Научная статья на тему 'ҲАМЗА ШИНВОРИЙ ИЖОДИДА ЖАНРЛАР РАНГ-БАРАНГЛИГИ'

ҲАМЗА ШИНВОРИЙ ИЖОДИДА ЖАНРЛАР РАНГ-БАРАНГЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
13
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
наср / назм (шеърият) / жанр / насрий жанрлар / анъанавий шеърий жанрлар / ғазал / рубоий / қитъа / қасида ва фард. / prose / verse (poetry) / genre / prose genres / traditional poetic genres / ghazal / rubai / qita / qasida and fard.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Қорабоев, Сардор

Ҳамза Шинворийнинг ярим асрдан кўпроқ ижодий изланишлар самараси бўлган асарлари ҳажм ва мазмун жиҳатдан жуда бой. Узоқ йиллик ижодий изланишлар ҳажм ва мазмун жиҳатдан ташқари жанрий ранг-барангликка ҳам ижобий таъсир кўрсатган. Ҳамза адиб сифатида йирик мерос қолдирган ижодкор бўлиб, насрий асарлари йирик романдан тортиб кичик ҳажмли ҳикоя, эссе ва мақолаларгача бўлса, шеърияти ғазалдан бошлаб рубоий, қитъа, қасида, фард каби жанрларни ташкил этади. Ушбу мақолада адиб ижодининг жанрлар ранг-баранглиги таҳлил остига тортилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE VARIETY OF GENRES IN HAMZA SHINVORI'S CREATION

Hamza Shinvari's works, which are the result of more than half a century of creative research, are very rich in volume and content. Long-term creative research has had a positive effect on genre diversity, in addition to volume and content. Hamza is a creator who has left a great legacy as a writer. His prose works range from large novels to short stories, essays and articles, and his poetry includes genres such as rubai, qita, qasida, fard, starting from ghazal. In this article, the variety of genres of literary works is analyzed.

Текст научной работы на тему «ҲАМЗА ШИНВОРИЙ ИЖОДИДА ЖАНРЛАР РАНГ-БАРАНГЛИГИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784

educational, natural and social sciences www.oriens.uz

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(11), November, 2023 ХДМЗА ШИНВОРИЙ ИЖОДИДА ЖАНРЛАР РАНГ-БАРАНГЛИГИ

Сардор ^орабоев

Филология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

АННОТАЦИЯ

Хамза Шинворийнинг ярим асрдан купроц ижодий изланишлар самараси булган асарлари уажм ва мазмун жщатдан жуда бой. Узоц йиллик ижодий изланишлар уажм ва мазмун жщатдан ташцари жанрий ранг-барангликка уам ижобий таъсир курсатган. Хамза адиб сифатида йирик мерос цолдирган ижодкор булиб, насрий асарлари йирик романдан тортиб кичик уажмли уикоя, эссе ва мацолаларгача булса, шеърияти газалдан бошлабрубоий, цитъа, цасида, фард каби жанрларни ташкил этади. Ушбу мацолада адиб ижодининг жанрлар ранг-баранглиги таулил остига тортилган.

Калит сузлар: наср, назм (шеърият), жанр, насрий жанрлар, анъанавий шеърий жанрлар, газал, рубоий, цитъа, цасида ва фард.

ABSTRACT

Hamza Shinvari's works, which are the result of more than half a century of creative research, are very rich in volume and content. Long-term creative research has had a positive effect on genre diversity, in addition to volume and content. Hamza is a creator who has left a great legacy as a writer. His prose works range from large novels to short stories, essays and articles, and his poetry includes genres such as rubai, qita, qasida, fard, starting from ghazal. In this article, the variety of genres of literary works is analyzed.

Key words: prose, verse (poetry), genre, prose genres, traditional poetic genres, ghazal, rubai, qita, qasida and fard.

КИРИШ

Хамза Шинворий ижоди унинг ярим асрдан купрок;, аникроги олтмиш йиллик ижодий изланишлар самарасидир. Шунинг учун у хажм ва мазмун жихатдан жуда бой. Бу узок йиллик ижодий изланишлар жанрий ранг-барангликка хам ижобий таъсир курсатган. Хдмза истеъдодли суз санъаткори сифатида адабий жараённинг хар иккала киррасида - анъанавий ва замонавий жанрларда фаол ижод этди. Унинг анъанавий йуналишдаги ижоди асосан шеъриятга, замонавий жанрлардаги ижоди наср ва драматургияга тугри келади. Хамза адиб сифатида йирик мерос колдирган ижодкордир. Унинг насрий асарлари жанр жихатидан хам хилма-хиллиги билан ажралиб туради. У йирик романдан тортиб кичик хажмли хикоя, эссе ва маколалар муаллифидир. 1944-

