CC BY
5Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
DOI :10.24412/2992-9024-202^1 -15-24
© Sh.Sh. Bakayev1^_
1Buxoro davlat universiteti, Buxoro
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada an'anaviy o'zbek turar joy binolarini xalq amaliy bezak san'ati turi bo'lgan naqqoshlikda bezatish yo'llari, Buxoro maktabiga mansub qadimiy an'analarining hozirgi kungacha saqlanib avloddan avlodga etib kelganligi, keksa ustalarni ijodiy kompozitsiyalari va o'gitlarini o'rganib innovatsion yondashuv asosida ularni uyg'unlashtirib amalda qo'llash, shu bilan birga yosh naqqoshlarni kompozitsion tafakkurlarini rivojlantirish haqida so'z yuritiladi.
Insoniyat qadim zamonlardan go'zallikka intilib, o'zi yashab turgan maskanlariga, devoru toshlarga ov jarayonlari jang-u jadallar, bazmlar, tantanali marosimlarni aks ettirganlar. Ota-bobolarimiz qadimiy obidalarni nafis naqshlar bilan bezar ekanlar, zavq olish bilan bir qatorda ular orqali o'z orzu-umidlarini, muhabbatlarini, tilaklarini kuylaganlar.
MAQSAD: amaliy bezak san'atida interer uchun ananaviy va zamonaviy naqshlarini uyg'unlashtirib kompozitsiya tuzish, qadimiy an'analarining hozirgi kungacha saqlanib avloddan avlodga etib kelgan. Keksa ustalarni ijodiy ishlari va o'gitlarini o'rganib innovatsion yondashuv asosida ularni uyg'unlashtirib amalda qo'llanilishi, shu bilan birga yosh naqqoshlarni ma'lum miqdorda kompozitsion tafakkurlarini rivojlantirish.
MATERIALLAR VA METODLAR: keksa ustalarimizning aytishicha, qadimda naqqoshlik san'ati shunchalik rivojlangan ekanki, ular chizgan yoki bo'yagan ramziy naqshlari orqali bir-birlari bilan unsiz gaplasha olar ekanlar. Naqqoshlik san'ati tilini bilish uchun naqshning har bir unsuri va ranglarining ramziy alifbosini bilish kerak bo'lgan.
Fazoviy san'atlarni badiiy his qilishda rassom o'z asarini qanday qurgani katta ahamiyatga ega, chunki ijod psixologiyasining qonunlari badiiy his qilish psixologiyasi qonunlari bilan uzviy bog'liqdir o'z asarini yaratayotgan musavvir yaxlitlik, hamtobe'lik (sopodchinenie), muvozanat, o'zgaruvchanlik, o'lchamlilik (sorazmernost') kabi kompozitsion qonuniyatlarga asoslanadi.
Birlik, yaxlitlik qonuni funksionallik va strukturalilik printsiplari asosida, ham tobe'lik qonuni hajm va kontrastlilikning qo'llanilishi asosida namoyon bo'ladi.
Simmetriklik chuqur mazmuniy markazning ahvoli, vizual massa va fazo taqsimoti, muvozanat massalarining taqsimoti, har bitta element ko'rinishi bilan shartlangan taqsimot bilan belgilanadi. Bunday taqsimotlar intererni bezashda ham katta ahamiyatga ega bo'lib, turli viloyatlarda o'ziga xos ananalar shakllangan.
2024, EDITION 1
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal
Научно-теоретический и методический журнал ISSN 2992-9024 (online)
Scientific theoretical and methodical journal
2024, №1
Original paper INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MUHOKAMA VA NATIJALAR: naqsh kompozitsiyasi yaratishda muayyan qoidalaridan simmetriya, assimetriya, muvozanat, ritm, markaz topish, detallarning o'lchovi, shakli, rangi kabilarga rioya qilishni tashkil etadi va bunga qat'iy amal qilinadi. Talabalarning kompozitsion fikrlashi badiiy-majoziy fikrlash turlaridan biri hisoblanadi, shuningdek naqsh namunalarini tuzishda yana kompozitsiyaning quyidagi asosiy qonuniyatlariga rioya qilish talab etiladi.
