Научная статья на тему 'АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ӨСІМДІК ЖАМЫЛҒЫСЫНДА КЕЗДЕСЕТІН CRATAEGUS ТУЫСЫНЫҢ (ROSACEAE ТҰҚЫМДАСЫ) КЕЙБІР ТҮРЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ'

АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ӨСІМДІК ЖАМЫЛҒЫСЫНДА КЕЗДЕСЕТІН CRATAEGUS ТУЫСЫНЫҢ (ROSACEAE ТҰҚЫМДАСЫ) КЕЙБІР ТҮРЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
294
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ / өСіМДіК ЖАМЫЛғЫСЫ / МОРФОЛОГИЯЛЫқ ЕРЕКШЕЛіКТЕРі / ХИМИЛЯЛЫқ құРАМЫ

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Мамурова А. Т., Темірбай А. Ж., Ахтаева Н. З., Ахметова А. Б., Киекбаева Л. Н.

Қазіргі уақытта әртүрлі ауруларды емдеу және алдын-алу үшін фитопрепараттарды кеңінен қолдану үрдісі байқалады. Бұл шөптік дәрі-дәрмектер немесе фитопрепараттар, әдетте, жоғары терапиялық белсенділік пен салыстырмалы қауіпсіздікті біріктіретіндігіне байланысты. Қазақстанда өсімдіктердің 6 мыңға жуық түрі бар, олардың 300-ден астам түрлері пайдалы, дәрілік өсімдіктер. Республиканың кез-келген бөлігінде белгілі бір аймаққа тән құнды дәрілік өсімдіктерді табуға болады. Мысалы, Rosaceae тұқымдасына жататын дәрілік өсімдіктердің бірі - долана Қазақстанның таулы аймақтарында жиі кездеседі. Алматы облысының өсімдік жамылғысында кездесетін Crataegus туысының (Rosaceae тұқымдасы) Crataegus turkestanica Pojark. түрінің құрылыс ерекшеліктерін зерттеу мақсатына сәйкес қойылған міндеттер бойынша нәтижелер алынды. Долана - Қазақстанның таулы аймақтарында жиі кездеседі. Раушан гүлділер тұқымдасына жатады. Табиғатта мыңнан астам түрі болғанымен, оның 200-ге жуығы ғана кең таралған. Crataegus turkestanica Pojark. - бұта немесе кішкентай ағаш. Долана құрамы күрделі және әртүрлі. Негізінде флавоноидтар мен полифенолдардың болуына байланысты мүмкіндігінше пайдалы деп саналады. Химиялық құрамының ерекшеліктеріне байланысты, болашақта Crataegus turkestanica Pojark. жемістерін биологиялық белсенді қосымша ретінде пайдалануға болады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Мамурова А. Т., Темірбай А. Ж., Ахтаева Н. З., Ахметова А. Б., Киекбаева Л. Н.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF SOME SPECIES OF THE GENUS CRATAEGUS (FAMILY ROSACEAE) FOUND IN THE VEGETATION COVER OF THE ALMATY REGION

Currently, there is a trend towards the widespread use of herbal medicines for the treatment and prevention of various diseases. This is due to the fact that herbal preparations or phytopreparations, as a rule, combine high therapeutic activity and relative safety. In Kazakhstan, there are about 6 thousand species of plants, of which more than 300 species are useful, medicinal plants. In any part of the republic, you can find valuable medicinal plants that are characteristic of a particular region. For example, hawthorn, one of the medicinal plants of the rosaceae family, is common in the mountainous regions of Kazakhstan. The genus Crataegus (family Rosaceae) Crataegus turkestanica Pojark, found in the vegetation cover of the Almaty region. the results on the set tasks are obtained in accordance with the purpose of studying the features of the structure of the species. Hawthorn is common in the mountainous regions of Kazakhstan. Although there are more than a thousand species in nature, only about 200 of them are widely distributed. Crataegus turkestanica Pojark. - a shrub or small tree. The composition of hawthorn is complex and diverse. In principle, it is considered the most useful due to the presence of flavonoids and polyphenols. Due to the peculiarities of the chemical composition, in the future Crataegus turkestanica Pojark. fruits can be used as a dietary supplement.