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

1953 йиллар орасидаги ёзган хикоялари "Жвар фикруна" - ("Теран фикрлар") номли хикоялар туплами сифатида чоп этилди. Бу тупламдаги хикоялар мавзу доираси жихатидан турлича булиб колмай, уларни жанр жихатидан классификация килиш хам мушкил. Масалан, тупламдаги "Саритуб" -("Инсонийлик"), "Дъ камтарей ихсос" - ("Камтарлик хисси") ва "Тамаддун ав инсоният" - ("Маданият ва инсоният") каби асарлари муаллифнинг шахсий фикрлари, мулохазалари ва кечинмалари эркин ифодаланган эссей шаклида булса, "Танкид", "Хушхолхон ав дъ хаги шоири" - ("Хушхолхон ва унинг шеърияти"), "Дъ пашту газал" - ("Пушту газали"), "Дъ Рахмон Бобо комила акида" - ("Рахмон Бобонинг мустахкам ишончи"), "Дъ Жуш Малихободий газал" - ("Жуш Малихободийнинг газалиёти"), ва "Пашту бъ ценга тараккий кави" - ("Пушту тили кандай ривожланади") каби асарларида Хдмзанинг илмий тахлил ва хулосалари келтирилган ва юкорида санаб утилганлар маколанинг барча шартларига тула жавоб беради. "Наве цапе" - ("Янги мавжлар") романи уз давридаги долзарб масалага багишланган ва маълум давр хаётини ажойиб тарзда тасвирлаб бера олувчи романнинг мукаммал намунаси булса, "Дъ Хижоз пъ лор" - ("Хижоз йулида") асари сафарнома жанрининг пушту тилидаги ёркин намунасидир. Унда муаллифнинг Х,аж сафари тасвирланган булиб, саёхат Хамзанинг ота юрти Ланди Кутал Сарайдан автобус оркали Маккайи Мукаррамага йулга чикиш билан бошланади. Муаллиф Афгонистон, Эрон, Ирок ва Кувайт оркали Саудия Арабистонига кириб боради ва саёхат давомида курган кечирганларини эркин тарзда когозга тушириб боради.

1976 йилда Хдмзанинг урду тилида "Мере зиндаги" - ("Менинг хаётим") номли автобиографик асари чоп этилди. Хамзанинг пири муршиди Саид Абдусаттор Шохга багишланган асари тазкира жанрида ёзилган булиб, 1970 йилда "Тазкирайи Саттория" номи остида чоп этилди.

Хамза драматургия сохасида хам катта ютукларга эришган ёзувчидир. У илк сенарийнавис сифатида хам пушту адабиёти тарихига мухрланди. У ёзган "Лайли Мажнун" сенарийси асосида биринчи пушту филми дунё юзини курди. У Пешовар радиосида ишлаб юрган даврида радио учун икки юздан ортик турли хажмдаги пьесалар ёзди.

МУХфКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хамза шеърияти факат мавзу доираси кенглиги билан эмас, турли жанрлар силсиласини оригинал ифодасини билан хам диккатга сазовордир. У газал, рубоий, китъа ва касида каби анъанавий жанрларда баракали ижод килди.

Шоирнинг шеърий кобилияти газал шаклида намоён булди. Унинг мехнатлари натижасида пушту тилидаги газал узининг юкори такомил

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(11), November, 2023

SocKUHura KyTapuggu, FoaBufi-Saguufi ^uxargaH aHHa MKcaggu. ffloupHHHr umKufi MaB3yga ë3ugraH Fa3aggapu cogga, xagKoHa, my SugaH Supra, ®o3HSagu, cy^HëHa TamSexgapra Sofiguru SugaH a^paguS Typagu. MacagaH "KuMMaH?" homhh Fa3aguga

jS Oj"1 üb** J jjl jjjl J^j J

'^j jj&^i 4S ôjS 4A ul^A JJA 4J ôj^A LA

.fltHH: Bucog cyBHHr xu^poH agaHracuHH ynupgu,

MeH X,aM3aHH KyMupgeK KyfiraHguruM ynyH yggu, geS xucoSgaMaruH, geS "Bucog cyBu", "xu^poH agaHracu" KaSu KyHHMgapHu KegTupagu Ba ceHHHr xa^puHrga ëHguM, geKHH xagu ygraHHM fiyK, ceH y3 BaKTuga KeguS, Bucog cyBHHr SugaH MeHHHr xu^poH ohobhmhh ynupguHr, geMoKHH Sygagu.

YHHHr "nymTy Fa3aguHHHr OTacu" cu^arnga Mamxyp Sygumu Fa3ag ^aHpuga ë3raH metpgapuHHHr xa^MaH KyngurugaH эмac. Y nymTy Fa3aguHH aHru SocKunra oguS HH^gu. TatKuggam go3HMKu, amhp X,aM3a ffluHBopufi a^fohhctoh xygyguga amaMaraH Sygcaga, y epgaru BoKea-xogucagapgaH xaSapgop эgн Ba h^thmohh-MagaHufi, afiHHKca, agaSufi ®:apaëHgapHH xuc этнS Sopgu. A^FOHHCTOHgaru nymTy TuguHH puBO^naHTupumra SygraH xapaKaraap yHHHr u^ogura xaM Tatcup этмaн KogMagu. ffluHBopufi Ma3MyHaH ceBHKgu ëpra SaFumgaHagu, geS xucoSgaHraH Fa3ag ^aHpura Muggufi Fypyp MaB3ycuHH oguS Kupa oggu.

XX acpHHHr SupuHHH apMuga nymTy agaSuëTuga Muggufi ucTHKgog SugaH Supra Muggufi SupguK MaB3ycu xaM gog3apS MaB3ygapgaH Supura afigaHgu. ffluHBopufi J - ("Muggufi SupgHK") metpuga nymTyH xagKUHHHr TypFyH xaëTH Ba KogoKguruHHHr acocufi caSaSu cu^arnga TapKoKguK Ba y3SomHMHaguKHH KegTupagu.