- chiziladigan naqsh kompozitsiyasini shakl, o'lcham va taqismlarini mo'ljalga olish.
- kompozitsiyaning yakka yoki qo'sh banddan iborat bo'lishligini nazarda tutgan holda tanob (yasovchi) elementi shakllarini joylashtirish.
- kompozitsiyaga novda, barg, gul, shobarg va boshqa naqsh elementlarini kiritib mukammallashtirish.
- naqsh bandini bofta, shukufta elementlari bilan bog'lab boyitish
- kompozitsiyaning asosiy shaklini umumlashtirib va shu naqshni nomlash kabilarga rioya qilinadi.
XULOSA: XIX asrning oxiri XX asrning boshlaridagi Buxoro naqqoshligi xalq hunarmandlarining to'plagan tajribasi mahsuli sifatida boy an'analarga ega maktab sifatida shakllangan. Shuni qayd qilish mumkinki, Buxoro naqqoshligi O'zbekistonning boshqa viloyatlari qatori badiiy jihatdan mukammalligi va usul yaxlitligi bilan o'z o'rniga ega.
Kalit so'zlar: naqsh, bezak, simmetriklik, rassom, islimiy o'simliksimon naqsh, muqarnas, geometric bezak turi, namoyon naqsh kompozitsiyasi.
Iqtibos uchun: Bakayev Sh.Sh. Amaliy bezak san'atida ananaviy va zamonaviy naqshlarini uyg'unlashtirib kompozitsiya tuzish va qo'llash // Inter education & global study. 2024. № 1. E. 15-24.
КОМПОЗИЦИЯ, СОЧЕТАЮЩАЯ ТРАДИЦИОННЫЕ И СОВРЕМЕННЫЕ МОТИВЫ В ПРИКЛАДНОМ ДЕКОРАТИВНОМ ИСКУССТВЕ СОСТАВЛЕНИЕ И ПРИМЕНЕНИЕ_
© Ш.Ш.Бакаев 1Н
1 Бухарский государственный университет, Бухара_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье рассматриваются способы украшения традиционных узбекских жилых построек росписью, которая является видом народного декоративного искусства. Освещаются древние традиции бухарской школы, сохраняющиеся из поколения в поколение. Изучение творческих композиций и учений старых мастеров, а также их применение на практике на основе новаторского подхода обсуждается одновременно с развитием композиционного мышления молодых художников.
Человечество с незапамятных времен жаждало красоты, охотилось за своими жилищами, за стенами которых велись бои-в них отражались Джады, вечеринки, торжественные обряды. Наши предки, украшая древние памятники изящными
Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
узорами, не только получали удовольствие, но и воспевали через них свои мечты, свою любовь, свои желания.
Наши старшие мастера говорят, что искусство вышивки в древности было настолько развито, что они могли разговаривать друг с другом без него через символические узоры, которые они рисовали или рисовали. Чтобы знать язык искусства вышивки, необходимо было знать символическую азбуку каждого элемента и цвета узора.
В художественном восприятии пространственных искусств большое значение имеет то, как художник конструирует свое произведение, поскольку законы психологии творчества неразрывно связаны с законами психологии художественного восприятия.
Закон единства, целостности проявляется на основе принципов функциональности и структурности, а закон подчиненности-на основе применения объема и контрастности.
Симметричность определяется состоянием глубокого содержательного центра, визуальным распределением массы и пространства, распределением равновесных масс, распределением, обусловленным внешним видом каждого отдельного элемента. Большое значение такие распределения имеют и в оформлении интерьера, в разных регионах сложились своеобразные традиции.
ЦЕЛЬ: в декоративно-прикладном искусстве составить композицию интерьера, сочетающую традиционные и современные мотивы, древние традиции которых сохранились до наших дней и дошли из поколения в поколение. Изучение творческих работ и учение старых мастеров, и их гармонизация на основе инновационного подхода к практике, в то же время развитие композиционного мышления молодых мастеров в определенной степени.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: при создании орнаментальной композиции необходимо соблюдать определенные правила, такие как симметрия, асимметрия, баланс, ритм, нахождение центра, размер, форма, цвет деталей, и это строго соблюдается. Композиционное мышление учащихся является одним из видов художественно-образного мышления, а также при составлении образцов рисунка опять же требуется соблюдение следующих основных законов композиции.