Текст научной работы на тему «АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНЫҢ ӨСІМДІК ЖАМЫЛҒЫСЫНДА КЕЗДЕСЕТІН CRATAEGUS ТУЫСЫНЫҢ (ROSACEAE ТҰҚЫМДАСЫ) КЕЙБІР ТҮРЛЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ»

FTAMP 582.5/.9

1Мамypова А.Т., 1Темipбай А.Ж., !Ахгаева Н.З., !Дхметова А.Б., 2Киекбаева Л.Н., 3Бекбаева Л.К., 4Сейлхан A.C., 1Осмонали Б.Б., 1AMap6eK A.A.,

1дл-Фарабu атындагы Казак улттыкyHueepcumemi, Aлмаmы, Каза^тан. 2 Каза^тан - PeceüмeдuцuналыкyHueepcumemi, Aлматы, Каза^тан. 3С.Д. Acфeндuяpов атындагы Казак улттыкмeдuцuналык ymeecumemi, Aлмаmы, Каза^тан. 4Aбай атындагы Казак ¥лттык neдагогuкалык Ушверштетi [e-mail: amamurova81@mail.ru]

AЛMATЫ ОБЛЫСЫНЫН, 6СШДЖ ЖAMЫЛFЫСЫНДA KЕЗДЕGЕTIН CRATAEGUS TybIGbIHblH, (ROSACEAE T¥КЫMДAGЫ) KЕЙБIP TYPЛЕPШЩ ЕPЕKШЕЛIKTЕPI

Туши: H¡азiргiуацытта apmypni ауруларды емдеу жэне алдын-алу ушш фитопрепараттарды кещнен цолдану ypdici байцалады. Бул шептк дэр^дэрмектер немесе фитопрепараттар, эдетте, жогары терапиялыц белсендМк пен салыстырмалы цауiпсiздiктi бiрiктiретiндiгiне байланысты. Цазацстанда естджтердщ 6 мъщга жуыц тyрi бар, олардыц 300-ден астам тyрлерi пайдалы, дэршк еамдктер. Республиканыщ кез-келген белтнде белгш бiр аймацца тэн цунды дэршк есiмдiктердi табуга болады. Мысалы, Rosaceae туцымдасына жататын дэршк естджтердщ бiрi -долана ^азацстанныщ таулы аймацтарында жш кездеседь Алматы облысыныщ есшдж жамылгысында кездесетт Crataegus туысыныщ (Rosaceae туцымдасы) Crataegus turkestanica Pojark. туртщ цурылыс ерекшелктерт зерттеу мацсатына сэйкес цойылган мтдеттер бойынша нэтижелер алынды. Долана - ^азацстанныщ таулы аймацтарында жш кездеседь Раушан гулдыер туцымдасынажатады Табигаттамыщнан астам тyрiболганышен, оныщ 200-гежуыгы гана кещ таралган. Crataegus turkestanica Pojark. - бута немесе кшкентай агаш. Долана цурамы кyрделiжэне эртурль Негiзiнде флавоноидтар мен полифенолдардыщ болуына байланысты мумкшдтнше пайдалы деп саналады. Химиялыц цурамыныщ ерекшелiктерiне байланысты, болашацта Crataegus turkestanica Pojark. жемстерн биологиялыц белсендi цосымша реттде пайдалануга болады.

Tyümdi свздер: Алматы облысы, еамдш жамышысы, Crataegus turkestanica, морфологиялыц ерекшелктерЬ химилялыц цурамы.