J ^^^j

JLÂ J jl 4A J^C J

<^4 ^jl ¿l ^¿iS ^li 4J 4A i JJAA ^fr J ÙJJS

4J JASA^i i 4J jjjJjj^ ^^j ^tjj

^4 ^jljj 4a IJjj JÂ i ôJj^j JÂ jÂl

4J jS ^jj ¿Â 4A 4*A j4 ^jlï 4A ^^S jii^m 4J i jjj^^ ijj^ jj

j4 4A ^JIJ ^J ^j^ÂA JIJÂ J 4jjjU ^4 ^4 JJ 4J 4A 4J Jj^l jj J

^j fjj J^ÂJ 4£Ü 4J ¿IJ ^^S ¿IJ 4J

^4 ^jL^JJ ^^jAj i 4J ¿JOLJ

4JJJÂ ^JJ 4j ijjJ ^JJ 4j ^^AIA J Jjâ jj

1 Aögypay^ BeHaBO, " JIj^jÎ ^j^jl " , Ko6y^-1967, 278-6eT

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(11), November, 2023

jA jA J"

jjj^^c J <1 ùjfc J ^jjj] J ^

2jA jl'j^ ^ JJ 43 J^IJJ <

Tap^HMa:

Munnufi SupnuK OuKpufi SupnuK Synca, htth^ok By^ygra Kenagu,

ropxga raM Kynaagu, эп unuga MaH-MaHHHK

Synca.

Cofinap gapënapra, gapënap yMMOHra eTagu,

Oxup eTuS Sopagu fiynuga coSht gaBOM этсa. Munnar HHuga y3HHH y3HHH fiyKOTraH khmh Munnar Synagu,

Aapë geHru3 Synagu, geHru3 unuga ^OHufi Synca. X,aën napganapu Typnu Synca, caMapa KaHgafi Synagu,

HaBO xaM ocoh Synagu, Sup ycnySga nanuHca. ^aMH^TgaH afipunum napumoHnuK Ba cyHumgup!

Eof HHuga Synca y SoFgup, rapnu-ga y Syra Synca. ËnFH3 HHCOH TOMHugup: Ha cyFopagu, Ha xyn Kunagu,

Ka^paraH ep aM-amuM Synagu, arap yHra ëMFup ëFca. Kumu y3 aKCHHH KypuS xafipoH Kpnagu,

Ky3ry Tyna yfira Kupca. fflHHBopuHHHHr Maxppara myHgaKH, y aHtaHaBHfi ^aHpnapra 3aMOHaBHfi MaB3ynapHH onuS Kupgu. ffly SunaH Supra aHtaHaBHfi KynuM Ba paM3napHH x,aM KOHHHMaKOM Tap3ga Kynnafi ongu. MacanaH, - "EyryHru nymTyH"

metpuga mapK MyMTO3 metpuaTuga ^yga KeHr Tap^anraH maM Ba napBOHa paM3HHH Kyfiugaruna Kynnafigu:

^jjj jx^A ¿j* J dj

Tap^HMa: MeH cyHraH (ynraH) maMHHHr napBOHacuMaH. EyHga moup hkkh ^hkphh Hnrapu cypMOKHH Synagu. EupuHHH - moup yHHHr

maMH cyHraHHHH, atHH, Matmy^acugaH a^panraHnuruHH, SaxTcronuraHH

H^oganaMOKHH Synca, hkkhhhh Foa myKH, y maMH cyHraH Synca xaM, my maMHHHr napBOHacu, atHH, yHra Ba^ogop, coguK экaнnнraнн H^oganaMOKHH Synagu. EyHgafi nypMatHO aHtaHaBHfi oSpa3nap moup metpuaTuga KynnaS ynpafigu.

Fa3an mapK metpuaTuga KeHr Tap^anraH ^aHp SynuS, ypTa acp moupnapu H^oguga eTaKHH MaBKetHH эгannafigн. X,aM3a u^og MafigoHura KupuS KenraH nafiTga nymTy agaSuëTuga Fa3an xanu y3 MaBKetfiuHH fiyKOTMaraH эgн. .HeKHH XX

C Jl£ ï^ûf - jjl^j 4 ^jjjp 4 ^jljj^ ôj^^

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

acp Somnapuga Sy ^aHp TypFyHnHK xonaruga эgн. Fa3an xanu xaHy3 ypTa acpgaru umKHfi nupuKa Tap3Hga ë3Hnapgu. X,aM3a Fa3anHHnuK TaKOMHnuga MyafiaH y3rapumnapHH aManra omupgu. Y ^aMHaT xaëTHga pyfi SepaëTraH u^THMOufi-MagaHHfi aHrunaHumHH, эpкннnнккa HHTHnum Kafi^uaTHHH xucoSra onraH xonga, nymTy Fa3anHHnurHHH эpкceвapnнк Ba xyppuaT MOTHBnapu SunaH Sofimgu, Ma3MyHaH TaKOMHnnamTHpgu. X,aM3a H^ogu Hara^acuga nymTy Fa3anu aHru fiyHanumra эгa Syngu Ba aHru MaKcagnapHH H^oganafi Somnagu. Ey Fa3anHHHr TanKHH ycnySura xaM Tatcup этgн. AHtaHaBHfi Fa3anuëTga poMaHTHK - pyxufi TacBup ycTHBop Synca, X,aM3a H^og этгaн 3aMOHaBHfi Fa3anga peanucTHK - xaëTHfi TacBup ycnySu eTaKHHnHK Kuna Somnagu. X,aM3aHHHr catfi-xapaKarnapu Ba H^ogufi H3naHumnapu Harn^acuga aHtaHaBHfi Fa3annapgaru Som nupuK KaxpaMOH - omHK Munnufi-BaTaHnapBapnHK pyxu SunaH TynuS TomraH Matpu^arnu Ba эpкceвap hhcoh oSpa3H SunaH anMama Sopgu.