- нацеливание на форму, размер и размеры рисуемой композиции выкройки;
- размещение форм танобского (составительного) элемента, подразумевая, что композиция состоит из одного или двух предложений;
- совершенствование путем включения в композицию стебля, листа, цветка, шобарга и других элементов узора;
- обогащение узорного ремешка элементами бофта, шукуфта;
- обобщая основную форму (рамку) композиции и называя этот узор, соблюдаются такие вещи, как.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: когда мы наблюдаем узбекскую жилую архитектуру конца Х1Х-начала XX века и их художественное убранство, мы видим, что они выполнены не совсем одинаково. Потому что в те времена народные
2024, EDITION 1
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №1
Original paper INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
мастера работали в поисках работы или ездили на заказ в другие города. Чаще всего бухарские и ферганские мастера ездили в Самарканд, а маргиланские и кокандские-в Ташкент. Но их узоры, хотя и сходные в результате взаимодействия, отличались цветовым комплексом, стилем, композициями, подходящими для конкретной школы каждого мастера.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: Бухарская роспись конца XIX-начала XX века складывалась как школа с богатыми традициями, как продукт накопленного опыта народных умельцев. Можно отметить, что Бухарская роспись имеет
место среди других областей Узбекистана своим художественным совершенством и целостностью метода. Сравнивая выполнение геометрических и исламских узоров на практике, мы прежде всего видим высокую культуру художественного ремесла бухарских мастеров, свидетельствующую о творчестве и тонком вкусе в процессе работы. Успешно овладев умением составлять творческую композицию и обладая отличными знаниями, умениями и эффективностью составления орнаментальной композиции, композиционное мышление успешно развивается в процессе выполнения работ по прикладному декоративному искусству.
Ключевые слова: узор, орнамент, симметричность, художник, растительный узор, мукарнас, геометрический тип орнамента, композиция узора.
Для цитирования: Бакаев Ш.Ш. Композиция, сочетающая традиционные и современные мотивы в прикладном декоративном искусстве составление и применение. // Inter education & global study. 2024. № 1.С. 15-24.
COMPOSING AND STAYING IN THE ART OF APPLIED DECORATION,
HARMONIZING TRADITIONAL AND MODERN PATTERNS_
© Shodijon Sh. Bakaev 1H
Bukhara State University, Bukhara_
Annotation
INTRODUCTION: this article will talk about ways of decorating traditional Uzbek residential buildings in painting, a type of folk applied decorative art, the fact that ancient traditions belonging to the Bukhara school have survived to the present day from generation to generation, harmonizing and practicing old masters on the basis of an innovative approach to studying their work and achievements, at the same time developing the compositional. Humanity has been striving for beauty since ancient times, hunting processes to the dwellings where it lives, walls and stones are fighting-it reflects the intensities, feasts, solemn ceremonies. Our ancestors decorated ancient monuments with elegant patterns, while enjoying, they sang their dreams, love, wishes through them.
Our old masters say that in ancient times, the art of embroidery was so advanced that they could talk to each other without it through the symbolic patterns they drew or painted. To know the language of the art of embroidery, it was necessary to know the symbolic alphabet of each element and color of the pattern.
© https://iegs-scientificjournal.vercel.app/ 2024, EDITION 1
Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
In the artistic perception of spatial arts, it is of great importance how the artist built his work, since the laws of the psychology of artistic perception are inextricably linked with the laws of the psychology of artistic perception The Muse who creates his work is based on such compositional laws as integrity, co-existence (sopodchinenie), balance, variability, dimensionality (sorazmernost').
Unity, the law of integrity is manifested on the basis of the principles of functionality and structuralism, and the law of subordination on the basis of the application of volume and contrast.