Kipicne. Денсаульщ сактау мэселеС - Елбасы Жолдауында еpекше атап кepcетiлген бaFыттapдын 6ipi. Gтpaтегиялык кужаттын жетiншi бaFыты - уздж денсаулык сактау ici жэне деш сау улт. Ендт кезекте отандык медицина аскыетан наукас TYpлеpiн емдеп, Ken к^ажат жyмcaFaншa, aypyлapдын алдын алу максатында жyмыcтap aткapмaк. Сондaй aткapылып жат;ан жyмыcтapFa кейбip aypyлapды емдеу Yшiн таботи шeптiк пpепapaттapды колдануды жаткызуымы^а болады, eйткенi химиялык тaблеткaлapдын зиянды эcеpлеpi бap жэне габшесе жaлFaн болып шыFyы MYмкiн. OFaн себеп, aдaмдapдын дэpiлiк eciмдiктеp тypaлы бiлмеyi. Сондыктан, халыкка дэpiлiк eсiмдiктеpдiн кypылымдык еpекшелiктеpi тypaлы мэлiметтеpмен aк;пapaттaндыpFaн жeн. Gебебi, бiздiн eлкемiздiн флоpacы eте бай жэне алуан TYpлi [14].

Казакстанда eсiмдiктеpдiн мын^а жуык TYpi бap, олapдын 300-ден астам TYpлеpi пайдалы, дэpiлiк eciмдiктеp. Pеспyбликaнын кез-келген бeлiгiнде белгiлi 6íp аймакка тэн кунды дэpiлiк eciмдiктеpдi тaбyFa болады. Mыcaлы, Rosaceae тукымдасына жататын дэpiлiк eciмдiктеpдiн 6ípí - долана Казакстаннын таулы aймaктapындa жш кездеcедi. Payшaн ГYлдiлеp тукымдасына жатады. TaбиFaттa мыннан астам TYpi болFaнымен, онын 200-ге жyыFы Faнa кен, тapaлFaн. Tiкенектi буталы eciмдiк немесе шaFын aFaш TYpiнде кездеcетiн долананын биiктiгi шамамен 2-8 м болып келедь Жaпыpaктapынын yзындыFы 6 см, еш 4-5 см кeлемiнде. Калын гYлдеy жалпы долана туысынын typ^ тэн. ГYлдеpi кызыл, ак, кы^ылт tyctí болады. Maмыp айынын соцында ГYлдеpi шыFa бастайды да, маусымнын, оpтaсынa таман ГYлдеп бiтедi. ^лдегеннен

кейiн кiшiгiрiм кызыл, сары, кейде кара тусп домалак жемiс бередь Жас кeшетi жетi жылдан кешн гана жемiс салады. Долананын шан, мен газга тeзiмдiлiгiн жэне ауа тазартатын касиетiн ескере отырып, оны кала кeшелерiне молынан егедi. Бiрак, кала кeшелерiне егiлген долананын жемiсiн жеуге болмайды. Бойы аса бшк емес, эрi тiкенектi болгандыктан долананы кeбiнесе жасыл коршау жасауга колданады. Жаз айларында кыркып-пiшiндеуге болады. 6суi жай болганымен, долана тeзiмдi агаш болып саналады. Дэрiлiк максатта долананын жемiсi мен ГYлiн пайдаланады. Доланадан жасалган дэрiлер орталык ЖYЙке ЖYЙесiн тыныштандырады, ЖYрек б¥лшыкеттерiне KYш беред^ ЖYрек пен мидагы кан айналымын жаксартады [3-11].

Зерттеу жумысынын, мацсаты: Алматы облысынын eсiмдiк жамылгысында кездесетш Crataegus туысынын (Rosaceae тукымдасы) Crataegus turkestanica Pojark. TYрiнiн курылыс ерекшелжтерш зерттеу. Зерттеу жумысына цойылFан мшдеттер мынадай:

1) Crataegus туысы TYрлерi, таралуы жэне eoy ортасынын экологиялык ерекшелiктерiн аныктау.

2) Crataegus turkestanica Pojark. туысынын перспектива дэрiлiк TYрiнiн биологиялык жэне морфологиялык ерекшелiктерiн сипаттау

3) Crataegus turkestanica Pojark. химиялык курамы онын курылымдык-логикалык негiздемесiнiн элемент ретiнде карастыру.

