CC BY
0Central Asian Journal of
Education and Innovation
AKSIYADORLIK JAMIYATLARIDA BIZNES-JARAYONLARNI SAMARALI BOSHQARISHNING NAZARIY ASOSLARI VA OZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Sarimsakov Mashxurbek Amanbekovich
O'zbekistan Respublikasi Vazirlar Maxkamasi huzuridagi Biznes va Tadbirkorlik Oliy maktabi magistiri Sidikov Akmaljon Baxtiyorovich O'zbekistan Respublikasi Vazirlar Maxkamasi huzuridagi Biznes va Tadbirkorlik Oliy maktabi magistiri https://doi.org/10.5281/zenodo.12515381
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 15-June 2024 yil Ma'qullandi: 20- June 2024 yil Nashr qilindi: 24- June 2024 yil
KEY WORDS
Aktsiyadorlik jamiyati, biznes-jarayonlar, korporativ boshqaruv, samaradorlik, optimallashtirish, raqamli transformatsiya,
xodimlarni rivojlantirish.
Ushbu maqola O'zbekiston aktsiyadorlik jamiyatlarida biznes-jarayonlarni samarali boshqarishning nazariy asoslari va amaliyotdagi o'ziga xos xususiyatlarini tahlil qiladi. Maqola, korporativ boshqaruv tizimida biznes-jarayonlarni optimallashtirish va
samaradorlikni oshirish yo'llarini ko'rib chiqadi. Shuningdek, biznes-jarayonlarni rivojlantirishda duch keladigan asosiy muammolar va ularni hal etish bo'yicha zamonaviyyechimlar taqdim etiladi.
Aktsiyadorlik jamiyatlarida biznes-jarayonlarni samarali boshqarish muhim ahamiyatga ega bo'lib, bu tashkilotlarning umumiy ish faoliyatini yaxshilash, resurslardan oqilona foydalanish va bozorda raqobatbardoshlikni ta'minlashga yordam beradi. Zamonaviy iqtisodiyot sharoitida, korporativ boshqaruv tizimlarining takomillashuvi bilan bir qatorda, biznes-jarayonlarni optimallashtirish ham dolzarb masalalardan biriga aylanmoqda.
Aktsiyadorlik jamiyatlari o'zlarining keng ko'lamli va turli xil faoliyat turlari tufayli ko'plab murakkab biznes-jarayonlarni boshqarishlari kerak. Ushbu jarayonlar mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarishdan tortib, moliyaviy hisobotlar tuzishgacha bo'lgan keng doiradagi operatsiyalarni o'z ichiga oladi. Samarali biznes-jarayonlar boshqaruvi, shu bilan birga, strategik rejalashtirish, sifatni nazorat qilish va mijozlarga xizmat ko'rsatish sifatini oshirishga ham katta hissa qo'shadi.
Biroq, ko'pgina aktsiyadorlik jamiyatlari o'zlarining ichki jarayonlarini qayta ko'rib chiqish va takomillashtirish bo'yicha qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar. Bu qiyinchiliklar, asosan, o'zgaruvchan iqtisodiy muhit, texnologik yangilanishlar va raqobat kuchayib borishi kabi omillar bilan bog'liq. Shuning uchun, biznes-jarayonlarni samarali boshqarishni rivojlantirish va bu jarayonlarni zamonaviy boshqaruv usullari bilan integratsiyalash taklif etiladi.
Ushbu maqola aktsiyadorlik jamiyatlarida biznes-jarayonlarni samarali boshqarishning nazariy asoslari va amaliyotdagi o'ziga xos xususiyatlarini chuqur tahlil qilish orqali, ushbu muammolarni hal etish yo'llarini taklif etadi. Biznes-jarayonlarni boshqarishdagi eng yaxshi amaliyotlar va zamonaviy yondashuvlar, shuningdek, xorijiy va mahalliy tajribalar asosida keltirilgan misollar orqali bu jarayonlarning samaradorligini oshirish yo'llari muhokama
qilinadi.
Adabiyotlar Sharhi
Aktsiyadorlik jamiyatlarida biznes-jarayonlarni samarali boshqarish bo'yicha nazariy va amaliy adabiyotlar keng doirada tadqiq etilgan. Hammer va Champy (1993) o'zlarining klassik asarlarida biznes-jarayonlarni qayta ishlash (BPR) konsepsiyasini taklif qilishgan. Ular, biznes-jarayonlarni tubdan qayta ko'rib chiqish orqali tashkilotlar samaradorligini sezilarli darajada oshirish mumkinligini ta'kidlashadi.
