Научная статья на тему 'Ғалладан бўшаган майдонларга турли экишнинг дуккакли мош ҳосили элементлари ўзгаришига таъсири'

Ғалладан бўшаган майдонларга турли экишнинг дуккакли мош ҳосили элементлари ўзгаришига таъсири Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
145
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Life Sciences and Agriculture
Область наук
Ключевые слова
такрорий / мош / тупроқ / гумус / диверсификация / ҳосил / ўсимлик / органик / технология / ресурстежамкор / бошоқли / маҳсулдорлик / унумдор / дуккак / модда. / reproducible / moss / soil / humus / diversification / productivity / plants / organics / technology / resource conservation / cereals / productivity / fertility / legumes / substances.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Амирқулов Отабек Сайдуллаевич, Азизова Адиба Қосим Қизи

Ғалла ўрим-йиғимидан кейин такрорий экин сифатида етиштирилган мош экининг турли экиш усулларига нисбатан эрта муддатда ҳамда анъанавий экиш усулида тупроққа экилганда ҳосилдорликнинг ўзгаришига таъсири кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Амирқулов Отабек Сайдуллаевич, Азизова Адиба Қосим Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF DIFFERENT PLANTINGS ON GRAIN-FREE AREAS ON CHANGES IN LEGUME MOSS ELEMENTS

The influence of a moss crop, grown as a secondary crop after grain harvesting, on the change in yield at different times in comparison with different methods of sowing and when planting in the soil by the usual method of sowing was shown.

Текст научной работы на тему «Ғалладан бўшаган майдонларга турли экишнинг дуккакли мош ҳосили элементлари ўзгаришига таъсири»

БУШАГАН МАЙДОНЛАРГА ТУРЛИ ЭКИШНИНГ ДУККАКЛИ МОШ КОСИЛИ ЭЛЕМЕНТЛАРИ УЗГАРИШИГА ТАЪСИРИ

Амирцулов Отабек Сайдуллаевич

Дон ва дуккакли экинлари илмий тадцицот институты Цаш^адарё филиали

Азизова Адиба К,осим цизи ЦМИИ магистрант

Галла урим-йигимидан кейин такрорий экин сифатида етиштирилган мош экининг турли экиш усулларига нисбатан эрта муддатда х,амда анъанавий экиш усулида тупрокда экилганда х,осилдорликнинг узгаришига таъсири курсатиб утилган.

Калит сузлар; такрорий, мош, тупрок;, гумус, диверсификация, х,осил, усимлик, органик, технология, ресурстежамкор, бошоцли, мах,сулдорлик, унумдор, дуккак, модда.

ВЛИЯНИЕ РАЗЛИЧНЫХ ВЫСАДОК НА ПЛОЩАДЬ, ОСВОБОДИВШИЕСЯ ИЗ -ПОД ЗЕРНОВЫХ КУЛЬТУР НА ИЗМЕНЕНИЕ ЭЛЕМЕНТОВ УРОЖАЙНОСТИ БОБОВЫХ

Было показано влияние моховой культуры, выращиваемой в качестве вторичной культуры после уборки зерна, на изменение урожайности в разное время по сравнению с различными методами посева и при посадке в почву обычным методом посева.

Ключевые слова; воспроизводимый, мох, почва, гумус, диверсификация, урожайность, растения, органика, технология, ресурсосбережение, зерновые, продуктивность, плодородие, бобовые, вещества.

INFLUENCE OF DIFFERENT PLANTINGS ON GRAIN-FREE AREAS ON CHANGES IN LEGUME

MOSS ELEMENTS

The influence of a moss crop, grown as a secondary crop after grain harvesting, on the change in yield at different times in comparison with different methods of sowing and when planting in the soil by the usual method of sowing was shown.

Key words; reproducible, moss, soil, humus, diversification, productivity, plants, organics, technology, resource conservation, cereals, productivity, fertility, legumes, substances.

DOI: 10.24411/2181- 0761/2020-10028

Купгина давлатларда сувли майдонларда бошоцли дон экинлари экиладиган майдонлар тупроцларининг унумдорлигини сацлаш ва ошириш мацсадида куплаб давлатларда бошоцли дон экинларини етиштиришда ресурстежамкор технологияларни ва такрорий экинлар диверсификацияси цуллаш орцали ижобий натижалар олинмоцда.