Зерттеу жумысыньщ эдкнамасы мен эдiстерi:

Зерттеу процесiнде классикалык ботаникалык (багыт-багдарлык; эколого-систематикалык; эколого-географиялык) эдiстер пайдаланылды. Жумыс процесшде Ботаника жэне фитоинтродукция

институтыныц коллекционды ;орыныц (АА) гербарий материалдары зерттелдi. Гербарий жинау Скворцов А.К. (1977) эдiсi бойынша жузеге асады. Жиналган материалдарды сэйкестендiру ушш фундаменталды есептер пайдаланылды: «Флора Казахстана» (19561966), «Иллюстрированный определитель растений Казахстана» (1969; 1972), «Определитель Средней Азии и Казахстана» (1968-1993). бамджтер турлерш атау С.К. Черепанов (1995) мэлiметiмен ЖYргiзiлдi [4-6; 12]. Каза;стан территориясы аумагында таралган TYрлердi керсету Yшiн флористикалы; аудандастырудыц жаца сызбасы ;абылданды. 6сiмдiктер дэстYрлi геоботаникалы; зерттеулер эд^терш пайдалану ар;ылы зерттелдi [13-14]. Зерттеу нэтижелерi жэне талцылаулар Долана (Боярышник — Crataegus). Бул мыцга тарта туысты;тан туратын ете Yлкен ту;ымдасты;. Олардыц басым кепшiлiгi (800) Америкада кец тараган. ТМД елдершде долананыц 40-;а жуы; TYрi еседь Сырт;ы пiшiнi — бута немесе агаш тэрiздес, биiктiгi 4—5 метр болып ;алады. Непзшен, онымен ;ала кешелерiн, парктер мен демалыс орындарын безендiредi. Долана сырт;ы ортаныц эртYрлi ;олайсыз жагдайларына ете тезiмдi, ол бутаганды, KYзегендi жа;сы кетередi. Долана - Каза;;станныц таулы айма;тарында жиi кездеседi. Раушан гулдшер ту;ымдасына жатады. Табигатта мыцнан астам TYрi болганымен, оныц 200-ге жуыгы гана кец таралган. Тiкенектi буталы есiмдiк немесе шагын агаш TYрiнде кездесетiн долананыц биiктiгi шамамен 2-8 м болып келедь Жапыра;тарыныц узындыгы 6 см, енi 4-5 см келемшде. Барлы; сурыптары кектемде ;алыц ГYл ашады. ГYлдерi ;ызыл, а;, ;ызгылт TYстi болады. Мамыр айыныц соцында ГYлдерi шыга бастайды да, маусымныц ортасына таман ГYлдеп б^едь ГYлдегеннен кейiн кiшiгiрiм ;ызыл, сары, кейде ;ара TYстi домала; жем^ бередi. Жас кешетi жетi жылдан кейiн гана жемiс салады. Долананыц шац мен газга тезiмдiлiгiн жэне ауа тазартатын ;асиетш ескере отырып, оны ;ала кешелерiне молынан егедь Бiрак;, ;ала кешелерiне егiлген долананын, жемiсiн жеуге болмайды. Бойы аса биж емес, эрi тiкенектi болгандьщтан долананы кебiнесе жасыл ;оршау жасауга ;олданады. Жаз айларында к;ырк;ып-пiшiндеуге болады. 6суi жай болганымен, долана тезiмдi агаш болып саналады. Дэрiлiк ма;сатта долананыц жемiсi мен ГYлiн пайдаланады. Доланадан жасалган дэрiлер орталы; ЖYЙке ЖYЙесiн тыныштандырады, ЖYрек булшы; еттерше KYш бередi, ЖYрек пен мидагы ;ан айналымын жа;сартады [4].

