CC BY
0AMEA NAXCIVAN BÖLMÖSL AZ9RBAYCAN SSR EA NAXCIVAN ELMi -T9DQiQAT
BAZASININ F9ALiYY9Ti (1945-1950).
RÜST9MOVA AYPARA S9Di QIZI
t. ü. f. d, dosent AMEA A.A.Bakixanov ad. Tarix va Etnologiya institutu Nax9ivan Muxtar Respublikasi-100
Agar sözlar: Azarbaycan SSR, Naxgivan MSSR, elm, elmi-tddqiqat bazasi, AMEA Naxgivan Bölmasi, kitabxana.
НАХЧЫВАНСКОЕ ОТДЕЛЕНИЕ НАНА: ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ НАХЧЫВАНСКОЙ НАУЧНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ БАЗЫ АН АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ССР
(1945-1950).
РУСТАМОВА АЙПАРА
в.н.с. Института Истории и Этнологии им. А.А.Бакиханова НАН Азербайджанской Республики, к.и.н., доцент
Аннотация. В статье представлена краткая информация о Нахичеванском отделении НАНАзербайджана и его библиотеке. В данной статье говорится о создании Нахчыванской научно-исследовательской базы Академии наук после создания самостоятельной Академии наук в Азербайджанской ССР. В1945-1950 годах были сделаны обобщения, рассматривавшие вопросы научных исследований, издательской деятельности, подготовка кадров, деятельность краеведческого музея и библиотеки базы.
Ключевые слова: Азербайджанская ССР, Нахчыванская АССР, наука, научно-исследовательская база, Нахчыванское отделение НАНА, библиотека.
NAKHCHIVAN DEPARTMENT OF ANAS: ACTIVITIES OF THE NAKHCHIVAN SCIENTIFIC RESEARCH BASE OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE
AZERBAIJAN SSR (1945-1950).
RUSTAMOVA AYPARA leading researcher at the institute history and ethnology named after. A.A. Bakikhanov ANAS, candidate of historical Sciences, Associate Professor.
Summary. The article provides brief information about the Nakhchivan branch of the National Academy of Sciences of Azerbaijan and its library. This article talks about the creation of the Nakhchivan scientific research base of the Academy of Sciences after the creation of an independent Academy of Sciences in the Azerbaijan SSR. In 1945-1950, generalizations were made that examined issues of scientific research, publishing activities, personnel training, and the activities of the local history museum and library.
Key words: Azerbaijan SSR, Nakhchivan Autonomous Soviet Socialist Republic, science, scientific research base, Nakhchivan department of ANAS, library
Giri§
2024-cü ilda Nax9ivan Muxtar Respublikasinin 100-illiyi tamam oldu.2023-cü ilin 30 dekabr tarixinda Azarbaycan Respublikasi Prezidenti "Nax9ivan Muxtar Respublikasinin 100 illik yubileyinin qeyd edilmasi haqqinda" Sarancam imzalami§dir.Sarancamda qeyd olunur: "Nax9ivan diyari Azarbaycanin 9oxasrlik zangin ke9mi§inda layiqli yer tutmu§, ictimai-siyasi va elmi-madani hayatinda özünamaxsus rol oynami§dir" [23]. Qararda Nax9ivan Muxtar Respublikasinin 100 illik yubileyiinin geni§ qeyd olunmasi tövsiya olunur.Yubiley tadbirlarinin ke9irilmasi digar ta§kilatlarla yana§i, Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyasina da havala olunmu§dur.Respublikamizin 20% arazisi 30 il idi ki, Ermanistan Respublikasinin i§gali altinda idi.1923-cü ilda arazilarimiz tamamila i§galdan azad edildi. 2020-ci ilda 44 günlük Vatan müharibasi zamani Nax9ivanin igid övladlarinin §anli Zafar salnamamiza parlaq sahifalar yazmasi Sarancamda xüsusi qeyd edilmi§dir. Uzun illar mühariba vaziyyatinda olan ölkamiz müharibadan sonra geni§ barpa va quruculuq i§lari aparir. Bu da mövzumuzu aktualigini asaslandiran sabablardandir.Maqalani yazmaqda maqsadimiz bu problemla bagli bo§luga bir töhva vermakdir. Elmlar Akademiyasinin, elaca da Nax9ivan Elmi- Tadqiqat bazasinnin1945-1950-ci il arzindaki faaliyyati barada tadqiqatlar yox daracasindadir.Bu dövrün ara§dirlmasi maqalanin yeniliyi hesab oluna bilar.