X,aM3a fflHHBopufi Fa3an SoSuga y3 gaBpuga TeHrcu3 geS TonunraH Syncaga, yHHHr pySoufi ^aHpuga apaTraH metpnapu xaM y3HHHHr KeHr ^anca^ufi Kapamnapu, ny^yp Mymoxaganapu SunaH a^panuS Typagu. Ey pySoufinapga xaëTHH, hhcohhh aHrnamra HHTHnum, HHcoHHHHr y3HHH aHrnamra SynraH TacaBBy^ufi Kapamnapu aKc этгaн. ffly ypHHga pySoufi xaKHga hkkh ofh3 cy3. Ey ^aHpHHHr acocry3opu PygaKHfi Syncaga, yHH MKopu TaKOMHn SocKHHra KyTapraH maxc Sy YMap XafiëM экaнnнгн xaMMara MatnyM. YHHHr xroMarnapu Hara^acuga pySoufi mapK MyMTO3 metpuaTHga KeHr TapKangu. MaB3y goupacu TaKOMHnnamuS, ^aHp cu^araga WKcangu. XafiëM pySoufinapugaru "Mafi" MaB3ycu эca xanu-xaHy3 Saxcnunuruna KonMOKga. Eat3H onHMnap yHHHr pySoufinapugaru "Mafi", "Ky3a", "Kynon" oSpa3napuHH TacaBBy^ufi paM3nap geS xucoSnamagu. EyHra acoc cu^araga ypTa acpnapgaru TacaBBy^HHHr agaSuëTra Ky^nu Tatcupu, Ha^aKar Tatcupu, yMyMaH, Saguufi agaSuëT SunaH KopumuS KeTraHnunuru Ba "TacaBBy$cH3 ypTa acp mapK agaSuëTHHH TymyHHm MyMKHH эмac" geraH FoanapHH Kypcaramagu. XafiëM maxcuaTH xaM ynapHHHr ^hkphhh TacgHKnaraHgeK, nyHKH y SywK acTpoHOM Ba MareMarHKrHHa эмac, Ky^nu Myra^aKKup onHM xaMgup. Y ^aKaTruHa gyHëBHfi Mafi TyFpucuga cogga MatHogaru metpnap ë3Hmu MyMKHH эмacgeк. Y MareMaTHK SynraHnuru ynyH xaM my khhhk TypTnHKKa onaM-onaM MatHonapHH cHFgupMOKHH SynraHgeK. OnuMnapHHHr SyHgafi ^HKpra Kenumnapura aHa Sup caSaS yHHHr "Mafi" SunaH Supra "Kynon" Ba "Ky3a" oSpa3napuHHHr Kynnamugup. EyHgafi xynocara acocaH mapK onHMnapu Kenumagu. npo^eccop Ha^MugguH KoMHnoB TatSupu SunaH afiTraHga "XafiëMHH $aKar MafiHH TapFuS этгaн MaumamapacT Sup KHMca, Sogaxypnap nupu geS TymyHHm SaFoaT aHrnum

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

карашдир. Бу Хайём рубоиёти магзини чукур англаб етмаслик, уни примитив, жун ва дагал шархлаш окибатидан келиб чикади".4

Лекин купчилик олимлар Хайёмнинг ижодини тасаввуф адабиётига дахлдор эмас, деб хисоблашади. Бунга кура унинг "май" образи илохий ишкни тараннум этмайди ва "куза" хамда "кулол" образлари хам кучма маънода ишлатилган булиши мумкин, лекин тасаввуфий маъно касб этмайди. Хайёмнинг гарб оркали машхур булиши бундай фикрлар асоси булиши мумкин. Нима булганда хам, Хайём ижоди рубоий жанрини мукаммал даражага кутарди, уни хаётий кечинмалар ва фалсафий фикрларни ифодалаш учун кулай ва тугал туртлик шаклига келтирди. Узбек тилида рубоийнинг асосчиси Навоий дейиш мумкин. Чунки Навоийгача Юсуф Хос Хожибнинг "Кутадгу билик" ва Ахмад Тарозийнинг "Фунун ул-балога" асарларида учрайдиган туртликлар рубоий талабларига жавоб бермайди. Рубоий хазаж бахрининг ахраб ва ахрам шажараларида ёзилиши керак. Юсуф Хос Хожибнинг туртликлари мутакориб ва Ахмад Тарозийнинг туркий туртликлари рамал бахридадир.5 Навоийдан бошлаб узбек тилидаги рубоийлар хам хазаж бахрида ёзилиши катъий коида тусини олди. Рубоий икки кофияланиш тартибига эга:

1. а-а-б-а; Учинчи мисра очик коладиган бу тартиб "хосий рубоий" дейилади ва бу рубоийнинг кенг таркалган туридир.