Долана (Crataegus) - раушан^лдшер ту;ымдасына жататын бута не агаш. Долананыц Америка мен Еуразияныц ;оцыржай белдеулерiнде кездесетiн 200 (кей деректерде 1000-нан астам) TYрi бар. Каза;станда 7 TYрi Алтай, Тарбагатай, 1ле жэне Жетiсу (Жоцгар) Алатауында кездеседь Кебiрек тараганы - ал;ызыл долана (С. sangvinea). Жары; CYЙгiш, аяз бен ;урга;шылы;;а тезiмдi, топыра; талгамайды. Бута;тары тiкендi, кейбiр TYрлерi тженаз болады, биiктiгi 1 - 4 м. Жапыра;тарынын, жиегi тiлiмденген. Мамыр - шшдеде ГYлдеп, жемiсi тамыз - ;ыр^йекте

пiседi, жемiсi ;ыста агаш басында тура бередi. ГYлi а; немесе ;ызгылт, ;ызыл, жартылай шатырша не ;ыл;ан тэрiздi ^лшогырын TYзедi, ;ос жынысты. Жемiсi -жидек, уса;, ал;ызыл, сары не ;ара TYCтi, 1 - 5 CYЙектi, кейбiр TYрi жеуге жарамды, витаминге бай. Ту;ымынан кебейедi. Аралар ар;ылы тозацданып, жануарлар ар;ылы таралады. Долананыц 50-ге жуы; TYрлерi ;олдан есiрiледi. Долана медицинада дэрi-дэрмек жасауда пайдаланылады [5].

Таралуы жэне экологиясы. Долана непзшен солтYCтiк жарты шардыц ;оцыржай айма;тарында 30° жэне 60° с.б. аралыгында таралган, негiзiнен СолтYCтiк Америкада, сондай-а; Еуразияда.Табигатта долана эдетте жалгыз немесе буталы тогайлардыц шеттерiнде, орман ал;аптарында, шегшдшерде, сирек ормандарда еседi жэне тыгыз агаш шатырыныц астында MYлдем болмайды.ТенДз децгешнен таулардагы орман еамджтершщ жогаргы шегiне дейiн, рельефтщ эртYрлi жагдайларында жэне эртYрлi топыра;тарда таралган.Олар топыра;тыц ;унарлыгын ;ажет етпейдi, бiра; терец, орташа ылгалды, жа;сы ;ургатылган кунарлы ауыр топыра;тарда жа;сы дамиды; олар топыра;та эктщ болуына оц эсер етедь Мэдениетте KYтiмдi ;ажет етпейд^ кебiнесе суы;;а тура;ты, жары; CY^ta. Мерзiмдi кесу мен ;урга; бута;тарды кесуден бас;а, ерекше KYтiмдi ;ажет етпейдi; жас кезiнде долана оцай тезедi; жазда долананыц жапыра;ты ^шнде орнын ауыстыруга болады [4-6].

Crataegus turkestanica Pojark. - бута немесе юшкентай агаш, ;ызгылт (Rosaceae) ту;ымдасыныц долана (Crataegus) ту;ымдас TYрi. Биологиялыц сипаттамасы

Бута;тары ;оцыр-сур, саба;тары жылтыр немесе сэл TYKтi, жу;а, к;ызыл-к;оцыр. Тiкенектерi аз-аз тiкенектi, узындыгы 12-15 мм. Жапыра;тары ашы;-жасыл, теменгi жагында сэл ашы; TYCTi, TYKтi жапыра;шаларда, сэл ;ыс;а немесе тец жапыра;тары бар. Кыс;а саба;тары кезiнде жапыра;тары тэрiздi, кебiнесе кец негiзi бар, узындыгы 10-30 мм, енi 7-30 мм, теменп Yш белiктен турады, жогаргы жагы узындыгы 3,5 см — ге дешн, бес белжтен турады. Стерильдi есiндiлерде жапыра;тары элде;айда Yлкен, узындыгы мен енi 5 см-ге дейiн, бес немесе жеи белiктен турады, кесiлген лобтары бар, кебiнесе ;ыс;а саба;тарында жапыра;тарына ;араганда Акецiрек жэне кесiлген негiзi бар. ГYлденуi 12-15 ГYлдi, кебшесе сэл TYKTi осьтерi мен педикельдерi бар. Диаметрi 16-18 мм ^лдер; Жемiстер кец эллипсоидты, узындыгы 11-13 мм, еш 9-11 мм, ;ою ;ызыл, 1 CYЙегi бар. Маусым айында ГYлденедi. КыркYЙектен бастап жемю бередi. Кейбiр эдебиет кездерiнде долана жемiсiнiц фитохимиялы;, фармокологиялы; ;урылымын аны;таганда жемiстерде гиперозид жэне кверцитрин сия;ты флавонол гликозидтерi атап айт;анда витексин бар екен. Флавоноид гиперозид- еамджтщ непзп биологиялы; белсендi заты екенш атап еткен жен. Бурын ЖYргiзiлген зерттеулер барысында гиперикумныц шептерiнде антидепрессант жэне диуретикалы; белсендiлiктiц бар екендт дэлелдендi (сурет 1; 2; 3) [5].

