Научная статья на тему 'Аграр соҳани давлат томонидан қўллаб-қувватлашни такомиллаштириш йўналишлари'

Аграр соҳани давлат томонидан қўллаб-қувватлашни такомиллаштириш йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
398
86
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қишлоқ хўжалиги / фермер хўжалиги / молиявий қўллаб-қувватлаш / имтиёзли кредитлаш / agriculture / farm enterprise / financial support / loans privileges.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Имомов Рустам Нарзуллаевич

Моддий ишлаб чиқаришнинг бирламчи бўғини ҳисобланган қишлоқ хўжалигининг тараққиёти, иқтисодий ривожланиш кўрсаткичларидан қатъий назар барча мамлакатлардаги энг долзарб масалалардан бири ҳисобланади. Мақолада қишлоқ хўжалигининг давлат томонидан қўллаб-қувватлаш зарурияти, унинг аҳамияти ва йўналишлари, такомиллаштириш масалалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE DIRECTIONS OF STRENTHENING GOVERNMENT SUPPORT FOR AGRICULTURE SECTOR

Agricultural development, which is considered in the article as the primary stage of material production, is one of the topical matters of all countries independent of their development level. There are shown the necessity of stimulating agricultural sector by the government, its importance and directions and the matters of the sector development in the article.

Текст научной работы на тему «Аграр соҳани давлат томонидан қўллаб-қувватлашни такомиллаштириш йўналишлари»

Имомов Р.Н.,

Наманган Давлат университети укитувчиси

АГРАР СО^АНИ ДАВЛАТ ТОМОНИДАН КУЛЛАБ-КУВВАТЛАШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Республикамизда цишлоц хужалигини тартибга солиш буйича цабул цилинган меъёрий цужжатларга мувофиц, фермер хужаликларининг хужалик фаолия-тига давлатнинг бевосита аралашуви кузда тутил-маган. Фермер хужаликлари уз фаолияти йуналишлари, ишлаб чицариш тузилмаси ва цажмларини узлари мустацил белгилайдилар. Молиявий-хужалик фаоли-ятига давлат органлари ва ташкилотларининг аралашуви мумкин эмас. Фермер хужалиги хужалик фаолиятининг натижалари учун узи жавобгардир. Давлат фермер хужаликларининг ицтисодий маконда бошца юридик шахслар билан тенг цуцуцлилик асоси-да фаолият юритишини тулиц кафолатлайди.

Кишлок хужалиги тармоFининг та-биий-иклим шароитларига узвий боF-ликлиги унинг доимий тарзда давлат томонидан куллаб-кувватлаш ва тартибга солинишини такозо этади. Шу билан бирга, бошка турдаги корхона-лар каби, фермер хужаликларининг фаолияти давлат иктисодий сиёса-тининг турли дастаклари асосида куллаб-кувватланади. Жумладан:

- солик сиёсати оркали;

- пул-кредит сиёсати оркали;

- инвестиция сиёсати оркали;

- нарх сиёсати ва бошкалар оркали.

Давлат аграр сох,асини тартибга солиш максадларида фермер хужаликлари томонидан етиштирилган мах,сулотларни сотиш жараёнида х,ам иштирок этиши мумкин. Фермер хужаликлари мах,сулотини харид ки-лувчи ташкилотлар билан шартнома тузган х,олларда давлатнинг иштироки яккол куринади.

Иктисодий адабиётларда кишлок хужалигини давлат томонидан мо-лиявий куллаб-кувватлаш масала-сига баFишланган илмий изланиш-лар куплаб учрайди. А.Тарасовнинг

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

фикрига кура1, давлат Fалла етишти-риш жараёнини молиявий куллаб-кувватлаши лозим. Бунда асосий эътибор давлат томонидан Fалла бо-зоридаги интервенцион ресурслар-нинг етарли даражада тупланишига каратилиши лозим. Шу сабабли, дав-латнинг мамлакат Fалла бозоридаги улуши 20 фоиздан кам булмаслиги керак. Акс х,олда, мамлакат Fалла бо-зорида айрим субъектлар томонидан монопол х,олат юзага келиши мумкин.

Бу билан, аввало, давлат томонидан фермер хужаликлари мах,сулотларига доимий талаб шакллантирилади, ик-кинчидан, мах,сулотлар нархи тушиб кетмаслиги ва такрор ишлаб чикариш жараёни таъминланади. Пировард натижада, фермер хужаликлари да-ромади камайиб кетишининг олди олинади. Давлат конунда белгилан-ган тартибда фермер хужаликларига ажратилган ер майдонларининг ме-лиоратив х,олатини назорат килиб боради. Давлат фермер хужаликлари фаолиятини нормал олиб бориши учун мух,ит яратиш кузда тутилади.

