Научная статья на тему 'АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНТЕРНЕТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЖОБИЙ ВА САЛБИЙ ОҚИБАТЛАРИ'

АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНТЕРНЕТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЖОБИЙ ВА САЛБИЙ ОҚИБАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
216
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИНТЕРНЕТ / ТЕЛЕФОН / КОМПАНИЯ / ЭЛЕКТРОН ПОЧТА / КИБЕР / БАНК / КРЕДИТ КАРТА

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Абдурахимов Д.Б.

Мақолада бугунги кунда ахборотлашган жамиятда интернетдан фойдаланишнинг ижобий ва салбий оқибатлари, интернет нима учун керак ва унинг қандай фойдалари борлиги, интернетнинг инсонларга тақдим этадиган қулайликлари, фойдали жихатлари ёритиб берилган. Шунингдек ижтимоий тармоқлардан қулайлик хавфсиз фойдаланиш ва муаммоли вазиятларни бартараф этишга қаратилган тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POSITIVE AND NEGATIVE CONSEQUENCES OF USING THE INTERNET IN AN INFORMED SOCIETY

The article describes the positive and negative consequences of using the Internet in the modern information society, why it is needed and what are its advantages, the advantages that the Internet offers to people, its benefits. It also provides advice on how to safely use social media and troubleshooting.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНТЕРНЕТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЖОБИЙ ВА САЛБИЙ ОҚИБАТЛАРИ»

А бдурахимов Д. Б.

доцент

педагогика фанлари номзоди Гулистон давлат университети

АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА ИНТЕРНЕТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЖОБИЙ ВА САЛБИЙ ОЦИБАТЛАРИ

Аннотация: Мацолада бугунги кунда ахборотлашган жамиятда интернетдан фойдаланишнинг ижобий ва салбий оцибатлари, интернет нима учун керак ва унинг цандай фойдалари борлиги, интернетнинг инсонларга тацдим этадиган цулайликлари, фойдали жихатлари ёритиб берилган. Шунингдек ижтимоий тармоцлардан цулайлик хавфсиз фойдаланиш ва муаммоли вазиятларни бартараф этишга царатилган тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Интернет, телефон, компания, электрон почта, кибер, банк, кредит карта.

Abduraximov D.B., candidate of pedagogical sciences

docent

Gulistan State University

POSITIVE AND NEGATIVE CONSEQUENCES OF USING THE INTERNET IN AN INFORMED SOCIETY

Abstract: The article describes the positive and negative consequences of using the Internet in the modern information society, why it is needed and what are its advantages, the advantages that the Internet offers to people, its benefits. It also provides advice on how to safely use social media and troubleshooting.

Key words: Internet, telephone, company, email, cyber, bank, credit card.

Бугунги ривожланаётган даврга келиб интернетнинг кашф этилиши инсоният хаётида катта узгаришларга сабаб булди. Дунё ахолисининг сони хозир етти миллиарддан ошган булса, шундан уч миллиарддан зиёди интернет тармоFига уланган. Сунгги йиллардаги статистикага кура, Узбекистонда хам ахолининг интернетдан фойдаланиш фоиз кусатгичи хам йилдан йилга усиб бормокда. Шундай экан, интернетнинг фойда ва салбий томонлари хакида батафсилрок маълумот олишга эхтиёж бор.

Интернет нима учун керак ва унинг кандай фойдалари борлиги хакида тухталиб утсак. Купчилик интернетдан янгиликлар укиш, мусика тинглаш, ижтимоий тармоклардан фойдаланиш каби, асосан, кунгилочар максадларда фойдаланади. Аммо интернет инсонларга такдим этадиган кулайлик ва фойдалар факат булардан иборат эмас.

Оддий электрон почта (E-email) хизматини олиб курайлик. Бир неча сония ичида мактуб ёзиб, уни компьютер ёки телефонингиздаги битта тугмани босиш оркали дунёнинг исталган жойига бир сонияда жунатишингиз мумкин. Интернетдан олдин бу мумкинмиди? Албатта, йук. Бунинг учун илгари анъанавий почта ёки телеграф хизматларидан фойдаланиш лозим булган. Х,озир эса бунга хожат йук. Ёки хозир уйингизда утириб, интернет оркали истаган нарсангизни сотиб олишингиз ва уйингизгача олиб келиб беришларини буюртма килишингиз мумкин. Интернет тармоFидан сизни кизиктирган ихтиёрий махфий булмаган маълумотларни олиш, тармок буйича исталган мамлакатдаги хамкасбларига почта хатларини юбориши, маъруза матнларини олиш, дунё янгиликларидан тезда хабардор булиш, тармок оркали савдо килиш, чиройли шахар ёки ёдгорликларнинг пиктографик расмларини куриб чикиш ёки мусика ва жахон киносидан бахраманд булиш ёки бундай тармокларга узининг рекламасини жойлаштириш мумкин. Уни бутун дунёдаги миллионлаб одам куради ва деярли хамма нарсани, хатто узининг буш вактини мазмунли ва кизикарли утказишни хамда амалга ошириш мумкин.

