Научная статья на тему 'АЛИМЕНТ ВА НЕУСТОЙКА МИҚДОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ҲУҚУҚИЙ МАСАЛАЛАРИ'

АЛИМЕНТ ВА НЕУСТОЙКА МИҚДОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ҲУҚУҚИЙ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оилавий ҳуқуқий жавобгарлик / алимент / алимент мажбуриятлари / алимент тўловлари жамғармаси / неустойка / алимент миқдори / мулкий ва номулкий ҳуқуқлар / ҳуқуқбузарлик. / family legal responsibility / alimony / alimony obligations / alimony fund / penalty / amount of alimony / property and non-property rights / offense.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Рустамова, Нилуфар Рустамовна

Мақолада оилавий ҳуқуқий жавобгарлик чораси сифатида алимент ҳамда неустойка миқдорининг ижтимоий-иқтисодий тусдаги ҳуқуқий жиҳатлари, шунингдек оилавий ҳуқуқий тартибга солишдаги баъзи назарий-амалий муаммолари баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIAL AND LEGAL ISSUES OF THE AMOUNT OF ALIMONY AND CIVIL RIGHTS

The article highlights legal issues of a socio-economic nature, as well as some theoretical and practical problems in family legal regulation of the amount of alimony and penalties as a measure of family legal responsibility.

Текст научной работы на тему «АЛИМЕНТ ВА НЕУСТОЙКА МИҚДОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-ҲУҚУҚИЙ МАСАЛАЛАРИ»

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

АЛИМЕНТ ВА НЕУСТОЙКА МИВДОРИНИНГ ИЖТИМОИЙ-

ХУКУКИЙ МАСАЛАЛАРИ

Рустамова Нилуфар Рустамовна

Тошкент шахдр Чилонзор тумани 2-сон ФХДЁ булими мудираси

АННОТАЦИЯ

Мацолада оилавий ууцуций жавобгарлик чораси сифатида алимент уамда неустойка мицдорининг ижтимоий-ицтисодий тусдаги ууцуций жщатлари, шунингдек оилавий ууцуций тартибга солишдаги баъзи назарий-амалий муаммолари баён цилинган.

Калит сузлар: оилавий ууцуций жавобгарлик, алимент, алимент мажбуриятлари, алимент туловлари жамзармаси, неустойка, алимент мицдори, мулкий ва номулкий ууцуцлар, ууцуцбузарлик.

СОЦИАЛЬНО-ПРАВОВЫЕ ВОПРОСЫ РАЗМЕРА АЛИМЕНТА И

НЕУСТОЙКИ

АННОТАЦИЯ

В статье освещены правовые вопросы социально-экономического характера, также некоторые теоретико-практические проблемы в семейно-правовом регулировании размера алимента и неустойки в качестве меры семейно-правовой ответственности.

Ключевые слова: семейно-правовая ответственность, алимент, алиментные обязательства, фонд алиментских выплат, неустойка, размер алимента, имущественные и неимущественные права, правонарушение.

SOCIAL AND LEGAL ISSUES OF THE AMOUNT OF ALIMONY AND

CIVIL RIGHTS

ABSTRACT

The article highlights legal issues of a socio-economic nature, as well as some theoretical and practical problems in family legal regulation of the amount of alimony and penalties as a measure offamily legal responsibility.

Key words: family legal responsibility, alimony, alimony obligations, alimony fund, penalty, amount of alimony, property and non-property rights, offense.

Амалдаги оила крнунчилиги алимент муносабатларини, иштирокчи шахслар ихтиёрига караб тартибга солишга имкон беради. Бу нормалардан оила

КИРИШ

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

at3onapu KoHyH TanaSnapura Ba Tapa^nap HXTHëpnra ^bboS SepyBnu anuMeHT KenumyBu Ty3MaraH xonnapuga ^ofiganaHagunap.

AnuMeHT Ma^SypuaTu, nafigo Synum acocnapura SoFnuK SynMaraH paBumga Tapa^napHuHr xyKyK Ba Ma^SypuaTnapuHu M3ara KenTupaguKu, ynapHu u^po этнm Ba aManra omupum xyKyKufi ^aBoSrapnuK nopanapu SunaH TatMuHnaHagu.