Республикамизнинг сугориладиган майдонларидан бир йил давомида 2-3 марта х,осил олиш имкониятини х,исобга олиб, такрорий экин сифатида узининг таркибида юцори сифатли оцсил сацлайдиган ва мавжуд оцсил танцислиги муаммосини ижобий х,ал этадиган дуккакли (мош, соя, ловия) экинлари тури ва навларини тугри танлаш экиб етиштириш тупроц унумдорлигини яхшилаш учун ута мух,имдир.

"Республикамиз жанубида бошоцли дон экинлари х,осилидан бушаган майдонларда биоицлим ресурисларидан тула фойдаланиш, такрорий экинлар диверсификацияси ва етиштириш технологияларини такомиллаштириш" мавзусидаги амалий лойих,анинг асосий мацсадларидан бири Республиканинг жанудий

минтацалари шароитида бошоцли дон экинларидан кейин такрорий экинлар дивертификациясини ишлаб чициш асосида, уларнинг тупроц унумдорлигини оширишдаги ролини аницлашга царатилган. Бунда дуккакли дон ва донли экинлар уруглари тугридан-тугри ва ерга ишлов бериш натижасида экиб урганилади. Шундай экан, республиканинг жанубий минтацаларида бошоцли дон экинларидан бушаган майдонларда такрорий экинлар девирсификациясини ишлаб чициш талаб этилади. Шу билан бирга такрорий экинларни етиштиришнинг ресурстежамкор технологияларини ишлаб чициш хам мухим ахамиятга эга хисобланади.

Кузги бошоцли дон экинларидан бушаган майдонларда такрорий экин сифатида узининг таркибида юцори сифатли оцсил сацлайдиган ва мавжуд оцсил танцислиги муаммосини ижобий х,ал этадиган дуккакли (мош, соя, ловия) экинлари тури ва навларини тугри танлаш экиб етиштириш тупроц унумдорлигини яхшилашда самарадорлиги юцори хисобланади.

Такрорий мошни экин сифатида экиш усимлик илдизида яшайдиган туганак бактериялар фаолияти натижасида атмосфера азотни узлаштирилиши натижасида тупроцда биологик азотни тупланиши, органик моддалар мицдорини купайиши, тупроцнинг сув-физик хоссаларини яхшиланиши, унумдорлигини ошиши, иккиламчи шурланишни олдини олиниши, мошдан кейин экилган усимлик хосилдорлигини 20-30 фоизга ошиши илмий манбаларда курсатиб утилган [1].

Кашцадарё вилояти шароитида такрорий экин сифатида экилган мош экини 2,14 т/га илдиз ва ангиз цолдицлари цолдиришини, 54,7-48,4 млн/г. бактериялар, 44,743,3 млн/г азотофикаторлар, 62,9-60,7 млн/г нитрофикаторлар, 54,6-52,1 млн/г замбуруглар, 38,6-36,2 млн/г актиномиустлар цолдицларини курсатганлигини маълум цилишган [2].

Мошнинг вегетация даври кунида тупроц таркибида 50-100 кг/га биологик азот ва органик моддалар туплаб, ернинг табиий унумдорлигини ошириши билан бирга оцсил ва витаминларга бой булган шифобахш дон берадиган экинлардан бири хисобланади [3].

Юцоридаги муамолардан келиб чиццан х,олда, Мамалакатимизни жанубий худудларида бошоцли дон экинларидан бушаган майдонларда тупроц унумдорлигини сацлаш ва оширишда хизмат цилувчи, ицтисодий самарадор, юцори рентабелли такрорий экинлар девирсификациясини ишлаб чицишдан иборат. Тупроц унумдорлигини оширувчи, экинларнинг ривожланиш даврларини тулиц уташини таъминловчи сув, ёцилги-мойлаш ва бошца ресурсларни ицтисод цилишни таъминловчи такомиллашган такрорий экинларни етиштириш технологияларини ишлаб чициш лозим.