Maqala yazilarkan va retrospektiv metoddan, müqayisa va ümumila§dirma metodundan istifada olunmu§dur.
Qeyd etmak lazimdir ki, Nax9ivan Azarbaycanin qadim elm va madaniyyat ananalari ila zangin olan diyaridir.Nax§ivan Azarbaycana görkamli §axslar- dövlat xadimlari, elm va madaniyyat xadimlari, sarkardalar bax§ etmi§dir.
Azarbaycanda sovet hakimiyyatinin qurulmasindan sonra- 1924-cü ilin fevral ayinin 9-da Azarbaycan MiK Nax9ivan Vilayatinin Azarbaycan SSR protektoratliginda Nax9ivan Sovet Sosialist respublikasina 9evrilmasi haqqinda qarar qabul etdi [30, v.86].
Sovet hakimiyyatinin qararlari ila Muxtar Respublikada elm va tahsil idaralarinin yaranmasi va inki§afi sahasinda bu illarda ilk addimlar atildi. 1922-ci il noyabrin 10-da tasis olunmu§ Nax9ivan Pedaqoji Texnikumu öz i§ina ba§ladi.Hamin dövrda Nax9ivanda faaliyyat göstaran elmi ta§kilatlardan biri da 1924-cü ildan faaliyyat göstaran "Azarbaycani Tadqiq va Tatabbö Camiyyati"nin Nax9ivan §öbasi idi [29, s. 123-125]. Eyni zamanda bu ilda Nax9ivanda ölka§ünasliq muzeyi yaradildi. 1925-ci il dekabrin 13-da Nax9van MiK-nin qararina uygun olaraq Nax9ivan §aharinda Nax9ivan MSSR Dövlat Arxivi yaradildi [15, s.122-123]. 1939-cu il 14 avqust tarixinda Nax9ivan MSSR Xalq Komissarlari Sovetinin qarari ila Calil Mammadquluzada adina ikiillik Nax9ivan Dövlat Müallimlar institutu tasis olundu[25, s. 119].
Naxgivan Elmi T9dqiqat §öb9si (Naxgivan bazasi) vd v9zifzfori
Azarbaycan Kommunist Partiyasi Markazi Komitasinin 27 mart 1945-ci il tarixli Büro iclasi [28, v.354] SSRi XKS 23 yanvar 1945-ci il tarixli 131 sayli qararina asasan Azarbaycan SSR XKS Azarbaycan SSR Elmlar Akademiyasinin tasis olunmasill haqqinda 1945-ci il 27 mart tarixli qararini tasdiq etdi [18, v. 355].
Müstaqil Azarbaycan Elmlar Akademiyasinin yaranmasi ila respublikanin ayri-ayri zonalarinda da elmi-tadqiqat i§larinin aparilmasina §arait yarandi. Bela ki, bu zonalarda tabii ehtiyatlarin üza 9ixarilmasinda, kand tasarrüfati va bitki9iliyin inki§af etdirilmasinda, maddi va manavi abidalarimizin öyranilmasinda Azarbaycan SSR Elmlar Akademiyasinin elmi bazalarinin, tacrüba stansiyalarinin böyük rolu olmu§dur.
Elmi-tadqiqat bazalari EA-nin struktur bölmasi kimi Rayasat Heyatina tabe idi. Bazalar Naxçivan, Kirovabad (Ganca), Xankandi, Qubada taçkil olunmuçdu [26, s. 110]. EA-nin Nizamnamasinin 49-cu bandina asasan EA bazalari yerlarda respublikanin tabii ehtiyatlarini, iqtisadiyyatini, madaniyyatini kompleks §akilda öyranan elmi-tadqiqat müasssisalar idi [31, v. 375].
