CC BY
27MFTAP 68.01.11
А.Т. Мылкайдаров1, С.Е. Курбаналиева1 , М. Зауран1, Н.Б. Санабай 1 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫНДАГЫ АГРО0НЕРКЭС1П КЕШЕН1Н1Н, ДАМУ МЭСЕЛЕЛЕР1 МЕН ОНЫ ШЕШУД1Н, ЖОЛДАРЫ
1эл-Фараби атындагы К,азак, улттыцуниверситет^ 050040, Алматы эл-Фараби дацгылы, 71, Цаза^стан, e-mail: [email protected] Аннотация. Ма;алада Алматы облысыньщ агроенеркэсш кешеш ;алыптасуынын географиялы; алгышарттары мен дамытудыц мэселелерi жэне оны шешудщ жолдары ;арастырылды. Облыстыц ericTiK жерлершщ паидаланымнан шыгып, топырак;тын кунарлыгын арттырудагы факторларлары аныщталып, епстж жерлердщ бiраз белшнщ жeкeмeншiккe бeрiлуi салдарынан кептеген шаруа ;ожалык;тарынын жeрлeрдi игеруге элеуетшщ жеткпеушыт, техникамен ;амтамасыз ету децгешнщ темендш, ;олданыстагы техникалардыц ecкiруi, шаруа ;ожалык;тары жэне гылыми мекемелер арасындагы езара уйымдастырылган байланыстыц жоктыгы, ауыспалы eric, ягни гылыми нeгiздe eгic танаптарында бeлгiлi уа;ыт аралыгында алмасып отырмауы мен шаруа ;ожалы;тары иeлeрiнe жер ресурстарын паидалануда отанды; жэне элемдж технологияны ;олдану женiндeгi мэселелер ;арастырылган. Сонымен ;атар агроенeркэciптiк кешеннщ даму тенденциялары Алматы облысы мысалында тал;ыланды. Ауылшаруашылыгы дамуыныц нeгiзгi керceткiштeрi талданды, облыстыц агроенeркэciптiк кeшeнiн дамыту проблемалары баяндалды.
ТYйiндi свздер: агроенеркэсш кешеш, аграрлы; сектор, егшшыж, мал шаруашылыгы, ауылшаруашылык; да;ылдары, географиялы; жагдай, географиялы; аума;.
К1Р1СПЕ
Алматы облысындагы агроенер-кэciптiц нeгiзгi мэceлeлeрiн ;айта жацарту жэне азы;-тулж енiмдeрiмeн ;амту ;аушаздтн ;амтамасыз ету ма;сатында агроенeркэciптiц тшмдь лiгiн арттыру.
Агроенeркэciп салаларын жYргi-зуде экономикалы; тeтiктeрiнiц тшмдь лiгiн жeтiлдiру ;ажеттШп бYгiнгi кезец-дeгi даусыз, ете керект ;озгаушы ^ш-тeрдiц бiрi болып отыр. 0ндiрicтiц нeгiзгi саласыныц бiрi азы;-тулж мэсе-лeciн шешетш, агроенeркэciп енiмдeрiн ендiрeтiн ендiрicтiц еciмi элiдe болса темен жагдаида. ^алыптас;ан жагдаи-ды талдаи отырып экономиканыц ауыл-шаруашылыгындагы шешымеи жат;ан мэceлeлeрдi ;арастырып, агроенeркэciп ендiрiciн ынталандыратын ic-шаралар-ды жYзeгe асыру к^рп кезецдеп ма-цызды мэceлeлeрдiц бiрi [1].
Элемдж экономикага ы;палдасу бiздiц eлiмiз YmiH мацызы зор езeктi мэселелердщ бiрi болып табылады. ДYHйeжYзiлiк сауда уиымынын цата-
рында бiз YMrn - элeмдiк бэceкeлecтiккe ;атысу, бул жерде ец бiрiншi тутыну-шылардыц мYДДeci са;талынады, саты-латын зат негурлым сапалы, багасы тйiмдi болса, согурлым етiмдi болады.
