnia oparzenia skóry. Wyniki badan wskazujq takze, ze wartosc catki Henriqueasa dla Q = 0,53 moze stuzyc do przewidywania czasu pojawienia si? oparzenia pierwszego stopnia. Mozliwe jest równiez okreslanie kolejnych czasów dla odpowiednich stopni oparzenia.

Impact of cold microclimate

Task-related considerations in interventions in cold microclimate environments are much less frequently taken into account in the work of the firefighter-rescuer. Perhaps the significantly shorter period per year of conditions considered to be winter is the deciding factor in this case. However, it is noteworthy that there is an increase in the total number of firefighter interventions to deal with the consequences of the so-called local threats. Among these, rescue operations related to road transport incidents are predominant. Incidents involving vehicles transporting low-temperature substances, including cryogenic substances, are becoming increasingly frequent. In addition, in cold seasons, there are incidents that often require long enough interventions that a situation may arise that results in a large leakage of heat from the firefighter-rescuer's body. Cold stress can occur under these conditions. This situation occurs when the heat exchange through the human body is equal to or too great in relation to the exchange providing thermal equilibrium. This can lead to a significant physiological load that cannot be compensated for (heat debt).

A cold microclimate for human work occurs when the environmental temperature is below 10°C, with air velocity above 0.1 m/s and relative humidity above 5%. The harmful effects of a cold microclimate environment are determined by the so-called Wind-Chill-Index (WCI), i.e. the degree of risk of frostbite to various parts of the body [33-34] or, in other words, the cooling power index of the air. The WCI index provides an assessment of local body cooling. Low risk occurs for WCI < 1,200, medium risk when the index is between 1,200-2,000, and high risk when WCI > 2000. According to the regulation of the Minister of Family, Labour and Social Policy of 12 June 2018 on the maximum permissible concentrations and intensities of factors harmful to health in the working environment [34], in a high-risk situation, human work is prohibited.

Intense exposure to a cold environment can lead to general body or local hypothermia. Successful implementation can therefore only take place if the right heat balance is ensured. Determining the magnitude of the impact of microclimate parameters on the health and safety of task performers is done by indicators for assessing the thermal environment. These include:

- predicted median value (PMV),

- Predicted Percentage Dissatisfied (PPD),

- Wet Bulb Globe Temperature (WBGT),

- required clothing insulation (IREQ),

- iwc permissible local cooling indicator [°C].

Oddziatywanie mikroklimatu zimnego

Uwarunkowania zwiqzane z realizacjq zadan w interwencjach w Srodowisku mikroklimatu zimnego sq znacznie rzadziej brane pod uwag? w pracy strazaka-ratownika. Byc moze w tym przy-padku decyduje znacznie krótszy okres w skali roku wyst?powania warunków uznanych za zimowe. Na uwag? zastuguje jednak fakt, iz rosnie w ogólnej liczbie interwencji strazaków udziat w likwida-cji skutków tzw. miejscowych zagrozen. WSród nich przewazajq dziatania ratownicze zwiqzane ze zdarzeniami w transporcie dro-gowym. Coraz cz?Sciej pojawiajq si? interwencje, w których biorq udziat pojazdy przewozqce substancje o niskich temperaturach, w tym substancje kriogeniczne. Ponadto w zimnych porach roku wyst?pujq zdarzenia na tyle dtugotrwate, ze moze dojsc do sytu-acji skutkujqcej duzym uptywem ciepta z organizmu strazaka-ra-townika. W tych warunkach moze wystqpic stres zimna. Sytuacja taka ma miejsce, gdy wymiana ciepta przez organizm cztowieka jest równa lub za duza w stosunku do wymiany zapewniajqcej rów-nowag? cieplnq. Moze to doprowadzic do znacznego obciqzenia fizjologicznego, niemozliwego do skompensowania (dtug cieplny).

Mikroklimat zimny pracy cztowieka wyst?puje, gdy temperatura Srodowiska wynosi ponizej 10°C, przy pr?dkosci przeptywu powietrza powyzej 0,1 m/s oraz wilgotnosci wzgl?dnej powyzej 5%. Szkodliwe dziatanie Srodowiska mikroklimatu zimnego okresla tzw. Wind-Chill-Index (WCI), tj. stopien ryzyka zagrozenia odmrozeniem róznych cz?Sci ciata [33-34] lub inaczej wskaz-nik sity chtodzqcej powietrza. Wskaznik WCI umozliwia ocen? miejscowego chtodzenia ciata. Ryzyko mate ma miejsce dla WCI < 1200, Srednie gdy wskaznik ten jest w granicach 1200-2000, natomiast duze, gdy WCI > 2000. Zgodnie z rozporzqdzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Spotecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyzszych dopuszczalnych st?zen i nat?zen czynni-ków szkodliwych dla zdrowia w Srodowisku pracy [34] w sytuacji ryzyka duzego praca cztowieka jest wzbroniona.

Intensywne dziatanie Srodowiska zimnego prowadzic moze do wychtodzenia ogólnego organizmu lub do wychtodzenia miejscowego. Skuteczna realizacja zadan moze miec zatem miejsce tylko wówczas, kiedy zapewniony zostanie wtasciwy bilans cieplny. Okreslanie wielkosci wptywu parametrów mikroklimatu na zdrowie i bezpieczenstwo wykonawców zadan nast?puje przez wskazniki oceny Srodowiska termicznego. Nalezq do nich:

- przewidywana ocena Srednia (PMV),

- procentowy udziat niezadowolonych (PPD),

- wskaznik obciqzenia termicznego (WBGT),

- wskaznik wychtodzenia ogólnego organizmu (IREQ),

- íwc wskaznik wychtodzenia miejscowego organizmu [°C].

It should be noted that the tWC [°C] indicator characterises the Nalezy zaznaczyc, iz wskaznik tWC [°C] charakteryzuje dopusz-

permissible local cooling of the body in relation to the exposure czalne wychtodzenie miejscowe organizmu w odniesieniu do time (see Table 3). czasu narazenia (zob. tabela 3).

Table 3. Permissible local cooling as characterised by the twc indicator [°C]

Tabela 3. Dopuszczalne wychtodzenie miejscowe organizmu, ktore charakteryzuje wskaznik twc [°C]

No. / Lp. Permissible local cooling indicator tWC / Wskaznik wychtodzenia miejscowego organizmu tWC Operating time [min] / Czas dziatania [min]

1 twc > -24 Continuous exposure / Ekspozycja ciqgta

Abbreviated exposure, determined according to the equation:

Exposure time = 50 twc+ 1,730 /

2 -24 a twc > -34 Ekspozycja skrocona, okreslana zgodnie z rownaniem: Czas ekspozycji = 50 tWC + 1730

-34 a iw„ > -59

Abbreviated exposure, determined according to the equation: Exposure time = 0.8 twc + 57.2 / Ekspozycja skrocona, okreslana zgodnie z rownaniem: Czas ekspozycji = 0,8 twc + 57,2

Prohibited exposure / Ekspozycja zabroniona

Source: Own elaboration based on [34]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie [34].

3

4

twc s -59

At certain physiological load levels, it is the task of clothing as part of personal protective equipment (PPE) to ensure the body's thermal balance [35], the thermal insulation of which is defined by the IREQ (required clothing insulation) index. Studies of general hypothermia in the context of the use of PPE focus on the heat exchange between the body and the environment and the required thermal insulation IREQ to ensure that the thermal equilibrium of the clothing ensemble is maintained.

In case of local hypothermia, which most often involves the skin and limbs, an important role is played by:

- cooling by convection (resulting from air movement),

- cooling by conduction,

- hypothermia of the limbs,

- cooling of the respiratory tract.

The assessment of the risk of working and functioning in a cold environment is based on PN-EN ISO 11079:2008: Ergonomics of the thermal environment. Determination and interpretation of cold stress when using required clothing insulation (IREQ) and local cooling effects [36-37]. According to the standard, a key role is played by measurements of the physical quantities of the environment, the severity of the work and the insulation of clothing (PPE).

The relationship between and use of thermal load evaluation indicators is defined in EN ISO 11399:2005 Ergonomics of the thermal environment. Principles and application of relevant International standards. Basic guidelines for their assessment are presented in Table 4.

Przy okreslonych poziomach obciqzenia fizjologicznego zapewnienie wtasciwego bilansu cieplnego organizmu jest zada-niem odziezy stanowiqcej element srodkow ochrony indywidu-alnej [35], ktorej izolacyjnosc cieplnq okresla si? wskaznikiem IREQ (ang. required clothing insulation - wymagana cieptochron-nosc odziezy). Badania wychtodzenia ogolnego w kontekscie stosowania SOI koncentrujq si? na wymianie ciepta pomi?dzy organizmem a otoczeniem oraz wymaganej izolacyjnosci ciepl-nej IREQ zapewniajqcej utrzymanie rownowagi cieplnej zestawu odziezowego.