1923-cü ilda Azarbaycan Tadqiqat va Tatabbö Camiyyati tarafindan asasi qoyulan Naxçivan bölmasi 1945-ci ilda müstaqil EA-nin yaradilmasi ila Azarbaycanda Naxçivan Elmi- Tadqiqat §öbasi (Naxçivan bazasi) kimi faaliyyatini davam etdirdi [20, s.6 ].
Elmi- t9dqiqat, H9§r vd kadr hazirligi mas9fofori
Naxçivan Bazasinda "Naxçivan MSSR-in tarixi yerlari va abidalari" mövzusunda aparilan tarixi -arxeoloji tadqiqatlar naticasinda Naxçivanin tarixi yerlari va abidalari haqqinda malumatlarla yana§i, adabiyyat nümunalari da toplanmi§dir. Toplanan materiallar ümumila§dirilarak naçra hazirlandi va 1946-ci ilda asar Azarbaycan SSR EA A. A. Bakixanov adina Tarix institutuna taqdim olundu.
1946-ci ilda Naxçivan Bazasinda "Naxçivan bölgasinda Azarbaycan dilinin dialekti" mövzusu üzra material toplanmasi i§i aparilmi§dir. Mövzu üzra toplanan materiallar asasinda 1947-ci ilda "Giri§" va "Azarbaycan dilini Naxçivan dialektinin fonetikasi" yazildi.
1947-ci ilda Azarbaycan SSR EA Naxçivana kompleks ekspedisiya ta§kil etdi. Ekspedisiyaya SSRi EA haqiqi üzvü A. A. Qrossgeym va Azarbaycan SSR EA haqiqi üzvü §. A. özizbayov rahbarlik edirdi. Naxçivan Ekspedisiyanin alimlari Naxçivan Bazasinin mütaxassislari ila birga Naxçivan MSSR-nin tabii ehtiyatlarinin tadqiqi ila ma§gul oldular [27, s.102].
1948-ci ildan baçlayaraq texnika elmlari namizadi (falsafa doktoru) H.M.Cafarov Naxçivanda tikinti içlari ila alaqadar bazi tadqiqatlar aparmiçdir.
1949-cu ilda Naxçivan Bazasinda dörd mövzu i§landi:
1."Tikinti içlarinin bazi masalalarinin tadqiqi" mövzusu üzarinda H.M.Cafarovun tadqiqatlari davam etmi§dir.Tadqiqatin naticalari Azarbaycan SSR EA "Maruzalari"nin 1949-cu il 1, 2, 9, 10-cu saylarinda na§r edilmi§dir.
2.Naxçivan MSSR-da danli bitkilarin ziyanverici haçaratlari va onlara qar§i mübariza tadbirlari" adli dissertasiya mövzusu üzra tadqiqatlari Hüseynov aparmiçdir.Tadqiqat zamani ziyanvericilara qar§i superfosfatdan istifada edilmasi yaxçi naticalar alda etmaya imkan verdi.
3."Naxçivan MSSR-nin rayonlarinda çayirdakli bitkilarin ziyanverici haçaratlari va onlarla mübariza tadbirlari". Bu için icraçisi kimya elmlari namizadi M.H.ömanovun 1949-cu ilda içdan çixmasi sababindan mözu yerina yetirilmadi.
4."Naxçivan çairi ö.Q.Qamküsarin hayat va faaliyyati" adli dissertasiyaya opponent raylari taqdim olundu [1, v.114].
Bazanin dissertantlari tarafindan plandan alava vilayatin xalq tasarrüfatinnin problemlari üzarinda da içlar görüldü.
Azarbaycan K(b)P Naxçivan Vilayat Komitasinin sadri Naxçivan Bazasinin Elmi §urasinin üzvü dissertant P.M.öliyev "Naxçivan partiya taçkilati kollektivlaçma illarinda", Elmi §uranin üzvü, dissertant Naxçivan MSSR Maarif Naziri Hüseynov "Azarbaycan sovet prozasinda vatandaç müharibasi mövzusu" üzarinda çali§mi§lar [1, v.114].
