Научная статья на тему 'АЛОҚА КОРХОНАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

АЛОҚА КОРХОНАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
39
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
даромад / ҳисоб / алоқа / хизмат / асосий фаолият даромади / income / account / communication / service / main activity income

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ширинов У.А.

Мақолада алоқа хизматларини кўрсатувчи субъектларда даромадлар ҳисобини такомиллаштириш баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING INCOME ACCOUNTING IN COMMUNICATION ENTERPRISES

The article describes the improvement of revenue accounting in the entities providing communication services.

Текст научной работы на тему «АЛОҚА КОРХОНАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

Ширинов У.А. тадцицотчиси СамИСИ

АЛОЦА КОРХОНАЛАРИДА ДАРОМАДАЛР ХДСОБИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация: Мацолада алоца хизматларини курсатувчи субъектларда даромадлар уисобини такомиллаштириш баён цилинган.

Калит сузлар:даромад, уисоб, алоца, хизмат,асосий фаолият даромади.

Shirinov U.A. researcher SamISI

IMPROVING INCOME ACCOUNTING IN COMMUNICATION

ENTERPRISES

Annotation: The article describes the improvement of revenue accounting in the entities providing communication services.

Keywords: income, account, communication, service, main activity income.

Телефон алокаси хизматларини курсатувчи корхоналарда хизматлар турларининг хилма - хиллиги улардан олинадиган даромадларнинг хам хилма-хиллигидан дарак беради. Бу эса уларнинг тасниф ва тавсифига караб гурухларга туFри ажратишни талаб килади. Даврий адабиётларда телефон алокаси хизматлари даромадлари таснифи, тавсифи, уларни тан олиш меъзонлари етарлича уз аксини топмаган.

Асосий хужалик фаолиятидан олинадиган даромадларни хисоблаш чоFида даромад эътироф этилган пайтни аниклаш асосий масала хисобланади. Асосий хужалик фаолиятидан тушган даромад хужалик юритувчи субъектга келгусида иктисодий наф тушиши эхтимоли булган пайтда, шунингдек бу нафни ишончли ва аник улчаш мумкин булган пайтда акс эттирилади. Асосий хужалик фаолиятидан олинадиган даромад жорий нархларда олинган ёки олиниши лозим булган тушум киймати буйича бахоланади. Даромад микдори - олинган ёки олиниши лозим пул маблаFи ёки унинг эквивалентларидан иборат.№ 21-сон БХ,МС га мувофик асосий фаолиятнинг даромадлари - тайёр махсулот, товар, бажарилган иш ва курсатилган хизматларни сотишдан олинган даромадлар, шунингдек сотилган товарларнинг кайтиши, сотиш ва бахолардан чегирмалардан иборат.

Телефон хизматларини курсатувчи корхоналарда даромадларни куйидагича таснифлаш мумкин (1-расм).

Телефон хизматлари

Асосий фаолиятдан олинадиган даромадлар

Х,алкаро алока буйича хисоб китоблар

Махаллий телефон алокаси

Каналлар ижараси

Мобил алока операторларини улаш

Шахарлараро, халкаро телефон алокаси

Интернет ва маълумотларни _узатиш тармоги

1Р-телефония

Симеиз радиоуланиш

Алока хизматларидан бошка даромадлар

Фоиз куринишидаги даромадлар

Роялти куринишидаги даромадлар

Валюта курслари фаркларидан даромадлар

Дивиденд куринишидаги даромадлар

Бегараз олинган мол-

мулк

К^имматли когозларни кайта бахолашдан олинган даромадлар

Асосий булмаган фаолияга оид бошка даромадлар

1-расм. Телефон хизматларини курсатувчи корхоналарда даромад

турлари.

Телефон хизматларини курсатувчи корхоналарда даромадларнитан олишнинг узига хос хусусиятлари мавжуд. Хусусан корхона мижозлардан олдиндан туловларни кабул килиш оркали хизмат курсатади. Корхона даромадини мижозлар уларниннг хизматларидан фойдаланганидан сунгина тан олади.

Алока хизматларини курсатувчи субъектларнинг бошка субъектлардан фаркли жихатлари шундаки, улар томонидан курсатиладиган хизмат турларидан олинадиган даромадларни яхлит тартибда хисоб-китоб килиб булмайди. Бунинг сабаби шундаки, курсатилаётган хизмат турларининг хар бири буйича даромадни аниклашга асос булувчи база, бир бирлик хизмат учун белгиланган сотиш бахоси (тариф), гувохлик берувчи хужжат ва бошка мезонлар буйича бир -биридан фаркланади. Шунингдек, даромад мухим сегмент сифатида алока ва ахборотлаштириш субъектларининг барча филиаллари, богламалари фаолиятининг бош курсаткичи булиб хисобланади. Бош офисда

даромадларнинг сегментар хисобини т^ри юритилиши ва улар буйича сенментар хисоботнинг туFри тузилиши корхонанинг жами даромадида хар бир филиал ва боFламанинг ролига туFри бахо бериш имконини беради.