W przypadku wychtodzenia miejscowego, ktore najcz?sciej obejmuje skor? i konczyny, istotnq rol? odgrywajq:

- wychtodzenie przez konwekcj? (wynikajqce z ruchu powie-trza),

- wychtodzenie przez przewodzenie,

- wychtodzenie konczyn,

- wychtodzenie drog oddechowych.

Ocena ryzyka pracy i funkcjonowania w srodowisku zimnym nast?puje w oparciu o PN-EN ISO 11079:2008: Ergonomia sro-dowiska termicznego - Wyznaczanie i interpretacja stresu termicz-nego wynikajqcego z ekspozycji na srodowisko zimne z uwzglqdnie-niem wymaganej izolacyjnosci cieplnej odziezy (IREQ) oraz wptywu wychtodzenia miejscowego [36-37]. Zgodnie z normq bardzo wazne znaczenie majq pomiary wielkosci fizycznych srodowi-ska, ci?zkosci pracy oraz izolacyjnosci odziezy (srodkow ochrony indywidualnej).

Table 4. Relationship between indicators for assessing thermal load Tabela 4. Relacje pomi?dzy wskaznikami oceny obcigzenia termicznego

No. / Lp.

Assessed size / Oceniana wielkosc

Hot / Gorçce

Type of environment / Rodzaj srodowiska

Moderate / Umiarkowane

Cold / Zimne

Comfort and stress / Komfort i stres

WBGT index / Wskaznik WBGT

Predicted median value (PMV) / Przewidywana ocena srednia PMV

Predicted Percentage Dissatisfied (PPD) / Przewidywany odsetek niezadowolonych PPD

SWreq required sweating rate / Wymagane tempo pocenia sie SWreq / Wymagane tempo pocenia sie SW

Required clothing insulation (IREQ) / Wymagana izolacyjnosc odziezy IREQ

Ph siolo ical l0ad / Internal body temperature and skin temperature, heart rate, weight loss by sweating and respiration /

.,..,. Temperatura wewnetrzna ciata i temperatura skóry, czestosc skurczów serca,

Obciazenie fizjologiczne . , ......

utrata masy ciata przez pocenie i oddychanie

Mental load / ,....,, , , ■ .

Subjective evaluation methods / Metody oceny subiektywnej

Obciazenie Psychiczne

2

3

Source: Own elaboration based on PN-EN ISO 11399:2005. Zródto: Opracowanie wtasne na podstawie PN-EN ISO 11399:2005.

Environments with complex risk factors

The phenomenon of fire is one of the environmental emergencies. It refers to the process of combustion of various substances, uncontrolled in time and space, during which not only thermal energy but also thermal decomposition and combustion products and smoke are emitted. A variety of complex chemical reactions take place during the event, occurring in both the gaseous and solid phases. This causes an abrupt change in the environment and poses a risk to health and life as well as property.

Depending on the location of the fire, combustion can involve a variety of organic and inorganic substances, of a more or less complex structure, based on natural or artificial compounds deliberately produced by man. Due to the increasing demands on performance characteristics, such as strength, resistance to contamination or temperature resistance, the used components are subject to constant modification.

Therefore, the used materials emit a variety of compounds into the environment during the burning process, the composition of which is determined by the type and chemical composition of the material, the used additives. One of the important materials found in our environment and commonly used by humans

Relacje pomi?dzy wskaznikami oceny obciqzenia termicznego i ich stosowanie okresla PN-EN ISO 11399:2005 Ergono-mia srodowiska termicznego. Zasady i stosowanie zwiqzanych norm miqdzynarodowych. Podstawowe wytyczne w zakresie ich oceny przedstawiono w tabeli 4.

Srodowiska o ztozonej aktywnosci czynnikow zagrozen

Zjawisko pozaru jest jednym z nadzwyczajnych zagrozen srodowiska. Odnosi si? do procesu spalania roznych substan-cji, niekontrolowanego w czasie i przestrzeni, podczas ktorego nast?puje emisja nie tylko energii cieplnej, ale takze produk-tow rozktadu termicznego i spalania oraz dymu. Podczas zda-rzenia majq miejsce roznorodne ztozone reakcje chemiczne, zachodzqce zarowno w fazie gazowej, jak i statej. Powoduje to gwattownq zmian? Srodowiska i stanowi zagrozenie dla zdrowia i zycia oraz mienia.

W zaleznosci od miejsca wystqpienia pozaru spalanie moze objqc roznorodne substancje organiczne i nieorganiczne, o bardziej lub mniej skomplikowanej budowie, oparte o zwiqzki naturalne lub sztuczne, celowo wytworzone przez cztowieka. Ze wzgl?du na rosnqce wymagania w zakresie cech uzytko-wych, jak i wytrzymatosci, odpornosci na zanieczyszczenia czy tez odpornosci na temperatur?, stosowane przez straz pozarnq elementy podlegajq statej modyfikacji.

Stosowane materiaty w trakcie procesu palenia emitujq zatem do Srodowiska roznorodne zwiqzki, ktorych sktad uwarunkowany jest rodzajem i sktadem chemicznym materiatu, stosowanymi

is wood or wood-based materials, which is an organic material exposed to many harmful biotic and abiotic agents, such as fungi, insects, termites, external conditions, including water damage, UV radiation, and fire [38-39]. The most common way to protect wood is to treat it with protective chemicals that penetrate the wood. The wood preservatives used for this purpose belong to a group of 23 different types of biocides as defined in The Bioc-ideal Products Directive [40], which was replaced in 2013 by the Biocideal Products Regulation [41]. Among the group of active substances permitted are among others 4,5-dichloro-2-octyl-2H-isothiazol-3-one (DCOIT), alkyl(C12-16)dimethylbenzyl ammonium chloride - C12-16 ADBAC, basic copper carbonate, boric acid, boric oxide, didecyldimethylammonium carbonate (DDACar-bonate), hydrogen cyanide, disodium tetraborate, copper(II) oxide, copper hydroxide, creosote. To improve fire resistance, boron compounds, for example, are used, while to protect wood against fungi, insects and termites, active substances such as copper or chromium are used. Many of these substances have been shown to have carcinogenic, reproductive toxicity or endocrine disrupting properties [38]. As a result of the combustion process, inorganic compounds such as heavy metals, partial decomposition products of organic compounds, particles of varying sizes, including ultra-particles, can therefore be released from this group of materials. Importantly, dust can burn flammably, flamelessly and, if agitated, explosively.

The combustion process is also determined by external factors, including temperature, access to oxygen, the presence of other substances such as radicals, catalysts. All of these elements determine the type of combustion process, which can consist of processes such as smouldering (flameless combustion) or combustion with flame generation (flame combustion). Oxygen is one of the slow, low-temperature processes. It is also the most durable type of combustion phenomenon, characterised by the absence of a flame. One of the most important issues concerning the smouldering process relates to the direction of the spread of smouldering in solids in terms of oxidant migration. During forward propagation, fresh oxidant flows through the char substance and reacts in the ignition zone, and then the oxidant-depleted flow passes through the primary fuel, resulting in oxidation reactions occurring at the rear of the ignition zone and pyrolysis at the front. In the reverse situation, the oxidant moves through the primary fuel and reacts in the smouldering zone. This ensures that both oxidation and pyrolysis reactions occur at approximately the same location [42].

Understanding the mechanisms and products of combustion plays an important role in the development of new solutions for improving firefighter safety. Both smouldering and burning with flame generation have their genesis from the same process, which is pyrolysis. However, smouldering is a heterogeneous reaction of a combustible material with an oxidant, whereas flaming is a homogeneous reaction of a gaseous fuel with an oxidant that releases more heat. It is important to remember that both smouldering and burning can occur with any material, plus one process can lead to the other [43-44]. Under specific conditions, there can also be rapid oxidation that occurs in a very short time, i.e. an explosion. Flameless combustion refers to

dodatkami. Jednym z istotnych materiatów, wystçpujqcych w naszym srodowisku i powszechnie wykorzystywanym przez cztowieka, jest drewno czy tez materiaty drewnopochodne, bçdqce materiatem organicznym, narazonym na wiele szkodliwych czyn-ników biotycznych i abiotycznych, takich jak grzyby, owady, termity, warunki zewnçtrzne, w tym uszkodzenie przez wodç, promienio-wanie UV, i ogien [38-39]. Najczçstszym sposobem ochrony drewna jest obróbka ochronnymi chemikaliami, które wnikajq w jego struktur^. Stosowane w tym celu srodki konserwujqce drewno nalezq do grupy 23 róznych rodzajów biocydów okreslo-nych w The Biocideal Products Directive [40], która w 2013 r. zostata zastqpiona rozporzqdzeniem w sprawie produktów biobój-czych [41]. W grupie substancji aktywnych dopuszczone sq m.in. 4,5-dichloro-2-oktylo-2H-izotiazol-3-on (DCOIT), chlorek alki-lo(C12-16)dimetylobenzylo-amoniowy - C12-16 ADBAC, zasadowy wçglan miedzi, kwas borowy, tlenek boru, wçglan didecylodimety-loamoniowy (DDACarbonate), cyjanowodór, tetraboran disodowy, tlenek miedzi(II), wodorotlenek miedzi, kreozot. W celu poprawy ognioodpornosci stosuje siç np. zwiqzki boru, natomiast do zabez-pieczenia drewna przed grzybami, owadami, termitami, substancje aktywne, takie jak np. miedz lub chrom. Wiele z tych substancji wykazuje wtasciwosci rakotwórcze, toksyczne dla reprodukcji lub zaburzajqce funkcjonowanie uktadu hormonalnego [38]. W wyniku procesu spalania mogq zatem z tej grupy materiatów byc uwal-niane zwiqzki nieorganiczne, takie jak metale ciçzkie, czçsciowe produkty rozktadu zwiqzków organicznych, czqstki o zróznicowa-nej wielkosci, w tym takze ultraczqstki. Co jest istotne, pyty mogq spalac siç ptomieniowo, bezptomieniowo oraz, w przypadku wzbu-rzenia, takze wybuchowo.