Сурет 2 - Crataegus turkestanica Pojark. ГYЛдерi

Сурет 3 - Crataegus turkestanica Pojark. жемiсi

Таралуы жэне экологиясы:Табжатта турлердщ таралу аймагы Копетдаг, Памир-Алай, Тянь-Шань, Ауганыстан жiне Иранды камтиды. Таулар мен шаткалдардыц таулы беткейлерiнде, буталардыц баурайларында eседi. Химиялык, курамыныц ерекшелт:Долана курамы KYрделi жэне эртYрлi, бiрак ол элi толык зерттелмеген. Непзшде флавоноидтар мен полифенолдардыц болуына байланысты MYмкiндiгiнше пайдалы деп саналады. Комплекс курамында витаминдер, минералдар жэне баска да пайдалы заттар бар, оларды толыгырак карастырган жен.

Витаминдерден долана мыналарды камтиды:А дэруменi тершщ KYЙiне жэне керу етюрлтне оц эсер етедi. Сондай-ак, бул компонент жасушалардыц eсуiне катысады жэне дененi бос радикалдардан коргайды. Жыныстык жетiлу кезiнде урпакты болу органдарыныц дурыс калыптасуына ыкпал етедь С дэруменi инфекциялармен, вирустармен, бактериялармен ^ресуде кажет. Темiрдi сщруге кемектесед^ кандагы холестериндi калыпка келтiредi жэне кан тамырларын серпiмдi етедi. Сонымен катар, бул KYштi антиоксидант.Е дэрумеш антиоксидант болып табылады жэне "сулулык дэруменГретшде белгiлi. Гормоналды фон мен ЖYЙке ЖYЙесiнiн, калыпты жагдайын сактауга кeмектеседi.К дэруменi канныц калыпты уюын камтамасыз етедi жэне кандагы кант децгешн калыпка келтiредi. Сол компонент кабыргалар мен капиллярларды ныгайтуга

кемектесед^Курамындагы микро жэне

макроэлементтердщ iшiнде:Темiр. Бул компонент CYЙек KYшi мен гемоглобин синтезш сактау Yшiн мацызды. Ол кан айналымын жэне ЖYЙке ЖYЙесiнiц жумысын калыпка келтiредi, иммунитеттi жаксартуга

кeмектеседi.Калий. Ол судыц калыпты тепе-тецщпн сактайды жэне iшкi агзалардыц жумысы Yшiн кажет. Минерал сонымен катар агзаны токсиндерден тазартады жэне аллергендердщ зиянды эсерiн бейтараптандырады.Кальций. Бул CYЙек тшшщ курамдас бeлiгi, метаболизм процестерш белсендiруге ыкпал етедi жэне антигистаминдж касиеттерге ие.Магний. Минералдыц седативтi касиеттерi бар. Ол импульстi калыпка келтред^ ас корыту, репродуктивтi, эндокриндiк ЖYЙелердiц жумысын колдайды. Мыс. Жадты калыпка кел^руге кeмектеседi, бауыр мен кекбауыр сиякты органдардыц жумысын жаксартады. Мырыш. Бiркатар дэрумендердi андруге кeмектеседi. Бул зат ™стер мен CYЙектердi ныгайтады, терiге, мига, ЖYЙке ЖYЙесiне, гормоналды фонга пайдалы эсер етедi. Цорытынды. Алынган мэлiметтерге байланысты Crataegus туысы TYрлерi, олардыц iшiнде Crataegus turkestanica Pojark. ерекше морфологиялык курылысы бар, таралуы жагынан кец аумакты камтиды. Таулы жэне калалы жердегi жем^тердщ артьщшылыгы бар, мысалы таулы жерде ескен жемю таза, пайдалы, калалы, ауладагы жемютердщ бiр-бiрiнен айырмашылыгы эр TYрлi улы заттар, газдыц белшу^ шац ауруды тудыруы MYмкiн. Таулы жердеп жемiс жидектер кешiрек жем^ бередi, ал калалы жердегi жем^тер ертерек жемiс берiп, кунарлылык дэмi мардымсыз болып келедi. 6йткенi, табигатта eсетiн жемiстер ете пайдалы болып келедь Химиялык курамыныц ерекшелiктерiне байланысты, болашакта Crataegus turkestanica Pojark. жем^терш биологиялык белсендi косымша ретiнде пайдалануга болады.

