Научная статья на тему 'АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИДАН БАДИИЙ ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАСВИРИЙ САНЪАТНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЗАРУРИЯТИ'

АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИДАН БАДИИЙ ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАСВИРИЙ САНЪАТНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЗАРУРИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
39
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
қизил / сариқ / яшил ранглар / светофор / электр нури / экран / кадр / фототасвир / негатив / тахайюл. / красный / желтый / зеленый цветы / светофор / электрический луч / экран / кадр / описание фото / негатив / фантазия.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Сулайманова Севарахон, Омонов Даврон, Аъзамжонов Ахаджон

Мақолада тасвирий саънат ва муҳандислик графикаси фанларини ўқитиш жараёнида Алишер Навоий асарларидан фойдаланиб, ранглар уйғунлиги асосида техник кашфиётларни тушунтириш йўллари кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕОБХОДИМОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ПРОИЗВЕДЕНИЙ АЛИШЕРА НАВОИ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ ИСКУССТВУ В ВЫСШИХ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ

В статье рассматриваются вопросы применения произведений Алишера Навои в процессе обучения изобразительного искусства и инженерной графики, а также приводятся примеры технических исследований гармонии окрасок.

Текст научной работы на тему «АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИДАН БАДИИЙ ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАСВИРИЙ САНЪАТНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЗАРУРИЯТИ»

АЛИШЕР НАВОИЙ АСАРЛАРИДАН БАДИИЙ ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАСВИРИЙ САНЪАТНИ У^ИТИШ ЖАРАЁНИДА ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЗАРУРИЯТИ Сулайманова Севарахон, укитувчи, Омонов Даврон, укитувчи, Аъзамжонов Ахаджон, укитувчи, Фаргона давлат университети https://doi. org/10.5281/zenodo. 7329160

Аннотация: Маколада тасвирий саънат ва мухдндислик графикаси фанларини укитиш жараёнида Алишер Навоий асарларидан фойдаланиб, ранглар уйгунлиги асосида техник кашфиётларни тушунтириш йуллари курсатилган.

Калит сузлар: кизил, сари;, яшил ранглар, светофор, электр нури, экран, кадр, фототасвир, негатив, тахайюл.

НЕОБХОДИМОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ПРОИЗВЕДЕНИЙ АЛИШЕРА НАВОИ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ ИСКУССТВУ В ВЫСШИХ ХУДОЖЕСТВЕННЫХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЯХ

Аннотация: В статье рассматриваются вопросы применения произведений Алишера Навои в процессе обучения изобразительного искусства и инженерной графики, а также приводятся примеры технических исследований гармонии окрасок.

Ключевые слова: красный, желтый, зеленый цветы, светофор, электрический луч, экран, кадр, описание фото, негатив, фантазия.

THE NEED TO USE THE WORKS OF ALISHER NAVOI IN THE PROCESS OF TEACHING FINE ARTS IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS OF ART

Abstract: In the article reviews the issues of using Alisher Navoiy work's in teaching the fine arts and engineering graphics, the example of technical investigations of harmony of colouration are cited.

Keywords: red, yellow, green colours, traffic light, electric light, monitor, cadre (frame), photo, negative image, fantasy.

КИРИШ

Истиклол шарофати билан узлигимизни, кандай буюк зотларнинг авлодлари эканлигимизни англадик, бунёдкор ва яратувчи халк сифатида мамлакатимизнинг улкан салох,иятини ва имкониятларини бутун оламга намоён кила олдик. Мустакиллик берган бекиёс имкониятлар натижасида эркин ва фаровон хдёт куришга, миллий узлигимизни теран англашга, аждодларимиз тарихи ва миллий меросимизга эга булдик.

