Научная статья на тему 'АКТЁР ИЖРОСИДА САҲНА ЛИБОСЛАРИНИНГ ЎРНИ'

АКТЁР ИЖРОСИДА САҲНА ЛИБОСЛАРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
86
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Актёр / режиссёр / макон ва замон / ҳаётий муҳит / характер / кино / мутахассис / фильм / рассом / воқийлик / драматург / балетмейстер / педагог / муаллиф / услуб / журналист / театршунос

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Караева Феруза Қурбоновна

Саҳнавий либос деганда, аввало нимани тушунмоқ керак? “Театр либоси (кастюми) томошабин ва актёрга бўлаётган воқеа ва даврни тушунишга, унинг руҳига сингришига ёрдамлашувчи, муаллиф ғоясини очиб берувчи кийим, парик ва гримдир”. Либослар рассоми тайёр айтилган кийимни тикувчи эмас, образни, даврни ҳис этиб, қиёфа қиёфа яратадиган мутахассис, ижодкордир.Саҳнавий либоси ҳам театрларнинг ижодий йўналишларига кўра фарқланади. Масалан, болалар театри, қўғирчоқ театри актёрлари учун яратиладиган либослар эртакнамо ҳамда ёрқин рангларда бўлади. Катталар театрида эса ҳар бир спектаклда, ҳар бир персонажларнинг турмуш тарзи ва замонидан келиб чиқиб либос тикилади. Айниқса, тарихий жанрдаги спектакллар ва жаҳон драматургияси асосида яратиадиган спектаклларда либос етакчи омиллардан бирига айланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АКТЁР ИЖРОСИДА САҲНА ЛИБОСЛАРИНИНГ ЎРНИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 1 / March 2022 ISSN 2181-063X

АКТЁР ИЖРОСИДА САХ,НА ЛИБОСЛАРИНИНГ УРНИ

Караева Феруза Курбоновна feruzakarayeva48 @gmail.com Узбекистан давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Сахнавий либос деганда, аввало нимани тушунмок керак? "Театр либоси (кастюми) томошабин ва актёрга булаётган вокеа ва даврни тушунишга, унинг рухига сингришига ёрдамлашувчи, муаллиф гоясини очиб берувчи кийим, парик ва гримдир". Либослар рассоми тайёр айтилган кийимни тикувчи эмас, образни, даврни хис этиб, киёфа киёфа яратадиган мутахассис, ижодкордир.Сахнавий либоси хам театрларнинг ижодий йуналишларига кура фаркланади. Масалан, болалар театри, кугирчок театри актёрлари учун яратиладиган либослар эртакнамо хамда ёркин рангларда булади. Катталар театрида эса хар бир спектаклда, хар бир персонажларнинг турмуш тарзи ва замонидан келиб чикиб либос тикилади. Айникса, тарихий жанрдаги спектакллар ва жахон драматургияси асосида яратиадиган спектаклларда либос етакчи омиллардан бирига айланади.

Калит сузлар: Актёр, режиссёр, макон ва замон, хаётий мухит, характер, кино, мутахассис, фильм, рассом, вокийлик, драматург, балетмейстер, педагог, муаллиф, услуб, журналист, театршунос.

THE ROLE OF STAGE CLOTHES IN ACTOR PERFORMANCE

Karaeva Feruza Qurbonovna feruzakarayeva48 @ gmail.com Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: What do you mean by stage costume first? Theatrical costume is a costume, wig and make-up that helps the audience and the actor to understand the events and times, to absorb them into his soul, to reveal the author's idea. The costume designer is not a tailor of ready-made clothes, but a specialist, a creator who feels the image, the period and creates the image. For example, costumes created for children's theater, puppet theater actors will be in fairy tales and in bright colors. In the adult theater, costumes are sewn in each performance, depending on the lifestyle and time of each character. Clothing is becoming one of the leading factors, especially in performances based on historical genres and performances based on world drama.

Keywords: actor, director, space and time, living environment, character, film, specialist, film, artist, realism, playwright, choreographer, pedagogue, author, style, journalist, theatrical critic.

Бугунги кунда жадаллик билан ривожланиб бораётган сохалар куп. Либос дизайни сохаси хам бутун дунёда кенг ривожланган ва айни пайтда даврнинг энг замонавий маданият тармокларидан биридир. Х,ар бир миллат ва даврнинг либос борасида уз анъаналари ва услублари булиб, улар замонлар оша хамиша узгариб, янгиланаб келади. Янгиланишлар изланишларга ва бу изланишлар мустакил сохаларнинг пайдо булишига сабаб булган. Дизайн сохасининг шаклланиши ва кенг тараккий этишининг сабаби хам инсониятнинг хар качон янгиликка интилишининг натижаси сифатида юзага келган. Тарихга назар солар эканмиз, хар бир халкнинг, шу жумладан, узбек халкининг хам этник ва худудий асосга эга анъанавий миллий либослари булиб, улар замонлар утгани сайин туб мохиятини сакдаб колган холда шакл ва услубий жихатдан узгариб, ривожланиб борган.