CyHrru fiunnapga anuMeHT SunaH SoFnuK Hroonap cyg-xyKyK aManuëTuga KynnaS yHpaëTraHnuruHH Kypum MyMKuH. Y3ÔeKHCTOH PecnySnuKacu Onufi cygu CTaTHCTHKacu1 ra Kypa, 2018 fiunga ^yKaponuK umnap Syfiuna cygnap TOMOHugaH ôupuHHH ннcтaнцнaga KypunraH ounaBufi Hroonap Syfiuna 79316 Ta um KypunraH Synca, 2022 fiunga 112985 Ta um KypuS TaMoMnaHraH. 2019 fiunga gatBo TapTuSugaru 98 080 Ta ^yKaponuK umnapugaH 2 077 Tacu ëKu 2,1 $oh3h Sona TatMHHOTH ynyH anuMeHT yHgupum, 27 701 Tacu ëKu 28,2 ^orou эсa HuKoxgaH a^parnmra oug Hroonapgup.

Ma^Sypufi u^po SropocugaH onuHraH MatnyMoTnap2 ra Kypa, 2022 fiun KugupyBga SynraH maxcnapHuHr 6 200 Ha^apu, 2022 nun 2935 Ha^apu, 2023 nun 6 ofiuga эсa 3422 Ha^apu TonunraH. AnuMeHT TynamgaH SyfiuH ToBnaraH Kap3gopnapHuHr 13 281 Ha^apu MatMypufi ^aBoSrapnuKKa TopTunraH xaMga 2022 fiunga 1 295 Ha^apura Ba 2023 fiunga 1 026 Ha^apu (yTraH fiunHuHr my gaBpuga 492 Ha$ap)ra ^mhoot umnapu Ky3FaTungu.

YMyMufi Boara eTMaraH $ap3aHgnapu SynraH эp-хoтнннн HuKoxgaH a^param ^apaëHuga, arap gatBorap hukoxhu SeKop Kunum TanaSu SunaH neKnaHca, cyg ToMoHugaH anuMeHTnapHu yHgupum xasuga Kapop KaSyn KunuHMafigu. XycycaH, Y36eKucToH PecnySnuKacu Onufi cygu HneHyMuHuHr 2016 fiun 29 urongaru 11-coHnu "Cygnap ToMoHugaH Boara eTMaraH Ba Boara eTraH MexHarra naëKarcro Sonanap TatMuHora ynyH anuMeHT yHgupumra oug umnap Syfiuna KoHyHHunuKHu Kynnam aManuëTu TyFpucuga^ru KapopuHuHr3

2-SaHgura MyBo^uK Boara eTMaraH, myHuHrgeK, Boara eTraH MexHaTra naëKarcro, ëpgaMra MyxTo^ Sonanap TatMuHoTu ynyH anuMeHT Tapa^napHuHr KenumyBura Kypa uxT^pufi TapTuSga, myHuHrgeK, cyg TapTuSuga yHgupunumu KoHyH SunaH SenrunaHraHnuru cygnapra TymyHTupunraH. fflyHuHrgeK, Kapopra Kypa, anuMeHT oTa-oHaHuHr SupuHuHr aproacu ëKu gatBocu SunaH, arap ôomKa oTa (oHa) Boara eTMaraH öonanapura TatMuHoT Sepum Ma^SypuaTuHu Sa^apMaraH

1 Y36eKMCToH PecHyännKacn Ooth cyg pacMufi cafiTu MaMyMoT^apnra acoc^aHagn.// https://stat.sud.uz/fib.html

2y36eKMCToH PecnyS^uKacu Bom npoKypaTypacu x;yзypнgarн Ma^Sypufi u^po Swpocu TaKgnM этraн MamyMoT^ap. 2023 fiun 17 Mafigaru NQ 10.3/1 - T- /23-R2-coнflн ®aBo6 xaTu.

3Y36eKMcToH PecnyS^nKacn O^ufi cygu n^eHyMuHuHr 2016 finn 29 uM^bgaru 11-coh "Cyg^ap TOMoHugaH Boara eTMaraH Ba Boara eTraH MexHaTra flaëKaTcu3 Sonanap TatMuHoTu ynyH anuMeHT yHgupumra oug umnap Syfirna KOнyнннflнкнн Kynnam aManuëTu T^Fpucuga^ru Kapopn// https://lex.uz/docs/3034913

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

xo-aT-apga cyg TapTuSuga (cyg SyHpyFH ëKH cygHHHr xan KH-yB Kapopu Su-aH) yHgupu-agH.