Х,озирги кунда юртимизда яшаб ижод этган буюк алломаларимизнинг илмий меъросини урганиш борасида жуда куплаб салмокли ишлар амалга оширилмокда. Уларнинг бизгача колдирган бой маънавий мероси бугунги кун пойдеворини куришда мустах,кам замин вазифасини утаб келмокда. Узбек халки маънавий дунёсининг шаклланишига гоят кучли ва самарали таъсир курсатган улуг зотлардан бири - бу Алишер Навоий. Инсон калбининг кувончу кайгусини, эзгулик ва х,аёт мазмунини Навоийдек теран ифода этган шоир жах,он адабиёти тарихида камдан кам топилади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Навоий турли сохдларни: адабиёт, тарих, тил билимларини, мусика, расм, хаттотлик, меъморчилик ва шу кабиларни ривожлантириш учун хдракат килиш билан бирга, илм ва

санъат арбобларига ёрдам берар, уларни рагбатлантирар ва уларга кимматли маслахдтлар берар эди. Алишер Навоий илмий - адабий асарлар яратишда уз давридаги олимлар, адиблар ва шогирдларига намуна курсатди. Унинг асарларининг деярли хдммаси тарбиявий ва илмий ахдмиятга эга булиб, халк манфаати ва турмуш хдкикатларини куйлар эди.

Маълум булишича, Алишер Навоий уз асарларида бугунги кунда бизга хизмат килаётган айрим х,одисалар хдкида х,ам ёзиб колдирган экан. Масалан, унинг газалларидан бирида шундай сатрлар мавжуд:

Хилкатин то айламиш жонон кизил, сориг, яшил, Шуълаи ох,им чикар х,ар он кизил, сориг, яшил. Шишадек кунглимдадир гулзори хуснинг ёдидин, Тободонинг аксидек алвон кизил, сориг, яшил.

Газалда инсон рух,ий х,олатларининг нозиклиги, сирлилиги, ташки дунё ва одам сурати билан уйгунликда экани жуда нозик х,олатда тасвирланган. Шоир танлаган уч ранг: кизил, сарик, яшил узининг барча товланишлари билан намоён булади. У гарчи ёр тавсифига багишланган булса-да, юкоридаги сатрларни укиб, сизнинг хаёлингизда х,ам бугун бутун дунёда машиналарнинг катновини тартибга солиб турган светофор гавдаланганига шубхд йук. Тугри, бир карашда бу шеър ва светофорнинг бир-бирига умуман алокаси йукдек туюлади. Аммо ранглар силсиласи, уларга юкланган вазифа иккисини бир - бирига боглаб турганини илгаш у кадар кийин эмас. Маълумки, кизил ранг таъкик белгиси, ёр дастлаб ошикнинг севгисини рад этади, ноз килади. Сарик ранг тайёргарлик, ошикнинг ранги саргайиб, фигони кукка урлайвергач, жононнинг кунгли х,ам унга илий бошлайди. Яшил ранг - бу йул очик дегани. Газалда лирик ках,рамон - ёр турфа ранглардаги кийимларда куриниш бериб, ошик кунглини тулкинлантиради. У яшилликка бурканганда васл айёми бошланади. Дарвоке, Навоий байтларида илк бор намоён булган бу рамз яъни светофор америкалик олим Гаррет Морган томонидан 1916 йилга келибгина кашф килинди.

Энди мана бу сатрларга («Фавойид - ул кибар») эътибор каратайлик: Нега таркинг этмай, эй чархки: шому ахтарингдин-^ародур юзинг ва лекин ... ок эрур юзингда холинг!

Мазкур байтнинг иккинчи мисрасида фото тасвир ибтидоси - негатив куринишлар (ок рангнинг - кора, кора рангнинг ок булиб куриниши) хдкида гапирилаётгандек гуё. Урни келганда эслатиш жоизки, биринчи фотоаппарат француз олими Луи жак Даггер томонидан 1839 йилда кашф килинган. Илк негативлар х,ам айнан шу йили Фокс Тальбот томонидан ихтиро этилади. Навоий эса улардан деярли 350 йил олдин бу хдкида бадиий тафаккур мах,сулини ифодаламокда.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Барчага яхши маълумки, 1928 йилдаТошкентда ихтирочилар: Б.Грабовский ва И.Белявскийлар электр нур ёрдамида хдракат килаётган тасвирни бир жойдан узатадиган ва кабул киладиган аппарат яратиб, уни муваффакиятли синовдан утказишди. Натижада, юртимиз пойтахти телевидение ватани сифатида тан олинди.