Proces spalania uwarunkowany jest takze czynnikami zewnçtrz-nymi, w tym temperaturq, dostçpem tlenu, obecnosciq innych substancji, takich jak rodniki, katalizatory. Wszystkie te elementy deter-minujq rodzaj procesu spalania, na który mogq sktadac siç takie zjawiska jak tlenie (spalanie bezptomieniowe) czy tez spalanie z wytworzeniem ptomienia (spalanie ptomieniowe). Tlenie nalezy do procesów powolnych, zachodzqcych w warunkach niskiej tempe-raturowy. Jest tez najbardziej trwatym rodzajem spalania, charakte-ryzujqcym siç brakiem ptomienia. Jedno z wazniejszych zagadnien dotyczqcych procesu tlenia odnosi siç do kierunku rozprzestrze-niania siç tlenia w ciatach statych w odniesieniu do migracji utle-niacza. Podczas propagacji do przodu swiezy utleniacz przeptywa przez substancjç zwçglajqcq i reaguje w strefie zaptonu, a nastçpnie zubozony w utleniacz przechodzi przez pierwotne paliwo, co powo-duje, ze reakcje utleniania zachodzq z tytu strefy zaptonu, a piroliza z przodu. W odwrotnej sytuacji, utleniacz przemieszcza siç przez pierwotne paliwo i reaguje w strefie tlenia. Dziçki temu zarówno reakcje utleniania, jak i pirolizy zachodzq w przyblizeniu w tym samym miejscu [42].

Poznanie mechanizmów i produktów spalania odgrywa waznq rolç w procesie opracowywania nowych rozwiqzan w zakresie poprawy bezpieczenstwa strazaków. Zarówno tlenie, jak i palenie z generowaniem ptomienia majq genezç z tego samego procesu, jakim jest piroliza. Jednakze tlenie jest heterogenicznq reakcjq materiatu palnego z utleniaczem, podczas gdy ptomieniowanie jest homogenicznq reakcjq paliwa gazowego z utleniaczem, która uwalnia wiçcej ciepta. Nalezy pamiçtac, ze w przypadku kazdego

a combustible material in a solid state of matter, such as wood, and generally takes place at lower temperatures and at lower speeds. Partial oxidation products of carbon are quantitatively predominant compared to the composition of flame combustion products. On the other hand, flame combustion refers to the combustion process of the flammable vapour phase and takes place during the combustion of substances that change to a volatile state when heated. This phenomenon is mainly characteristic of organic materials, which decompose and produce flammable vapours and gases due to an increase in temperature. The burning gases and vapours above the surface of the combustible material create a flame. The fusion of combustible material with oxygen is preceded by the thermal decomposition of molecules into atoms that react more easily.

All materials that contain a minimum of 40% carbon will burn, and depending on the conditions, the process must be initiated by suitable external ignition sources - e.g. an open flame, a spark, a hot surface or spontaneous ignition of the material. Ignition refers to the uniform heating of a combustible material to such a temperature that it spontaneously ignites throughout its mass without the contribution of a so-called point energy stimulus. In case of ignition, it refers to the ignition of a combustible mixture by a point energy stimulus. This process takes place in a confined space, with the flame front continuing to move spontaneously over the entire residue of material and this applies to flammable liquids. The last type of determinant of the burning process is spontaneous combustion, which refers to an exothermic process occurring due to biological, physical or chemical changes. The generated heat then ignites the material.

Depending on the composition of the material, a different amount of heat is emitted, which affects the stage of the combustion process. Various products may also be formed, determining the subsequent combustion process. Depending on the presence of the compounds, melting, evaporation, decomposition, oxidation, ignition and burning can take place. Depending on the stage, compounds are emitted that have different chemical nature, biological activity, and thus a variety of impacts on humans and the environment. The dispersed small gaseous and solid particles resulting from the combustion of organic materials, giving them their characteristic colour, odour, taste, density and toxicity, their ability to penetrate and move through the environment, form smoke. It should be noted that blue, white and yellow smoke, with a bitter and sweet taste, indicates the presence of poisonous substances. Products of combustion include volatile combustion products such as carbon oxides, methane, hydrogen, hydrogen sulphide, sulphur dioxide, and solid combustion products such as soot, ash or slag, which vary in composition and properties [38]. Therefore, it is essential to include a full analysis of the environment in which the firefighter-rescuer carries out his or her tasks, putting his or her safety and health at risk. Identifying the elements and how they interact is important for developing the tools needed to protect those involved in an incident.

materiatu moze wystapic zarówno tlenie, jak i ptoniecie, dodatkowo jeden proces moze prowadzic do drugiego [43-44]. W specyficz-nych warunkach moze takze dojsc do gwattownego utleniania, które zachodzi w bardzo krótkim czasie, czyli wybuchu. Spala-nie bezptomieniowe dotyczy materiatu palnego znajdujacego sie w statym stanie skupienia, jakim jest np. drewno i przebiega na ogót w nizszych temperaturach, z mniejsza predkoscia. Wsród pro-duktów spalania w porównaniu do spalania ptomieniowego - prze-wazaja ilosciowo produkty czesciowego utleniania wegla. Spalanie ptomieniowe natomiast odnosi sie do procesu spalania palnej fazy lotnej i ma miejsce podczas spalania substancji, które podczas ogrzewania przechodza w stan lotny. Zjawisko to jest charakte-rystyczne gtównie dla materiatów organicznych, które na skutek wzrostu temperatury rozktadaja sie i wytwarzaja pary i gazy palne. Spalajace sie gazy i pary nad powierzchnia palnego materiatu two-rza ptomien. taczenie sie materiatu palnego z tlenem jest poprze-dzone termicznym rozpadem czasteczek na atomy, które tatwiej wchodza w reakcje.

Spalaniu ulegaja wszystkie materiaty, które zawieraja minimum 40% wegla, przy czym w zaleznosci od warunków proces ten musi zostac zapoczatkowany przez odpowiednie zewnetrzne zródta zaptonu - np. otwarty ptomien, iskre, goraca powierzchnie czy tez samorzutne zapalenie sie materiatu. Zapalenie dotyczy równomiernego ogrzania materiatu palnego do takiej temperatury, w której zapali sie on samorzutnie w catej masie bez udziatu tzw. punktowego bodzca energetycznego. W przypadku zaptonu mowa jest o zapaleniu mieszaniny palnej punktowym bodzcem energe-tycznym. Proces ten ma miejsce w ograniczonej przestrzeni, przy czym czoto ptomienia przemieszcza sie dalej samoczynnie na cata pozostatosc materiatu i dotyczy to cieczy palnych. Ostatni rodzaj czynnika warunkujacego proces palenia to samozapalenie, które odnosi sie do egzotermicznego procesu zachodzacego na skutek zmian biologicznych, fizycznych lub chemicznych. Wytworzone wówczas ciepto powoduje zapalenie sie materiatu.