Фермер хужаликлари конунда бел-гиланган тартибда давлат томонидан куллаб-кувватланади. Юкорида кайд этганимиздек, энг аввало, улар-нинг конуний ^укуклари давлат томонидан кафолатланади. Бундан ташкари, давлат томонидан фермер хужаликларига бевосита куйидаги ёр-дамлар курсатилади:

- ишлаб чикариш ва ижтимоий-маиший ах,амиятга молик объект-лари булмаган х,удудда фермер

1 Тарасов А. Формирование регионального рынка зерна. // «Вопросы экономики», Москва, 1997, №8.

хужаликлари ташкил этилганида уни бирламчи ободонлаштиришни (йул-лар, электр узатиш, ва алока линия-лари куриш, сув билан таъминлаш, газлаштириш, телефонлаштириш, ра-диолаштириш, ер тузиш, ерларни ме-лиорациялашни) амалга оширади;

- уларга ишлаб чикариш объектла-ри ва турар жойларни барпо этишда ёрдам курсатади;

- фермер хужалиги учун керакли мол-мулк ва ишлаб чикариш восита-ларини биржалар, ярмаркалар, бо-зорларда юридик ва жисмоний шахс-лардан олишда кумаклашади;

- давлат навли уруF ва кишлок ху-жалик экинларининг кучат материал-лари, органик ва минерал уFитлар, кишлок хужалик экинларини зарар-кунандалар ва касалликлардан х,имоя килиш воситаларини етказиб бериш юзасидан тегишли агротехник хизмат курсатиш тизимлари оркали техника-вий хизмат курсатади;

- кишлок хужалиги техникаси, асбоб-ускуналари ва ашё-анжомларини лизинг асосида олишда кумаклашади;

- чорва моллар ва паррандалар бокиш учун шартнома асосида ара-лаш озука ажратиш, ёш чорва моллар ва паррандалар, зотдор корамоллар олишда кумаклашади;

- чорва-молларига зооветерина-рия хизмати курсатиш учун зарур ша-роитлар яратиб беради;

- етиштирган мах,сулотларини тайёр-лаш ва сотишда кумаклашади;

- консалтинг ва ахборот хизматла-ри курсатади.

Фермер хужаликларини куллаб-кув-ватлаш республика ва мах,аллий ижро

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

этувчи х,окимият органлари, посёлка, кишлок ва овул фукароларнинг узини-узи бошкариш органлари то-монидан амалга оширилади.

Бундан ташкари, фермер хужалик-лари Узбекистон Республикасида ки-чик ва урта бизнесни ривожлантириш максадида берилган барча имтиёз-лардан фойдаланадилар. Жумладан, улар фаолиятининг дастлабки икки йилида солик олинмайди. Республика банк тизимида уларга имтиёзли кре-дитлар ажратиш ташкил этилган ва х,.к. К.Пиплз томонидан амалга оши-рилган тах,лиллар натижаларининг курсатишича, банклар томонидан фермер хужаликларига бериладиган узок муддатли инвестицион кредит-ларни бериш жараёни, уларнинг фоиз ставкалари давлат томонидан тартиб-га солиб турилиши зарур1.

Фермер хужаликлар фаолиятини давлат томонидан тартибга солиб ту-риш жараёни доимо такомиллашти-рилиб борилади. Хозирги даврда бу борадаги энг асосий масалаларга:

- фермерларнинг билими ва таж-рибасини ошириш;

- улар даромадларининг пасайиб кетишига йул куймаслик;

- уларни илFор технология ва тех-никалар билан таъминлаш тизимини такомиллаштириш;

- мах,сулотларини сотишнинг энг макбул йулларини ишлаб чикиш;

- уларга юкори сифатли хизмат курсатиш тизимини шакллантириш;

- конунда курсатилган хукуклари бузилишига йул куймаслик;

1 Пиплз К. Развитие системы сельскохозяйственного кредита в США: уроки для России//Вопросы экономики. - Москва, 1997. - №8. - С. 156.

- ички фаолиятига аралашувнинг х,ар кандай куринишига йул куймаслик кабилар киради.

Ушбу тадбирлар фермер хужалик-лари фаолиятини тартибга солиб ту-ришнинг ва уз фаолиятларини нормал олиб бориш учун х,укукий, сиёсий, иктисодий ва ижтимоий мух,ит яра-тишни кузда тутади.

.у V V

Кишлок хужалигида утказилаётган иктисодий ислох,отларда ерга нисба-тан мулкчиликнинг ижара шакллари, шартномавий муносабатларга асос-ланган хужалик юритиш тизимини ривожлантириш, турли ташкилий-^укукий шаклдаги хужалик юритиш субъектлари саклаб колинган ^олда фермер хужаликларини ривожлантириш му^им йуналиш этиб белгиланди.