1 Пояркова А.И.

[herba.msu.ru/shipunov/school/books/flora_sssr1939_9.dj vu Род 733. Боярышник — Crataegus L.] // Флора СССР : в 30 т. / гл. ред. В. Л. Комаров — М.—Л. : Изд-во АН СССР 1939. — Т. IX / ред. тома С. В. Юзепчук — С. 451—452. — 540 + XIX с. — 5200 экз.

2 Зайцева Е.Н., Куркин В.А., Дубищев А.В. Препараты на основе травы зверобоя как средства коррекции экскреторной функции почек // Известия Самарского научного центра Российской академии наук. 2011. Т. 13, № 1(8), С. 1999-2002.

3 Полетико О. М. Род 26. Боярышник — Crataegus L.// [herba.msu.ru/shipunov/school/books/der_i_kust_sssr195 4_3.djvu Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции.] / Ред. тома С. Я. Соколов — М.—Л.: Изд-во АН СССР 1954. — Т. III. Покрытосеменные. Семейства Троходендроновые — Розоцветные. — С. 552—553. — 872 с. — 3000 экз.

4 Флора Казахстана. - Т. 1-9. - Алма-Ата, 1956-1966.

5 Иллюстрированный определитель растений Казахстана. - Алма-Ата, 1969, 1972 .- Т. 1-2.

6 Определитель растений Средней Азии. - Т. 1-10. -Ташкент, 1968-1993.

7 Берлянт А.М. Геоинформационное картографирование. - М., 1997. - 60 с.

8 Акиянова Ф.Ж., Медеу А.Р., Нурамбетов А.И., Потапова Г.М., Сарсеков А.С. Природные условия и ресурсы//

Геоморфология. Республика Казахстан. - Т. 1. - Алматы, 2006. - С. 171-214.

9 Курочкина Л.Я. Растительность песчаных пустынь Казахстана //Растительный покров Казахстана. - Алма-Ата, 1966. - Т. 1. - С. 192-591.

10 Соколов А.А. Почвы Казахстана //Республика Казахстан. Том 1. Природные условия и ресурсы. -Алматы, 2006. - С. 316-361.

11 Бажанов Г.Р., Губайжулин Р.Г., Дарбабаев А.Б., Жуков Н.М., Кунаев М.С., Мирошниченко Л.А., Никитченко И.И., Ракишев Б.М., Шлыгин А.Е. Геологическое строение минерально-сырьевые ресурсы. //Республика Казахстан. Том 1. Природные условия ресурсы. - Алматы, 2006. - С. 63 - 114.

12 Черепанов С.К. Сосудистые растения России и сопредельных государств (в пределах бывшего СССР). -СПб, 1995. - 992 а

13 Карамышева З.В., Рачковская Е.И. Опыт крупномасштабного геоботанического картографирования (на примере растительности юго-западной части Центрально-Казахстанского мелкосопочника). //Принципы и методы геоботанического картографирования. - М. - Л., 1962. - 6 с.

14 Сочава В.Б. Геоботаническое картографирование // Классификация растительности как иерархия динамических систем. - Ленинград: 1972. - С.3-38.