Аммо Навоий улардан х,ам анча йиллар олдин буни тахайюл (фантазия) кудрати билан кура олганди. Сузимиз исботи учун «Фарх,од ва Ширин» достонидан олинган куйидаги мисраларни келтириш кифоя:

Гаройиб куй хувайдо булгусидир, Куриниб х,ар замоне - кузга бир шакл,

Куз олгор булгусидир узга бир шакл! Чу булди жилвагар ошкор юз навъ, Анга хам булгуси - тимсол юз навъ!

МУ^ОКАМА

Маълумки, экранда кадрлар бир секундда 24 маротаба алмашиб, жонли тасвир куринади. Шакл - бу кадрлар, десак, уларнинг алмашинувидан турли гаройибот, жонли сурат, рангин киёфалар силсиласи намоён булади. Энг ажабланарлиси, Навоий бу курилмани хам уз холича «ойнаи жахон» деб номлайди. Фарход узок Арман улкасининг маликаси Шириннинг хусну жамолини айнан шу восита оркали куриб, унга махлиё булиб колади. «Фарход ва Ширин» достонини мутолаа килишда давом этсак, бугун тилимиз анча келишиб колган XX аср яратикларидан бири - роботлар хакидаги сатрларга хам кузимиз тушади:

Булур дарвоза ичра ошкоро, Темир жисмики килмиш пайкар оро. Эрур одамга монанду мушобих, Илгида темурдан ёй килиб зих. Ва лекин ушбу пайкар рой то фарк, Булиб утдек темур урчин аро гарк.

Маъноси шундай: «У одамга жуда хам ухшар, кулида уткир ук тортилган темир ёйни ушлаб турар эди. Бошдан - оёк совутга уралган бу темир одам ич - ичидан ёниб турарди».

Хамсанинг туртинчи достони - «Сабъаи сайёр» да эскалатор ва лифт хакидаги фаразларни укиган машхур шаркшунос олим Е.Э.Бертельс хам хайрат огушида колганини яширмаган экан.

Поялар макдамида булгай паст, Айлагай бир - бири юзига нишаст. Чун секиз поя кать булди тамом, Айлагач шох уз ерида маком. Яна ул поялар баланд улгай, Тахдидин шох бахраманд улгай. Ким, каён шох булур нишотангез, Оз ишорат била югургай тез.

Маъноси: «Шох бу тахтга чикадиган булса , пиллапоялар унинг кадам куйиши учун пасайиб, бир - бирининг устига ётади . Шох кай тарафга караб утиришни хохласа, озгина ишорат кифоя .Тахт уша тарафга караб айланади. Бу ерда кейинги асрларнинг, янаям аникроги - 1892 йилда америкалик кашфиётчи Жесси Рено томонидан ясалган эскалатор хакида гап кетаётганига шубха йук ...» ХУЛОСА

Алишер Навоий ижодий мероси улкан чуккига ухшайди. Узокдан назар солсангиз, шундоккина кул етгудек масофада куринса-да, бу аклга сигдириб булмас ижод оламига кириб борганингиз сайин унинг накадар улугворлигини хис эта бошлайсиз. Алломанинг асарларида бутун олам ва инсониятга дахлдор барча муаммо-ю, тушунчалар узининг ечимини топгандек гуё, Навоийнинг суз санъатида узигача эришган барча ютукларни узида мужассам этган шеърияти хакикатан хам теран ва ранг-барангдир.