Qeyd etmak lazimdir ki, baza öz içini Kand Tasarrüfati Nazirliyi va Yerli Sanaye Nazirliklari, Azarbaycan SSR EA Zoologiya, Aqrikimya va torpaq§ünasliq, Fizika-riyaziyyat va Nizami adina adabiyyat institutlari ila alaqali çakilda qururdu [2, v. 115].
1950-ci ilda Naxçivan Bazasinda açagidaki mövzularin içlanmasi nazarda tutulurdu: "Tikinti içlarinin bazi masalalari ( Asma körpünün tikintisi)".Mövzu keçici olaraq hamin il da davam etmiçdir.Bu mövzunun icraçisi texnika elmlari namizadi H.M.Cafarov idi; "Gavali qurdu va onunla mübariza tadbirlari". i§in icraçisi M.R.ömanov idi; "Naxçivan MSSR rayonlarinda danli bitkilarin asas ziyanvericilari va onlarla mübariza tadbirlari".Bu i§in icrasi Hüseynova tap§irilmi§di; "Naxçivan çairi
0.Q. Qamküsarin asarlarinin toplusu"nun tartibi. için icraçisi filologiya elmlari namizdi (f.e.n.)L.T.Hüseynov idi.
1950-ci ilda bazanin amakdaçlari tarafindan kand tasarrüfati üzra Naxçivan MSSR çaraitinda bugdanin qadim va yüksak mahsuldar növü va bugda sapini zamani mineral gübranin verilmasi üzra tacrüba sinaqlari qoyuldu [9, v.109].
Naxçivanin seysmoloji vaziyyatini öyranmak maqsadila 1950-ci ilda Naxçivan Seysmoloji Xidmat Markazi yaradildi [21].
L.T.Hüseynov Naxçivan Bazasina rahbarlik etmakla yanaçi 1950-ci ilin iç plani üzra bazanin keçici mövzusu olan "Naxçivan çairi ö.Q.Qamküsarin asarlarinin toplusunun tartibi" içinin icraçisi kimi çairin bütün asarlarini toplayaraq içladi.Toplanan materiallar asasinda 8 çap varaqi hacminda ö.Q.Qamküsarin asarlarinin klülliyyatini tartib etdi [10, v.111.]
1950-ci ilin oktyabr ayinda elmi iççi Cafarovun "Naxçivan MSSR rayonlarinda danli bitkilarin asas ziyanvericilari va onlarla mübariza tadbirlari" adli dissertasiya içi Azarbaycan SSR EA Rayasat Heyati tarafindan bay anil arak müdafiaya buraxildi [11, v.112].
"Naxçivan MSSR çaraitinda bugdanin qadim va yüksak mahsuldar növü üzarinda tacrüba aparilmasi" içi üzra S.Q.Novruzov tarafindan sinaqlar qoyuldu. Növruzov respublikanin müxtalif mantaqalarindan 10 bugda növü topladi. Yeddi yüksak mahsuldarligi olan bugda növlari da akademiyadan alinaraq 17 növ olmaqla 4 dafa takrar sapildi.
Azarbaycan SSR va Naxçivan MSSR Kand Tasarrüfati Nazirliklarinin 1950- ci il 16 oktyabr tarixli qarari ila 15 kolxozda payizliq bugda sapini zamani gübra istifadasi üzra sinaqlar qoyuldu.için icrasi bazanin elmi katibi Cafarova tap§irildi. Digar bir sinaq da pambigi yigilmiç sahada payizliq bugdanin sapini ila alaqadar qoyuldu.Bu sinaqlar Naxçivan MSSR Noraçen rayonunda 90 hektar sahada qoyuldu va müsbat naticalar alda olundu [11, v.112].
Naxçivan bazasinda yazilan elmi içlar bazanin "Elmi ösarlar" toplusunda 500 nüsxada naçr edilirdi.Har il taqriban 7-8 çap varaqi hacminda material çap olunurdu.1949-cu ulda "ösarlar" Naxçivan MSSR-nin 25 illiyina hasr olundu.