Интернет бу ахборотларнинг чексиз дунёсидир. Бу хакикатда узгача виртуал мамлакатдир унга кириб олиш ва у ерда узок вакт яшаш мумкин. Интернет оркали хар бир касб эгаси узига керакли маълумотларни олса булади. Яъни, журналист интернетда энг янги янгиликларни топади, илмий ходим - уни кизиктирган муаммо буйича охирги тадкикотлар материалларини, тижоратчи эса дунёнинг исталган биржасида валюта котировкасини (бахосини) билиб олади. Укитувчилар эса дарс жараёнини тушунтиришда масофавий тармок ёки тармокдаги укув услубига мослаштирилган курслар оркали билим бериши мумкин.

Интернетнинг хаётимиздаги урнини куйидагича куришимиз мумкин:

- Интернетнинг тадбиркорлар учун мухим булган биринчи мухим вазифаси ахборот вазифасидир. Тармокдан узини кизиктирган, исталган махфий булмаган биржага оид ва тижорат ахборотларини илмий ва сиёсий ахборотларни олиш мумкин.

- Коммуникация имконияти. Тармок технологиялари фойдаланувчига телефон буйича исталган шахар ва мамлакатдаги узиниг шериклари билан гаплашиш имконини беради, шу билан бир каторда бу оддий телефон алокасидан хам арзонрокдир; оддий почтани ишлатишга караганда кам харажат килиб ва шунинг билан бирга сезиларли даражада тезрок унга хат юбориш мумкин.

-Тижорат имконияти. Бутун дунёда тармок буйича савдо фаол ривожланмокда. Имкониятли харидор уз шахсий компьютерининг экранида товарларни куриб чикади, буюртма беради ва кредит карточкаси буйича уларга хак тулайди.

- Реклама имконияти. Интернет буйича реклама бериш биринчи навбатда унинг оммавийлиги ва тезкорлиги туфайли жуда самаралидир.

-Кунгил очиш имконияти. Жуда хилма-хил турдаги минглаб кунгилочар адабиётларни укиш, кизикарли фильмларни куриш мумкин; энг марокли компьютер уйинларини уйнаш турли хил музейлардан завкланиш мумкин ва бошка купгина шунга ухшаш нарсалар. Бундан ташкари таълим тизимида бундай тармоклардан фойдаланиш албатта яхши натижаларни беради. Яъни, масофавий таълим тизимидан фойдаланиш, маълумотлар омборига мурожат этиш, ундан керакли маълумотларни кидириш, саклаш ва хк. хозирги пайтда дарс жараёнида тармок тизимини куллаш дарс берувчи учун хам, билим олувчи учун хам бирдай кулай. Негаки, туFридан - туFри интернет оркали талабалар билим оладилар, айникса бу услубни куллашда чет тилларни укитишни куриш мумкин. Яъни, On-line курслари оркали узларининг билимларини оширадилар ва уларга куйилган талаблар хам осонлашади, дарс мавзуси, грамматика конун-коидалари схематик асосида тушунтирилади, тармок курслари оркали тестлар ечилади, чет тили талаффузлари оFзаки баён асосида кузатилади. Бир суз билан айтганда хозирги техника ва технологиялар асрида бу тармокга талаб кучайиб бормокда. Биз бундай тармоклар маълум маънода керак эмас ёки унга талаб катта эмас деб айта олмаймиз, негаки, интернетнинг ахамияти, унинг ишончлилиги ва тезкорлиги ортиб борар экан, якин келажакда бундай FOялар уз исботини топади.

Узбекистонда хам интернет оркали савдо аста-секин ривожланиб боряпти. Asaxiy.uz, Udobno.uz, Olcha.uz, Zoodmall.uz каби сайтларни шу йулда бошланган дастлабки кадамлар деб айтиш мумкин.