Symmetricity is determined by the condition of the Deep content center, the distribution of visual mass and space, the distribution of equilibrium masses, the distribution conditioned by the appearance of each element. Such distributions are also of great importance in the decoration of the interior, and unique pineapples are formed in different regions.
AIM: to compose a composition for the interior in the art of practical decoration, harmonizing its traditional and modern patterns, has come from generation to generation, preserved to the present day of Ancient Traditions. The implementation of the Old Masters by combining them on the basis of an innovative approach, studying their creative work and their turns, at the same time developing a certain amount of compositional thinking of the young naqqqoshs.
MATERIALS AND METHODS: organize the observance of certain rules when creating a pattern composition, such as symmetry, asymmetry, balance, rhythm, finding a center, measurement of details, shape, color, and this is strictly followed. The compositional thinking of students is considered one of the types of artistic-figurative thinking, as well as when drawing up pattern samples, it is again required to adhere to the following Basic Laws of composition.
- to highlight the drawing pattern composition of the shape, size and characteristics.
- placement of forms of the body (maker) Element, referring to the fact that the composition consists of a single or double band.
- perfection by introducing Rod, leaf, flower, shobarg and other pattern elements into the composition.
- enrichment of the pattern band tied with the elements of bofta, shukufta
- it is followed by generalizing the basic shape (frame) of the composition and naming the same pattern.
DISCUSSION AND RESULTS: when we observe Uzbek residential architecture of the late 19th and early 20th centuries and their artistic decoration, we see that they were not performed in almost the same way. Because at that time, folk Masters worked for work or went to other cities on order. Most often, Bukharan and Fergana Masters went to Samarkad, and Margilan and Kokand Masters went to Tashkent. But while their patterns are similar as a result of interaction, each master's own school was different in terms of appropriate color complex, style, compositions.
CONCLUSION: the Bukhara settlement of the late 19th century at the beginning of the 20th century was formed as a school with a rich tradition as a product of the
2024, EDITION 1
Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
accumulated experience of folk craftsmen. It can be noted that Bukhara Nagorno-Karabakh, among other regions of Uzbekistan, has its place in artistic excellence and method integrity. Comparing the implementation of geometric and Islamic patterns in practice, we first witness the high culture of the artistic crafts of the Bukharian Masters with creativity and delicate taste in the process of work. Successful mastering of the ability to compose a creative composition and excellent knowledge, skills and effective mastering of drawing up a pattern composition, compositional thinking successfully develops in the process of performing work on the art of practical decoration.
Keywords: pattern, ornament, symmetries, artist, Islami vegetative pattern, muqarnas, geometric ornament type, manifestation pattern composition
XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida o'zbek turar joy me'morligini va ularning badiiy bezaklarini kuzatganimizda ular deyarli bir xil usulda bajarilmaganini ko'ramiz. Chunki o'sha vaqtlarda xalq ustalari ish axtarib yoki buyurtma asosida boshqa shaharlarga borib ishlashgan. Ko'pincha buxorolik va farg'onalik ustalar Samarqadga va marg'ilonlik va qo'qonlik ustalar Toshkentga borib ishlashgan. Lekin ularning naqshlari o'zaro ta'sir natijasida o'xshashsa-da har bir ustaning o'ziga xos maktabiga mos rang majmuasi, uslubi, kompozitsiyalari jihatidan farq qilgan.
Farg'ona vodiysida o'ziga xos naqqoshlik maktabi rivoj topgan. Farg'ona naqqoshlari girih, o'simliksimon (islimiy) va gulli grih naqshlarni bezaklarda keng qo'llashgan. Kompozitsiyalarning simmetriyali bo'lish printsipiga amal qilingan. Farg'ona naqqoshlik maktabi boshqa naqqoshlik maktablaridan naqshlarining tabiatga juda yaqinligi, erkin ishlanishi, ranglarning kontrastligi bilan farqlanadi. Bundan tashqari Farg'ona naqshlarida tabiatdagi gul, barg, g'uncha va boshqalardan to'g'ridan-to'g'ri foydalanilgan. Farg'ona naqshlarida pista gul, anor, atirgul, majnuntol, bodomgul va boshqa shakllaridan ham foydalanilgan. Bu naqqoshlik maktabi naqshlari chetlari chiroyli hoshiyalangan va ichiga islimiy shakl tushirilgan qizil, yashil bo'yoqli turunjlarini afzal ko'rishgan.