Нары;ты; ;атынастарга ету на;ты алганда экономиканыц элде;аи-да жаца сапалы; ^шне кешудi бiлдiрe-дi. Муныц езi тутастаи бiр;атар объек-тйвтi факторлардан кершед^
Нары;ты; экономиканыц тйiмдi жумыс гстеушщ, нeгiзгi шарты нары;-ты; ic басындагы cубъeктiлeрдiн толы; езiн-езi бас;аруы мен олардыц эконо-микалы; жауапкершШгше нeгiздeлeтiн тэуeлciздiгi болып табылады.
^аза;стан Республикасы Консти-туциясынын 26-бабыныц тертiншi тар-магында жазылгандаи: Эркiмнiн кэсш-кeрлiк ;ызмет eркiндiгiнe, ез мYлкiн кез-келген занды кэciпкeрлiк ;ызмет Ymrn eркiн паидалануга ;у;ыгы бар.
Кез-келген шаруашылы; жYргiзу нысаны немесе меншж нысаны ездт-нен ендiрicтiн дамуына, ерicтeуiнe, енiм сапасын, тйiмдiлiгiн арттыруына,
жумыскерлердщ эл-ауцатын жацсарту мэселелерiн шешiп бере алмауда. Бiр мезгiлде eндiрiстiк цатынастар, эконо-микалыц ынталандыру мен техноло-гиялыц тургыда жетiлiп отырмаса, цомацты кYрделi царжылар да агро-eнеркэсiпте нэтиже бермеуi мYмкiн. Осыган ораИ, гылыми негiзделген жал-пы шаруашылыц жYргiзу тетiктерiн жэне атап аИтцанда, ужымдыц кэсш-орындарыныц шаруашылыц тетiктерiн де, жетiлдiру аса мацызды мэселе болып табылады. 0ндiрiстiц эрбiр тэсiлiне, кэсшорынньщ эрбiр уИымдыц-цуцыцтыц нысанына езшдж ерекшелiгi бар шаруашылыц жYргiзу тетiктерi саи келуi тиiс. Осыны ескере отырып, шаруашылыц жYргiзу тетiктерiнiн нацты мазмуны мен онын негiзгi элементтерi кYPДелi тYPде eндiрiстiн сол кезендеп есу дэуiрiне лаиыцгы eзгерiске ушырауы керек. ^алыптасып цалган шаруашылыц жYргiзудiн Yлгiсi, ен алдымен, негiзгi eндiрiстiк буын болып саналатын Агроeнеркэсiп кэсш-орындарын жетiлдiрудi цажет етедi. Булаи болудын себебi, цазiргi кезде Агроeнеркэсiп eнiмiнiн eндiрiсi ^тюзу, eндеу) саласында шаруашылыц жYргi-зу тетiктерiн жетiлдiру eте eзектi жэне манызды мэселеге аиналуда.
ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ЭД1СТЕР1
Зерттеу нысаны Алматы облысы-нын агроeнеркэсiп кешенi болып табы-лады.
Мацала жумысынын мацсаты Алматы облысынын агроeнеркэсiп ке-шенi цалыптасуынын географиялыц алгышарттары мен дамытудын мэселе-лерiн, оны шешудiн жолдарын царас-тыру.
Цойылган ма^сатка сэйкес талдау барысында келеС мтдеттер шешiледi:
Алматы облысы аумагындагы агроeнеркэсiптiк кешеннiн цазiргi орналасуы мен даму жагдаИын царастыру;
облыстагы агроeнеркэсiптiк ке-шеннiн дамыту жоспарларын талдау;
облыстагы агроeнеркэсiптiк ке-шеннiн цалыптасуына эсер ететш сала-ларды дамытудын жолдарын царастыру;
аграрлыц жэне eнеркэсiптiк секторлардын мYДДелерiн тиiмдi YИлес-тiре отырып турацты экономикалыц дамудын алгышарттарыньщ цамтама-сыз етiлуiн царастыру;
сауда-логистикалыц инфрацуры-лымды дамытудын жолдарын усыну;
А0К гылыми-технологиялыц, кадрлыц жэне ацпараттыц-маркетинг-тiк цамтамасыз етiлуiн талдау;
облыстагы агроeнеркэсiптiк ке-шеннiн даму болашагын жацсартудын тиiмдi жолдарын усыну.