2. а-а-а-а ; "Таронайи рубоий" деб номланадиган бу тартиб асосан Навоий даврида урф булган. Навоий узбекча рубоийларининг 95 фоизи, форсий рубоийларининг 100 фоизи шу тартибга тегишли.6

Пушту тилидаги илк рубоийлар рушоний шоирлар - Арзоний Хешкий ва Али Мухаммад Мухлис каламларига мансуб. Афгоншунос олим, профессор А. Маннонов узининг "Рошанийская литература" китобида Али Мухаммад Мухлис девонида 123 та,7 Арзоний Хешкий девонида эса 570 та8 рубоий мавжудлигини кайд этган. Машхур афгон шоир ва адиби Хушхолхон Хаттак пушту тилидаги рубоийни юксалтирди. Унинг хизматлари натижасида пушту рубоий хазинаси янада бойиди. У а-а-б-а тартибда кофияланадиган хосий рубоийлар ёзган булиб, улар асосан панд-насихат мавзусида:

Панду-насихатни тинглагай окил, Сен хам насихатни тинглаганга кил. Менинг пандим шуки, ким уз косасин

4 Комилов Н., Тафаккур карвонлари, Тошкент-2011, 249 бет

5 Куронов Д., Мамаджонов З., Шералиева М., Адабиётшунослик лугати Тошкент-2010, 260 бет

6 Куронов Д., Мамаджонов З., Шералиева М., Адабиётшунослик луFати Тошкент-2010, 260 бет

7 Маннонов А., Рошанийская литература, Тошкент-2006, 131 бет

232 Маннонов А., Рошанийская литература, Тошкент-2006, 116 бет

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

CuHgupca y3rara MyxTo^ Synyp Sun.9

XX acp nymTy agaSueTuga pySouH ^aHpuHuHr TapaKKueTura xucca KymraH Oa3nu MyxaMMag Max^un, ASgyn AKSapxoH AKSap, CaMaHgapxoH CaMaHgap, A^Man XaTTaK, KanaHgap MyMaHg , FynoM MyxugguH a^foh, ryn nono Yn^aT KaSu moupnapHu KenrapumuMro MyMKHH. Ynap opacuga AMup X,aM3a ffluHBopufi y3 pyöoHfinapHHHHr nysyp $anca$uH Mymoxaganapra Sofinuru SunaH a^panuS Typagu. ^aM3aHHHr pySoufinapu cohh aHnaruHa Ba Ma3MyH ^H^argaH SoH. YHHHr pySoufinapu SunaH gacTnaSKu TaHHmyBga-ëK X,aM3aHuHr H®;ogHHH pySoufinapucro TynHK TacaBByp этнm MyMKHH эмaсnнгн Ky3ra TamnaHagu. ^yHKu pySouH TypT MucpanuK khhhk xa^Mnu ®:aHp Synca xaM, X,aM3a my TypT Mucpaga hhcoh xaëTugaru aHna gon3apS SynraH MyaMMOHH Tyran $uKp SunaH u^oganafi onraH. Y3 HaBSaTuga SaguuH caHtaraapHu, aHHHKca, aHtaHaBuH SaguuH caHtaraapHu MoxupoHa KynnaraHH ypTa acpnap metpuaTura xoc TacaBByp paM3napugaH ycTanuK SunaH ^ofiganaHraHu yHuHr pySoufinapura y3rana Sup pyx Saxm этгaн. YHuHr pySoufinapuga yMyMmetpuaTra xoc SynraH umK MaB3ycu ycraBop. By umK xaKuKuH umK cu^araga TacaBBy^ufi paM3nap SunaH aparnnagu. MacanaH, KyHugaru pySouHga umnarnnraH TacaBBy^ufi ucTunoxnapHu SunMacgaH yHuHr MatHocuHu aHrnaS SynMaHgu.

X,aM3aHuHr SyHgaH ho3uk MacananapHu epuramga aHtaHaBuH paM3napHu Kynnamu yHuHr TacaBByp ^anca^acu Ba yHuHr SoH agaSuH MetpocuHuHr Ha^agap Kynnu SunuMgoHu экaнnнгнgaн ganonar Sepagu. ^yHKu Mamxyp MyTacaBBy^ onuM ^anonugguH PyMuH xaM uhcoh yзnнгннн aHrnamu xaKuga $uKp ropurap экaн, SyHu aHHaH oHHa oSpa3u op^anu u^oganaMo^nu Synagu: "AMup oHHara yxmaHgu. YHuHr cu^araapu эca oHHaHuHr op^acura umnaHraH onTuH Ba KuMMaTSaxo uH^ynap KaSugup. Ynap aHa my uH^yra So^umagu, Ky3napu oHHaHuHr op^acuga. OHHara omuK SynraHnapHuHr Ky3napu эca onTuHnapga эмac.

9 MaHHoHoB A., A^fohuctoh xan^napn ^onKnopu Ba MyMTo3 a^aSue™ Tapuxu, TomKeHT-2001, 95-6eT (Tap^KMa Э. BoxngoBHuKM)

10 ï^ûf c jjl^-j ' c ^jljj^ öj^äÄ

11 TapwMMa Mya^^M^HMKM

10

Tap^MMa: "Bocun xonga yзннн SunMaHgu

KyTapunraH capu 3uHa KypuHMafigu. ffluHBopufi opagaH HucSarau KyTap

Y3 aKcuHu KypraH oHHaHu KypMafigu."11

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

Eynap ofiHaHH ofiHa экaнnнгн ynyH ceBumagu. ^yHKH yHga ry3an Sup W3HH KypraHnapu ynyH Kapamnapu SunaH u^napu cuKHnMafigu"12

ffloup pySoufinapuHH Taxnun KHnap экaнмнз yHHHr xaënuHH cy^uëHa Kapamnapga SynraHugeK onaM Ba ogaM MyaMonapu SaHg KunraHHHu KypaMH3.

EyHga moup SyTyH onaM hhcoh ynyH aparunraH, myHHHr ynyH hhcohhh onaMgaru Sapna HapcaHH TanaS Kunumra xaKKH Sop geMOK^ugeK Synagu Ba my SunaH Supra hhcoh myHra MyHocuS Synumu KepaK, yHHHr KynugaH Kyn um Kenagu, y ^aMuaTra, HHcoHuaTra y3 HKrugopuHu Ba canoxuaTH SunaH ^ofiga KenTupumu KepaK, gefigu.