Toshkent naqshlari o'zining nafisligi va ranglarini bir biriga asta-sekin o'tishi aniq bir koloritga qat'iy rioya qilishi, geometrik va o'simliksimon naqshlarining ko'p ishlatilishi bilan ajralib turadi. Naqshlar ko'pincha yashil gamma ishlanadi. O'simliksimon naqshlardan oygul, paxta, bofta, kufta, bargli gul va boshqa unsurlar aniq soddalashtirib ishlanadi.
Xiva naqqoshligi O'zbekistonning boshqa naqqoshlik maktablaridan tubdan farq qiladi. Naqshlarning umumiy rangi ko'pincha havorang koloritda bajariladi. Ranglar garchi kam ishlatilsada, o'ziga xos ko'rkamlikka ega. Xiva naqqoshlari asosan zangori va yashil ranglarini juda ko'p ishlatishadi. Xorazm naqshlari butun yuzani geometrik naqshlar bilan to'ldirib moviy va yashil bo'yoqlarning etakchiligi bilan xarakterlanadi. Kompozitsiyada asosan novda spiralsimon aylanib aylanib murakkab shakl hosil qiladi. Islimiy naqsh kompazitsiyada novda, marg'ula, shkufta, barg, no'xatgul, oddiy gullardan tashkil topadi.
For citation: Shodijon Sh. Bakaev. (2024) 'Composing and staying in the art of applied decoration, harmonizing traditional and modern patterns', Inter education & global study, (1), pp. 15-24. (In Uzbek).
Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Bu islimiy naqshlar boshqa naqqoshlik maktablaridan asosan naqshlarining harakatchanligi bilan farq qiladi. Ko'pincha yulduz hosil qiluvchi grihlar tuzilib orasi spiralsimon islimiy naqshlar ishlatiladi. Xiva naqshlari umuman madohil asosida tuziladi va keyin islimiy naqsh sipiralsimon mayda, nozik qilib ishlanadi.
Samarqand naqqoshlik maktabi naqshlarni o'ta guldorligi, barg va gullarning badiiy xarakterligi, jonliligi bilan xarakterlanadi. Undagi murakkab grihlar va o'simliksimon naqshlarning aniq bir ritmik takrorlanishi kompozitsiyada ko'zaga o'rnatilgan gulbutani namoyonda keng o'rin berilganligi va ularga mayin ishlov berilishi bilan buxoro naqqoshlariga o'xshash. Samarqand naqqoshligida ilgari zangori rang gammasi etakchi bo'lgan bo'lsa, hozirda yashil ranglar majmui etakchilik qilmoqda.
XIX asrning oxiri XX asrning boshlaridagi Buxoro naqqoshligi xalq hunarmandlarining ko'plab avlodi to'plagan tajribasini mahsulidir. Ma'lum ma'noda qayd qilish mumkinki Buxoro naqqoshligi O'zbekistonning boshqa viloyatlari qatori eng badiiy mukammal va usul yaxlitligi bilan xarakterlanadi.
O'zbekistonning boshqa badiiy maktablari bilan qiyoslaganda Buxoro ustalari maktabi XIX-XX asr boshlarida o'tmish namunalarining eng yaxshilariga sodiqligi bilan ajralib turadi. Shu bilan bir qatorda usuli an'anaviy bo'lgan bu maktab bugungi kunda ham o'z sifatini o'zgartirmagan jonli maktabligicha qolmoqda.
Buxoro naqqoshlarining so'nmas shuhratlari sirini nafaqat an'analarning mustahkamligida, Buxoro ustalari uchun bezak san'ati, naqsh, shunchaki bezak emas, balkim qurilish san'atining ajralmas qismiligidadir. Buxoro naqshi qaerda va qanday qo'llanishi lozim bo'lgan motivlar to'plami sifatida emas, ma'lum bino toifasi devori, shipi va hokazolarni bezagining alohida jiddiy tizimi sifatida mavjuddir.