БYгiнгi танда ауылшаруашылыц тауар eндiрушiлердiн жогары сапалы азыц-тулж eнiмдерiн нэтижелi eндiруiн уиымдастыру жэне халыцты eз ден-геИiнде Yздiксiз цамтамасыздандыру eзектi мэселе болып табылады, eИткенi цазiргi кезде азыц-тYлiк eндiру мен халыцтын саны арасында сэИкесаздж баицалады жэне онын цауiпi ^н санап артуда. Елiмiз iшкi нарыцты азыц-тYлiкпен толыц цамти алады деп аита алмаимыз, себебi халыцтын тутынатын тауарларынын кeп бeлiгi шетелден импортталады. Бул eз кезегiнде жер-лердi тиiмдi паидаланумен де тыгыз баиланысты [2].
Ауылшаруашылыгыньщ дамуы жер ресурстарынын паидалану ден-геИiне тжелеИ тэуелдi болып табылады. Жер ресурстарын тиiмдi паИдалану цажеттiлiгi жердiн шаруашылыц сала-ларында алатын рeлiнен туындаИды. Дегенмен де, жерлердi тиiмдi паИдалану ауылшаруашылыц eндiрiсiн уИымдас-тырудын барлыц жагына цатысы бар ауцымды кешендi мэселе болып табылады. Бул мэселеш шешу жер ресурстарын муцият зерттеуд^ жерлердi паИда-ланудын iс-жYзiндегi денгеИiнiн шы-наИы сараптау эдiстерi мен жYИе гар-сетгаштерш дэлелдеудi жэне осы негiзде жалпы багыттарды жобалау мен
жерплжт табиги - климаттыц жэне экономикалыц жагдаИларда цолданы-латын топырацтын цунарлылыгын арт-тыру мен жерлердi жацсарту жeнiндегi iс-шаралардын нацты жYИесiн цурасты-руды талап етедi [3].
ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ Облыстын жалпы жер цоры (кесте 1) ^азацстан Республикасынын
Жер кодексшщ 1-бабына сэИкес ныса-налы мацсатына баИланысты жетi санатца бeлiнедi: ауылшаруашылыгы мацсатындагы жер; елдi мекендер жерi; eнеркэсiп, кeлiк, баИланыс, цорганыс жэне eзге де ауылшаруашылыгы мацсатына арналмаган жер; ерекше цор-галатын табиги аумацтардын жерi; орман цорынын жер^ су цорынын жерi; босалцы жер.
Кесте 1- Алматы облысынын 2010-2018 жж. жер цорынын eзгеру кeрсеткiшi
Жер санаты Ауданы, мыц га
Жылдар
2010 2013 2016 2018
Ауыл шаруашылыц жерлер1 7700 8090,7 8697,3 8632,2
Елд1 мекендер 846,2 855,2 803,5 803,5
0неркэс1п,баИланыс, кeлiк 292,1 301,8 307,2 307,2
Ерекше цоргалатын табиги аумацтар 1001,1 1086,7 1078,8 1078,8
Орман цоры 4066,7 4076,8 408,2 408,2
Су цоры 191,0 193,4 193,4 193,4
Босалцы жер 8221,9 7776,9 7261,2 7261,2
Барлыгы 22319,0 22381,5 22358,3 22358,4
Ескертпе: www.almoblzem.gov.kz саИты боИынша
Облыстын жер цоры 22 млн 358 мын 422 га цураса, онын 8 млн 632 мын 021 гектары ауыл шаруашылыгы мац-сатындагы жерлер, онын шшде егiстiгi - 1 млн 015 мын, 192 га, онын, суармалысы - 442 мын 982 га, кeпжылдыц екпелер - 20 мын 711 га,
тьщаИган жерлер - 88 мын 245 га, шабындыц - 210 мын 686 га, жаИылым -7 млн 113 мын 600 га цурап отыр. Облыстагы 2008-2018 жж. Аралыгын-дагы епстж жерлердiн аудандары мен халыц санынын eзгеруi 2-кестеде ^рсетыген.