W zaleznosci od sktadu materiatu emitowana jest rózna ilosc ciepta, która wptywa na etapowosc procesu spalania. Moga takze powstawac rózne produkty, determinujace dalszy przebieg tego procesu. W zaleznosci od obecnosci zwiazków miejsce moga miec topnienie, parowanie, rozktad, utlenienie, zapalenie i palenie. Na poszczególnych etapach emitowane sa zwiazki, które maja rózny charakter chemiczny, aktywnosc biologiczna, i tym samym róz-norodne oddziatywanie na cztowieka i srodowisko. Rozproszone mate czastki gazowe i state, powstate wskutek spalania materia-tów organicznych, nadajace charakterystyczna barwe, zapach, smak, gestosc i toksycznosc, zdolnosc przenikania i przemiesz-czania sie w otoczeniu, tworza dym. Nalezy zaznaczyc, ze dym o barwie niebieskiej, biatej i zóttej, o smaku gorzkawym i stodka-wym, wskazuje na obecnosc substancji trujacych. Produktami spalania sa m.in. lotne produkty spalania, takie jak tlenki wegla, metan, wodór, siarkowodór, ditlenek siarki, oraz state produkty spalania jak sadza, popiót czy zuzel, rózniace sie sktadem i wtasciwo-sciami [38]. Niezbedne jest zatem objecie petna analiza srodowisko, w którym strazak-ratownik realizuje swoje zadania, narazajac swoje bezpieczenstwo i zdrowie. Okreslenie elementów i ich wspót-oddziatywanie ma istotne znaczenie dla opracowania narzedzi nie-zbednych do ochrony osób bioracych udziat w zdarzeniu.

Personal protective equipment in the rescuer's main protection composition for standard rescue operations

The main protection for the rescuer consists of personal protective equipment [34] designed for the so-called basic activities [6] in rescue operations. Formally, the guidelines in this respect can be found in the regulation of the Minister of Internal Affairs and Administration on detailed conditions of safety and hygiene of service of firefighters of the State Fire Service [45]. These measures are covered by the so-called duties under the regulation of the Minister of Internal Affairs and Administration of 29 September 2021 on the uniforms of firefighters of the State Fire Service [46] as basic individual protection measures. These include special clothing, special gloves, a chimney sweep, firefighters' boots: rubber and leather and a firefighter's helmet, which are among the firefighter's main protective equipment, and special lightweight clothing, technical gloves. The requirements for personal protective equipment are included in the regulation of the Minister of Internal Affairs and Administration of 20 June 2007 on the list of products used to ensure public safety or protection of health and life and property, as well as the rules for issuing admittance of these products for use [47].

In view of the relatively many combination solutions, it should be noted that the term 'main protection' has been used without the so-called 'lightweight special clothing', bearing in mind the kit necessary for use by firefighter-rescuers in almost every intervention. Without the indicated measures, it is practically impossible for a firefighter-rescuer to be admitted to any operations. Waivers in favour of limited protection (lightweight special clothing) can be made after full identification of personal hazards in the incident environment. There may be reservations about the term "special clothing", which is only used in Poland and sometimes it is necessary to use additional explanations in communication with foreign centres, most often by quoting the number of the standard whose requirements it is supposed to meet. A certain explanation can be found in the fact that in the interim period of its introduction, so-called 'moro' clothing was used, and a little later, so-called 'popular clothing', i.e. clothing with a layered construction in which impregnated natural fibre fabrics were used instead of fabrics structurally resistant to the high-temperature environment. It was in clear contrast that special clothing was intended to fulfil the full protective functions for the firefighter covered by EN 469 [48].

The requirement to use harmonised standards for all personal protective equipment was articulated by the introduction of Council Directive 89/686/EEC [49]. Its key message in the context of the creation of the internal market was the integration of health and safety requirements for personal protective equipment (PPE) in all Member States. Analogous to clothing, gloves were named. In accordance with scientific nomenclature and practical use in the world, the authors are of the opinion that personal protective equipment should be called firefighter's clothing or gloves. It is difficult to find references to equipment units described as 'non-special'.

Srodki ochrony indywidualnej w sktadzie ochrony gtównej ratownika przeznaczone do standardowych dziatañ ratowniczych

Ochronç gtównq ratownika stanowiq srodki ochrony indywidualnej [34] przeznaczone do tzw. czynnosci podstawowych [6] w dziataniach ratowniczych. Formalnie wytyczne w tym zakre-sie znajdujq siç w rozporzqdzeniu Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji w sprawie szczegótowych warunków bezpieczen-stwa i higieny stuzby strazaków Panstwowej Strazy Pozarnej [45]. Srodki te objçte sq tzw. naleznosciami wynikajqcymi z rozpo-rzqdzenia Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 29 wrzesnia 2021 r. w sprawie umundurowania strazaków Panstwowej Strazy Pozarnej [46] jako srodki ochrony indywidualnej podstawowe. Nalezq do nich ubranie specjalne, rçkawice spe-cjalne, kominiarka, buty strazackie: gumowe i skórzane oraz hetm strazacki, które zaliczajq siç do srodków ochrony gtównej stra-zaka, oraz ubranie specjalne lekkie, rçkawice techniczne. Wyma-gania w zakresie srodków ochrony indywidualnej ujçto w rozporzqdzeniu Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów stuzqcych zapew-nieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochronie zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania [47].

Nalezy zaznaczyc, ze wobec relatywnie wielu kombinacji okreslenie „ochrona gtówna" zostato zastosowane bez tzw. ubra-nia specjalnego lekkiego, majqc na uwadze zestaw niezbçdny do uzytkowania przez strazaków-ratowników w kazdej niemal inter-wencji. Bez wskazanych srodków praktycznie nie mozna dopu-scic strazaka-ratownika do jakichkolwiek dziatan. Odstqpic na rzecz ograniczonej ochrony (ubranie specjalne lekkie) mozna po petnym rozpoznaniu zagrozen personalnych w srodowisku zda-rzenia. Zastrzezenia moze budzic okreslenie „ubranie specjalne", które stosowane jest tylko w Polsce i zdarza siç, ze w komunikacji z osrodkami zagranicznymi konieczne jest udzielenie dodatko-wych wyjasnien, najczçsciej poprzez przytoczenie numeru normy, której wymagania to ubranie ma spetniac. Pewnq podpowiedziq moze byc fakt, iz w okresie przejsciowym jego wprowadzenia uzywano tzw. odziezy „moro", a nieco póznien tzw. „ubran popu-larnych", czyli ubran o konstrukcji warstwowej, w których stoso-wano zamiast tkanin strukturalnie odpornych na dziatanie sro-dowiska wysokich temperatur, impregnowane tkaniny z wtókien naturalnych.

To wtasnie w wyraznym odróznieniu od nich ubrania specjalne miaty spetniac na potrzeby strazaka petne funkcje ochronne objçte normq EN 469 [48]. Wymóg stosowania norm harmonizowanych w odniesieniu do wszelkich srodków ochrony osobistej wyarty-kutowany zostat przez wprowadzenie do stosowania dyrektywy Rady 89/686/EWG [49]. Jej kluczowym przestaniem w kontekscie powstawania rynku wewnçtrznego byta integracja wymagan doty-czqcych zdrowia i bezpieczenstwa w zakresie srodków ochrony indywidualnej we wszystkich panstwach cztonkowskich. Analo-gicznie do ubran nazwano rçkawice. Autorzy stojq na stanowisku, iz srodki ochrony indywidualnej powinny, zgodnie z nomenklaturq naukowq oraz praktycznym zastosowaniem w swiecie, nosic nazwç ubran czy tez rçkawic strazackich. Trudno jest znalezc

PPE is currently defined in Regulation (EU) 2016/425 of the European Parliament and of the Council of 9 March 2016 on personal protective equipment and repealing Council Directive 89/686/EEC [35], Article 3 p.1) "personal protective equipment" (PPE) means: "a means designed and manufactured to be worn or held by a person for protection against one or more risks to that person's health or safety". The same Article 3 indicates that, formally, all interchangeable elements of the indicated measures and connection systems are to be treated as PPE. These provisions can be applied to all applications, even though the Regulation mentioned above indicates that the definitions in Article 3 are developed for the purposes of this document.

Due to the situation of threats to peace and the construction of rescue structures with these in mind, it is worth emphasising that a line of separation between the requirements for individual protection equipment for civilian units and those for military rescue units is still being maintained in fire protection units - despite the rise of military rescue structures in the world and in the country. Explicit provisions highlighting this fact are included in both documents. Despite such formal regulations, military structures (Military Fire Protection and others) use solutions, including requirements for equipment and their admittance system, that apply universally in civilian fire protection.

The requirements and test methods are contained in the relevant standards operating respectively in all systems. In addition, requirements taking into account the additional characteristics of equipment units and the detailing necessary under national conditions appear in the regulations developed accordingly, on the basis of which items of equipment are admitted for use in fire protection. Organisational systems for testing and the resulting certificates of admittance are developed for this implementation.

Not only because of the role of covering a relatively large body surface and the associated environmental exposure, but also to reduce personal risk, special clothing is important. Their characteristics are defined by the provisions set out in the relevant standards (see Table 5).

The standard requirements are the threshold parameter values necessary to achieve in the admittance system [50]. Meeting the requirements of the standard is a necessary, but not necessarily sufficient, condition. Often, admittance for the market and in fire protection unit (JOP) applications [51] requires additional conditions. It is becoming increasingly common practice for JOP firefighter-rescuers to reach for garments with significantly higher specifications than those posted in the standard. In addition, attention is drawn to performance capabilities and characteristics not included in the admittance documents. The quality of workmanship and level of technological sophistication are playing an increasingly important role.

wzmianki na temat jednostek sprz?towych okreslanych jako „nie specjalne".