OnaM Ba ogaM xaKuga $HKp ropuTaguraH onuMnap opacuga y3 KapamnapuHH metpufi fiyn SunaH u^oga этaцнгaн MyTa^aKKupnap xaM TanafiruHa. YnapHHHr aKcapuaTH y3 ^anca^ufi KapamnapuHH THHrnoBHura pySoufi opKanu eTKa3umra xapaKaT KunumraH. AgaSuëTnapga pySoufiHHHr "nupuKaHHHr ^anca^ufi ^aHpu" geS ropuTunumu Se^H3 эмac. ^HHgaH xaM xuKMar, atHH ^anca^a - pySoufiHHHr MaF3H. fflyHH Ha3apga TyTuS TacaBBy^myHoc onuM, npo^eccop Ha^MugguH KoMunoB pySoufiHH "xhc Ba ^uKpnapHHHr KafiMOFu" geS araraH 15 . PySoufiga ^anca^ufinuKHHHr nyKypnamyBH yHga TacaBBy^ufi FoanapHHHr umnarunumu SunaH SoFnHK. PySoufi afiHH my TacaBBy^ TatnuMOTH Ty^afinu xaKHKufi myxpaT Tongu. 3epo pySoufi TacaBBy^ agaSuëTHHHHr TaMan TomuHH KyfiraH ^aHp16.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Amhp XaM3a ffluHBopufiHHHr metpnapuga MyMTO3 agaSuëTHHHr Myarrap xugu SunaH Supra y3 gaBpuHHHr gon3apS MyaMMonapura, Munnufi KagpuaTnapra Ba yMyMHHcoHHfi Macananapra SaFumnaHraH pySoufinap y3rana TapoBaT y^ypuS Typagu.

X,aM3a TacaBBy^ga numTua TapHKaru BaKunu SynuS, numTua MoxuaTaH HamKSaHgufinunHK TapHKaTHHHHr X,HHgucTOH xygygugaru maKnugup. YHga

12 ^anonuguH PyMufi, HnuHgaru unuHgagyp, YnyFÖeK X,aMgaM Tap^HMacu, TomKeHT-2003, 80-6eT

13 ï^ûf 4 JjLùll 4 Ajjjc 4 ^jljj^ öj^^

14 TapwMMa Mya^^M^HMKM

15 komm^ob H., XaTo^ap 6op aMMO... y36eKMCTOH agaÔMë™ Ba caHtaTM - TomKeHT, 1992, 15-Mafi

16 ohm^ob Э., PyöoMM Tap^MMacMfla ma^ Ba Ma3MyH ömp^mtm - TomKeHT, 1994. E.9.

Tap^HMa: "Arap fiuFumHH xoxnacaHr, Sapna Sapna HapcaHH ®;aMna X,aMMa Hapca ^aMnaHran, ^aMnaHraHHH TanaS Kun. Arap KynuHrgaH Sup um KenMaca - SeKopnucaH ^aMoar, atHH, KynnunuK ëpyFnuK ucTaca maMHH ëK."14

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

таркидунёчилилик, дунё, оиладан кечиш каби одатларга карши инсондустлилик, мехнатсеварлик, халлолик каби гоялар илгари сурилади.

Унинг рубоийлари мазмунидан шоирнинг пири Шайх Абдусаттор таъсирига тушганини ва тасаввуф уммонига гарк булганини куриш мумкин. Эътиборли томони шундаки, бу таълимот Хамза ижодига муътадиллик багишлаган. Шунинг натижасида аксарият пуштун шоирлари каби Хдмза ижодида реакцион исёнкорона фикрлар урнини муътадил, гуманистик рухдаги карашлар, хаёт ва ишк фалсафасининг мохиятини теран англашга ва буни панд-насихат охангида талкин этишга асосланган гоялар эгаллаган.

Рубоийда шоирнинг накадар юксак махорат эгаси эканлигини курамиз. У куллаган анъанавий бадиий санъатлар рубоийнинг жозибадорлигини, айникса, бетакрор охангдорлигини таъминлаган. Айтиш жоизки, шу турт мисранинг ичида шоир ташхис, таносиб, радд, айникса, хам иштикок, хам шибхи иштикок санъатларини куллай олгани унинг нодир истеъдод эгаси эканлигидан далолат беради. Туртинчи мисрадаги биринчи суз "махфил" "тугарак", "мажлис" маъноларини беради. Лекин шоир уни шахсга хос сифатлар билан зийнатлайди ва уни жонлантиради. "Рано", "рушона", "шам" сузлари эса таносиб яъни бир тушунчани - ёруглик тушунчасини берувчи сузлардир. "Жам", "хар цъ", "ди", "гвори" ва "кор" сузларининг кайта-кайта ишлатилиши эса радд яъни бир сузни турли уринларда такрорлаш санъатини вужудга келтирмокда. "Жам", "жам кавил", "жам кедил" сузлари бир узакдан хосил булган сузлар булиб бу иштикок санъатидир. Иштикок санъати рубоий охангдорлилигини таминлаган ва шу билан бирга биринчи мисрадаги "жам гвори" сузи омоним яъни икки маънони: биринчиси "жами, хамма нарсани хохласанг" ва иккинчиси "жамлашни, йигишни, туплашни хохласанг" маъноларини ифодаламокда. Шибхи иштикок эса узакдош, маънодошга ухшаб куринадиган, лекин маъно жихатдан фаркланадиган сузлардир. Учинчи мисрадаги "бе кора ди" ва "бе ле кора ди" иборалари ухшаш булсада, айнан бир хил маъно англатмайди, балки иккинчи ибора биринчи иборани далиллаш маъносида келтирилган. Чунки биринчи иборада "бекорчисан" маъноси ифодаланган булса, иккинчи иборада "кулингдан бир иш келмаса маъноси англашилади. Яъни "кулингдан бир иш келмаса - бекорчисан". Шинворий рубоийлари мазмунига чукуррок кириб борсак, уларда инсон дуч келиши мумкин булган купгина муамоларни куришимиз мумкин. Инсон рухиятидан келиб чикиб бу дунё хо-ю хавасларига берилиш бойликка ружу куйиш каби жамият илатларини коралайди, уларга карши сабр-токат, каноат ва сахийлик каби сифатларни улуглаб чикади.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