Максадимиз тасвирий санъат ва мухандислик графикасини укитиш жараёнида Алишер Навоий асарларига урни билан мурожаат килинса, ёш авлодни адабиётга ва

техникага кизикиши ортади. Бу эса укувчиларнинг тафаккур оламини ва фазовий тасаввурини бойитади. Натижада укувчиларнинг ижодий кобилиятлари шакллана бошлайди. Уларда конструкторлик ва ихтирочиликка булган куникмалари секин аста шаклланади. Энг мухими, аждодларимизнинг тахайюл кудрати уз замонасидан анча илгарилаб кетганига гувох буладилар, уларнинг муносиб ворислари булишга интиладилар.

Адабиётлар:

1. Алишер Навоий. Фарход ва Ширин. - Тошкент: Шарк нашриёти, 2013.

2. Алишер Навоий. Мукаммал асарлар туплами. 1 - 6 жилдлар. Тошкент. 1984 - 86.

3. Soliyev, O. R. (2022). SHARQ MUMTOZ SAN'ATIGA XOS MA'NAVIYLIKNI ZAMONAVIY IFODASI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 251-255.

4. Soliyev, O. R. (2022). TASVIRNING ASARGA AYLANISHIDAGI MUHIM OMILLAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 61-64.

5. Nodirjon, M., Abdusalom, M., & Ozodbek, S. (2021). TECHNOLOGIES OF TEACHING FINE ARTS WITH MODERN METHODS.

6. Ахмедова, Н. Э. (2022). МУЪЖАЗ САНЪАТНИНГ БЕТАКРОР НАФОСАТ ОЛАМИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 125-130.

7. Sulaymanova, S. B. Q. (2022). BADIIY OLIY TA'LIM MUASSASALARDA TASVIRIY SAN'AT FANINI O'QITISHGA BO 'LGAN EHTIYOJNING OSHISHI VA UNING BUGUNGI HOLATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 89-96.

8. Сулайманова, С. Б. К. (2022). BADIIY TA'LIMDA TALABALARNI O'QITISHDA SAMARALI DIDAKTIK PRINSIPLARDAN FOYDALANISH USULLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 143-150.

9. Mirzahamdamovna, K. B., Erkinovna, A. N., & Jumadillaevich, S. R. (2021). Use of Innovative Educational Technologies in Fine ARTS Classes of Higher Education Institutions. European Journal of Humanities and Educational Advancements, 2(4), 25-27.

10. Sadikovna, S. G., Kurbonova, B., Akhmedova, N., & Sulaymanova, S. (2020). FUNDAMENTALS OF PROFESSIONALISM DEVELOPMENT ON THE EXAMPLE OF PRACTICAL EXERCISES ON FORMING THE SKILLS AND SKILLS OF FUTURE TEACHERS. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(6), 8894-8903.

11. Nazokat, A., Ibrokhim, Y., & Makhpuzakhon, A. (2021). FACTORS OF DEVELOPMENT OF FINE ARTS.

12. Nazokat, A. (2021). Means of Ensuring the Integrity of the Image and Writing in the Performance of Visual Advertising.

13. Ахмедова, Н. Э. (2022). БУГУНГИ ЁШ АВЛОДНИ АХЛО^ИЙ, КОГНИТИВ ВА ЭСТЕТИК ТАРБИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КИТОБОТ САНЪАТИНИНГ УРНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 204208.

14. Ахмедова, Н. Э. (2022). МУЪЖАЗ САНЪАТНИНГ БЕТАКРОР НАФОСАТ ОЛАМИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 125-130.

15. Ахмедова, Н. Э. (2022). МАРКАЗИЙ ОСИЁДА ТЕМУР ВА ТЕМУРИЙЛАР ДАВРИ МЕЪМОРИЙ БЕЗАК ТУРЛАРИНИ ТАХЛИЛ КИЛИШ НАТИЖАСИДА ЁШЛАРНИ АКЛИЙ ВА МАЪНАВИЙ ТАРБИЯЛАШ САЛОХИЁТИГА ТАЪСИР КИЛИШ ОМИЛИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 4145.

16. Achildiyeva, M., Axmedova, N., Ikromova, F., Haydarova, O., Ibrahimova, G., & Abdurahmonov, A. (2021). TANBUR: ONE OF ANCIENT INSTRUMENTS. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 9(6), 302-308.