A-HMeHT Ma^SypuaT-apHHHHr Hm'HMoHH-HKTHcogHH MyXHM-HrH TatMHHOTHH TaKgHM этнm SyHuna Ma^SypuaTHHHr Ma^SypuH h^pochhh Ky--am, a-HMeHT Ma^SypuaTHHH Sa^apMac-HK ëxyg -o3hm gapa^aga Sa^apMac-HK ynyH ®:aBoSrapnHK HopacuHH Ky--am hmkohhathhh Ha3apga TyTagu. By Kap3gopHHHr Ma3Kyp Ma^SypuaTgaH Som TopTHmu a-HMeHT o-yBHHHHHr TypMym mapouTHHH ëMOH-amTHpagn, coF-HFura Tatcup KH-agu. Arap a-HMern-ap Boara eTMaraH So-a-apra Ty-aHca, HopMa- ^hcmohhh, pyxuH Ba MatHaBHH puBo^-aHum, Tat-HM o-HmH Sy3H-agu. Ba-OFaTra eTMaraH So-a-apra a-HMeHT Se-ru-am Maca-acu hhkoxhh SeKop KH-um ^apaëHHHHHr a^pa-Mac khcmh Sy-uS, Y3SeKHCTOH PecnyS-HKacu Ou-a KogeKCHHHHr 5-Sy-HMHga KypcaTuS yra-raH.

A-HMeHT o-yBHHHHHr MogguH, atHH My-KHH MaH^aaT-apHHH xHMoa KH-um Ba Kap3gopHH ®;a3onam MaKcaguga KOHyH HHKapyBHH a-HMeHT Ma^SypuaT-apuHH Sa^apMac-HK ynyH $yKapo-HK Ba ou-aBuH xyKyKuH ^aBoSrap-HK Hopa-apuHH Ha3apga TyTagH. Y3SeKHcTOH PecnyS-HKacu Ou-a KogeKCHHHHr 142-MoggacHra Kypa cygHHHr xa- KH-yB Kapopura MyBo^HK a-HMeHT Ty-amu mapT Sy-raH maxcHHHr aHSu Su-aH Kap3 By^ygra Ke-raH Sy-ca, aHSgop maxc KeHHKTHpH-raH xap SHp KyH ynyH Ty-aHMaH Ko-raH a-HMeHT cyMMacHHHHr yHgaH SHp $oh3h MHKgopHga a-HMeHT o-yBHHra HeycToHKa Ty-aHgu. A-HMeHT o-yBHH a-HMeHT y3 BaKTHga Ty-aHMaraH-uruga aHSgop a-HMeHT Ty-amu mapT Sy-raH maxcgaH a-HMeHT Ty-am Ma^SypuaT-apuHH y3 BaKTHga Sa^apMaraH-HK oKuSaTHga eTKa3H-raH Sapna 3apap-apHHHr HeycToHKa Su-aH Kon-aHMaraH khcmhhh yHgupumra xaM xaK-ugup.

OuKpuMH3Ha, HeycToHKa Ba yHHHr MHKgopu Maca-acuHH Tax-H- KH-HS HHKHm MyxHM KypuHagu. HeycToHKa Sy Sopaga, SupuHHHgaH, Ma^SypuaTHH Sa^apumHH TatMHH-am ycy-u; HKKHHHugaH, ^aBoSrap-HK Hopacu; yHHHHugaH, ^aSpnaHraH maxcHHHr xyKyK-apuHH xHMoa KH-um Hopacu cu^araga HaMoëH Sy-agu. Ma^SypuaTHH Sa^apumHH TatMHH-am ycy-H cu^araga HeycToHKaHHHr acocHH Ba3H^acu - WK-aTH-raH Ma^SypuaTHH HXTHëpuH, -o3hm gapa^aga Sa^apumra yHgamgaH uSopaT. PaFSaT-aHTupum gapa^acu TyFpugaH-TyFpH HeycToHKaHHHr MHKgopura Sof-hk. BupoK, HeycToHKaHHHr MHKgopu KaM Sy-ca, y Sy MyxHM Ba3H^aHH Sa^apa o-MaHgu.

.n.E.^HHepoBa HeycToHKa MHKgopuHH omupum xaKugaru $HKpHH Ky--aS, 0,1% - a-HMeHT o-yBHHHHHr amam MaHSa-apuHHHr acocuHcugaH Supu Sy-raH ny-BocuTa-apu - a-HMeHT-apHH y3 BaKTHga Ty-amra caMapa-H paFSaT-aHTupum ynyH