Porter (1985) o'zining "Raqobat Ustunliklari" nomli asarida biznes-jarayonlarning korporativ strategiyada qanday muhim rol o'ynashini tahlil qiladi. U, tashkilotlar o'z biznes-jarayonlarini qanday boshqarishi orqali raqobatda ustunlik qozonishi mumkinligini ko'rsatib beradi.
Jeston va Nelis (2014) biznes-jarayonlarni boshqarish tizimlarining (BPMS) zamonaviy tashkilotlardagi ahamiyatini qayd etishadi. Ular, ushbu tizimlar yordamida biznes-jarayonlarni avtomatlashtirish, ularni monitor qilish va optimallashtirish mumkinligini ta'kidlaydilar.
Bharadwaj va boshq. (2013) texnologik yangiliklarning korporativ strategiya va biznes-jarayonlarni boshqarishdagi ta'sirini o'rganishadi. Ular, raqamli texnologiyalar va IT yechimlarining tashkilotlarning operatsion samaradorligini oshirishdagi rolini tahlil qiladilar.
Womack va Jones (1996) "Lean Thinking" asarida ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish jarayonlarini optimallashtirish bo'yicha Lean management yondashuvlarini taqdim etishadi. Ular, resurslarni samarali ishlatish va isrofgarchilikni minimallashtirish orqali tashkilotlarning samaradorligini oshirish mumkinligini ko'rsatib beradilar.
Sutherland va Schwaber (2011) Agile metodologiyasining biznes-jarayonlarni boshqarishdagi ahamiyatini ta'kidlaydilar. Ular, tez o'zgaruvchan biznes muhitida Agile yondashuvlar yordamida tashkilotlarni yanada moslashuvchan va samarali boshqarish mumkinligini ta'kidlashadi.
Schein (2010) korporativ madaniyatning biznes-jarayonlarni boshqarishdagi rolini o'rganadi. U, tashkilot ichidagi madaniyat qanday qilib biznes-jarayonlarning samaradorligi va xodimlarning ishtirok etish darajasini ta'sir qilishini tahlil qiladi.
Tahlil va Natijalar
O'zbekiston aktsiyadorlik jamiyatlarida biznes-jarayonlarni samarali boshqarish bo'yicha amalga oshirilgan tahlillar quyidagi asosiy kamchiliklarni va ularning potensial yechimlarini ochib beradi.
1-jadval. Biznes-jarayonlarni boshqarishdagi asosiy kamchiliklar
Kamchilik Tavsif Potensial Yechim
Raqamli transformatsiyaning past darajasi Ko'p aktsiyadorlik jamiyatlari hali ham qog'oz asosidagi ishlarni ko'p qo'llaydi, bu jarayonlarning sekinligiga va xatolarga olib keladi. Raqamli texnologiyalarni joriy etish, masalan, ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari orqali jarayonlarni avtomatlashtirish.
Moliyaviy resurslarning cheklanganligi Yangi texnologiyalarni sotib olish va yangi tizimlarni joriy etish uchun moliyaviy cheklovlar mavjud. Moliyaviy resurslarni oshirish uchun davlat yoki xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik qilish.
Malaka va tajribaning yetishmasligi
Xodimlarning zamonaviy
boshqaruv usullari va texnologiyalarni qo'llash
bo'yicha malakasi cheklangan.
Xodimlarni o'qitish va malakasini oshirish dasturlarini amalga oshirish.
Manba: muallif tomonidan tayyorlandi
Raqamli transformatsiya jarayonlarining sekinligi va xatolarning ko'pligi kabi muammolarni bartaraf etishga yordam beradi. ERP tizimlarini joriy etish orqali ma'lumotlarni boshqarish va jarayonlarni avtomatlashtirish mumkin bo'lib, bu esa qaror qabul qilish tezligini va sifatini oshiradi. Moliyaviy resurslarning cheklanganligi masalasida, davlat va xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish orqali loyihalarni moliyalashtirish imkoniyatlarini kengaytirish mumkin. Xodimlarning malakasini oshirish esa tashkilotning ichki samaradorligini yaxshilaydi va yangi texnologiyalar bilan ishlash qobiliyatini oshiradi. 2-jadval. Potensial yechimlarning amaliy qo'llanilishi
Yechim Amaliy Qo'llanishi Kutilayotgan Natija
Raqamli texnologiyalar ERP tizimlarini joriy etish Jarayonlarni tezlashtirish va xatolarni kamaytirish
Moliyaviy resurslarni kengaytirish Davlat grantlari va xalqaro moliyalashtirishni jalb qilish Yangi loyihalarni amalga oshirish va texnologik yangilanishlar
Malaka oshirish Xodimlar uchun muntazam o'quv kurslari Xodimlarning texnologik yangiliklarni qo'llash qobiliyatini oshirish
Manba: muallif tomonidan tayyorlandi
Amaliy qo'llanilishi natijasida, ERP tizimlarini joriy etish orqali tashkilotlar o'z faoliyatini yanada avtomatlashtirishga va ma'lumotlarni boshqarish tizimini yaxshilashga qodir bo'ladi. Bu, o'z navbatida, jarayonlarni tezlashtiradi va xatolarni sezilarli darajada kamaytiradi. Davlat grantlari va xalqaro moliyalashtirish esa yangi texnologiyalarni sotib olish va tizimlarni yangilash imkoniyatini beradi. Xodimlarning malakasini oshirish esa, ish jarayonlarida texnologik yechimlarni samarali qo'llash imkonini beradi.