Obecnie srodki ochrony indywidualnej definiowane sq w roz-porzqdzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie srodków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG [35], artykule 3 p.1). Oznaczajq: „srodki zaprojektowane i wyprodukowane do noszenia lub trzymania przez osob? w celu ochrony przed jednym lub wi?k-szq liczbq zagrozen dla zdrowia lub bezpieczenstwa tej osoby". W tym samym artykule 3 wskazano, iz formalnie wszystkie ele-menty wymienialne wskazanych srodków oraz systemy przytq-czy nalezy traktowac jak srodki ochrony indywidualnej. Zapisy te mozna odnosic do wszelkich zastosowan, mimo iz w ww. rozpo-rzqdzeniu wskazuje si?, ze definicje uj?te w artykule 3 opracowane sq na potrzeby tego dokumentu.

Ze wzgl?du na sytuacj? zagrozen pokoju i konstruowaniu z ich uwzgl?dnieniem struktur ratowniczych warto podkreslic, iz w dalszym ciqgu w jednostkach ochrony przeciwpozarowej - mimo rosnqcych w swiecie i w kraju struktur ratowniczych militarnych - utrzymana jest linia oddzielenia wymagan srodków ochrony indywidualnej wobec jednostek cywilnych od wymagan dla jednostek ratowniczych wojskowych. Wyrazne zapisy podkreslajqce ten fakt zawarte sq w obu dokumentach. Mimo takich formalnych regulacji w strukturach wojskowych (Wojskowa Ochrona Przeciwpozarowa i inne) uzywa si? rozwiq-zan, w tym wymagan wobec wyposazenia i systemu ich dopusz-czania, majqcych zastosowanie powszechne w cywilnej ochro-nie przeciwpozarowej.

Wymagania oraz metody badan zawarte sq w odpowied-nich normach funkcjonujqcych odpowiednio we wszystkich systemach. Ponadto wymagania uwzgl?dniajqce dodatkowe wtasciwosci jednostek sprz?towych oraz niezb?dne w warunkach krajowych uszczegótowienia pojawiajq si? w opracowanych odpowiednio przepisach, na podstawie których elementy wypo-sazenia dopuszczane sq do eksploatacji w ochronie przeciwpozarowej. W tym celu wypracowane sq systemy organizacyjne badan i wydawanych na ich podstawie swiadectw dopuszczenia.

Istotne nie tylko ze wzgl?du na rol? okrywania relatywnie duzej powierzchni ciata i z nim zwiqzanej ekspozycji na dziatania czynników srodowiska, ale równiez ograniczanie ryzyka perso-nalnego, sq ubrania specjalne. Ich wtasciwosci okreslajq zapisy przedstawione w odpowiednich normach (zob. tabela 5).

Wymagania normowe stanowiq progowe wartosci parame-trów niezb?dne do osiqgni?cia w systemie dopuszczenia [50]. Warunkiem koniecznym, ale niekoniecznie wystarczajqcym, jest spetnienie wymagan normy. Cz?sto dopuszczenie do rynku i zastosowan w jednostkach ochrony przeciwpozarowej (JOP) [51] wymaga spetnienia dodatkowych warunków. Coraz szerszq prak-tykq wyposazania strazaków-ratowników JOP jest si?ganie po ubrania o znacznie wyzszych parametrach niz zamieszczone w normie. Ponadto zwraca si? uwag? na mozliwosci eksploata-cyjne i wtasciwosci nieuj?te w dokumentach dopuszczenia. Coraz wi?kszq rol? odgrywajq jakosc wykonania i poziom zaawansowania technologicznego.

Table 5. Standard requirements for special clothing. Overview of the requirements and standards to which firefighter's clothing is tested

Tabela 5. Wymagania normowe ubran specjalnych. Zestawienie wymagan oraz norm, wedtug ktorych wykonuje siç badania ubran strazackich

Value of the parameter /

Test parameter / Wartosc parametru Test method /

Badany parametr Special clothing in accordance with EN 469. Performance level 2 / Ubranie specjalne zgodne z PN-EN 469. Poziom wykonania 2 Metoda badania

Resistance to heat transfer from the flame / HTI24 a 13.0 PN-EN 15025

Odpornosc na przenikanie ciepta od ptomienia HTI24 - HTI12 a 4.0

Resistance to radiative heat transfer / RHTI24 a 18.0 RHTI24 - RHTI12 a 4.0 Radiation density 40 KW/m2 /

Odpornosc na przenikanie ciepta od promieniowania PN-EN ISO 6942

Gestose promieniowania 40 KW/m2

Flame propagation / Rozprzestrzenianie ptomienia Index 3 / Wskaznik 3 PN-EN 15025 PN-EN 533

Tensile strength / a 450 N PN-EN 13934-1 method 1

Wytrzymatosc na rozciqganie Seams a 225 N / Szwy a 225 N PN-EN 13935-2

Resistance to tearing / a 25

Wytrzymatosc na rozerwanie

No melting, no dripping,

Resistance to heat / Odpornosc na ciepto shrinkage s 5% / Brak topienia, kroplenia, kurczliwose s 5% PN-EN 17493

Resistance to penetration of liquid chemicals / Odpornosc na przesiqkanie ptynnych chemikaliow Wettability s 80% / Zwilzalnose s 80% PN-EN 6530

Resistance to water penetration / 2 a 20 kPa PN-EN 20811

Odpornosc na przesiqkanie wody

Water vapour resistance / Opor pary wodnej 2 s 30 m2 Pa/W PN-EN 31092

Visibility / Widzialnosc

Reflective strips г 0.13 m2 Fluorescent stripes г 0.20 m2 /

Pasy odblaskowe г 0.13 m2 Pasy fluorescencyjne г 0.20 m2

PN-EN 471

Thermal resistance / Opór oiepiny

Not tested / Nie bada siç

PN-EN 31092

Change in dimensions after washing, cleaning / Zmiana wymiarow po praniu czyszczeniu

PN-EN IS0 5077 1

s 3%

Source: Own elaboration based on PN-EN ISO 11399:2005. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie PN-EN ISO 11399:2005.

The vast majority of operations are carried out by the rescuers in the kit defined by EN 469 [52], EN 15614 [53] changed in 2020 to EN 15384 [54]. The clothing, with a construction based on EN 469 [52], is a multilayer fabric system dedicated to all rescue operations with a key role in fighting fires with wide emissions in the area of external fires as well as internal fires. The complete special clothing consists of two parts, i.e. a % length jacket and trousers with a multi-layer construction. The garments are made of materials that provide the firefighter with protection when their life or health is at risk. Their main function is to provide the firefighter-rescuer with effective protection against hot steam and flames, among other things. A high level of resistance to the

Zdecydowana wiçkszosc dziatan wykonywana jest przez ratownikow w zestawie okreslonym normami PN-EN 469 [52], PN-EN 15614 [53] zmienionej w 2020 roku na EN 15384 [54]. Ubranie o konstrukcji opartej o PN-EN 469 [52] stanowi uktad tkaninowy wielowarstwowy przeznaczony do wszystkich dziatan ratowniczych z kluczowq rolq zwalczania pozarow o szero-kiej emisji w zakresie pozarow zewnçtrznych oraz do pozarow wewnçtrznych. Kompletne ubranie specjalne sktada siç z dwoch czçsci, tj. z kurtki dtugosci % i spodni o konstrukcji wielowar-stwowej. Ubrania wykonywane sq z materiatow, ktore zapewniajq strazakowi ochronç w chwili zagrozenia jego zycia lub zdrowia. Gtownq ich funkcjq jest zapewnienie strazakowi-ratownikowi

effects of heat before burns, as well as against acids, alkalis and fuels, is also required. At the same time, it protects the rescuer from wetness and wind, enabling thermoregulation of the human body through its ability to wick away sweat and heat generated from exertion and stress. A key role in the protective mechanism is played by the thermoregulation system based on the properties of the individual fabrics. Assuming that hot microclimates have the most destructive effect on the body, the main focus is on protection against them. The thermal energy flux from the environment passes through the outer material, moisture barrier, insulation layer and lining towards the surface to the rescuer's body (assuming the rescuer is wearing underwear) (see Figure 4).

skutecznej ochrony miçdzy innymi przed gorqcq parq wodnq i pto-mieniami. Wymagana jest takze wysoka odpornosc na dziatanie czynnikow gorqcych (ochrona przez poparzeniami), jak rowniez przed dziataniem kwasow, zasad i paliw. Jednoczesnie zabez-piecza ratownika przed przemoczeniem i wiatrem, umozliwiajqc termoregulacjç ludzkiego organizmu poprzez zdolnosc odprowa-dzenia na zewnqtrz potu i ciepta wytwarzanego w wyniku wysitku i stresu. Kluczowq rolç w mechanizmie ochronnym petni system termoregulacji oparty na wtasciwosciach poszczegolnych tka-nin. Zaktadajqc ze najbardziej destrukcyjny wptyw na organizm ma dziatanie mikroklimatu gorqcego, gtowny nacisk potozony jest na ochronç przed nim. Strumien energii cieplnej z otocze-nia przechodzi poprzez materiat zewnçtrzny, barierç przeciwwil-gociowq, warstwç izolacji i podszewkç w kierunku powierzchni do ciata ratownika (w zatozeniu ratownik nosi na sobie bieliznç) (zob. ryc. 4).