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

^yga KaM MHKgop4, geS xncoSnafign. HeycTofiKaHHHr xyggn myHgafi MHKgopn (0,1%) to^mkhctoh Onna KogeKcn5 HHHr 116-Moggacnga Ba MongoBa Onna KogeKcu6HuHr 106-Moggacnga KenTnpnnraH. O3apSafi^;oH onnaBnfi KoHyHHunnrn7 108-Moggacnga HeycTofiKa MHKgopuHH aHHK KypcarnS yTMaraH, SnpoK yHH yHgnpnm HMKoHuaTHHH SepraH. MacanaH, ymSy Moggaga afiTHnnmnna, "cyg Kapopn Syfinna anuMeHT Tynamra Ma^Syp SynraH maxc afiSn SnnaH anuMeHTnap Syfinna Kap3gopnnK M3ara KenraH Synca, afiSgop maxc anuMeHT onyBnnra xap Sup yTKa3nS MSopraH KyHH ynyH anuMeHTnapHHHr TynaHMaraH MHKgopuHHHr $ou3 xncoSnga HeycTofiKa Tynafign" O3apSafi^;oH Onna KogeKcnga ^oronap MHKgopn Ha3apga TyranMaraH. ^eMaK, O3apSafi^;oH PecnySnnKa ^yKaponuK KoHyHHunnrn HopManapn acocnga $ou3nap SenrnnaHagn.

HnMufi-aMannfi HyKTan Ha3apgaH mapTHoMaBnfi HeycTofiKa MHKgopn SenrnnaHMaraH anuMeHT KennmyBH Sa^apnnMaraH ëKH no3HM gapa^aga Sa^apnnMaraH xonga HeycTofiKa MHKgopn KaHgafi SenrnnaHagn? Ha3apnMH3ga, SyHgafi xonaTga Y3SeKHcTOH PecnySnnKacn OKHHHr HeycTofiKa Tynam TapTuSnra ong HopMacn KynnaHnnnmn MaKcagra MyBo^HK.

Bu3 KoHyHufi HeycTofiKa MHKgopuHH omnpnm Tapa$gopnMH3. BnpoK, axonuHHHr xyKyKufi caBogxoHnuK gapa^acn Ba anuMeHT Ma^SypnaTnapuHH n^po этнmнннr pean TapTuSuHH TaxMHH Kunnmgarn yKyBcronnrn, Tapa^nap KennmyBra Ma^SypnaT n^pocn KennKTupunraH xonga mapTHoMaBufi HeycTofiKara ong mapTHHHr KupuTMacnnrnra onnS KenMoKga. OnKpuMrona, arap Tapa^nap HeycTofiKaHHHr SomKa MHKgopuHH SenrnnaMaraH Syncanap, KoHyHnfi HeycTofiKaHH anuMeHT KennmyBnra TaTSuK этнm MaKcagra MyBo^HK Synapgn. YsSeKucTOH PecnySnuKacn OK 263-Moggacnra Kypa, arap KoHyH TatKHKnaMaca, KoHyHnfi HeycTofiKa MHKgopuHH Tapa^nap KennmyBH SnnaH KynafiTnpnm MyMKHH.

HeycTofiKa ^aBoSrapnuK nopacn cn^arnga 3apapHH Konnam Ba3H$acnHH Sa^apnm ynyH Myn^annaHMaraH. ^aSpnaHraH maxcHHHr MynKnfi xonaTHHu THKnam MaKcagnga KoHyH HHKapyBHH $aKaT HeycTofiKaHH yHgnpnm эмac, SanKH Kap3HHHr HeycTofiKa SnnaH KonnaHMaraH KucMngaH 3nëH (xncoSra onuHraH HeycTofiKa)HH yHgnpnm HMKoHuaTHHu xaM TaKgnM этraн. Ma^Sypnfi n^po TafiuHnam xyKyKnra эra SynraH Kap3HHHr MHKgopn KaSn anuMeHTnap TynamgaH ^apKgnpoK, 3nëHHH Tyngnpnm $aKaT cyg TapTuSnga aManra omupunumn MyMKHH. ^yHKH 3nëH eTKa3HnraHnnrHHH ncSoTnaS Sepnm 3apyp Ba yHra xyKyKHfi SaxoHH ^aKaT cygruHa Sepnmn MyMKHH. Bat3aH anuMeHTnap Syfinna Kap3gopnnK anuMeHT

4^nnepoBa .H.E. OTBeTcTBeHHocTb b anuMemmix oSa3aTenbcTBax // ropncx 2004. № 6. C. 42.

5 http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?rgn=805#A000000139

6 https://www.legis.md/cautare/getResults?doc_id=109550&lang=ru

7 https://cWsinau.mfa.gov.az/ru/content/123/semeynyy-kodeks-azerbaydzhanskoy-respubliki

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

туловчининг айбидан ташкари хам вужудга келади. Масалан, иш хаки вактида берилмагани боис юзага келган булиши мумкин. Бундай холларда жавобгар алиментлар унинг айби билан туланмаганлигини исботлаб бериши талаб килинади.