Takliflar
Biznes-jarayonlarni samarali boshqarish - bu har qanday aktsiyadorlik jamiyatining muvaffaqiyat kalitidir. Tahlil natijalari O'zbekiston aktsiyadorlik jamiyatlarida mavjud bo'lgan kamchiliklarni bartaraf etish va ularning samaradorligini oshirish uchun quyidagi aniq takliflar beriladi:
1. Raqamli transformatsiya va avtomatlashtirish: Aktsiyadorlik jamiyatlari zamonaviy ERP tizimlarini va boshqa raqamli echimlarni joriy etish orqali o'zlarining biznes-jarayonlarini avtomatlashtirishlari va shu orqali operatsion samaradorlikni oshirishlari zarur. Bu jarayonlar ichida ma'lumotlarni boshqarish, hisobot berish va moliyaviy operatsiyalarni yaxshilash kabi amallar o'z ichiga oladi.
2. Moliyaviy manbalarni kengaytirish: Jamiyatlar moliyaviy resurslarni kengaytirish uchun davlat grantlari, xalqaro moliyalashtirish dasturlari va boshqa moliyaviy yordam manbalarini faol izlashlari kerak. Bu mablag'lar yangi texnologiyalar va infrastrukturani rivojlantirish uchun zarur bo'ladi.
3. Xodimlarni o'qitish va malakasini oshirish: Aktsiyadorlik jamiyatlar xodimlarni doimiy ravishda o'qitish va ularning malakasini oshirishga investitsiya qilishlari lozim.
Xususan, yangi texnologiyalar va zamonaviy biznes-jarayonlarni boshqarish bo'yicha o'quv kurslari tashkil etish tavsiya etiladi.
4. Ichki kommunikatsiya va hamkorlikni kuchaytirish: Jamiyatlar o'zlarining ichki kommunikatsiyasini va bo'limlararo hamkorlikni yaxshilash orqali turli jarayonlarni samarali boshqarishda katta yutuqlarga erishishlari mumkin. Bu, xodimlarning bir-biri bilan ma'lumot almashinuvini tezlashtiradi va umumiy ish samaradorligini oshiradi. Xulosa
O'zbekiston aktsiyadorlik jamiyatlarida biznes-jarayonlarni samarali boshqarish bo'yicha qilinadigan ishlar juda ko'p. Raqamli transformatsiya, moliyaviy resurslarning kengaytirilishi, xodimlarning malakasini oshirish va ichki kommunikatsiya hamda hamkorlikni yaxshilash orqali bu jamiyatlar o'zlarining samaradorliklarini sezilarli darajada oshirishlari mumkin. Ushbu tavsiyalar amalga oshirilganda, jamiyatlar o'z faoliyatlarini yanada optimallashtirishga va shu orqali O'zbekiston iqtisodiyotida raqobatbardoshlikni oshirishga qodir bo'ladilar. Keltirilgan takliflar nafaqat korporativ samaradorlikni oshirishga, balki umumiy iqtisodiy farovonlikni yaxshilashga ham hissa qo'shadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Hammer, M., & Champy, J. (1993). Reengineering the Corporation: A Manifesto for Business Revolution. Harper Business.
2. Porter, M. E. (1985). Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance. Free Press.
3. Jeston, J., & Nelis, J. (2014). Business Process Management. Routledge.
4. Bharadwaj, A., El Sawy, O. A., Pavlou, P. A., & Venkatraman, N. (2013). Digital business strategy: Toward a next generation of insights. MIS Quarterly, 37(2), 471-482.
5. Womack, J. P., & Jones, D. T. (1996). Lean Thinking: Banish Waste and Create Wealth in Your Corporation. Simon & Schuster.
6. Sutherland, J., & Schwaber, K. (2011). The Scrum Guide.
7. Schein, E. H. (2010). Organizational Culture and Leadership. Jossey-Bass.