Кесте 2- Облыстагы 2008-2018 жж. аралыгындагы егiстiк жерлердiн аудандары мен халыц санынын eзгерiсi [4]
Халыц саны, Епстж ауданы, 1 адамга келетш мeл-
Жыл мыц адам мыц га шер^га
2008 1643,3 1057,5 0,64
2009 1804,4 687,5 0,38
2010 1836,5 906,3 0,49
2011 1873,3 909 0,48
2012 1909,3 889,7 0,46
2013 1946,6 910,9 0,46
2014 1984,5 921,1 0,46
2015 1922,1 926,2 0,48
2016 2000,4 932,2 0,46
2017 2013,3 947,9 0,47
2018 2017,2 949,5 0,47
Кестенщ мэлiметтерi бойынша 10 жылда халы; саны 1643,3 мын адамнан
2017.2 адамга дейiн, ягнй 22,7 % есп, ал егiстiк ауданымен ;амтамасыздану адам басына ша;;анда 0,64 гектардан 0,47 дешн темендедi, ол шамамен 36,2 % ;урады.
Облыста халы; саны 2008 жылы
1643.3 мын адам болса, бул керсет-кiштер 2018 жылы 373 мын адамга улгайган, ягнй аудандагы халы; саны
сонгы 10 жылда 18,5 %-га арт;ан.
Жогарыда атап еткендей, бYгiнгi куш халы; саны мен ауылшаруашылы; жерлершщ, сонын iшiнде егiстiк жерлер аудандарынын ара-;атынасында сэй-кессiздiк бай;алуда.
Осы непзде, Алматы облысын-дагы 1990-2018 жж. 1 адамга келетiн епстж жерлердiн аудандарын есептеу нэтйжесiнде алынган езгеру дйнамйка-сына 1-суретке кез жупртсек.
Сурет 1 - Епстж жерлердщ 1 адам басына келетш мелшерi, га
ЖYргiзiлген есептеулерден бай;а-ганымыздай, 2008 жылы 1 адамга 0,64 га болса, 2018 жыл-0,52 га болган, ягнй сонгы 9 жылда айтарлы;тай 0,17 га кем^ен, немесе 26,6 %-га ;ыс;арган.
Епстж жерлердщ тиiмдi пайдала-нуынын непзп керсеткiшi аудандар-дагы есiрiлетiн да;ылдардын жылдагы алынган енiмдiлiгiмен тыгыз байла-нысты. Алматы облысында есiрiлетiн да;ылдардын таралуы эркелкi, ягнй барлы; 16 ауданда еплетш да;ыл-дардын тYрi бiрдей емес, бул ез кезегшде облыс жерiнiн табйгй-клй-матты; ерекшелтмен байланысты. 2-шi суреттен бай;аганымыздай, еарь летiн да;ылдардын келемi ен кеп
;ыс;арган ауданга: ^арасай, Жамбыл, Бал;аш, Ескелдi, Кексу жэне Панфйлов ауданы жатады. Аталган аудандардагы егiстiк да;ылдарынын тYсiмдiлiгiнiн курт темендеуi егiстiк жерлердi тйiмдi пайдаланбауымен тiкелей байланысты деп ;орытынды жасауга болады. Жердiн эрбiр тYрiнiн енiмдiлiгiнiн айырмашылгына, онда еплетш жеке бiр да;ыл егудiн экологйялы; тйiмдiлiгi, сонымен бiрге жалпы ауыл шаруашылы; ендiрiстiн тйiмдiлiгi тэуелдi. Алматы облысындагы 16 ауданнын ауыл шаруашылы; жерлершщ бонйтет баллынын шамалары эр тYрлi. Алматы облысындагы ауыл шаруашылы; жерлершщ ауданы 2^ суретте керсетыген.