Юкорида курилган фукаролик хукукий жавобгарликнинг хар иккала чораси узининг махсус вазифасини бажаради. Аммо, савол тугилади. Яъни, улар карздорга хар томонлама таъсир утказиш хамда хукуки бузилган шахсни химоялаш учун етарлими? Бу саволга жавоблар бир-биридан фарк килиши табиий. Чунки оилавий муносабатларга хар кимнинг уз субъектив караши бор. Устига устак, Узбекистон Республикаси Оила кодексининг 142-моддаси алимент мажбурияти лозим даражада бажарилмагани учун маънавий зарарни коплаш каби жавобгарлик чорасини назарда тутмаган. Бирок, Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2000 йил 28 апрелдаги "Маънавий зарарни коплаш хакидаги конунларни куллашнинг айрим масалалари тугрисида"ги 7-сонли карори 8 нинг 2-бандида маънавий зарар деганда жабрланувчига карши содир этилган хукукбузарлик харакати (харакатсизлик) окибатида у бошидан кечирган (утказган) маънавий ва жисмоний (камситиш, жисмоний огрик, зарар куриш, нокулайлик ва бошка) азоблар тушунилиши курсатиб утилган.

Гайриконуний харакат (харакатсизлик)нинг объекти шахсий номулкий хукуклар билан бир каторда мулкий хукуклар (уй-жой дахлсизлиги, мулк хукуки ва бошкалар) хам булиши мумкин. Назаримизда, мулкий хукуклар сафига алимент таъминотини хам киритиш уринли. Куриб чикилган фукаролик хукукий жавобгарлик чораларидан ташкари Узбекистон Республикаси Оила кодекси жазо хусусиятига эга оилавий хукукий жавобгарлик чораларини хам назарда тутади. Чоралари мажбуриятини бажармаётган алимент туловчи шахсга каратилган фукаролик хукукий жавобгарликдан фарклирок, оилавий хукукий жавобгарлик чоралари, одатда, маълум оилавий хукукий мавкега эга хукукли шахсларга нисбатан турли оилавий хукукбузарликларни содир этгани учун кулланилади.

Шундай мураккаб муаммолар мавжудки, уларни фукаролик хукукий жавобгарлик ва оилавий хукукий жавобгарлик чоралари билан хал килиб булмайди. Хрзирда бозор муносабатлари ривожланаётгани, мамлакатда миграция жараёнлари кучайиши, яшаш учун пулни хисобга олинмаган бизнес доирасида ёхуд бир нечта ишхонада ишлаб топиш мумкинлиги даромадни яшириш имкониятини бермокдаки, ушбу муаммо тобора кескинлашиб

8 https://lex.uz/docs/1449509

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

бормокда. Муаммонинг мохияти шундаки, алимент туловчи шахс даромадларининг хакикий микдорини кандай килиб аниклаш мумкин? Унга кайси мулк амалда ва хукукий асосда тегишли?

Купинча, карздорнинг хакдкдй даромади жуда куп, алиментлар микдори эса кулгили даражада кам. Бундай холатларнинг олдини олиш буйича янгича ёндашув хамда даромадлар шаффофлилигини таъминловчи усуллар ва воситаларга эхтиёж сезилмокда.

Алиментларни тулашдан бош тортиш муаммоси, кайд этилганидек, факат биздаги муаммо эмас. Бирок, турли мамлакатларда конунчилик хукукбузарларга таъсир этишнинг турли механизмларига ургу беради. Бир катор белгиланган чоралар назарда тутилган ва мувафаккиятли амалга оширилмокда.

Узбекистон Республикаси Президентнинг 2018 йил 27 июндаги "Узбекистон Республикасида оила институтини мустахкамлаш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги П^-3808-сон карорида оила масалалари буйича норматив-хукукий хужжатларни, шунингдек, ривожланган давлатлар тажрибасини урганиш ва умумлаштириш асосида оилавий хукукий муносабатларнинг жавобгарлик мезонларини аниклаш, алиментларни белгилаш, ажрашиш вактида аёллар ва болалар хукукларини химоя килишга оид нормаларини янада такомиллаштириш нуктаи назаридан ишлаб чикиш белгилаб берилди9.

Алимент тулаш тугрисидаги конунчиликни такомиллаштириш алиментни туламаслик муаммосига жамият ёндашувини узгартириш зарурлигини келтириб чикармокда. Вояга етмаган болаларни бокиш учун алимент ундиришнинг суд тартибининг мавжудлиги, бу борада фукаролик хукукий воситалар (шартномалар) кенг кулланилмаслиги тизимдаги муаммолардан биридир. Бундай ишларни хал килишда суд амалиётини тахлил килган холда, амалдаги конун хужжатларига куйидаги узгартиришларни куриб чикиш таклиф килиш мумкин.

