Научная статья на тему 'АГРОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

АГРОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
агротуризм / хорижий тажриба / қишлоқ хўжалиги маҳсулоти етиштирувчиларига қўшимча даромад.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Тўлқин Фарманов, Шухрат Аманов, Фотима Алладўстова

Мазкур мақолада Ўзбекистонда агротуризмнинг ривожланиш ҳолати, мавжуд муаммолар ҳамда уларнинг ечими юзасидан назарий ва амалий таклифлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АГРОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

АГРОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИСТЩБОЛЛАРИ хТулкин Фарманов, 2Шухрат Аманов, 3Фотима Алладустова

1ТошДАУ, "Бизнесни бошкариш" кафедраси мудири, профессор, и.ф.д, 2ШАГОнинг Агробизнесни ривожлантириш лойихасида сиёсат ва агрокимё буйича мутахассис, кишлок хужалиги фанлари доктори, катта илмий ходим, 3Алфраганус университети стажёр -

укитувчи

https://doi.org/10.5281/zenodo.10930998

Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистонда агротуризмнинг ривожланиш %олати, мавжуд муаммолар %амда уларнинг ечими юзасидан назарий ва амалий таклифлар келтирилган.

Калит сузлар: агротуризм, хорижий тажриба, цишлоц хужалиги ма%сулоти етиштирувчиларига цушимча даромад.

Аннотация. В данной статье представлены теоретические и практические предложения по развитию агротуризма в Узбекистане, решению существующих проблем и недостатков.

Ключевые слова: агротуризм, зарубежный опыт, дополнительный доход производителям сельскохозяйственной продукции.

Abstract. In this article are presented the theoretical and practical proposals for the development of agrotourism in Uzbekistan, solving existing problems and shortcomings.

Keywords: agrotourism, foreign experience, additional income for agricultural producers.

Бугунги кунда Республимизда агроэкотуризм буйича хизмат курсатишга ихтисолашган салкам 150 та субъектлар ва объектлар фаолият олиб боришмокда [1]. Жумладан, ^оракалпогистон Республикасида 10 та, Андижонда 6 та, Бухорода 7 та, Жиззахда 12 та, Фаргонада 15 та, ^ашкадарёда 7 та, Хоразмда 7 та, Наманганда 7 та, Навойида 11 та, Самаркандда 11 та, Сурхондарёда 7 та, Сирдарёда 6 та, Тошкент вилоятида 42 тани ташкил килади. Шунингдек, ^ашкадарё вилоятининг Китоб туманидаги Варганза кишлоги агротуризм кишлоги сифатида белгиланган.

Хорижий тажрибаларга кура, агротуризм сохасини ривожлантириш натижасида фермерлар кушимча даромда олиш имкониятига эга буладилар. Маълумотларга кура Европада ички туристларнинг 50 фоизи кишлок худудларида дам олишади. Мисол учун, кишлок худудларида умумий дам олувчиларнинг Австияда 15 фоизи, Италияда 13 фоизи, Францияда 15 фоизи, Испанияда 8 фоизи агротуристлар хисобланади.

Агротуризм иктисодиётнинг аграр секторини ривожлантиришнинг самарали, экологик тоза товарлар ва экологик хизматларга йуналтирилган, махаллий бюджетга хисса кушадиган йуналиши хисобланади. Бу муваффакиятли ва мустакил йуналиш булиб, фаолият курсатадиган агротуризм субъектларини жадал ривожлантириш ва кенгайтириш, келажакда замонавий агротуризм массивларини яратишга ички ва ташки инвесторларни жалб этишга хизмат килади.

Агротуризм агро ва экокластерларни шакллантириш учун рагбатлантирувчи омил булиб, мамлакат минтакаларининг миллий узига хослигини саклашга ёрдам беради хамда кишлок худудларини ривожлантиришнинг драйверларидан бири хисобланади. Бу соха кишлок ахолисини доимий иш урни билан таъминлаш, кишлок ёшларининг ички ва ташки миграцияси жаораёнларини кискартириш, туристик мавсумнинг давомийлигини ошириш ва ахоли учун кулай дам олиш жойларини яратади.