Дизайнерлик сохаси хозирда бутун дунёда энг замонавий ва талаб юкори сохалардан биридир. Маълумки, барча сохаларнинг ягона объекти - бу инсон. Санъат кай шаклда ва кай тарзда булмасин, инсонни, унинг ташки ва ички оламини ёритиш ва бойитишга интилади. Дизайн санъати эса инсоннинг ташки куринишини эстетик бойитишга хизмат киладиган сохадир. Либос инсоннинг курки. Уни яратишда кулайлик билан бирга унинг шакли ва усули, дизайни жуда мухим ахамиятга эга. Шунинг учун биз мода деб юритадиган кийим усуллари хамиша узгариб янгиланиб боради. Бу сохага бизнинг давримизга келиб, шу кадар талаб ортдики, сифат ва сон жихатдан тобора кенгайиб бормокда.

Узбекистонда хам дизайннинг барча тармоклари каторида либос дизайнерлигини ривожлантиришга катта эътибор каратиб келинмокда. Мамлакатимизда "Осиё рамзи" Узбекистон дизайнерлар ва модельерлар уюшмасининг ташкил этилганлиги, хар йили "Миллий либос" республика мода фестивалининг утказиб келинаётганлиги, узбек дизайнерлари вакилларининг турли халкаро ва миллий мода фестивалларида фаол иштирок этиб келаётгани хамда турли миллий либослар кургазмаларининг доимий утказилиши сохани ривожлантиришга катта эътибор каратилаётганлигидан далолатдир.

Шу билан бирга бу сохада етук кадрлар тайёрлаш, уларнинг ишларида профессионализмни ошириш долзарб масалалардан хисобланади. Камолиддин Бехзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти, Тошкент тукимачилик институти ва бошка катор урта махсус касб-хунар коллежлари ва ихтисослашган масканларда либос дизайнерлиги буйича куплаб мутахассислар

тайёрланади. Х,ар кандай таълимнинг асосини тажрибалар ва изланишлар ташкил этгани каби дизайн сохасида хам малакали мутахассислар тайёрлашда жахон ва Узбекистон дизайнерлари тажрибаларини утганиш, соха ривожига кенг таъсир этаётган омилларни урганиш зарур.

Дизайнерлик сохаси мохиятига кура, ижодий соха булиб, уни урганишнинг услубий шакллари хам турлича. Ихтисослашган олийгохларда дизайнер мутахасисларни тайёрлашда кастюм тарихи, либос дизайни, материалшунослик, лойихалаш, композиция яратиш асослари, тикув буюмларини тайёрлаш технологияси, замонавий либос тарихи сингари куплаб йуналишлардаги фундаментал илмларнинг укитилиши ёш дизайнерларнинг сохани чукур эгаллашида мухим урин тутади. Бу билимлар асосида уларда яратувчанлик, либос яратиш буйича ижодий махоратни ривожлантиришда методологик ёндошувнинг ва омилларнинг роли бекиёс. Дизайнер учун энг мухим хусусият бу албатта фантазиядир. Либос яратишда дизайнерлар узларининг новаторлик кобилиятларини ишга соладилар. Бу жихатни, яъни ёш дизайнерларнинг фантазияларини кенгайтиришга ижобий таъсир этувчи катор омиллар булиб, шулардан бири театр санъатидир. Чунки, сахна либослари россомлиги дизайн санъатининг ажралмас тармоки булиши билан бирга, унда кийимларда образлилик хусусияти асосий уринда туради. Шунингдек, сахна асарларида персонажлар учун яратилган либосларда давр рухи, этник ва минтакавий хусусиятлари ва кай бир маънода кишиларнинг характер хусусиятлари акс этади.

Сахнавий либос деганда, аввало нимани тушунмок керак? "Театр либоси (кастюми) томошабин ва актёрга булаётган вокеа ва даврни тушунишга, унинг рухига сингришига ёрдамлашувчи, муаллиф гоясини очиб берувчи кийим, парик ва гримдир" 1. Либослар рассоми тайёр айтилган кийимни тикувчи эмас, образни, даврни хис этиб, киёфа киёфа яратадиган мутахассис, ижодкордир.Сахнавий либоси хам театрларнинг ижодий йуналишларига кура фаркланади. Масалан, болалар театри, кугирчок театри актёрлари учун яратиладиган либослар эртакнамо хамда ёркин рангларда булади. Катталар театрида эса хар бир спектаклда, хар бир персонажларнинг турмуш тарзи ва замонидан келиб чикиб либос тикилади. Айникса, тарихий жанрдаги спектакллар ва жахон драматургияси асосида яратиадиган спектаклларда либос етакчи омиллардан бирига айланади.