Har bir unsurning o'rni va mo'ljali alohida ixtisoslashtirilganligi tufayli, Buxoro naqshi me'moriy konstruktsiya bilan uzviy bog'liqdir, bu ma'noda u juda tektonikdir.
XIX-XX asr boshlaridagi gumbaz peshtoqli me'moriy obidalarda mahalliy me'morlar ijodi namoyon bo'lgan deb aytish ancha qiyin. Buxoroda bu davrda rangli ganch, ba'zi hollarda koshinlar bilan bezalgan ko'plab masjid va madrasalar qurilgan. Ularning eng yaxshilari ustunli ayvonga ega bo'lib, o'ymakorlik va naqqoshlik bilan bezalgan. Ustunlar va shiplar shakli sharafalar bilan badiiy bezalgan. Unchalik katta bo'lmagan masjidlarning shiplarida turli berkitish usullari qo'llanilgan. Ular o'zining bezagi bilan saroy xonalaridan yoki boy mehmonxonalardan deyarli farq qilmaydi. Boshqacha qilib aytganda, ular fuqaro me'morligining namunalari desak xato bo'lmaydi.
Buxoro turarjoy me'morligining bezak asosini bolor to'sinli, ikki sinchli mehmonxona va ayvonlar tashkil qiladi. Bu tizim uzun va qisqa devorlarni katta kichik bo'lishga va devorlarda bir tomonga qaratilganshga va devorlarda bir tomonga ikki sinchli mehmonxona va ayvonlar, dahliz va madon ustida o'qsimon toqli, derazalari katta xonaga qaragan shohnishin-manzar va boloxonalarni joylashtiradi. Buxoro turarjoy me'morligini bu unsurlari nafaqat cho'pkori devorli turarjoyni, balkim ko'plab mahobatli me'morlik inshootlarini bezak uslublarini belgilab beradi.
Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Hattoki gumbazli masjidlarni ravoqlari bo'lmagan taqdirda ham uni devori izora uning ustida ingichka tik, ba'zi hollarda to'rtburchak namoyon va sharafa kabi unsurlarga bo'linadi.
Xonalarning tuzilishiga qarab ship alohida bo'laklardan (vassa) yoki yirik tasvirli tekis yuzalardan va xarakterli havzaklardan tashkil topadi.
Devor va shiplarni bo'laklariga bo'lish tuzilish muvofiqlikdan kelib chiqiladi va bu naqshin bezak kompozitsiyasini tushunishga yordam beradi. Devorni ganchxok (ganch va soz tuproq qorishmasi) bilan suvash jarayonida ganchdan quyilgan raxlar yordamida devor izoraga, uni ustida oralarida yo'lak qoldirilgan to'g'ri burchakli dahanalarga, uni ustida esa ganch taxtakalardan qoralama bajarilgan sharafaga ajratiladi. Ravoqlarning tepasida quyma-taxtaklar va bezakli toqning qoralama bajarilgan unsurlari o'rnatiladi. Bezatilayotgan uy va ayvonning sharafalari va bezakli toqlari, devorning me'moriy bezagini muhim unsurini tashkil qiladi. Ular xuddi bezak naqshdek, ammo tekislik yuzasida qabariq holda emas, balki fazoda hajmli tarzda joylashtirilgan. Ba'zi hollarda uy egasining mablag'i etmay qolganda xonaning bezagi oxiriga etkazilmagan. Xona ma'lum muddat bir oz qo'pol, ammo har bir shakl bo'lagi oqlangan, tuzilishi aniq va shu sababli ifodali shaklda qoldirilgan.
Navbatdagi bezak bosqichi xonani devori gulganch (gipsning oliy navi) bilan shuvalib o'ymakorlik va naqqoshlikda bezashdan iborat. Izorada (panel qismi) geometrik naqshlar ishlatilgan.