Бугунги кунда республикамизда агротуризм билан шугулланувчи самарали тадбиркорлар фаолият курсатмокда, масалан [1]:

1. Узумчилик ва виночилик йуналишидаги "Uzumfermer" фермер хужалиги.

Ушбу хужалик Тошкент вилояти ^ибрай туманида жойлашган. Корхонада 21 га, жумладан, 15 га замонавий узумзорлар ва 2 га экзотик боглар мавжуд. Шу билан бирга ресторан, кичик мехмонхона, балик овлаш хавзаси, спорт майдончаси ташкил этилган. Хужалик ташриф буюрувчилар учун экскурсия ва тушлик, тадбирлар ва фестиваллар ташкил этади хамда мехмонлар учун майорат дарсларини утказади.

Мехмонлар вино махсулотларини татиб куриш, шунингдек, терасса, мазали таомлар ва дам олиш масканига эга ресторандан хам фойдаланишлари мумкин.

2. Баликчилик йуналишидаги "Golden fish" корхонаси. "Golden fish" компанияси алохида худудлардаги учта ишлаб чикариш объектида балик етиштириш ва купайтириш билан шугулланади, хусусан Туябугуз сув омбори (Тошморе), Урта-Чирчик ва Бустонли; вилоятларида. Баликлар замонавий ва интенсив тизимларда етиштирилари. Корхона Тошкент вилоятининг Урта-Чирчи; туманида экотуристик дам олиш маскани ташкил этди.

Мехмонларга кумуш сазан, оддий сазан, ок амур ва бошка балик турлари етиштириладиган еттита сунъий ховузлар ташкил этилган. Корхона бешта экологик тоза коттежлар ва тадбирларни утказиш объектларига эга. Барбекю жойлари ва от миниш билан ажойиб дам олиш худуди таклиф этилади.

3. Замонавий узумчилик ва виночилик йуналишидаги "FERGHANA FRANCE" кушма корхонаси. Корхона Фаргона шахрида жойлашган булиб, юкори сифатли курук ок ва кизил вино ва вино материаллари, винтаж ва ширин винолар, коньяк ишлаб чикаради. 520 га майдонда узумнинг турли навлари етиштирилади. Вино заводи нуфузли махаллий ва халкаро танловларда куплаб мукофотларга сазовор булган.

Ферментация учун шароб тайёрлашда Бордо худудидан француз хамиртуруши ишлатилади хамда барча ёрдамчи материаллар Франциядан келтирилади. Ишлаб чикаришда Ркацители, Баян Ширей, Сабернет Саувигнон, Пинот Ноир ва бошкалар каби ок ва кизил узум навлари кулланилади. Корхонага тугридан-тугри кираверишда сайёхлар дам олишлари ва турли хил европа, миллий таомлар, кандолатчилик махсулотларини, шунингдек, турли хил вино ичимликларини татиб куришлари мумкин булган шинам ресторан мавжуд.

Жойларда тахлиллар ва агротуризм сохасини ривожлантириш борасида мавжуд холат тахлил килинганида, куйидаги муаммолар аникланди. Жумладан:

1. Фермерлар ва амалиётчиларда агротуризм туFрисида дастлабки тушунчаларнинг етишмаслиги. Фермер хужаликлари ва кишлокдаги ёшдар, махаллий хамжамият агротуризмнинг бошлаш ва унинг самараси тугрисида тушунчага эга эмаслар. Мамлакатимизда кишлок хужалигининг турли тармоклари ва агротуризм учун зарур булган ресурслар мавжуд булса-да, бошка мамлакатлардаги агротуризм сохасидаги салохият билан киёсланганда, хали мавжуд ресурслардан самарали фойдаланилмаганлигимиз кузга ташланади. Амалдаги конунчилик базасида хам агротуризмга таърифлар тулик мавжуд мавжуд эмас ва агротуризм буйича стандартлар етарли даражада ишлаб чикилмаган.