20000
16000
12000
8000
4000
15900
- 7800 8400 8800 8697 8632
1991
2012
2013 2014
Жылдар
2016
2018
Сурет 2 - 1991-2018 жж. Алматы облысындагы ауыл шаруашылы; жерелершщ ауданы, мыц га
Сурет 2-ге сараптама жасаган кезде Алматы облысындагы ауыл ша-руашылы; жерелершщ ауданы 1991 ж.-15900 мыц га, 2012 ж.-7800 мыц га, 2013 ж.-8400 га, 2014 ж.-8800 га тецел-дi. 2014 ж. кeрсеткiштердi 2013 ж. кер-сетгаштермен салыстырганда ауыл ша-руашылы; жерелершщ ауданы 400 мыц га, немесе 4,76 % есп. 2018 ж. кeрсеткiштердi 1991 ж. Керсетюштер-мен салыстырганда ауыл шаруашылы; жерелерiнiц ауданы 7268 мыц га немесе 47,17 % азайды.
Алматы облысы аудандарыныц орташа балл бонйтетi 3-шi суретте керсетыген.
3-шi сурет экономикалы; талдау-ды аны;тайды, Алматы облысы аудандарыныц орташа балл бонитет 9 балл-дан 24 баллга дешн болуы мYмкiн.
Топыра;тыц бонитет балдары оныц сапалы; цасиеттершщ санды; керсетк^ болып табылады, облыста eсiрiлетiн басты да;ылдыц кепжылды; орташа тYсiмiне сэйкес болады. Бонитет балдары ауыл шаруашылы; да;ылдарын eсiруге крлайлылыгын аньщтауга, оларды тйiмдi пайдалануды жоспарлауга мYмкiндiк береди Облыс-тыц 16 ауданыныц немесе шаруа цожалыгыныц на;ты жерлерiнiц орта-
ша бонитет балдары есептелш, олар ауыл шаруашылы; да;ылдардыц кеп-жылды; орташа тYсiмiмен салысты-рылады. Осы шама шаруа ;ожалы-гыныц жершен алынатын eнiмдердi болжауга, жоспарлауга, элеуетш аны;-тауга мYмкiндiк жасайды. Ягни осы аньщталган кeрсеткiш ар;ылы шаруа цожалыгыныц жерiнiц экономикалы; тйiмдi пайдаланылганы багаланады. БYгiнгi кезде ауыл шаруашылы; жер-лерiнiц бонитет балын аны;тау ец eзектi, ;ажеттШп артып отырган мэсе-ле ;атарына жатады. Себебi егiстiк жер-лердi бонитет баллы ар;ылы багалау бYгiнгi кYннiц басты талаптарына жатады. Нары;ты; экономикада эконо-микалы; багалауларды iс-тэжiрйбеде цолдануга сураныс артты. К^рп кезде ултты; экономикамызда есептелмеген кундылы; болмауы тйiс, кундылыцтар есептелiп шыгарылмаса, шешiм ;абыл-даганда ескерiлмейдi. Сапасы жа;сы, ;олайлы орналас;ан жердi пайдалану-шылар жердiц табиги eнiмдiлiгiнiц, тйiмдi орналасуыныц ар;асында ;о-сымша пайда табады. Егiстiк жерлердi утымды да тйiмдi пайдалану ауыл шаруашылыгындагы мацызды эколо-гия-экономикалы; мэселе ;атарына жатады.