Devorlarda turunjlar, namoyonlarda o'qsimon mehrob yoki shaklli toq, dahana narron to'g'ri burchakli namoyon dahana ichkarisiga joylashtirilgan. Dahana namoyon tepasida joylashtirilgan kichik namoyon kitoba (turli yozuvlar yoziladigan joy) navbatdagi dahana namoyon ostida lali tarzida almashib keladi.
Ravoqni o'qsimon shaklli ravoq dahana, davripoya shaklli peshtoqi tanob o'ymakorlik va naqqoshlik bilan bezaladi. Ichkarisi esa qolibkori, muqarnas, iroqi quyma toqlar bilan bezalgan.
Bir sinchli xonalarda ravoq o'rnatish imkoniyati yo'qligi sababli ganch taxtalardan shakllar hosil qilingan va ba'zi hollarda ular ustida bir necha qator tokchali mino o'rnatilgan. Devor tepasini yakunlovchi sharafalar tuzilishi bilan tunuk, tosaknok va ancha murakkab bo'lgan imom qozixon nomi bilan ataluvchi sharafalar bilan tugallangan.
Xonalarni bezashda naqqoshlik san'atining qo'llanilishi doirasi asosan dahana yuzasi tokcha, tokchabandi, ruta va namoyonlarni, eshik va derazalarni hoshiyalovchi zanjiradan iborat. Ravoq dahana yoki davripoyalarning ostki qismlari madohil yoki naqshin shoxcha shakllari bilan tugallanadi.
Ro'zg'or buyumlari va mayda buyumlar saqlanadigan ravoqlar yuzasi tokchabandi uslubida bezatiladi, yupqa ganch taxtak shobaqa, ba'zan shobaqani eslatuvchi rangli ganchli xatakash bilan zeb beriladi.
XIX asr oxiri XX asr boshlari Buxoro naqqoshligining o'rganilayotgan davri haqida mahalliy ustalarning chizma va rasm arxivlari yaxshigina ma'lumot beradi. Bu ma'lumotlar qisman meros qolgan, qisman ko'chirilgan, aksariyati mualliflarining o'zlari tomonidan shaxsan yaratilgan. Xalq ustalarining bunday arxivlari O'zbekiston Davlat san'at muzeyida,
Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Buxoro davlat badiiy me'moriy muzey qo'riqxonasi zaxiralarida va ustalarning oilalari qo'lida saqlanmoqda. Ular daftar tarzida bir biriga elimlanib o'simlik, gul shakli konturi bo'ylab igna bilan teshilgan mahalliy qog'ozlardan, g'ishtdan mozaika yaratish qoralamalaridan, sharafa, dekorativ toq va svodlarning soyasi va chiziqlaridan tashkil topgan. Bu daftarlarda ba'zan ustaning barg, shoxcha, gul turunj qoralamasining shakli toq va boshqalarning shakllarini izlagan mashqlari ham uchrab turadi.
XVI-XVII asr Buxoro naqqoshligi uchun xarakterli bo'lgan qadimiy chizmalaridan farqli o'laroq ular tuzishsiz chiziqli xomakilardan iboratdir. Bu daftardagi chizmalar orasida XIV asrda qurilgan Boyon Qulixon madrasasi XVI asrga oid Abdullaxon va Ko'kaldosh madrasalari va boshqalarning bezak rasmlari mavjuddir. Ushbu daftardagi naqshlar XIX asr oxiri XXasrning boshlarida ham Buxoroda keng qo'llanilgan.
XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida Buxoro naqqoshligidagi o'simlik gul naqshlari uchun usta Karomatjon daftaridagi axtaqog'oz, xomaki ishlar va rasmlar bizgacha etib kelgan. Naqshlarning o'simlik, gul tasvirlari (motivlari) bir necha guruhni tashkil qiladi:
Islimiy naqshi peshtoq va zanjiraga mo'ljallangan, usuli soddalashtirilgan barg va shoxlarni, ularning ma'lum tartibda o'zaro joylashuvi (kompozitsiya, ritmda) va agar o'ymakorlikka mo'ljallangan bo'lsa pardoz turlari, mobodo naqqoshlikka mo'ljallangan bo'lsa, ranglar joylashuvini belgilaydi.