2. Тармоклараро бошкарувнинг мавжуд эмаслиги. Агротуризм билан шугулланувчи ягона ташкилотнинг мавжуд эмаслиги, яъни туман (шахар) хокимликлари, вилоятлар ташкилотларида агротуризим билан шугулланадиган махсус булимлар (шуъба) ташкил килинмаган.

3. Мах,аллий ва миллий даражадаги кадрларнинг етишмаслиги. ^ишлок жойларида турар жой - бу хакикий мукобил, аммо улар хизмат курсатишнинг минимал даражасига жавоб бермайди. Асосий муаммо - гигиена шароитлари ва хизматларни етказиб бериш хисобланади. Шунингдек, махаллий алока тизими, бизнесни режалаштириш ва бошкариш, нархларни хисоблаш ва маркетинг сохасида айрим муаммоларга дуч келишади. Махаллий туроператорлар одатда профессионал куникмаларга ва профессионал тарзда бажариладиган хизматларга таянадилар.

Сунгги ун йил ичида кишлок туризмини, шунингдек агротуризм сохасида касбий билимга эга булиш максадида тизимли укитиш ва илгор ташаббуслар амалга оширилди. Мамлакатимизнинг кишлок ва агротуризм сектори кичик эканлиги хисобга олиниб, билим ва маълумотларни алмашиниши, сакланиши ва ноурин такрорланмаслиги учун махсус ташкилот ёки тренерлар тармогини ташкил этиш максадга мувофик булар эди.

4. Агротуризмда хилма-хил тур махсулотларнинг етишмаслиги. Бугунги кунда хорижий сайёхлар унутилмас тажриба орттириш имконини берадиган янгиликлар, янги хис-туйгулар ва билимларни кидирадилар. Улар саёхат карорларини мехмонхона тоифаларига эмас, балки фаолият ва хакикий таклифларга асосланган холда кабул киладилар. Агротуризмда хизмат сифати мухим хисобланади ва у саёхат килиш учун яхши шароит яратади, лекин бу саёхатнинг асосий максади хисобланмайди. Ичик ва орижий сайёхлар жисмоний фаолликни талаб киладилар, масалан, пиёда юриш, от миниш, уз манзили буйлаб велосипедда саёхат килиш, маданий ландшафт ва тоза хавода сайр килиш.

Мамлакатимизнинг туризм концепцияси - умумий холатда мамлакатда турли махсулотларни яратишга кумаклашиш - туризмнинг истикболли турларини (зиёрат, маърифий, экологик, этнографик, гастрономик, спорт, согломлаштириш, кишлок, саноат ва бошкалар) хисобга олган холда агротуризмнинг янги дастурларини ишлаб чикишни назарда тутади. Демак, мамлакатимизда хар бир туризм йуналишини ривожлантириш буйича аник йул харитасини ишлаб чикиш ва шунга мувофик агротуризм сохасида истикболли стратегик вазифаларни бажаришга киришиш зарур.

5. Миллий ва халкаро микёсда Узбекистон агро, эко ва кишлок туризми махсулотлари ва хизматларининг етарли даражада ёритилмаганлиги. Мамлакатимизнинг агротуризм махсулотлари халкаро максадли бозорлар ва хаттоки мамлакатимизда фаолият курсатаётган айрим туроператорлар учун номаълум булмокда. Агротуризм махсулотлари ва хизматларини етказиб берувчилар узларининг ноёб табиати ва таклифлари, жумладан, турли хил анъанавий таомларни такдим этиш максадида махсус веб-сайтга эхтиёж мавжуд. Бундан ташкари, туристик муассасалар уртасидаги узаро вазифалар ва мажбуриятларни яхши тушунтириб берилиши зарур.