Bundan baçqa H.M.Cafarovun dissertasiya mövzusu üzra içlari Azarbaycan SSR EA Maruzalarinin 1, 2, 9, 11 -ci saylarinda çap olundu.Hamçinin, Müallimlar institutunun talabalari ^ün Analitik handasa üzra dars vasaiti va tapçiriqlarin halli metodlarinin toplusu bazanin Elmi §urasi va Fizika-riyaziyyat institutu tarafindan bayanilarak 5 çap varaqi hacminda çap edildi.
Bazanin elmi katibi A.Cafarov tarafindan dissertasiya mövzusu üzra 3 iç yazildi.Bunlardan biri bazanin "0sarlari"nda, ikincisi Azarbaycan SSR EA Maruzalarinin 5-ci sayinda naçr edildi, digar iç isa çap olunmaq ^ün naçriyyata taqdim olundu. L.T.Hüseynovun dissertasiya mövzusu üzra bir içi bazanin "Elmi 9sarlari"nda çap edildi. "Naxçivan teatrinin tarixi" adli ikinci asari isa naçra taqdim olundu.
Ümumilikda 20 iç yazilmiçdi ki, bunlardan 12-si çap olundu [4, v.137].
Azarbaycan SSR EA Naxçivan Bazasinda elmi kadrlarin hazirlanmasi yönünda da içlar aparilmiçdir. Bazanin elmi iççisi H.M.Cafarova elmi-tadqiqat içlari va pedaqoji faaliyyati ila alaqadar Azarbaycan SSR EA Rayasat Heyatinin 1949-cu il 11 may tarixli qarari ila böyük elmi iççi va Ali Attestasiya Komissiyasinin 1949-cu il 17 sentyabr (prot. №17)tarixda dosent elmi daracasi verildi [5, v.138].
1949-cu ilin sonu ^ün Naxçivan bazasinin kadrlarinin sayi 13 çtat vahidi olmuçdur. Bunlardan 4 nafari elmi kadr- direktor, elmi katib, 2 nafari kiçik elmi iççi, 3 nafari elmi-texniki, 6 nafari isa xidmat içlati üzra kadrlar idi [13, v.116].Müqayisa ^ün qeyd etmak lazimdir ki, hamin dövrda Ganca bazasinda 19 nafar çaliçirdi. Bunlarin 9 nafari elmi-tadqiqat içlari ila maçgul olan elmi heyat, biri kitabxanaçi olmaqla 10 nafar isa elmi-texniki va xidmat sahasi üzra çaliçan kadrlar idi [24, s.35 ].
1950-ci il ^ün baza amakdaçlari ^ün amak haqqi fondu 11.206 rubl olmuçdur [v.10-11].
Naxçivan bazasinda aparilan elmi-tadqiqat faaliyyati va sinaqlar vaxtaçiri olaraq bazanin Elmi Çurasinda müzakira olunurdu. il arzinda 10-12 elmi §ura keçirilirdi [6, v.140].
Naxçivan bazasinda ölka§ünasliq muzeyi, biokimya laboratoriyasi da faaliyyat göstarirdi.
Bazanin laboratoriyasinin texniki tachizatinin zaif idi, vasait çatmamazligi i§a manfi tasir göstarirdi [13, v.116].
Bazanin ölka§ünasliq muzeyinda alamatdar hadisalarla bagli olaraq Stalinin 70 illiyi, Naxçivan MSSR-nin 25 iliyi va s. hadisalarla alaqadar olaraq daimi va sayyar sargilar taçkil edilmi§di. Ölka§ünasliq muzeyinin alyazma fondunda 150 nüsxa tarixi asar mühafiza edilirdi ki, bu fonda yeni materiallar da daxil edilarak qaydaya salindi [7, v.142].
Bazanin kitabxanasi
1945-ci ilda Azarbaycan Respublikasinin Elmlar Akademiyasinin 16 institut kitabxanasi, 3 muzey kitabxanasi va 4 baza (Kirovabad, Stepanakert, Naxçivan va Quba bazalari) kitabxanasi faaliyyat göstarirdi [22, s.42].