^JJ A ^JJ A J Lj Lu

^J AiA ^ic 4 ^jc

JjJ J AA J jc

Tap^HMa: Eofi KHMragup Sup HHMa Sepca,

KefiuH SepraHHHH MHHHaT Kunagu.

EyHH Sofi xucoSnaMa, Sofi ygupKH

ToFgeK KunraH axmunuruHH namma KaHOTunanuK Sunagu.18 ^HMMamu Ba caxufi SynraH HHcoHruHa Sofigup. X,HMMarnH hhcoh KunraH caxufinuruHH MHHHaT KunMafigu. HHcoHnapra TOFgafi axmunuK KunuS, KunraH umuHH nammaHHHr KaHOTunanuK xaM SunMafiguraH ogaM Sofigup, gefigu moup. Ey Su3HHHr "yHr KynuHr SunaH SepraHHHrHu nan KynuHr SunMacuH" TymyHHaMH3ra TyFpu Kenagu.

Tap^HMa: X,aM3a, KHMgup Mon-gyHëra эгa Synca, HHMa KunuSTH To^y TaxT Ba namKap эгacн Synca, HHMa KunuSTH Ky3uga xaëHHHr ^aBxapu SynMaraH

Koh yHgaH khm xoro xaBacHH gyHëHHHr KaBcapu SunuSTH.20 YmSy pySoufiga X,aM3a ^aMuaTgaru KeHr Tap^anraH unnarnapgaH Supu naraHSapgopnuKHH Kopanafigu Ba Mon-gyHë, TO^y-TaxT Sapnacu yTKHHHH geraH FoaHH unrapu cypagu Ba cyHrru MucpaHH gyHë xoro-xaBacnapu KeTugaH KyBaguraHnapgaH koh geraH MacnaxaTH SunaH aKyHnafigu.

PySoufigeK uxnaM ®;aHpga SaguufinuKHH TatMHHnam ynyH umnaTunaguraH oSpa3nap xap ^uxargaH MyKaMMan SynMaca, pySoufiga H^oganaHaëTraH FoaHH, yHHHr xaëTufi TatcupnaHnuruHH eTKa3uS Sepum MymKyn. X,aM3a pySoufinapuga aHtaHaBufi Ba KeHr Tap^anraH umK, ëp, Bucon, 3yn$ KaSu oSpa3nap SunaH Supra caSp, TaKBO, upoga Ba aKn KaSu oSpa3nap xaM KeHr KynnaHunagu. Ey anSarra gugaKTHK pyxgaru pySoufinapHHHr agagu Kynnuru SunaH xaM SoFnuK.

X,aM3a KHTta ^aHpuga xaM SapaKanu u^og Kungu. AKcapuaT KHTtanapu guHufi-^anca^ufi pyxga ë3unraH SynuS, ynap xa^M ^uxargaH Typnu xun. ^Ha Sup y3ura xoc ^uxaTH xyggu pySoufi Ba Fa3annapu KaSu X,aM3a KUTtanapuHHHr xaM afipuMnapura capnaBxa KyfiunraH. .HeKHH coh ^uxargaH capnaBxa KyfiunMaraH Ba

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

турт мисралик китъалари катта хажмни эгаллайди. Уларнинг мавзу кулами хам анча кенг. Китъалари орасида хам ватанварпарлик рухида ёзилганлари талайгина. Бу баъзан тилга эътибор, баъзан пуштун миллатининг машхур тарихий шахсларини улуглаш оркали ифодаланади. Мисол тарикасида куйидаги китъани олишимиз мумкин. Унда шоир миллатни бархаётлигини таъминлаш учун унинг тилини ривожлантириш керак, деган хакли хулоса чикаради.

Яна бир миллатпарварлик рухида ёзилган китъасида шоир машхур пуштун шоири ва давлат арбоби Хушхолхон Хаттакни идеал шахс сифатида курсатишга харакат килади.

Таржима: "Гурур, номус, шижоат ва хикмат Шу турт унсурдан яратилган Хушхолхон. Унга мен сузлардан суръат чиздим, Кимнинг калби уйгок булса, у Хушхолни танийди."

Китъалари орасида миллий-ватанпарварлик гояларидан ташкари панд-насихат рухидаги китъалар, ижтимоий-маиший масалаларга багишланган китъалар, диний-тасаввуфий гояларга хамда миллий ва умуминсоний кадриятларга багишланган китъалар хам мавжуд. Шоирнинг "Сенинг Сифатинг" сарлавхали китъаси яратганнинг сифатларинини улуглашга багишланган.