!Мамурова А.Т., 1Темiрбай А.Ж., 1Ахтаева Н.З., 1Ахметова А.Б. 2Киекбаева Л.Н., 3Бекбаева Л.К., 4Сейлхан А,С.,1Осмонали Б.Б., 1Анарбек А.А.

1Казахский Национальный университет имени аль-Фараби, Алматы, Казахстан.

2 Казахстанско-Российский медицинский университет, Алматы, Казахстан. 3Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова 4Казахский Национальный педагогический университет имАбая (e-mail: amamurova81@mail.ru)

ОСОБЕННОСТИ НЕКОТОРЫХ ВИДОВ РОДА CRATAEGUS (СЕМЕЙСТВО ROSACEAE), ВСТРЕЧАЮЩИХСЯ В РАСТИТЕЛЬНОМ ПОКРОВЕ АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Резюме: В настоящее время наблюдается тенденция к широкому применению фитопрепаратов для лечения и профилактики различных заболеваний. Это связано с тем, что растительные препараты или фитопрепараты, как правило, сочетают в себе высокую терапевтическую активность и относительную безопасность. В Казахстане насчитывается около 6 тысяч видов растений, из них более 300 видов-полезные, лекарственные растения. В любой части республики можно встретить ценные лекарственные растения, характерные для конкретного региона. Например, боярышник, одно из лекарственных растений семейства розоцветных, распространен в горных районах Казахстана. Род Crataegus (семейство Rosaceae) Crataegus turkestanica Pojark, встречающийся в растительном покрове Алматинской области. получены

результаты по поставленным задачам в соответствии с целью изучения особенностей строения вида. Боярышник-распространен в горных районах Казахстана. Хотя в природе насчитывается более тысячи видов, только около 200 из них широко распространены. Crataegus turkestanica Pojark. -кустарник или небольшое дерево. Состав боярышника сложный и разнообразный. В принципе, считается максимально полезным благодаря наличию флавоноидов и полифенолов. Благодаря особенностям химического состава, в дальнейшем Crataegus turkestanica Pojark. плоды можно использовать как биологически активную добавку.

Ключевые слова: Алматинская область, растительный покров, Crataegus turkestanica, морфологические особенности, химический состав.

1Mamurova A.T., 1Temirbai A.J., 1Akhtaeva N.Z., 1Akhmetova A.B., 3Kiekbaeva L.N., 3Bebayeva L.K., 4Seilkhan А.С.,

1Osmonali B.B., 1Anarbek A.A.

al-Farabi!Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan. 2 Kazakh-Russian medical university, Almaty, Kazakhstan. 3 Asfendiyarov Kazakh National Medical University, Almaty, Kazakhstan 4Abay Kazakh National pedagogical university

FEATURES OF SOME SPECIES OF THE GENUS CRATAEGUS (FAMILY ROSACEAE) FOUND IN THE VEGETATION COVER OF THE ALMATY REGION

Currently, there is a trend towards the widespread use of herbal medicines for the treatment and prevention of various diseases. This is due to the fact that herbal preparations or phytopreparations, as a rule, combine high therapeutic activity and relative safety. In Kazakhstan, there are about 6 thousand species of plants, of which more than 300 species are useful, medicinal plants. In any part of the republic, you can find valuable medicinal plants that are characteristic of a particular region. For example, hawthorn, one of the medicinal plants of the rosaceae family, is common in the mountainous regions of Kazakhstan. The genus Crataegus (family Rosaceae) Crataegus turkestanica Pojark, found in the vegetation cover of the Almaty region. the results on the set tasks are obtained

in accordance with the purpose of studying the features of the structure of the species. Hawthorn is common in the mountainous regions of Kazakhstan. Although there are more than a thousand species in nature, only about 200 of them are widely distributed. Crataegus turkestanica Pojark. - a shrub or small tree. The composition of hawthorn is complex and diverse. In principle, it is considered the most useful due to the presence of flavonoids and polyphenols. Due to the peculiarities of the chemical composition, in the future Crataegus turkestanica Pojark. fruits can be used as a dietary supplement.

Key words: Almaty region, vegetation cover, Crataegus turkestanica, morphological features, chemical composition.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.