Сурет 3 - Алматы облысы ау
Зерттеулер аны;тагандай, облыс-тын епстж жерлершщ пайдаланымнан шыгып, топыра;тын ;унарлыгын арт-тыруга келесi факторлар кедерп болуда:
- егiстiк жерлердiц бiраз бeлiгiнiц жекеменшiкке берiлуi салдарынан кеп-теген шаруа ;ожалы;тары жерлердi йгеруге элеуетiнiн жетiспеушiлiгi;
- техникамен ;амтамасыз ету дец-гейiнiн темендiгi, ;олданыстагы техни-калардын ескiруi;
- шаруа ;ожалык;тары жэне гы-лымй мекемелер арасындагы езара уйымдастырылган байланыстын жо;тыгы;
- ауыспалы епс, ягни гылыми негiзде егiс танаптарында белгiлi уа;ыт аралыгында алмасып отырмауы;
- шыгымы жогары да;ылдар ту;ымдарын шаруа ;ожалы;тарынын сатып алу мYмкiндiгiнiн аздыгы;
- епстж ал;аптарды паИдалануда топыра;тын балл бонитетш ескерiп ;олданудын болмауы;
- епстж ал;аптарына егiлетiн да;ылдарды егуде суды аз ;ажет ететiн тYрлерiн егудi ескеру немесе тамшылап сугару жYЙесiнiн енгiзiлмеуi;
- шаруа кржальщтарында йнтернет жYЙесiн пайдаланып, сура-
шдарыньщ орташа балл бонйтетi
ныс;а йе болатын ауыл шаруашылы; енiмдердi еару жайлы а;параттын болмауы;
- шаруа ;ожалы;тары иелерiне жер ресурстарын пайдалануда отанды; жэне элемдiк технологйяны ;олдану женiндегi бiлiмiн жетiлдiру курста-рынын болмауы.
ЖYргiзiлген гылыми зерттеулер бойынша Алматы облысында ауыл ша-руашылыгы айналымынан шы;;ан жерлердiн топырагы негiзiнен 4 топ;а белiнген: сур, ашы; ;ызыл-;оныр, ;ара, ;ызыл-;оныр.
Егiстiк жерлердiн ауыл шаруашылы; айналымнан шыгуынын 4 себебi бар:
- паидаланылмаи бос жат;ан жерлер;
- бас;а салаларга берiлген жерлер;
ластанган жерлер;
- эр тYрлi эрозияга ушыраган жерлер [5].
¥лтты; экономикамызга керект ауылшаруашылы; енiмдерiн толы; алуга, топыра;тын ;унарлыгын са;тау-га жэне оны жYЙелi тYрде арттыруга багыттайды. Мше осы аталган мiндетке сэйкес жер йеа егiстiктiн ;унарлыгын арттыру бойынша нэтижелi шараларды жYргiзуге, жел жэне су эрозияларына
;арсы уйымдастыру - шаруашылы;, аг-ротехникалы;, гидротехникалы; жу-мыстарды жYзеге асыруга, сонымен ;атар тузданудын, ластанудын, та;ырга айналудын жэне жерлердiн жай-кYЙiн темендететш жайлардын алдын алуды кешендi жYзеге асыруы керек. Ауыл шаруашылыгы тек ;ана да;ылдарды есiрумен шектелмей, ;оршаган ортаны ;оргау, табигатта тепе-тендiгiн са;тауы тйiс. Осыган байланысты жер ;орларын ;оргау ен манызды ултты; мэселе, сонды;тан оны облысты; ауыл шаруашылы; департаменттерi Yнемi на-зарда устауы керек. Бул мэселенi шешу Yшiн облыстын жер ;орларынын сапа-лы; жай-кYЙi туралы толы;, дэйект, деректi мэлiметтер жина;талуы жэне болуы керек.
Епстж ал;аптарынын ;унарлыгы темендеуi нэтйжесiнде топыра;тагы ;оректiк заттар азаяды да, жерлердщ та;ырга айналу Yрдiсi артады. Осынын керi эсерiнен ауыл шаруашылыгы сала-сы мен ауыл айма;тардын жерлершде экологйя-экономйкалы; зйяндар пайда болып, айма;тын элеуметтiк жагдайы-нын нашарлауына экеледi. Yкiметiмiз ауыл шаруашылыгын ;олдауга белген ;аржысынын белгiлi бiр шамасын жер ;унарлыгын кетеруге багыттауы керек. Жер ;унарлыгын арттыра отырып, ауыл шаруашылыгы енiмдерiнiн тYсiмiн молайтуга ;ол жеткiземiз. Нары;ты; тауар-а;ша ;атынастарына сэйкес, ;унарлы жер багасы жогары жэне алынатын енiм келемi кеп болма;. Сонын нэтйжесiнде ауыл шаруашылы-гындагы ендiрiлген енiм, оган кеткен шыгынды толы; а;тап, жер иесше пайда экеледi жэне де епс аланда-рынын утымды ;урылымын эзiрлеу
кезiнде, егiстiктiн ен жа;сы аландарын ен багалы, экономикалы; жагынан ти-iмдi да;ылдарга белу ;ажет.