1. Болаларни таъминлаш учун алиментнинг минимал микдорини белгилаш билан бир каторда Алимент фондини ташкил этиш зарур. Мазкур фонд турли сабабларга кура алимент туланмай колган холларда давлат ва жамиятнинг оилани мухофаза килиш борасидаги функцияларини бажаришга имкон беради.

2. Вояга этмаган болани бокиш учун ота-онадан ундириладиган алимент микдорини купайтириш мумкин булган холатларни аник белгилаш зарур.

9 Узбекистон Республикаси Президентнинг 2018 йил 27 июндаги "Узбекистон Республикасида оила институтини мустахкамлаш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПК^-3808-сон карори. //Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2018 йил 2 июль, 26-сон, 514-модда

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Масалан, касаллик сабабли, укиш, спорт машгулотларига катнашиш, алимент туловчининг кушимча даромад олиш имкониятининг пайдо булиши ва бошка холатларда алиментни купайтиришнинг аник механизмларини белгиланиши максадга мувофик.

3. Алимент ундирилиши керак булган шахснинг хакикий даромадини касддан яширганлик ёки кам бахолаганлик фактини суд аниклаган холларда алиментни белгиланган микдорда тулаш мажбуриятини белгилаш зарур.

Хорижий мамлакатларнинг алимент мажбуриятини таъминлаш борасидаги ижобий тажрибасини татбик этиш таклиф килинади. Германияда тугри чизик буйича кариндошларнинг (ота-оналар, болалар, бобо-бувилар, кариндошлар), эр-хотин никохда булганлари ва никохдан ажралганларининг алимент мажбуриятлари, шунингдек никохдан ташкари тугилган бола учун отанинг алимент мажбуриятлари белгилаб берилган. Вояга етмаганлар учун алимент микдорини белгилаш куйидагиларга боглик, яъни угил ёки кизнинг ёши; уларнинг яшаш жойи; болаларнинг умумий сони. Агар эр ва хотин алохида-алохида яшашни бошлаган ва ажралишга тайёргарлик кураётган булса, алимент туланиши бошланади. Ажралишгача ажралиш муддати 1 йил булиши керак. Шунга кура, алимент 12 ой давомида туланиши мумкин. Германияда Дюссельдорф Алиментлар жадвали (1962 йил) хам амалда булиб, у оркали алимент микдори аникланади. "Алиментлар тугрисида"ги ^онунига кура 1979 йилдан бошлаб ота-онаси алимент мажбуриятини бажаришдан буйин товлаган 13 ёшгача булган вояга етмаган шахсларга давлат томонидан алимент маблаги тулаш тизими жорий этилган. Алимент туловчилар алимент туламаган такдирда, давлат маълум бир давр учун болани карамогига олади. Бирок, агар алимент туловчи уларни туламаслик учун конуний асосга эга булмаса, унда уларга давлат томонидан туланадиган маблаглар ва алиментнинг узи ундирилади. Суднинг карорига кура иш хакини музлатиб куйишлари ва карзлар тулангунга кадар факат яшаш учун керакли микдорни бериб туришлари мумкин. Бундан ташкари, улар хам жарима солиши мумкин. Хркимиятдан яширган ёки уларни накд пул билан тулаган холда алдашган зарарли алимент тулашдан бош тортаётганларнинг мол-мулкини бола фойдасига мусодара килиш ва сотиш, ахлок тузатиш ишлари, уч йилгача озодликдан махрум килиш жазоси билан жазоланадилар. Никохдан ташкари тугилган бола учун отанинг алимент мажбуриятлари конунга мувофик амалга оширилади. Бунга кура, она бола тугилишидан 4-5 ой олдин ва тугилганидан бошлаб 2 ой давомида 3 йилгача биологик отадан пул туловини талаб килиши мумкин. Францияда эса оила кассалари фаолият юритади. Агар ота (она) икки ой алимент туламаса,

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

KapaMornga Boara eTMaraH $ap3aHg SynraH hkkhhhh Tapa$ (oTa ëKH oHa) aHa my Onna KaccanapngaH anuMeHT MaSnarnapnHH onnmn MyMKHH.