Алока хизматларини курсатувчи субъектларнинг бош офисда унга кирувчи филиаллар ва боFламалар кесимида улар томонидан курсатиладиган хизматларнинг барча турлари буйича олинадиган даромадни тан олиш, бахолаш ва хужжатли асосини узида мужассамлаштирувчи куйидаги шаклдаги "Даромадлар хисоб-китоби буйича корхона сиёсати"ни тасдиклаш ва жорий этиш лозим (1-жадвалга каранг):

1-жадвал

Даромадлар хисоб-китоби буйича корхона сиёсати_

№ Хизмат тури Даромадни Бир бирлик Даромад Гуво^лик

хисоблашга хизматнинг суммаси берувчи

асос сотиш жужжат

булувчи нархи

база (тарифи)

суммаси

1 2 3 4 5 6

Алока хизматларини курсатувчи субъектларда "Даромадлар хисоб -китоби буйича корхонасиёсати"ни белгилаш тартиби телефон алокаси хизматлари мисолида курсатиб берилди.

Телефон сузлашувларидан олинадиган даромадларни (Д) хисоб -китоб килишда куйидаги формуладан фойдаланиш тавсия этилди:

Д=Мт=Фд*Тн8

Бу ерда: Мт - мижоз тулови, Фд - фойдаланилган дакика, Тн - бир дакиканинг тариф нархи.

Интернет хизматларидан олинадиган даромадларни (Д) хисоблаш учун куйидаги формуладан фойдаланиш тавсия этилди:

Д=Ит = Фмб*Тн9

Бу ерда: Ит - интернет туплам нархи (агарда туплам харид килинмаган булса Ит=0), Фмб - фойдаланилган мб, Тн - бир мбнинг тариф нархи.

Алока хизматларини курсатувчи субъектларда даромадлар хисобини бош офис, филиаллар, боFламалар, даромад гурухлари ва турлари кесимида сегментар хисобини юритиш учун 9030 "Бажарилган иш ва хизматлардан даромадлар" синтетик счётининг куйидаги 4 даражали иерархик таркибини белгилаш тавсия этилди (2-жадвал).

8 Муаллиф ишланмаси

9 Муаллиф ишланмаси

2-жaдвaл

Aлorça Ba aхбopoтлaштиpиш cубъeктлapидa 9030 "Бaжapилгaн иш Ba хизмaтлapдaн дapoмaдлap" синтетик счётининг тaвcия этилaëтгaн

иepapхик тузилиши10

Т/р C4ë^ap MaKoMii вл Aapa'/Kacn Сeгмeнтлap

Бoш oфиc Филиaллap БoFлaмaлap Дapoмaд ГУРУ^ЛЛРН Дapoмaд турллри

1 1- дapaжaли cинтетик cчёт 9OOO Счёт маълумоти коpxонa бyйичa ва "Молиявий нaтижa-лap тyFpиcидa х^обо^ни G1G caтpини тyлдиpишгa acоc бyлaди

2 2- дapaжaли cинтетик cчёт 9001-9030 Счётлap "Молиявий нaтижaлap тyFpиcидa х^обо^ни G1G caтpидa кypcaтилгaн маълумотни филиaллap кеотмида тaфcилотини очиб беpaди

З З- дapaжaли cинтетик cчёт 900101900110, 90З001-90З010 Счётлap филиaллap дapомaдини унинг гypyхлapи кеотмида тaфcилотини очиб беpaди

4 4- дapaжaли cинтетик cчёт 9001010190010120, 90З00101-90З00120 Счётлap филиaллap алохида ^pyxra aжpaтилгaн дapомaдини yлapнинг тypлapи кеcимидa тaфcилотини очиб беpaди

Тадкикот нaтижacидa куйидаги таклиф ва тaвcиялap ишлаб чикилди.

1. Aлокa xизмaтлapини кypcaтyвчи cyбъектлapнинг бош офиода yнгa киpyвчи филиaллap ва боFлaмaлap кеcимидa yлap томонидан кypcaтилaдигaн xизмaтлapнинг бapчa тypлapи бyйичa олинадиган дapомaдни тан олиш, бахолаш ва хужжатли acоcини yзидa мyжaccaмлaштиpyвчи куйидаги шаклдаги "Дapомaдлap хишб-китоби бyйичa коpxонa OTëcara'W таодиклаш ва жоpий этиш лозим.

2.Aлокa xизмaтлapидaн олинадиган дapомaдлapни yлapни тypлapи бyйичa тан олиш меъзонлapи ишлаб чикилди ва фоpмyлaлapдa aкc эттиpилди.

3.Aлокa xизмaтлapини кypcaтyвчи cyбъектлapдa дapомaдлap хдообини бош офдо, филиaллap, боFлaмaлap, дapомaд гypyхлapи ва тypлapи кеcимидa cегментap хишбини юpитиш учун 9G3G "Бaжapилгaн иш

1O Муаллиф ишлaнмacи

ва хизматлардан даромадлар" синтетик счётининг куйидаги 4 даражали иерархик таркиби ишлаб чикилди. Бу эса уз навбатида даромадлар хдсобини бош офис, филиаллар ва боFламаларнинг даромад гурухлари ва турлари кесимида аник хисоблашга ва маълумотлар шаффофлигини оширишга хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Urazov К. B. Buxgalteriya hisobi ва audit: Oliy o'quv yurtlari uchun.- T.: O'qituvchi, 2004.

2. Shirinov, U. (2020). ACCOUNTING IN THE DIGITAL ECONOMY: SIGNIFICANCE AND ADVANTAGES. International Finance and Accounting, 2020(3), 23.

3. Shirinov, U. (2017). The ways of accounting over telephone communication services in the existence of billing systems. TRANS Asian Journal of Marketing & Management Research (TAJMMR), 6(2and3), 23-31.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.