ЦОРЫТЫНДЫ
Агроенеркэсiптiк кешендi жYЙелi жэне тура;ты дамыту Yшiн ;ыруар ен-бек ету ;ажеттШгш бай;аймыз. Сонды;тан, мемлекеттж саясаттын басым багыттарынын бiрi ретшде А0К-тi дамыту болып ай;ындалады. Онын iшiнде, Елбасымыз айт;андай, элемдж нары;та езге елдердiн тауарларымен бэсекеге тYсе алатын егiн жэне мал шаруашылыгы енiмдерiн ;айта ендеп, дайын енiм ретiнде шыгаруга баса назар аудару керек. Бул салада тэуел-аздж жылдарында жеткен жетктж-терiмiз аз емес екенi белгiлi.
Элемдж тэжiрибе керсеткендей, ел экономикасында гылым мен бiлiмге, инфра;урылымды; жобаларды дамыту мен инновацияны ;олдау, ендiрiстi за-манауи жабды;тармен ;амтамасыз ету дамудын дангыл жолына апаратын ;адам болып табылады. Дэл осы сйя;ты облыста да сэтт iске асу Yстiндегi бiрнеше жобаларды кенiнен насихаттап, халы; тарапынан ;ызыгушылы; тугы-зып, А0К-тiн индустриялануына, инно-вациялы; дамуына жагдай жасауымыз ;ажет. Мысалга, Yкiмет ;азiргi танда Азы;-тYлiк корпорациясы ар;ылы Ал-маты облысындагы ;ант ендеу сала-сына кеп кещл белуде; Алматы облы-сында тамшылап суару технологиясы сэтт ;олданылуда; будан белек, мал басын асылдандыру саласында да кеп-теген жобалар ;олдау табуда. Мунын барлыгы А0К саласынын индустриялануына жэне заманауи талаптарга сай мамандануына экелетт сезсiз.
ПАЙДАЛАНЫЛFАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 ^аза;стан Республикасынын Презйдентi Н.Назарбаевтын ^аза;стан хал;ына Жолдауы, «Жана онжылды; - жана экономикалы; ерлеу - ^аза;станнын жана мYмкiндiктерi». - Астана, 2010.
2 Сержбаев С.К. Основные направления повышения эффективности использования земельных ресурсов в условиях рынка и ресурсного дефицита
// Труды международной научно-практической конференции "Стратегия развития экономического роста Казахстана: опыт, проблемы и перспективы". - Центрально-Азиатскии университет. - Алматы: ЦАУ 2008. - С. 188-190.
3 Сержбаев С.К. Эколого-экономическая эффективность рекультивации земель в Южных областях Казахстана // Исследования, результаты. - КазНАУ 2008.
- №3. - С. 105-108.
4 Официальньш саит управления земельных ресурсов Алматинскои области.
- [Электронды ресурс]. - Режим доступа: http://wwwalmoblzem.govkz/index.php/ru/ .
5 Сержбаев С.К. Рациональное использование и охрана земельных ресурсов // Вестник университета Каинар, 2009. - №1. - С. 35-39.
REFERENCES
1 ^aza;stan RespublikasynyH Prezidenti N.NazarbayevtyH ^aza;stan khalnyna Zholdauy, «ZhaHa onzhyldy; - zhaHa ekonomikaly; erleu - ^aza;stannyH zhaHa mymkindikteri». - Astana, 2010.