17. Сулайманова, С. Б. К. (2022). BADIIY TA'LIMDA TALABALARNI O'QITISHDA SAMARALI DIDAKTIK PRINSIPLARDAN FOYDALANISH USULLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 143-150.

18. Yuldashev, I. (2022). QADIMGI AN'ANALAR DAVOMIYLIGI USUL VA USLUBLARINI TURLI YO'NALISHLARDA TASVIRLASHDA KITOBAT HAMDA MINIATYURA SAN'ATINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 209-216.

19. Sulaymanova, S. B. Q. (2022). BADIIY OLIY TA'LIM MUASSASALARDA TASVIRIY SAN'AT FANINI O'QITISHGA BO 'LGAN EHTIYOJNING OSHISHI VA UNING BUGUNGI HOLATI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 89-96.

20. Yuldashev, I. (2022). URF-ODAT VA MAROSIMLAR MILLIY LIBOSLARNI SHAKLLANTIRUVCHI ASOSIY VOSITA. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 78-83.

21. Yuldashev, I. (2022). BORLIQNI IDROK ETISH VA TASVIRLASHGA DOIR DASTLABKI MA'LUMOTLAR HAMDA ULARNI XARAKTERLI JIHATLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 9-15.

22. Бобоева, З. (2022). ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТНИНГ УРНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 51-55.

23. Boboyeva, Z. A., & Mo'Minova, D. B. Q. (2022). TALABALARNING KREATIVLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 221-233.

24. Qurbonova, B. M. (2022). BO'LAJAK TASVIRIY SAN'AT O'QITUVCHILARINI O'QUVCHILARIDA BADIIY TAFAKKURNI SHAKLLANTIRISHGA AMALIY SAN'ATNING O 'RNI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 65-70.

25. Qurbonova, B. M. (2022). ME'MORIY OBIDALARNING BADIIY, ESTETIK QIYMATIDAN SAMARALI FOYDALANISH. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 106-109.

26. Qurbonova, B. M. (2022). DUNYO MADANIY TARAQQIYOTIDA SHARQ KITOBATCHILIK SAN'ATINING O'ZIGA XOS HAMDA BEQIYOS O'RNI Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 239-242.

27. A'Zamjonov, A. A. Z. (2022). UMUMTA'LIM MAKTABLARIDA TASVIRIY SAN'AT FANINI O'QITISHGA INNOVATSION YONDASHUV YO'LLARI MAVZUSI BO'YICHA AMALIY ISHLANMA. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 56-60.

28. Tillaboyeva, G., & Umarova, N. R. (2021). ALISHER NAVOIY ASARLARIDA BADIIY TAXALLUSLARNING QO 'LLANILISHI. Студенческий вестник, (13-5), 70-72.

29. Qizi, G. S., & Umarova, N. R. (2021). The use of anthroponyms and pseudonyms in alisher Navoi's gazelles. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 349-3

30. Ах,медбекова, М. К., & Дадажонова, М. Ё. (2022). МУТАХАССИСНИ КАСБИЙ ТАЙЁРЛАШ ЖАРАЁНИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(10-2), 183-194.

31. Usmanov, N., Ganiev, B. S., & Karimova, G. Y. (2021). The Philosophical Basis For The Formation Of Spiritual Maturity Among Young People. Oriental Journal of Social Sciences, 33-37.

32. Рафикова, Д. К., & Каримова, Г. Й. (2020). ЁШЛАРНИ ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШДА ^АДРИЯТЛАРНИНГ АХДМИЯТИ. ПЕРЕКРЁСТОК КУЛЬТУРЫ, 2(1).

33. Kakharovna, A. M., Tadjimatovich, Y. M., Rakhmatovich, S. O., & Mirzahamdamovna, Q. B. (2021). Modern Approaches to the Teaching of Fine Arts. Solid State Technology, 64(2), 4250-4254.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.