Shell / Insulation layer / Damp-proof Outer matrial / Fire impregnate /

Podszewka Warstwa layer / Materiat Impregnat

termoizolacyjna Warstwa prze- zewn?trzny przeciwogniowy ciwwilgociowa

Figure 4. Distribution of energy exchange during the impact of heat streams on a rescuer in a special firefighter's suit

Rycina 4. Rozktad wymiany energii w trakcie oddziatywania strumieni cieplnych na ratownika w ubraniu specjalnym strazackim

Source / Zrodto: R. Wolanski., Technologia i materiaty do produkcji ochron termicznych przedpromieniowaniem podczerwonym i mikrofalowym, rozprawa

doktorska, Akademia Gorniczo-Hutnicza. Krakow 2008 [29].

When working in a hot environment, sweat is secreted from the rescuer's body surface to maintain thermal balance. In cases of no or limited sweat secretion, there is a risk of heat stress. Sweat, as it evaporates from the underwear, from the space between the body and the underwear, the underwear and the lining and the lining and the insulating layer, passes through the membrane towards the outer layer. In the mechanism of transporting moisture from the body towards the outside, the membrane plays a key role. Its pores on the side of the body expand so that the particles can pass towards the outside. In this way, excess moisture generated during the firefighter's work is removed. In the reverse direction, i.e. on the side of the operating environment, in many cases a hot environment, moisture

W trakcie pracy wykonywanej w srodowisku gorqcym, w celu zachowania rownowagi termicznej, z powierzchni ciata ratownika wydzielany jest pot. Gdy pot nie wystçpuje lub jego ilosc jest ogra-niczona, pojawia siç zagrozenie stresem gorqcym. Pot, gdy odpa-rowuje z bielizny, z przestrzeni pomiçdzy ciatem a bieliznq, bieliznq a podszewkq oraz podszewkq a warstwq izolacyjnq, przechodzi przez membranç w kierunku warstwy zewnçtrznej. W mechanizmie transportu wilgoci od strony ciata w kierunku zewnçtrznym, kluczowq rolç petni membrana. Jej pory od strony ciata rozszerzajq siç tak, by czqstki mogty przedostac siç w kierunku zewnçtrznym. W ten sposob nadmiar wilgoci generowany w trakcie pracy stra-zaka jest usuwany. W kierunku odwrotnym, tj. od strony srodowiska dziatania, w wielu przypadkach Srodowiska gorqcego, wilgoc nie

does not pass towards the insulating layer, because the shape of the membrane pore geometry blocks this tendency.

The most recent standard EN 469:2021 [52] and its earlier equivalents, specifying the performance requirements for firefighter's clothing, has, since its first edition in 1995, set very high requirements in terms of, among other things, insulation, resistance to heat and heat transmission from flame and radiation, resistance to liquid chemical seepage or water seepage, flame spread, tensile and tear strength, water vapour resistance or visibility. Parameters such as flame heat transfer [55] and radiant heat transfer [56] are also covered by normative requirements (see Table 5).

przechodzi w kierunku warstwy izolacyjnej, poniewaz uksztattowa-nie geometrii porów membrany blokuje tç tendencjç.

Najnowsza norma PN-EN 469:2021 [52] oraz wczesniejsze jej odpowiedniki, okreslajqce wymagania uzytkowe dla ubran strazackich, od pierwszego wydania w 1995 r. stawia bardzo wysokie wymogi pod wzglçdem m.in. izolacyjnosci, odpornosci na ciepto i przenikanie ciepta od ptomienia i promieniowania, odpornosci na przesiqkanie ptynnych chemikaliów czy tez przesiqkanie wody, rozprzestrzenianie ptomienia, wytrzymatosc na rozciqga-nie i rozerwanie, opór pary wodnej czy tez widzialnosc. Równiez takie parametry, jak przenikanie ciepta od ptomienia [55] czy prze-nikania ciepta od promieniowania [56], objçte sq wymaganiami normatywnymi (zob. tabela 5).

Summary and conclusions

The work of a firefighter-rescuer involves many risks, including, but not limited to, health risks as a result of being in difficult, often extreme conditions. The analysis of the present risks has to be multifaceted, as psychological pressure, high unnatural temperatures, high concentrations of pollutants, often with high toxic and even carcinogenic potential, can all occur at any one time. Therefore, it is necessary to prepare tools to minimise the negative effects of such exposures. The used clothing must meet the relevant requirements for resistance to external agents. One of the key elements of a rescue firefighter's main protection is the so-called 'special clothing'. Its basic variant is clothing known as heavy (as opposed to 'light' - wildland fire suit). Its optimal design, taking into account the versatility of the application, is the focus of attention from the operations, scientific and industrial communities. Today's tactical field conditions, abounding in a wide range of microclimate environments, with a virtually infinite set of performed activities, stimulate an imperative for innovation in reducing health and life hazards for firefighter-rescuers. The issues identified in the article in terms of guidelines and the conditions to which firefighters are exposed set the scene for innovation and modification so as to enable the best possible protection and personal safety in rescue interventions.

Podsumowanie i wnioski

Praca strazaka-ratownika zwiqzana jest z wieloma zagroze-niami, w tym m.in. zdrowotnymi, bçdqcymi efektem przebywania w trudnych, czçsto ekstremalnych warunkach. Analiza wystç-pujqcych zagrozen musi byc wieloaspektowa, gdyz w jednej chwili zaistniec mogq: presja psychiczna, wysoka nienaturalna temperatura, wysokie stçzenia zanieczyszczen, niejednokrotnie

0 wysokim potencjale toksycznym, a nawet rakotwórczym. Nie-zbçdne jest zatem przygotowanie narzçdzi, które pozwolq na minimalizacjç negatywnych skutków takich ekspozycji. Stoso-wane ubrania muszq spetniac odpowiednie wymagania w zakre-sie odpornosci na czynniki zewnçtrzne. Jednym z kluczowych elementów ochrony gtównej strazaka ratownika jest tzw. „ubranie specjalne". Podstawowq jego odmianq jest ubranie nazy-wane ciçzkim (w odróznieniu od „lekkiego" - ang. wildland fire suit). Wokót jego optymalnej konstrukcji, uwzglçdniajqcej uni-wersalizm zastosowania, skupia siç uwaga srodowisk eksplo-atacji, nauki i przemystu. Wspótczesne warunki pola taktycznego, obfitujqc w szeroki wachlarz mikroklimatu srodowisk, przy prak-tycznie nieskonczonym zbiorze wykonywanych czynnosci, sty-mulujq imperatyw innowacji w ograniczaniu zagrozen zdrowia

1 zycia strazaków-ratowników. Wskazane w artykule zagadnie-nia w zakresie wytycznych oraz warunków, na które strazak jest narazony, wyznaczajq kierunki innowacji i modyfikacji tak, aby umozliwic jak najlepszq ochronç i bezpieczenstwo personalne w interwencjach ratowniczych.

Literature I Literatura

[1] Dyrektywa Komisji (UE) 2019/1832 z dnia 24 pazdziernika 2019 r. zmieniajqca zatqczniki I, II i III do dyrektywy Rady 89/656/EWG w odniesieniu do dostosowan o charakterze czysto technicznym (Dz.Urz. UE L 279/35, 31.10.2019).

[2] Rozporzqdzenie Ministra Rodziny i Polityki Spotecznej z dnia 4 listopada 2021 r. zmieniajqce rozporzqdzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczenstwa i higieny pracy (Dz.U. 2021 poz. 2088).

[3] Zatqcznik I Dyrektywy Komisji (UE) 2019/1832 z dnia 24 pazdziernika 2019 r. zmieniajqca zatqczniki I, II i III do dyrektywy Rady 89/656/EWG.

[4] Stankiewicz G., Wardak D., Krasowski T., Kotodziejczak M., Banasiak A., Kusmirek J., Kokot-Góra S., Rozwadowska t., Przewozniak D., Regulamin rozwiniqc samochodów ratow-niczo-gasniczych, Komenda Gtówna Panstwowej Strazy Pozarnej, Warszawa 2016.