2 Serikbayev S.K. Osnovnye napravleniya povysheniya effektivnosti ispolzovaniya zemelnykh resursov v usloviyakh rynka i resursnogo defitsita // Trudy mezhdunarodnoy nauchno-prakticheskoy konferentsii "Strategiya razvitiya ekonomicheskogo rosta Ka-zakhstana: opyt, problemy i perspektivy". - Tsentralno-Aziatsky universitet. - Almaty: TsAU, 2008. - S. 188-190.
3 Serikbayev S.K. Ekologo-ekonomicheskaya effektivnost rekultivatsii zemel v Yu-zhnykh oblastyakh Kazakhstana // Issledovaniya, rezultaty. - KazNAU, 2008. - №3.
- S. 105-108.
4 Ofitsialny sayt upravleniya zemelnykh resursov Almatinskoy oblasti. -[Elektrondy resurs]. - Rezhim dostupa: http://www.almoblzem.gov.kz/index.php/ru/ .
5 Serikbayev S.K. Ratsionalnoye ispolzovaniye i okhrana zemelnykh resursov // Vestnik universiteta Kaynar, 2009. - №1. - S. 35-39.
РЕЗЮМЕ
А.Т. Мылкаидаров1, С.Е. Курбаналиева1 , М. Зауран1, Н.Б. Санабаи 1 ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ АГРОПРОМЫШЛЕННОГО КОМПЛЕКСА АЛМАТИНСКОИ
ОБЛАСТИ И ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
1Казахский национальный университет им. Аль-Фараби, 050040, г. Алматы, проспект аль-Фараби, 71, Казахстан, e-mail: [email protected]
В статье рассмотрены географические предпосылки формирования и развития агропромышленного комплекса Алматинскои области и пути его решения. Из-за выбытия из эксплуатации пахотных земель области, выявления факторов повышения плодородия почв, передачи в частную собственность части пахотных земель многие крестьянские хозяиства испытывают недостаток потенциала в освоении земель, низкии уровень техническои обеспеченности, устаревание существующеи техники, отсутствие организованных связеи между крестьянскими хозяиствами и научными учреждениями, отсутствие севооборотов, то есть на научнои основе рассмотрены вопросы применения отечественных и мировых технологии в использовании земельных ресурсов для крестьянских хозяиств, которые не обмениваются на полях в течение определенного периода времени. Также были обсуждены тенденции развития агропромышленного комплекса на примере Алматинскои области. Проанализированы основные показатели развития сельского хозяиства, освещены проблемы развития агропромышленного комплекса области.
Ключевые слова: агропромышленным комплекс, аграрныи сектор, земледелие, животноводство, сельскохозяиственные культуры, географическое положение, географическая территория.
SUMMARY
A.T. Mylkaidarov1, S. E. Kurbanalieva1, M. Zauran1, N. B. Sanabay1 PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF AGROINDUSTRIAL COMPLEX OF ALMATY REGION
AND WAYS OF THEIR SOLUTION
1Al-Farabi Kazakh national University, 050040, Almaty, 71, al-Farabi Avenue, Kazakhstan, e-mail: [email protected] The article considers the geographical prerequisites for the formation and development of the agro-industrial complex of the Almaty region and ways to solve it. Due to the decommissioning of arable land in the region, the identification of factors that increase soil fertility, the transfer to private ownership of part of arable land, many farms lack the potential for land development, low level of technical security, obsolescence of existing equipment, the lack of organized links between farms and scientific institutions, the lack of crop rotations, that is, on a scientific basis, the issues of applying domestic and world technologies in the use of land resources for farms are considered, which are not exchanged on the fields for a certain period of time. They also discussed trends in the development of the agro-industrial complex on the example of the Almaty region. The main indicators of agricultural development are analyzed, the problems of development of the agro-industrial complex of the region are highlighted.
Key words: agro-industrial complex, agricultural sector, agriculture, animal husbandry, agricultural crops, geographical location, geographical territory.