Naxçivan bazasinin kitabxanasinin fondu 5.000 nüsxadan ibarat idi. Ganca bazasinin kitabxanasi ila müqayisada fondun sayi iki dafa az idi.Bela ki, Ganca bazasinin kitabxanasinin fondu 10.100 nüsxa idi [22, s.35 ].Lakin kitabxananin fondu har il kand tasarrüfati va tabligat xarakterli yeni kitablarla zanginlaçdirilirdi. Bazanin kitabxanasi 30-dan çox adda qazet va jurnal alirdi. Kitabxanaya, hamçinin "Akademkniqa"dan da müxtalif elm sahalarina dair yeni naçrlar daxil olurdu [12, v.113-114]. Kitabxana Bakinin va Moskva §aharlarinin iri kitabxanalari ila alaqa saxlayirdi.Bela ki, kitabxana Kitabxanalarasi abonement (KAA) vasitasila öz oxuculari ûçûn hamin kitabxanalardan lazimi adabiyyati alda edirdi [8, v.143]. Bu kitabxana sonralar Naxçivan Regional Elmi Markazinin, 2002-ci ildan isa AMEA Naxçivan Bölmasinin tarkibinda sarbast elmi kitabxana kimi faaliyyatini davam etdirir. 2013-cü il sentyabr ayinin 4-da kitabxana Elektron Kitabxana statusu alaraq faaliyyatini bu istiqamatda aparmaga ba§lami§dir. Hal-hazirda kitabxananin fondunda 69.079 nüsxa çap mahsulu mühafiza olunur [19].
N9tic9
Qeyd etmak lazimdir ki, Azarbaycan SSR Elmlar Akademiyasinin Naxçivan Elmi-Tadqiqat Bazasi Naxçivanda elmin inkiçafinda va ziyali tabaqanin yetiçmasinda ahamiyyatli rol oynamiçdir.Baza müharibadan sonra respublika tasarrüfatinin inkiçafi üçün öz töhvalarini vermi§dir.1946-1950-ci il arzinda Naxçivanin tabii ehtiyatlarinin üza çixarimasinda, maddi va manavi abidalarinin öyranilmasinda, yay-qi§ otlaqlarinin, kand tasarrüfati bitkilarinin, meyva baglarinin mahsuldarliginin artirilmasi yönünda tacrübalar apararaq müsbat naticalar alda olunmuçdur.Bu müddat arzinda Naxçivanin §air va yaziçilarinin asarlari toplanib tadqiq edilarak na§r olundu.Eyni zamanda Naxçivanda elmi mühit va ziyali kadrlar formalaçdi. Bazanin kitabxanasi alimlara kitabxana-biblioqrafiya xidmatini taçkil edarak bu vazifalarin hallinda yaxindan i§tirak etmiçdir.
Qeyd etmak lazimdir ki, müasir dövrda 2 nafar AMEA-nin haqiqi üzvünün, 4 nafari AMEA-nin müxbir üzvünün, 6 elmlar doktorunun, 55 falsafa doktoru doktorunun çaliidigi 6 elmi-tadqiqat institutunu özünda birlaidiran AMEA Naxçivan Bölmasi samballi elmi nairlari ila, respublika va beynalxalq saviyyali konfranslarin taçkili, kadr hazirligi kimi geni§ faaliyyati ila regionda elmi-tadqiqatlarin markazina çevrilmiidir.
M9NB9 УЭ 9D9BIYYAT
1. AMEA Rayasat Heyati Elmi irs §öbasi (AMEA RH Ei§), Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq -114.
2. AMEA RH Ei§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq - 15.
3. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq - 16.
4. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq - 137.
5. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq - 138.
6. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq - 140.
7. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq - 42.
8. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 299, varaq - 43.
9. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 351, varaq - 109.
10. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 351, varaq - 111.
11. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 351, varaq - 12.
12. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 351, varaq - 13-114
13. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 351, varaq - 16
14. AMEA RH Eí§, Fond № 7, siyahi №1, i§ № 445, varaq - 0-11.
Azarbaycan Respublikasinin Milli Arxiv Paçayev. -Baki: Azarbaycan Milli
15. Azarbaycan Respublikasi Dövlat Arxivlari: Malumat kitabi , idarasi; müqqadimanin müallifi va masul red.:Ataxan Ensiklopediyasi NPB, - 2003. - 168 s. s.122-123.
16. Azarbaycan Respublikasinin Dövlat Arxivi (ARDA), Fond № 57, siyahi №1, i§ №1090, varaq -75.
17. ARDA, Fond № 57, siyahi №8, i§ № 11, varaq - 6-9.
18. Azarbaycan SSR Elmlar Akademiyasinin tasis olunmasi ARPiiiSSA, Fond № 1, siyahi № 30, i§ №10, v. 355
19. Elmimizin inki§afina xidmat edan kitabxana -AMEA Naxçivan Bölmasinin Elmi Kitabxanasi https://nuhcixan.az/news/elm-tehsil/27277-elmimizin-inkisafina-xidmet-eden-kitabxanaamea-naxcivan-bolmesinin-elmi-kitabxanasi.
20. öliyev P. Muxtar Respublikamizin 25 illiyi. Naxçivan bazasinin asarlari / Ümumi red. H. M. Cafarov ; Azarb. SSR Elmlar Akademiyasi = Труды Нахичеванской базы. - Baki: AzSSR EA, -1949. - 70 s. s.5-7. s.6.
21. öliyev T. Azarbaycanda Elmlar Akademiyasinin yaradilmasindan sonra Naxçivan Muxtar Respublikasinda fundamental elm sahalarinin inkiçafi // "Çarq qapisi" qazeti, 16 aprel, 2020.
22. islamova §. Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyasi kitabxana §abakasi Böyük Vatan Müharibasi illarinda // - Baki: Kitabxanashunasliq-biblioqrafiya, - 2010. №2, - 39-44. s.42.
23. Naxçivan Muxtar Respublikasinin 100 illik yubileyinin qeyd edilmasi haqqinda" Sarancam /Azarbaycan. 31 dekabr 2023-cü il.
24. Rüstamova A. AMEA Ganca Bölmasi. Azarbaycan SSR Ganca (Kirovabad) Elmi -Tadqiqat Bazasi (1945-1950) Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyasi Ganca Bölmasi Xabarlar Macmuasi "ictimai va humanitar elmlar" seriyasi. 2023, №3(7), s.31-37, s.35.
25. Safarli N. Naxçivanda tahsilin va pedaqoji fikrin inkiçaf meyillari / Azarbaycan maktabi.Elmi nazari pedaqoji jurnal.2023, №2, s.118-121.
26. Мусаева T.A., Мамедов A.A. На путях создания Национальной Aкадемии Наук и формирования кадров научной интеллигенции Aзербайджана (1920-1945 гг.) /ТА.Мусаева, Мамедов A.A. - Баку: Нурлан, -2005, -176.с. с.110.
27. Наука и техника Советского Aзербайджана : летопись важнейших событий (1920-1987 гг.) /AH ACCP, Ин-т Ист., Центр Науч. Информ. по Общ. Наук. ; ред. Т. Н. Шахтахтинский ; сост. A. И. Халилов. - Баку: Элм, -1987. -251 с. с.102.
28. Об организации Академии Наук Азербайджанской ССР ARPÍQSSA, Fond № 1, siyahi № 30, i§ № 10, v. 354.
29. Положения о местных отделениях Общества Обследования и Изучения Азербайджана / Известия Общества обследования и изучения Азербайджана. - Баку: 1925, №1(3), - 157 с. с. 123-125].
30. Постановление Азербайджанского Центрального исполнительного комитета от 9 февралья 1924 г. ARDA, Fond № 379, siyahi №3, i§ № 80, varaq - 86.
31. Устав Академии Наук Азербайджанской Советской Социалистической Республики.ARPШSSA, Fond № 1, siyahi № 30, i§ №10, v. 375.