Xopn^nfi MaMnaKaTnapgarn anuMeHT TyFpncngarn KoHyH xy^^arnapnga anuMeHT KoHyHHnnnrnHHHr puBo^naHnmnra n^oSnfi Tatcnp Kypcarnmn MyMKHH SynraH KynnaS ^ofigann Ba KH3HKapnn xonarnapHn Ky3arnm MyMKHH. Bat3n MaMnaKaTnapga, MacanaH, Parana Ba fflвeцnaga oTa-oHara Moggnfi ëpgaM Tynam Ma^SypnaTnapn no3HM gapa^aga Sa^apnnMaraH TaKgnpga SonaHHHr эxтнë^napннн KoHgnpnm ynyH nyn MaSnarnapn TaKgnM этнnagнraн ®:aMFapManap MaB^ygnnrnHH Kypnm MyMKHH. YmSy aMannëT SonaHHHr xyKyK Ba MaH^aaraapnHH xnMoa Kunnmra ëpgaM Sepagn, myHHHrgeK Sona Moggnfi ëpgaMcu3 KonagnraH Ba3naTHH SapTapa^ этagн. ^aMFapMaHHHr MaB^ygnnrn SnnaH Sup KaTopga, arap ABcTpna Ta^pnSacnra эtтн6op Kaparnnca, SyHga SonaHH KynnaS-KyBBaTnamHHHr nyn maKnnra ycTyHnuK SepnnraHnnrnHHHr ryBoxn Synum MyMKHH. By эca y3 HaBSarnga, Sona MaH^aaraapnHn KeHrpoK TatMHHnamra hmkoh Sepagn.

MaMnaKaTHMH3ga xaM WKopngarn xopn^nfi MaMnaKaTnap Ta^pnSacnra yxmam MexaHH3M ^opnfi KunnHMoKga. XycycaH, perpecc gatBo KypuHnmnga anuMeHT yHgnpnm th3hmh ^opnfi KunnHMoKga. YsSeKncTOH PecnySnnKacn npe3ngeHTHHHHr «Onna Ba xoTHH-KH3napHH TH3HMnn KynnaS-KyBBarnamra gonp nmnapHH aHaga ^agannamTnpnm nopa-TagSnpnapn TyFpncnga» 2022 finn 7 MapTgarn nO-87-coH OapMoHHHUHr 20-SaHgnra MyBo^nK Y3SeKncTOH PecnySnnKacn Bom npoKypaTypacn xy3ypngarn Ma^Sypnfi n^po Sropocnga wpnguK maxc TamKnn этмaгaн xonga «AnnMeHT TynoBnapn» ^aMFapMacn TamKnn этнnraнnнrн Ba yHra Ma^Sypnfi n^po SwpocuHH puBo^naHTupum ®&MFapMacn MaSnaFnapn xncoSngaH 50 Mnnnnapg cyM a^parnnnmn SenrnnaHgn.

Y3SeKncToH PecnySnnKacn Ba3npnap MaxKaMacuHHHr 2022 finn 3 aBrycTgarn "AnnMeHT TynoBnapn ^aMFapMacn ^aonnaTHHu TamKnn этнm TyFpncnga"rn 427-coHnn ^apopn10 Kynra Knpgn. ^aMFapMa xncoSngaH TynoBnap ^aKaT Boara eTMaraH $ap3aHgnHH Moggnfi TatMHHnamgaH SyfinH ToBnaraHnnK ynyH ^HHonfi ^aBoSrapnuKKa TopTnnraH Kap3gopra HncSaraH TarSnK этнnagн. ^aMFapMa ^aonnaTn Ma^Sypnfi n^po Sropocn ToMoHngaH SomKapnnnS, TynoBnapHH Tynam TapTnS-TaoMnnnapn ycTngaH KaTtnfi Ha3opaT ypHarnm MaKcagnga Sapna aMannëTnap Ma^Sypnfi n^po SwpocuHHHr AnnMeHT Ma^SypnaTnapuHH n^po этнm Ba Ha3opar KunnmHHHr aroHa axSopoT th3hmh

10 yßSeKHcTOH PecnySnnKacn Ba3npnap MaxKaMacuHHHr 2022 finn 3 aBrycTgarn "AnnMeHT TynoBnapn ^aMFapMacn ^aonnaTUHn TamKnn этnm TyFpncnga"rn 427-coHnn Kapopn https://lex.uz/docs/6141398

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

оркали амалга оширилади. Бунда туловлар ушбу тизим билан интеграция килинган алимент олувчиларнинг банк карталарига утказилади.

Мажбурий ижро бюроси хузурида ташкил этилган "Алимент туловлари" давлат максадли жамгармаси 11 хисобидан 702 нафар алимент олувчилар фойдасига жами 9,6 млрд сум маблаглар йуналтирилди (2022 йил август ойидан бошлаб).