Интернет нафакат сиз билан биз каби оддий фойдаланувчилар томонидан, балки хусусий ва давлат компаниялари томонидан хам кенг кулланилмокда. Х,озир деярли барча йирик компаниялар уз ходимлари ва мижозлари билан алокаларни тулик интернет оркали олиб боради. Янги махсулотларини интернет оркали оммага такдим этади, сотади ва бошка турли хизматлар курсатади. Интернет хукуматлар ишларини хам осонлаштирган. Фукароларнинг деярли барча мурожаатлари куп давлатларда хозир электрон шаклда амалга оширилмокда. Бу коFOзбозлик, фукароларнинг идорага бориб расмийлар билан юзма-юз куришиши, навбат кутиб узок утириши каби нокулайликларни камайтиради. Узбекистонда хам худди шу максадда my.gov.uz лойихасининг бошланганини ижобий ва кувонарли хол, деб айтишимиз мумкин.

Интернетнинг салбий жихатлари хакида хам суз юритадиган булсак, бу оммавий коммуникация тури дастлаб пайдо булганда, аксарият ишларнинг электрон шаклга утиши окибатида куплаб иш уринлари бой берилади, деган хавотирлар булган. Чунки интернетдан олдин бу ишлар KOFOЗлар оркали ёки офис-идораларда ишчи-ходимлар кули билан амалга ошириларди. Аммо интернетнинг иктисодиёт учун, компаниялар учун

келтирган улкан фойдаси бу хавотирларни йукка чикарди. Эндиги асосий хавотир ва тахдид интернетда шахсий ва бизнес маълумотларини алмашишнинг канчалик хавфсиз экани хакида булмокда. Хавотирлар шу даражада ошдики, хатто хукуматлар интернет тахдидларининг олдини олиш учун купрок эътибор ва ресурслар ажратмокда. Кибер хуруж ва кибер уруш деган атамалар пайдо булди. Бугунги кунда биз шу кенг мавзунинг оддий интернет фойдаланувчиларига тегишли булган кисмига, яъни интернетда шахсий маълумотлар дахлсизлигини таъминлаш йулларига эътибор каратамиз.

Шахсий дахлсизлик (Privacy) ва интернет хавфсизлиги нима ва нимага керак деган саволга куйидагича жавоб беришимиз мумкин. Интернетда фойдаланувчилар учун энг катта тахдид уларнинг шахсий маълумотлари бошкаларнинг кулига тушиши ёки ошкор килиниши хавфи хисобланади.

Биз онлайн хизматлардан фойдаланганимизда, ижтимоий тармоклар ёки электрон почта оркали мулокот килганимизда куплаб шахсий маълумотларимизни интернетга киритамиз. Булар шахсий суратлар, банк ёки молия маълумотлари, соFликка оид маълумотлар, дустларимиз билан узаро махфий ёзишмаларимиз ёки емаил ва айрим сайтларга кириш учун ишлатиладиган логин ва пароллар булиши мумкин. Одатда, бу маълумотларнинг хавфсиз сакланишини OnLine (онлайн) хизматни такдим этувчи сайтлар таъминлайди, аммо шундай холатлар хам буладики, бу маълумотларингиз исталмаган учинчи бир томон кулига утиб колиши ва улар бу маълумотлардан Fаразли максадларда фойдаланиши мумкин.

Ижтимоий тармокларда маълумотлардан, шу жумладан шахсий маълумотлардан фойдаланиш маданиятига эътибор бериб, келтирилган веб сахифалар тахлил килинса куйидаги салбий холатлар ва камчиликлар учраб туради:

- фойдаланувчиларнинг айримлари уз номлари билан руйхатдан утишмайди;

- номакбул фото суръатлар куйишади;

- узаро мулокатларда хурматсизлик килишади;

- бемаъни гаплар ёзадилар, баъзан нотуFри маълумотлардан фойдаланади;

- сахифалар ижтимоий булишига карамасдан сиёсий мулокатлар урнатадилар ва хокоза.

Демак, ижтимоий тармокларда маълумотлардан, шу жумладан шахсий маълумотлардан фойдаланиш маданияти деганда, юкорида келтирилган салбий холатлар ва камчиликларга йул куймаслик тушунилади. Унутмаслик керакки, маълум бир шахс томонидан интернет тизимига куйиладиган маълумотлар бошка шахслар ёки ижтимоий гурухлар томонидан турли максадларда хам фойдаланиилиши мумкин. Шу жумладан маънавият ва маърифатга зид хам булиши мумкин. Ижтимоий

тармоклардан фойдаланилганда у ердаги маълумотларнинг хакконийлигига, Сизни алдашмаётганлигига икрор булиб, сунгра маълум бир карорга келиш керак.

Демак, факат узимизгагина тегишли булган, бошкаларга бизнинг розилигимизсиз берилмайдиган барча маълумотлар бизнинг шахсий мулкимиз хисобланади ва улар устидан шахсий дахлсизлик хукукига эгамиз.