Масалан, "Миллий PR-марказ" узининг расмий миллий туризм порталидан хаволаларни такдим этиши максадга мувофик. Индивидуал ва мукобил туризмни ривожлантиришга тускинлик килувчи омиллардан бири - мамлакатда кишлокларга кириш йуллари, йул белгилари, йулак ва изохли тахталар ва бошкалар каби инфратузилмавий ресурсларнинг етарли эмаслиги хисобланади. Таъкидлаш жоизки, туроператорлар хорижий сайёхларни кишлок ва тогли худудларга олиб келишнинг асосий манбаи эмас. Жисмоний шахслар учун мамлакат ичида харакат килишнинг купрок усуллари булиши керак.

Юкоридаги тахлиллар натижасида куйидаги таклифларни амалиётга жорий килиниши максадга мувофик хисобланади:

1. Агротуризм сохасини бошкариш ва мувофиклаштириш - агротуризм сохасида биргаликда ва самарали мувофиклаштириш амалиётини амалга ошириш, карор кабул килиш жараёнида турли манфаатдор томонларнинг иштирокини таъминлаш. Шу жумладан,

2. Узбекистонда Республикаси ^ишлок хужалиги вазирлиги хамда Экология, атроф-мухитни мухофаза килиш ва иклим узгариши вазирлиги хузурида Туризм кумитаси тенг даражада иштирок этадиган амалиётчилар, хусусий муассасалар ва илмий доиралар уртасида умумий платформани таъминлаш оркали агротуризмни ривожлантиришнинг таърифи, вазифаси ва асосий максадларини белгилаш.

3. Хорижий мамлакатлардаги агротуризм амалиётлари, хусусан, агротуризм тадбиркорларини куллаб-кувватловчи коидалар ва рагбатлантириш дастурлари билан танишиш максадида сиёсатчилар ва амалиётчилар учун интенсив веб-семинарлар ва укув сафарларини утказиш.

4) Агротуризм билан шугулланувчи тадбиркорлар учун рагбатлантириш механизмларини жорий килиш.

Иккинчидан, агротуризм махсулотлари ва хизматларини ривожлантиришга кумаклашиш - анъанавий махсулотларни бахолаш, махаллий манбалардан фойдаланиш ва фермерларнинг салохиятини ошириш оркали минтакавий, махаллий ва халкаро микёсда ракобатбардош туризм махсулотлари ва хизматларини яратиш. Шу жумладан,

1. Худудлар буйича барча агротуристик ресурсларнинг (маданий, мерос кишлок хужалиги, табиий ресурслар ва бошкалар) инвентаризациясини ишлаб чикиш.

2. Туристик махсулотни ривожлантиришнинг аник стратегиясини ишлаб чикиш.

3. Турли максадли гурухлар учун (айникса, болали оилалар, катталар, уюшган гурухлар ва бошкалар учун) тематик таълим дастурларини ишлаб чикиш.

4. Агротуризм объектлари атрофида экотуристик (айлана) пиёда, пиёда ва велоспорт йуналишларини купайтириш.

5. Туроператорларнинг ташриф буюрувчилари учун кургазмали мавзули, шу жумладан гастро-тур дастурларини тайёрлаш.

6. Фермерларни махсулотни кадоклаш ва маркалашда куллаб-кувватлаш.

7. Озик-овкат хавфсизлиги масалаларига, шунингдек, махаллий ишлаб чикариш ва иклимга мос харакатларга асосий эътиборни каратган холда, кушимча талабларни -агротуризм тадбиркорлари учун хизмат курсатиш сифати мезонларини ишлаб чикиш.

8. Махаллий кишлок хужалиги махсулотлари занжири ва туризм уртасидаги алокаларни кучайтириш.

9. Анъанавий ва сифат белгисига эга махсулот (географик курсаткич, келиб чикиш жойи) ишлаб чикарувчиларини куллаб-кувватлаш.

10. Агротуризм билан шугулланувчи фермерларнинг малакасини ва салохиятини ошириш.

11. ^ишлок хужалиги йуналишидаги техникум ва олий укув юртларида агротуризм укув модулини жорий этиш.

12. Фермерлар кунларини, "Farmer-to-farmer" алмашинув ташрифларини ва пазандачилик махорат дарсларини ташкил этиш.

Учинчидан, агротуризм сохасида алока тизими ва маркетинг тадкикотларини ривожлантириш.