Kichik hajmli qog'ozlarda qo'lda engil bajarilgan gulli va mevali butalarning erkin kompozitsion qoralamalari. Ularda asosiy e'tibor shoxlarni nozik joylashtirish, chiziqlar ritmi, barglar va gul barglari ritmiga qaratilgan.
Geometrik va islimiy naqshlarning amaliyotda bajarilishini qiyoslay turib, eng avval Buxorolik ustalarning badiiy hunarmandchiligining yuksak madaniyatini ish jarayonidagi ijodkorlik va nozik didining guvohi bo'lamiz. Ijodiy kompozitsiyani tuzish qobiliyatini muvaffaqiyatli o'zlashtirish va naqsh kompozitsiyasini tuzish bo'yicha mukammal bilim, ko'nikma va samarali o'zlashtirish, kompozitsion fikrlash amaliy bezak san'ati bo'yicha ishlarni bajarish jarayonida muvaffaqiyatli rivojlanadi. Keyinchalik tematik kompozitsiyalardan chizma va naqshlarni bajarishda ijodiy qobiliyat, shuningdek talabalarning ijodiy salohiyati rivojlanadi. Bu naqqoshlik maktabi davomchilari ijodkor yoshlar ham qadimiy an'analarga boy san'at turini rivojlantirib, kelgusi avlodga etkazadilar deb ishonamiz.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Bakayev Sh.Sh. Multidisciplinary Journal of Science and Technology Vol. 3 No. 5 (2023) https://mjstjournal.com/index.php/mjst/article/view/421/1187
2. Nashvanova M., Bakayev Sh. SCIENCE AND EDUCATION scientific journal ISSN 2181-0842 volume 4, issue 11 november 2023 https://drive.google.com/file/d /1wq8Ej Ovu1kRB5Q h8I7O-aC2wXML4AB/view
3. S.S. Abdullaev, Sh.Sh. Bakaev, G.R. Ostonova, Sh.Sh. Sharipov. Ornamental symbolism in the folk arts and crafts of Bukhara. European science, 17-19
Original paper
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
4. VR Tukhsanova, ShSh Bakaev. The art of gold embroidery in the city of Bukhara.Academy, 62-65
5. "Science and Education" Scientific Journal / www.openscience.uz November 2023 / Volume 4 Issue 11 ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848 277
6. Sh.Sh. Bakaev, Sh.N. Avezov. Development of the creative potential of students through folk art // EUROPEAN SCIENCE. - 2020. - No. 4 (53).
7. Sh.Sh. Bakaev. Creativity of folk craftsmen of Uzbekistan. Young scientist, 641-644
8. JS Botirov, SS Bakayev, MM Avliyakulov, AL Shirinov, SS Abdullaev. Thesame goes for art classes in private schools specific properties. Journal of Contemporary Issues in Business and Government Vol 27 (2)
9. B.S Sobirova Sh. U., Aminov A. Sh. Methodology of using new pedagogical technology in teaching the fundamentals of projection. international journal of special education, 16592-16602
10. Bakaev S. et al. CONTENT OF INNOVATION AND INNOVATIVE ACTIVITY OF THE TEACHER International Journal of psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Special Issue 1, 2020.
11. Jakhongir batirov, Nigora Ibatova, Sherali Avezov, Sh Bakayev, S Ramazonov. Content of innovation and innovative activity of the teacher International ...
12. Sh.Sh. Bakaev, Sh.N. Avezov. Development of the creative potential of students through folk art // EUROPEAN SCIENCE. - 2020. - No. 4 (53).
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
и Bakayev Shodijon Shokirovich, dotsent [Бакаев Шодижон Шокирович, доцент],
[Shodijon Sh. Bakayev, Associate Professor]; manzil: O'zbekiston, 200117, Buxoro sh.
Navoiy shox ko'chasi 25/1 uy 90-xona [адрес: Узбекистан, 200117, г. Бухара, пр.Навои
дом 25/1, кв 90], [Uzbekistan, 200117, Bukhara sh. Navoi Shoh Street 25/1 house room
90]; ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7256-4588; e-mail: shodijonbaqoyev
@gmail.com