Таржима: "Пушту тилини севган инсон бу - пуштундир

Бутун олам Лайли булса у Мажнундир.

Кел, сенга улим ва хаёт сирини тушунтираман -

Уз тилини йукотмаган миллат бархаётдир."

21

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

Tap^HMa: 'TynnapHHHr xaHgoH oTHmugup CeHHHr Cu^arHHr

EynöynnapHHHr Honacugup CeHHHr Cu^arHHr

Bu^goH py^HHHHr unxoMHgup CeHHHr Cu^arHHr

MeHH ëmapTupraH xaM CeHHHr Cu^arHHr

MeHHHr napnoKnapuM xaënnap moxcyBopu öyngu

^eKCH3 ÔHëôoHgup CeHHHr Cu^araHr"

Ymöy KHTta fiurupMa hkkh MucpagaH uöopar 6ynH6, KonraH MHcpanapga xaM moHp xygoHHHr cu^araapuHH Taöuar xogucanapu öunaH öornarnra xapaKaT Kunagu. YKyBHH KHTta Ma3MyHHHH TyFpu MatHogaru ëp cu^ara H^oganaHraH, ge6 xaM TymyHHmH MyMKHH. .HeKHH KyfiHgarH MHcpa Tatpu^ TaHrpHHHHr cu^arnapu xaKHga экaнnнгнгa yKyBHHHH HmoHTHpagH:

Tap^HMa: "X,ap yfiroHraHHMga CeHra caHo yKHHMaH

^eKHH xaHy3 apMoHgHp CeHHHr Cu^araHr"

^KopHgarH MHcpaga moHp "cu^ar" cy3HHH "Bacn" cy3ura akhh MatHoga H^oganaraH ôynumu MyMKHH. ^yHKH TapHKaT axnu opacuga "Ëp Bacnu" aHna umnaTHnaguraH TymyHna. Ëp BacnuHHHr apMoH ôynaëTraHHHH эca paM3HH MatHoga TymyHHm no3HM. Ymöy KHTtaHHHr aHa öup y3Hra xoc ^uxarn moup cyHrru öaHTga Fa3angaru Kaöu y3 hcmhhh KenTHpuö yTagu:

Tap^HMa: "^aMoar rap X,aM3aHH ëgra onraHnapuga CeHHHr Cu^aTHHrHH yHyTcanap axmu эмac"

X,aM3a fflHHBopHH aHtaHaBHH ®:aHpnapHHHr xa^M ^uxarngaH энг KHHuru XHcoönaHaguraH $apg ^aHpuga xaM y3 MaxopaTHHH CHHaö Kypgu. ffloupHHHr KynnuëTHga yHHHr onTH goHa $apgu öepunraH. Ynap agagu ^uxargaH Kyn öynMacaga, Ma3MyHaH ^yga 6oö Ba xap öupu xuKMarnu cy3 Kaöu y3uga öup onaM MatHo ^aMnaraH. Kyöuga ynapgaH öup HenTacHHH KenTupaMH3.

2

23

24

25

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(11), November, 2023

Tap^HMa: "Myx,aSSaT KupraH KanSHH BacBOC 6e30BTa Kuna onMafigu X,aBo KupuS TypaguraH yfiga hhbhh Typra HnuHMafigu".

X,aM3a MyxaSSarnu Myca^o x,aBora KHëcnaS y3ura xoc yxmaram apaTraH. EupuHHH MucpaHH hkkhhhh Mucpa SunaH ganunnam op^anu moup y3 ^HKpuHH HCÖOTnaMOKHH Synagu. Eup Kapamga hkkhhhh Mucpagaru $HKp acoccrogafi Tyfiunagu. X,aBo KupaguraH yfira x,aM hhbhh Kupumu Ba Typra unuHumu MyMKHH. .HeKHH moup afiTMoKHH SynraH $HKp - arap xoHa xaBOCH arnMamuS Typca, y epga ypruMHaK hh KypMafigu Ba hhbhh Typra unuHumu yHyH mapouT SynMafigu. ffly KaSu MyxaSSaT KupraH ropaKga x,aM BacBoc hh Kypumu yHyH mapouT SynMafigu.

Tap^HMa: "XanKgapHHHr Kena^aKnapu xp3up MatnyM (aëH) Synca,

TapuxHH ëgra onuS xafipaTgaH ëKa ymnafigunap"

Ey ^apgHH Typnu MatHonapga TanKHH Kunum MyMKHH. fflynapgaH энг acocuficH cu^arnga afiTum MyMKHHKH, Tapux KafiTapunagu. Kena^aKga x,aM HH3onap Ba y3apo ypymnap gaBoM этagн, yTMumgaru KaSu gaBnaTnap napHanaHagu, ynap ypHuga aHru gaBnaTnap, aHru Ty3yMnap maKnnaHagu.

Xynoca ypHuga afiTum MyMKHHKH, XX acpHHHr 40-50-fiunnapu nymTy agaSuëTHHHHr Sypunum HyKTacu Syngu. EyHga aHtaHaBHfi mapK agaSuëTH SunaH 3aMoHaBHfi (rapS) agaSuëTH TyKHamgu. X,aM3a ffluHBopufi nymTy MyMTo3 agaSuëTHHHHr Bopucu SynuS MafigoHra HHKKaH Syncaga, 3aMoHaBufi agaSuëT TymyHHanapuHH, yHHHr y3ura xoc, xaëTHfi MaB3ynapuHH Kyn acpnap gaBoMuga maKnnaHuS KenraH aHtaHaBHfi agaSuëTra onuS Kupa ongu.

27

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.