[5] Wolanski R.M., Chwata W., Gietzecki J., Kupicz W., Luzar A., Znaczenie taktyczne samochodów ratowniczo-gasniczych, w: Wybrane aspekty bezpieczenstwa i ergonomii uzytkowa-nia sprzqtu na samochodach pozarniczych, D. Miedzinska, P. Rybak (red.), Wyd. Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2022.

[6] Rozporzqdzenie Ministerstwa Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 17 wrzesnia 2021 r. w sprawie szcze-gótowej organizacji krajowego systemu ratowniczo-gasni-czego (Dz.U. 2021 poz. 869).

[7] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoza-rowej (Dz.U. 1991 Nr 81, poz. 351).

[8] SWD-PSP-Podr^cznik uzytkownika Systemu SWD-ST Abakus Systemy Teleinformatyczne Sp. z o.o. 2014.

[9] Komenda Gtówna Panstwowej Strazy Pozarnej, https:// www.gov.pl/web/kgpsp/karty-oceny-ryzyka-zawodowego [dost^p: 10.09.2022].

[10] Obwieszczenie Marszatka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 czerwca 2022 r. w sprawie ogtoszenia jednolitego tekstu ustawy - Kodeks pracy (Dz.U. 2022 poz. 1510).

[11] Szopa T., Niezawodnosc i bezpieczenstwo, Wyd. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2016.

[12] Wykowska M., Ergonomia, Wyd. AGH, Kraków 2016, http:// www.ergonomia.agh.edu.pl/Skrypt_Ergonomia-M.Wykow-ska/ergonomia/index.htm-24.10.22 [dost^p: 09.10.2022].

[13] Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Insty-tut Badawczy http://archiwum.ciop.pl/27580 [dost^p: 09.10.2022].

[14] Centralny Instytut Ochrony Pracy - Panstwowy Instytut Badawczy. Mi^dzynarodowa karta charakterystyki zagrozen zawodowych. Strazak. https://www.ciop.pl/ CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_page-Label=P7200142851340545953779&html_tresc_root_ id=19019&html_tresc_id=18999&html_klucz=19019&html_ klucz_spis= [dost^p: 09.10.2022].

[1 5] PN-EN-ISO-11079:2008-Ergonomia Srodowiska termicz-nego - Wyznaczanie i interpretacja stresu termicznego wynikajqcego z ekspozycji na Srodowisko zimne z uwzgl^d-nieniem wymaganej izolacyjnosci cieplnej odziezy (IREQ) oraz wptywu wychtodzenia miejscowego.

[16] Sudot-Szopinska M., Chojnacka A., Okreslanie warunków komfortu termicznego wpomieszczeniach za pomocq wskaz-nikówPMViPPD, „Bezpieczenstwo Pracy" 2007, 5, 19-23.

[17] Projekt INNOS: O R0B/0011/03/001 Opracowanie innowa-cyjnego systemu stanowisk do badan ochron osobistych.

[18] Butler B.W., Cohien J.D., Firefighter Safety Zones: a Theoretical Model Based on Radiative Heating, "International Journal of Wildland Fire" 1998, 8(2), 73-77.

[19] Barker R.L., A Review of Gaps and Limitations in Test Methodsfor First Responder Protective Clothing Andequip-men,. Final report presented to the National Personal Protection Technology Laboratory at the National Institute for Occupational Safety and Health, January 31, 2005, 37.

[20] Ali H.M.A., Mohmmed R., A review of the firefighting fabrics for flashover temperature, "International Journal of Engineering Sciences & Research Technology" 2015, 4(3), 247-257.

[21] Wisniewski T.S., Wymiana ciepta w ochronach osobistych strazakow, Wyd. Instytut Techniki Cieplnej, Politechnika Warszawska, Warszawa 2016.

[22] Behnke W.P., Predicting Flash Protection of Clothing from Laboratory Test Using Second- Degree Burn to Rate Performance, "Fire and Materials" 1984, 8, 6-12.

[23] Veghte J.H., Ph.D., Physiologic Response of Fire Fighters Wearing Structural and Hazmat Protective Clothing, Second Annual Conference on Protective Clothing, Clemson University, May 1988.

[24] Abbott N.J., Shulman S., Protection from Fire: Nonflammable Clothing - A Review, "Fire Technology" 1976, 12, 204-218.

[25] Foster J.A.: Roberts G.V., Measurements of the Firefighter Environment-Summary Report, "Fire Enginers Journal" 1995, 55, 30-34.

[26] Hoschke B.N. Standards and Specificants for Firefighters, "Fire Safety Journal" 1981, 4, 125-137.

[27] Kutlu B., Cireli A.A., Thermal Analysis and Performance Properties of thermal protective clothing, "Fibers & Textiles in Eastern Europe" 2005, 13, 3(51), 58-62.

[28] Guzewski P., Wroblewski D., Matozi^c D., Czerwona Ksiqga Pozarow, T 1 i 2, Wyd. CNBOP-PIB, Jozefow, https://doi. org/10.17381/2016.4.2.

[29] Wolanski R., Technologia i materiaty do produkcji ochron ter-micznych przed promieniowaniem podczerwonym i mikrofa-lowym, Rozprawa doktorska, Akademia Gorniczo-Hutnicza, Krakow 2008.

[30] Gagnon B. D, Dembsey N. A., Keltner N. R., Lucht D. A., Evaluation of New test Methods for Fire Fighting Clothing, Worcester Polytechnic Institute, May 2000.

[31] Horn PG., Kerber S., Andrews J., Kesler R.M., Newman H., Stewart J.W., Fent K.W., Smith D.L., Impact of Repeated Exposure and Cleaning on Protective Properties of Structural Firefighting Turnout Gear, "Fire Technology" 2021, 57, 791-813. https://doi.org/10.1007/s10694-020-01021-w.

[32] Zhang H., Song G., Gu Y., Ren H., Cao J., Effect of moisture content on thermal protective performance of fabric assemblies by a stored energy approach under flash exposure. "Textile Research Journal" 2017, 88(16), https://doi. org/10.1177/0040517517712097.

[33] Zielinski L., Wskaznik sity chtodzqcej powietrza (WCI). Warunki pracy. BHP w srodowisku pracy, https://www.por-talbhp.pl/bhp-w-srodowisku-pracy/wskaznik-sily-chlodza-cej-powietrza-wci-2644.html [dost^p: 09.10.2022].

[34] Rozporzqdzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Spo-tecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyzszych dopuszczalnych st^zen i nat^zen czynnikow szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy (Dz.U. 2018 poz. 1286).

[35] Rozporzqdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2016/425/UE z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie srodkow ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG.

[36] Wronski J., Warunki pracy: Jak chronic pracownikow przed zimnem, w: BHP w firmie, 2021, 47-56.

[37] Rozporzqdzenie ministra rodziny, pracy i polityki spo-tecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyzszych

dopuszczalnych stçzen i natçzen czynników szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy (Dz.U. 2018, poz. 1286).

[38] Rabajczyk A., Zielecka M., Matoziçc D., Hazards Resulting from the Burning Wood Impregnated with Selected Chemical Compounds, "Applied Sciences" 2020, 10, 6093, https://doi. org/10.3390/app10176093.

[39] Baysal E., Deveci I., Turkoglu T., Toker H., Thermal analysis of oriental beech sawdust treated with some commercial wood preservatives, "Maderas. Ciencia y Tecnología" 2017, 19, 329-338.

[40] Directive 98/8/EC of the European Parliament and of the Council of 16 February 1998 concerning the placing of bio-cidal products on the market.

[41] Regulation (Eu) No 528/2012 Of The European Parliament And Of The Council Of 22 May 2012 concerning the making available on the market and use of biocidal products (Dz. Urz. UE L 167/1, 27.6.2012).

[42] Shrivastava P., Baweja C., Nalawade H., Kumar A.V., Rama-nan V., Malhotra V., An Experimental Insight into the Smol-dering-Flaming Transition Phenomenon, "Journal of Combustion" 2017, 2017, https://doi.org/10.1155/2017/4062945.

[43] Rein G., Smoldering combustion, w: SFPE Handbook of Fire Protection Engineering, M.J. Hurley, D. Gottuk, J.R. Hall i in., Wyd. Springer, New York 2016, 581-603.

[44] Santoso M.A., Huang X., Prat-Guitart N. i in., Smouldering fires and soils, w: Fire Effects in Soil Properties, P. Pereira, J. Mataix-Solera, X. Úbeda i in., Wyd. CSIRO Clayton, Canberra 2019, 203-216.

[45] Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Admini-stracji z dnia 31 sierpnia 2021 r. w sprawie szczegótowych warunków bezpieczenstwa i higieny stuzby strazaków Panstwowej Strazy Pozarnej (Dz.U. 2021 r., poz. 1681).