Миграция жараёнида ажримлар ва алиментлар мажбуриятлари билан боглик низоларни ва карздорлик масалаларини хал этишда 2007 йил 23 ноябрдаги "Болаларга алимент ундириш ва оилани таъминлашнинг бошка шаклларининг халкаро тартиби тугрисида"ги Гаага Конвенцияси алохида ахамиятга эга халкаро хужжат хисобланади. Алиментларни ундириш амалиёти шуни курсатадики, 1993 йил 22 январда Минск шахрида имзоланган Фукаролик, оилавий ва жиноят ишлари буйича хукукий ёрдам хамда хукукий муносабатлар тугрисидаги Конвенция ва 2002 йил 7 октябрда Кишинев шахрида имзоланган Фукаролик, оилавий ва жиноий ишлар буйича хукукий ёрдам ва хукукий муносабатлар тугрисидаги Конвенцияларни ратификацияси алиментларни ундиришда МДХ, давлатлари худудида кидирувни самарали олиб бериш имконини бермокда. Бугунги кунда миграциянинг узок хорижий мамлакатлар буйлаб кенгайиши карздорлар кидирувини мазкур мамлакатлар доирасида хам олиб боришни такозо этмокда. Шунинг учун 2007 йил 23 ноябрдаги "Болаларга алимент ундириш ва оилани таъминлашнинг бошка шаклларининг халкаро тартиби тугрисида"ги Гаага Конвенциясига кушилиш, уни ратификация килган давлатларда хам алимент мажбуриятларини ундиришни самарали йулга куйишга имкон яратади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, биринчидан, алимент мажбуриятларини бузганлик учун фукаролик хукукий жавобгарлик чоралари мулкий хусусиятга эга ва ноконуний харакат килган айбдор мажбуриятли шахсга нисбатан кулланилади; иккинчидан, оилавий хукукий жавобгарлик чораларининг узига хос хусусияти шундаки, улар хукукка эга шахсга нисбатан кулланилади ва мулкий хукукдан махрум килиш ёки уни чеклашда ифодаланади; учинчидан, алимент муносабатлари сохасидаги хукукбузарликлар учун оила конун хужжатларида назарда тутилган чораларнинг, жумладан алимент ва неустойка микдорининг катор талабларга жавоб бермаслиги хамда самарасизлиги кузга ташланмокда.

11 Узбекистон Республикаси Президентининг "Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 7 март 2022 йилдаги ПФ-87-сонли Фармони//https://lex.uz/docs/5899498

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХДТИ (REFERENCES):

1. Узбекистан Республикаси Олий суд расмий сайти маълумотларига асосланади.// https://stat.sud.uz/fib.html

2. Узбекистан Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги Мажбурий ижро бюроси такдим этган маълумотлар. 2023 йил 17 майдаги NQ 10.3/1 - Т- /23-R2-сонли жавоб хати.

3. Узбекистан Республикаси Олий суди Пленумининг 2016 йил 29 июльдаги 11-сон "Судлар томонидан вояга етмаган ва вояга етган мехнатга лаёкатсиз болалар таъминоти учун алимент ундиришга оид ишлар буйича конунчиликни куллаш амалиёти тугрисида"ги Кдрори// https://lex.uz/docs/3034913

4. Чичерова Л.Е. Ответственность в алиментных обязательствах // Юрист. 2004. № 6. С. 42.

5. http://www.adlia.tj/show doc.fwx?rgn=805#A000000139

6. https://www.legis.md/cautare/getResults?doc id=109550&lang=ru

7. https://chisinau.mfa.gov.az/ru/content/123/semeynyy-kodeks-azerbaydzhanskoy-respubliki

8. https://lex.uz/docs/1449509

9. Узбекистон Республикаси Президентнинг 2018 йил 27 июндаги "Узбекистан Республикасида оила институтини мустахкамлаш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги П^-3808-сон карори. //Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2018 йил 2 июль, 26-сон, 514-модда

10. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2022 йил 3 августдаги "Алимент туловлари жамгармаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги 427-сонли Карори https://lex.uz/docs/6141398

11. Узбекистон Республикаси Президентининг "Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 7 март 2022 йилдаги ПФ-87-сонли Фармони//https://lex.uz/docs/5899498

12. Rakhimjonov, A., & Imomov, N. F. (2021). Improving the creation of a land information base for the privatization of land plots in the republic of Uzbekistan and foreign experience in this area.". The American journal of social science and education innovations, 160-165.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.