Утказилган тажриба майдони Кашцадарё вилояти Карши туманидаги Дон ва дуккакли экинлар илмий тадцицот института Кашцадарё филиали тажриба учаскасида жойлашган ва тупроцлари сугориладиган оч тусли буз тупроцлар хисобланади. Тадцицотларда, усимликларнинг усиши ва ривожланиши буйича фенологик кузатувлар олиб борилди. Турли вариантлар буйича тупроцнинг кимёвий ва физик -кимёвий хоссалари, тажрибада урганилган такрорий экин мошнинг хосилдорлиги урганилди (1-расм).

Тажрибада тупроцца ишлов бермасдан хайдамасдан экиш усулида мош экинида 7,3 ц/га, чизеллаб (20-25 см) экилган усулда эса 10,2 ц/га ташкил этганлиги кузатилди. Шудгорлаб ва чизеллаб экиш усулларга нисбатан таццосланганда хосилдорлик курсаткичи бошца усулларга нисбатан мошда 3,2 ц/га фарц булганлиги маълум булди.

Тупрокни 20-25 Чизеллаб (20-25 Тупрокка ишлов см чукурликда см) экиш бермасдан экиш

шудгорлаб экиш

1-расм. Х,ар хил экиш вариантларда экилган мошнинг х;осилдорлик

курсаткичлари

Утказилган та;ик;отилардан хулоса ;илиб айтганда, экиш муддатларининг кечикиб бориши тупрокка ишлов берилмасдан экилган бош;а вариантларда мош экини х,осилдорлиги кескин пасайиб борган булса, кузги бугдойдан бушаган майдонларда такрорий мош экинини эрта муддатда (20 июнь) ойида тупро;ни 20 -25 см чукурликда шудгорлаб экилганда х,осилдорлик курсаткичида 13,4 ц/га ю;ори булганлиги ани;ланди.

АДАБИЁТЛАР:

1. Турсунходжаев З.С., Болкунов А.С. Пути увеличения производства разнообразных кормов и зерна в хлопковых севооборотах «Круглогодовое использование орошаемых земель» - Союз НИИХ Тошкент, 1981. Труды Союз НИИХ, вып. 46. с-4-8. 2 Буриев И, Тиллабеков Б Типик буз тупро;ларда гуза навларини сугориш тартиби.

Узбекистон кишлок; хужалиги журнали. - Тошкент, 2011, №12. - Б-16. 31 Холи;ов Б. Такрорий экинлар ва тупро; унумдорлиги. Узбекистон кишлок; хужалиги. № 6. 2004 й. 20 б.

4 Мейлиев Акмал Хушва;тович, Бол;иев Зохид Тоштемирович. Жанубий минта;алар шароитида катти; бугдойнинг дон сифати ю;ори булган тизмаларини танлаш // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

5 Дилмуродов Шерзод Дилмуродович. Юмшо; бугдойнинг мах,аллий мах,сулдор тизмалари селекцияси / / Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

6 Дилмуродов Шерзод Дилмуродович, Бойсунов Нурзод Бекмуродович. Ра;обатли навсинаш кучатзорида юмшо; бугдойнинг биометрик курсаткичларини урганиш // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

7. Абдуазимов Акбар Мухторович, Вафоева Мавлуда Бобомуродовна. Усувни бош;арувчи восита (биостимулятор) ларнинг кузги бугдой дастлабки биометрик курсаткичларига таъсири / / Life Sciences and Agriculture. 2020. №1. 8! Зиядуллаев Зохиджон Файзуллаевич, Абдуазимов Акбар Мухторович. Бахррги

бугдой навларида бошо; улчамлари / / Life Sciences and Agriculture. 2020. №1. 9 Уза;ов Гуломжон О;бутаевич. Кузги бугдойни ресурстежамкор технология асосида етиштирилишининг дон х,осилдорлигига таъсири // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

1Q Хазраткулова Шахноза Усмоновна, Тогаева Холида Ражабовна. Кузги юмшо; бугдой нав ва тизмаларининг исси;ликка бардошлилигини бах,олаш // Life Sciences and Agriculture. 2020. №1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.