[46] Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 29 wrzesnia 2021 r. w sprawie umundurowania

strazaków Panstwowej Strazy Pozarnej (Dz.U. 2021, poz.179).

[47] Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów stu-zqcych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochro-nie zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania (Dz.U. 2007 Nr 143, poz. 1002).

[48] EN 469 Protective clothing for firefighters - Performance requirements for protective clothing for firefighting activities. 2020. CSN EN Standard.

[49] Dyrektywa Rady 89/686/EWG (PPE) - Srodki ochrony indywidualnej.

[50] Wróblewski D. (red), Czerwona ksiqga swiadectw dopuszczenia, Wyd. CNBOP-PIB, Józefów 2016, https://doi. org/10.17381/2016.5.

[51] Ustawa o ochronie przeciwpozarowej z dn. 24 sierpnia 1991 r. (Dz.U. 2022, poz. 2057).

[52] PN-EN 469. Odziez ochronna dla strazaków - Wymagania uzytkowe dotyczqce odziezy ochronnej przeznaczonej do akcji przeciwpozarowych.

[53] PN-EN 15614 Odziez ochronna dla strazaków - Metody badan laboratoryjnych oraz wymagania dla odziezy ochronnej uzywanej przy pozarach w przestrzeni otwartej.

[54] EN ISO 15384 Protective clothing for firefighters - Laboratory test methods and performance requirements for wildland firefighting clothing. CSN EN Standard. 2018.

[55] PN-EN-367 Odziez ochronna - Ochrona przed cieptem i ptomieniem - Metoda wyznaczania przenikania ciepta przy dziataniu ptomienia.

[56] PN-EN ISO 6942 Odziez ochronna - Ochrona przed gorq-cem i ogniem - Metoda badania: Ocena materiatów i zestawów materiatów poddanych dziataniu promieniowania cieplnego.

PROF. ANNA RABAJCZYK, D.SC. - graduate of the Institute of Chemistry at the Higher School of Pedagogy in Kielce (now: Jan Kochanowski University in Kielce). She received her PhD in chemistry from the Department of Chemistry at the University of Opole in 2000 and her habilitation degree from the Wroctaw University of Technology in 2011. She was awarded a professorship in 2022 in the area of environmental engineering, mining and energy. She specialises in environmental engineering. Expert in carbon and water footprint calculations. Ecomediator on sustainability. Research interests are related to the areas of environmental chemistry, nanotechnology, biotechnology and their application in environmental engineering, including neutralisation and removal of pollutants, clean-up of contaminated areas. Manager and member of teams implementing projects and grants funded from national (NCN, NCBR, MNiSW) and foreign (USA, EU) sources, both scientific, implementation, teaching and investment. She has received foreign scholarships (USA, Norway, Ireland). She has been and is a member of expert panels, organising committees and scientific committees of national and international

PROF. DR HAB. ANNA RABAJCZYK - absolwentka Instytutu Che-mii Wyzszej Szkoty Pedagogioznej w Kieloaoh (obeonie: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kieloaoh). W 2000 r. uzyskata stopien dok-tora nauk ohemioznyoh na Wydziale Chemii Uniwersytetu Opolskiego, a w 2011 r. stopien doktora habilitowanego na Politeohnioe Wroctaw-skiej. W 2022 r. otrzymata tytut profesora w dziedzinie: inzynieria sro-dowiska, górnictwo i energetyka. Speojalnosc - inzynieria srodowiska. Ekspert w zakresie kalkulacji sladu wçglowego i wodnego. Ekomediator w zakresie zrównowazonego rozwoju. Zainteresowania badawoze zwiq-zane sq z obszarem ohemii srodowiska, nanoteohnologii, bioteohnologii i ioh zastosowania w inzynierii srodowiska, w tym neutralizaoji i usuwa-niu zanieozyszozen, oozyszozaniu obszarów skazonych. Kierownik oraz oztonek zespotów realizujqoyoh projekty i granty finansowane ze zródet krajowyoh (NCN, NCBR, MNiSW) i zagranioznyoh (USA, EU), zarówno naukowyoh, wdrozeniowych, dydaktyoznyoh, jak i inwestyoyjnyoh. Otrzymata stypendia zagraniozne (USA, Norwegia, Irlandia). Byta i jest czton-kiem zespotów eksperokioh, komitetów organizaoyjnyoh oraz komite-tów naukowyoh konferenoji i kongresów krajowyoh i zagranioznyoh.

conferences and congresses. The results of the research have been published in more than eighty publications (mostly in journals on the Philadelphia List) and monographs, studies commissioned by external bodies, and presented in lectures at many national and international conferences and seminars conducted by invitation.

SEN. BRIG. (RETD.) ROBERT WOLANSKI, PH.D. ENG. - employee of the Fire Service College of the State Fire Service in Cracow, Department of Civil and Cultural Protection Training Centre. Graduate of the AGH University of Science and Technology in Krakow, officer studies at the Main School of Fire Service, postgraduate studies in the area of wheeled vehicle operation (Higher Officers' Car School in Pita) and road accident expertise (Cracow University of Technology with the Institute of Forensic Expertise). He defended his doctoral thesis on infrared and microwave thermal protection technologies and materials at the Faculty of Materials Engineering and Ceramics of the AGH University of Science and Technology. Parallel to his teaching activities he carries out scientific work within the scope of projects and individual research. He cooperates with research teams from both universities and recognised institutes. He focuses on safety engineering issues with a particular emphasis on rescuer safety. He is the author of a number of publications and a reviewer for recognised publications. In innovation activities, he is the co-author of the patent "Method of manufacturing ceramic layers on fabric". He has initiated the organisation of a number of conferences and seminars aimed at presenting and exchanging scientific and technical ideas in the area of progressive structures, technologies and organisational solutions for reducing the risk of rescue operations. Currently, as a member of staff at the Centre for Education in the Protection of People and Cultural Property at SAPSP Krakow, he continues to promote, educate and develop initiatives in the area of protection of cultural heritage.

Wyniki badan zostaty opublikowane w ponad osiemdziesi^ciu publi-kacjach (w wi^kszosci w czasopismach z Listy Filadelfijskiej) i mono-grafiach, opracowaniach przygotowywanych na zlecenie jednostek zewn^trznych, i prezentowane podczas wystgpien na wielu konferen-cyjnych krajowych i zagranicznych oraz seminariach prowadzonych na zaproszenie.

ST. BRYG. W ST. SP. DR INZ. ROBERT MARCIN WOLANSKI - pracow-nik Szkoty Aspirantow Panstwowej Strazy Pozarnej w Krakowie, Wydziatu Centrum Szkolenia Ochrony Ludnosci i Dobr Kultury. Absol-went Akademii Gorniczo-Hutniczej w Krakowie, studium oficerskiego Szkoty Gtownej Stuzby Pozarniczej, studiow podyplomowych z zakresu eksploatacji pojazdow kotowych (Wyzsza Oficerska Szkota Samochodowa w Pile) oraz ekspertyz wypadku drogowego (Politech-nika Krakowska z Instytutem Ekspertyz Sgdowych). Obronit prac^ doktorskg z zakresu technologii i materiatow do produkcji ochron termicznych przed promieniowaniem podczerwonym i mikrofalowym na Wydziale Inzynierii Materiatowej i Ceramiki Akademii Gorniczo--Hutniczej. Prowadzi rownolegle z dziatalnoscig dydaktyczng prace naukowe w ramach projektow i badan indywidualnych. Wspotpra-cuje z zespotami badawczymi zarowno uczelni wyzszych, jak i uzna-nych instytutow. Koncentruje si^ na zagadnieniach inzynierii bez-pieczenstwa ze szczegolnym uwzgl^dnieniem bezpieczenstwa ratownikow. Jest autorem szeregu publikacji i recenzentem uzna-nych wydawnictw. W dziatalnosci innowacyjnej jest wspotautorem patentu „Sposob wytwarzania ceramicznych warstw na tkaninie". Jest inicjatorem organizacji szeregu konferencji i seminariow ukie-runkowanych na prezentaj i wymian^ mysli naukowo-technicznej w obszarze progresywnych konstrukcji, technologii i rozwigzan orga-nizacyjnych w zakresie ograniczenia ryzyka prowadzenia dziatan ratowniczych. Obecnie jako pracownik Centrum Ksztatcenia Ochrony Ludnosci i Dobr Kultury w SAPSP Krakow kontynuuje swojg dziatal-nosc promowania, edukacji i rozwoju inicjatyw w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.

Ttumaczenie na j^zyk angielski artykutow naukowych (takze ich streszczen), w tym artykutow recenzyjnych, w potroczniku „Safety & Fire Technology" - zadanie finansowane ze srodkow Ministerstwa Edukacji i Nauki w ramach programu „Rozwoj Czasopism Naukowych" (umowa nr RCN/SP/0560/2021/1).

^Ministerstwo

Edukacji i Nauki -