Театрда инсонлар образини актёр яратади. Унинг асосий кумакчиси уз махорати булса, унга хар сафар ёрдамга келувчи воситалар булади. Масалан, либос. Бу умумий каралганда, жуда оддий предметдир, бирок, актёр уз образини узига мос либосда кийинтириб, томошабин каршисига олиб чикади.

1Маданият ва санъат атамаларининг изохли лугати. Т:. F.Fулом. 2015 й.256 бет.

390

Шунинг учун хам сахна либоси дейилганда, актёрлар эгнидаги кандайдир ажиб либослар, грим килинган киёфа куз олдимизда намоён булади. Бундай бадиий уйгунликка янгича ёндошув театр либос рассомидан чукур касбий билим билан фантазия талаб этади. Шунинг учун сахна либослари ва театр дизайнер-мутахассисларда бундай махоратни ривожлантиришга узига хос таъсир этувчи омиллардан хисобланади.

Сахна асарлари учун яратилган либослардан мутаносиблик тамойилининг мукаммал ишлаши бадиий либос яратиш борасида янгича улсубий ёндашув билан бирга объектнинг айнан кайси мезонларга буйсундирилилиши лозимлигини урганиш мумкин. Тасаввур килайлик, сахнада тахт устида утириб, Шохни уйнаётган актёрнинг эгнида одми кийим ва бошида тожнинг урнида салла булса, ёки тарихий жангчи ролидаги актёр кулида найза билан, либоси замонавий аскар формасида намоён булса, бундай персонажларнинг харчанд зур бериб ижро этилмасин, айтган сузларига, умуман, спектаклга ишончлизлик билан караймиз. Чунки ташки киёфада, инсон ва унинг либоси мутаносиблик булмаса, бу килинган ишнинг нопрофессионаллигидан дарак беради.

Профессионал театрда сахнавий либосларнинг ахамияти нихоятда етакчи уринда туради. Актёрнинг ички потенциалининг тулик намоён булишига либос, грим ва бошка керакли безак ашёлар худди декорация сингари кумакчи вазифасини бажаради. Пардозчи махорати, либослар буйича рассомнинг урни спектаклда мавжуд хар бир персонажнинг томошабин каршисида ким эканлигини белгилаб беради.

Либослар буйича рассом асарни укиб, вокеалар содир буладиган давр, персонажлар характеридан келиб чикиб, режиссёр билан маслахатлашган холда актёрларнинг сахнавий киёфаларини яратади. Актёрларнинг репитециядаги ролларини кузатиш ва режиссёрнинг талабчанлиги либосларнинг муносиб даражада яратилишига жуда катта ёрдам беради. Узбек Миллий академик драма театрининг либослар буйича рассоми С. Зуннунова уз касбининг сири хакида суз кетганида шундай дейди: "Режиссёрнинг талабчанлиги ва репитеция жараёнини кузатиш рассом учун образлар либосларнинг дунёга келишида жуда мухим. Асарни укиб, либосларни уз фантазиямиз ва тажрибамизга таянган холда чизиб бераверишимиз хам мумкин, аммо жамоа билан хамнафас яшаб, изланиб яратилган иш узгача кимматга эга булади".

Умуман олганда, сахна либослари кундалик кийимлар ва бадиий либослар орасидаги фарк ва мувофикликни кура билишда ёш дизайнерлар учун мухим тажриба хисобланади. Бу булажак мутахассиснинг либос яратишда уйгунлик ва янгича шакллар топишига ва энг асосийси, уз ижодий услубига эга булишига кумаклашади. Дизайнерлар ижодий махоратинини устиришда сахна либосларидаги куйидаги жихатлар катта ахамиятга эга:

> Либосларда этник ва даврий хусусиятларнинг ёркин ифодаланиш,

> Кийимнинг либос, либоснинг образ даражасига кутарилиши,

> Либослардаги характерлилик,

> Бадиий яхлитлик,

> Безаклар ва кушимча аксессуарларнинг маълум максадга хизмат килиши,

> Оригиналлик ва кулайлик,

> Ранглар ва гоявий уйгунлик.

Сахда либосларининг шу каби хусусиятлари ёш дизайнерларнинг касбий махоратининг ортиб боришига, айникса, хар кандай кийим дизайнини яратишда ижодий ёндашув ва услубий аниклик эришишига катта ёрдам беради.

Фойдаланилган адабиётлар

М. Абдуллаева, Режиссура. Тошкент.: "Адабиёт учкунлари" 2016 й. Захова Б.Е. Мастерство актёра и режиссёра. - Москва: Просвешение, 1978. - 336 с.

Станиславский К.С. Актёрнинг уз устида ишлаши. - Тошкент: Бадий адабиёт наширёти, 1965.

Тулахужаева М.Т. Узбек драма театрининг режиссураси. - Т.: 1995. Усмонов Р. Режиссура. - Т., 1997.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.