Шахсий маълумотларнинг ошкор булиши уз айбингиз билан ёки хакерлар каби махсус хужум уюштирувчи шахс ёки шахслар хатти -харакати натижасида содир булиши мумкин. Шахсий маълумотларнинг ошкор булиши сизга моддий ва маънавий зарар келтириши мумкин. Масалан, сиз ижтимоий тармокдан фойдаланиш тартибини яхши тушунмасдан, факат дустимга юборяпман, деган ишонч билан айрим шахсий сурат ёки маълумотларни хамма курадиган жойга жойладингиз.

Ёки хеч кимга куринмайди, деб уйлаб, ижтимоий тармокларда айрим сайтларга куйилган шубхали хаволалар устига босдингиз; билмасдан уни уз сахифангизда хам курдингиз ёки эхтиётсизлик билан шубхали сайтни очганингиз учун сизнинг розилигингсиз бу сайт хакидаги маълумотлар хаммага куринадиган сахифангизда пайдо булиб колди. Шахсий хаётингизга тааллукли булган бундай маълумотларнинг бошкаларга ошкор булиши сизнинг обруингизга путур етказиши ёки сиз хакингизда бошкаларда салбий тасаввур хосил булишига олиб келиши мумкин. Бу маънавий зарар хисобланади. Бундан ташкари, бу каби эхтиётсизлик натижасида сизнинг номингиз билан турли такикланган сайтларга ташриф буюришлари мумкин.

Агар электрон почтангизга келган шубхали мактубдаги хаволани босиб, уни очсангиз ва натижада шахсий маълумотларни уFирлашни максад килган зарарли дастур компьютерингизга урнашиб олса, у компьютерингиз ва электрон почтангиздаги барча шахсий маълумотларни кучириб, ушбу дастур ортида турган шахсларга жунатиши мумкин. Утирланган маълумотлар орасида банк ва кредит карта маълумотлари булиши мумкин ва улардан фойдаланган холда кибер жиноятчилар пулингизни умариши турган гап.

Хулоса урнида шуни айтиш жоизки, интернетнинг инсоният учун фойдаси ва имкониятлари кундан кунга ошиб бормокда. Шу билан бирга хавфсизлик борасида хам муаммолар камайгани йук. Барча керакли ахборот хавфсизлигини таъминловчи дастурларга эга булсангиз хам, сизнинг интернетдаги фаолиятингиз хеч качон 100 фоиз хавфсиз булмайди. Паролни кучли танлаш ёки зарарли сайтларга кирмаслик оркали сизга буладиган хавф даражасини минимумга туширишингиз мумкин, аммо агар хакерлар шахсан сизни хужумга олишни касд килса, улар тахдидидан омон чикишингиз эхтимоли жуда кам. Албатта, оддий одамларнинг касддан килинган хакерлар хужумига дуч келиши деярли

учрамайди. Шунинг учун хулоса сифатида сизга интернетдан хавфсиз фойдаланиш буйича сунгги тавсияларимизни такдим этамиз.

1. Имкони борича шахсий маълумотларингизни интернет сайтларига ва тармокларига камрок киритинг.

2. Нотаниш одамлар билан мулокот килманг ва улардан келган электрон почта мактубларидаги сайт манзилларини ва илова килинган файлларни асло очманг.

3. Шахсий мактубларингиз ва чатдаги мулокотларингизни сиз ва сиз алока килаётган одамдан бошка хеч ким билмайди, деб уйламанг.

4. Интернетни масъулият билан ишлатинг. яъни интернетда ёзган сузингиз ёки амалга оширган хатти-харакатингиз учун омма олдида хам уялмасдан, куркмасдан жавоб бера олишга кузингиз етсагина, интернетда шундай фаолият билан машFул булинг.

5. Интернетда ноконуний фаолият турлари билан шуFулланманг. Демак, интернетда хам конунга итоаткор фукаро булинг.

Адабиётлар руйхати:

1.Ш.М.Мирзиёев. «Янги Узбекистон Стратегияси».- Тошкент: 2021. - 457 б.

2.Левин, Джон, Р., Бароди, Кэрол, Левин-Янг, Маргарет. Internet для "Чайников", 8-еиздание.:Пер.сангл.—М.:Издательскийдом "Вильяме", 2003.—288 с.

3. Ядов Г.Б. Информация и общество// Вокруг света. - 2004. - № 2.

4. http://ra.wikipedia.org/wiki/Портал:Компьютерные_технологии

5. http://revolution.allbest.ru/programming/00004698_0.html

6. http://synopsis.kubsu.ru/informatic/master/lecture/themes4_1_1.htm

7. http://ru.wikipedia.org/wiki/Информационное_общество

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.