1. Экология ва агротуризм сохасидаги тадбиркорларнинг фаолиятини яхшилаш, экологик тоза амалиётни таргиб килиш максадида "Яшил мукофот" ёки "Экосертификат" мукофотлари каби рагбатлантириш дастурларини ишлаб чикиш.

2. Агротуризм махсулотларини асосий (миллий ва халкаро) маркетинг каналлари оркали илгари суриш ва таркатиш.

3. "Агро-стоп" ахборот видеолари ташриф буюрувчиларга кишлок жойларига саёхатни кандай бюджетлаштириш ва бошкаришни тушунтириш.

4. "Узбекистон агротуризми" ягона миллий агротуризм брендини яратиш.

5. Х,ар бир худуднинг узига хос хусусиятларидан келиб чикиб, худудларнинг агротуризм брендларини ишлаб чикиш.

6. Турли хил маълумот ва реклама материалларини ишлаб чикариш (агротуризм буйича кулланмалар, анъанавий озик-овкат каталоги, масалан Ark of Taste, gastro-route брошюраси, хариталар).

7. Туризм ташкилотларининг халкаро сайёхлик ярмаркаларида уз эко ва агротуризм махсулотларини илгари суришда иштирокини рагбатлантириш.

8. Муайян худудий махсулот билан боглик (масалан, хосил, ковун байрами, узум байрами, анжир байрами, анор байрами ва бош.) билан боглик тадбирларни ташкил этиш.

9. Турли манфаатдор томонлар ва тадкикотчилар учун тажриба, ишланма методологиялари ва укув материалларини алмашиш учун форумлар ва конференциялар каби мулокот тадбирларини ташкил этиш.

Бизнинг фикримизча, юкоридаги устувор тадбирларнинг амалга оширилиши натижасида:

1. Агротуризмни ривожлантириш натижасижа фермерлар кушимча даромадга эга булади.

Форбс журнали маълумотларига кура, турли мамлакатларда агротуризм тадбирлари оркали фермерлар кушимча даромадга эга булишлари мумкин. Масалан, Хорватияда -зайтун териш, узумзорларда ишлаш, махсус укитилган итлар билан кузикорин кидириш -кунига бир киши учун 30-80 евро; Чехияда - сигир согиш ёки куйни парвалишда катнашиш, эчки сутидан пишлок тайёрлаш, овда катнашиш мумкин - лагер учун 3 евро; Польшада -темирчилик асосларини урганиш, куй сутидан пишлокни тайёрлаш - ва лагер учун 8 евро; Италияда - пицца тайёрлашда иштирок этиш имконияти, апелсинлар териш - кунига бир киши учун 30 евро; Кипрда - эчки ва куйларни парвариш килиш, нон пиширишда, апелсин ва гилос теришда фермерларга ёрдам бериш имконияти - кунига бир киши учун 40 евро; Шри-Ланкада - ёгоч ва фил суяги уймакорлигида иштирок этиш, чой, каучук ва кокос плантацияларида ишлаш - икки хафта давомида бир киши учун 2 минг доллардан туристлари томонидан тулов килинади [1].

2. Махсулот экспорт географиясига имконият ва кишлокларда кушимча иш жойлари яратилади. Маълумотларга кура [1], агротуризмнинг 25 фоизи - этнотуризм (ахоли маданияти, меъморчилиги, турмуши ва анъаналари билан якиндан танишиш учун этнографик жойларга бориш), 35 фоизи - экотуризм (табиий худудларга бориш), 15 фоизи - маданий-маърифий туризм хамда 25 фоизи - ноёб ландшафт худудларида фаол туризм ва саёхатга каратилган.

REFERENCES

1. http://agroturizm.uz/ru/reestr _

2. Lela Khartishvili. Towards Agritourism Development in Uzbekistan, Tbilisi, 2023. P. 30.

3. ffl.AMaHOB. 2022-2023 Man TagKUKOTnap xhcoGOTH. XHCOGOT. TomKeHT, 2023.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.