Шуниндек, фермер хужаликларини ривожлантиришнинг истикболли йу-налишлари - кишлокда мулкдорлар синфини шакллантириш, мах,сулот ди-версификациясини ошириш оркали тармокнинг бозор узгаришларига мосла-шувчанлиги ва ракобат му^итига кулай имконият яратиш, пировардда яку-ний даромадни купайтириш ва ишлаб чикарувчиларнинг моддий фаровон-лигини оширишни кузда тутади.

Утган киска давр ичида республика фермер хужаликлари айрим жи^атларга кура бошка тоифадаги кишлок хужалиги ташкилий субъект-ларига нисбатан узининг афзалликли-гини курсатди.

Бугунги кунда фермер хужаликлари фаолиятида бир катор имтиёзлар яра-тилган, жумладан:

- фермер хужаликлари урнига ташкил этилган боFдорчилик ва узумчи-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

ликка ихтисослашган фермер хужа-ликларининг 5 йил давомида ягона ер солиFи тулашдан озод этилганлиги;

- фермер хужаликлари фаолиятини хукумат тузилмаси таркибида фаолият курсатувчи Мувофиклаштирувчи кен-гашнинг рухсатисиз текшириш таъ-кикланганлиги ва текширишларнинг Кенгаш рухсати билан 4 йилда бир маротаба утказилиши;

- янгидан фаолиятни бошлаган фермер хужаликларига энг кам иш хакининг 300 баробари микдорида бошланFич сармоя ажратилиши;

- фаолиятида хорижий технология-ларни куллаган фермер хужаликлари-нинг божхона туловларидан озод ки-линганлиги;

- мева-сабзавот махсулотлари ва уларни кайта ишлашдан олинган мах,-сулотларни имтиёзли тартибда экспорт килишга рухсат берилганлиги;

- фермер хужалиги тегишли лойи-хада назарда тутилган ерни уз хисо-бидан узлаштираётган даврда ва ер

V V V/ р V

узлаштириб булинганидан кейин 5 йил давомида ернинг мазкур узлаш-тирилган кисми учун ягона солик тулашдан озод этилганлиги ва бош-калар.

Тажриба ва тахлиллар шуни курсат-мокдаки, фермер хужаликларининг сони купайиши билан бир вактда, улар фолиятини мувофиклаштириш билан боFл и к муаммолар ва камчиликлар хам намоён булиб бормокда.

Фермерларнинг ишлаб чикаришни ташкил этиш ва хужалик юритиш соха-сидаги, шунингдек, хукукий, иктисо-дий билим ва малакаларининг етиш-маслиги уларнинг иш юритишларида

кийинчилик туFдирмокда. Жумладан, айрим фермер хужаликларида ер ре-сурсларидан бошка максадларда фой-даланиш, ер участкасидан окилона фойдаланмаслик, банк, таъминот ва тайёрлов корхоналари билан хужалик муносабатларида фермерлар хукук-ларининг бузилиш холатлари куза-тилмокда.

Бу каби муаммоларнинг ечимида фермер хужалиги фаолиятида шарт-номавий муносабатларни йулга куйиш мухим ахамият касб этади. Чунки фермер хужалиги уз фаолиятида за-рур булган махсулот ёки хизматлар-ни четдан сотиб олади ва узи ишлаб чикарган махсулотларни бошка кор-хона хамда ташкилотларга сотади. Бу жараёнлар, албатта, икки томоннинг узаро тенг хукуклилик асосидаги кели-шуви, яъни шартномалар оркали тар-тибга солинади. Фермер хужалигининг бошка ташкилот ва корхоналар билан буладиган узаро муносабатларида фойда ёки зарар куриши айнан узаро шартноманинг туFри тузилишига ва ундаги хукукларини туFри талаб килиб, зиммасидаги мажбуриятларни сузсиз бажаришига боFлик. Бугунги кунда фермер хужаликлари рахбарларининг ишлаш малакаси етарли эмаслиги ва бунинг натижасида улар куп холларда зарар кураётганликлари маълум бул-мокда.

Шу билан бирга, таъкидлаш лозим-ки, фермер хужалиги фаолиятида шартномавий муносабатларни тар-тибга солувчи хукукий ва меъёрий хужжатлар фермер хужаликлари ман-фаатларини тулалигича химоя килади. Бу эса фермерларнинг иктисодий ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

ташкилий-хукукий билимларини оши-риш ва берилган имкониятларидан тула фойдаланишларини такозо этади.

Фермер хужаликлари уз фаолиятла-ри давомида дуч келадиган энг катта муаммолардан бири - такрор ишлаб чикариш жараёнини таъминлаш учун етарли микдорда айланма капитал-нинг етишмовчилигидир. Айни пайт-да бу муаммони хал килишда тижорат банкларининг узок ва киска муддат-ли кредитларидан фойдаланилмокда. Кредит йирик хажмдаги молиявий ресурсларни жалб килиш имкони-ни бериши, фоизларнинг нисбатан пастлиги, кредит муддатининг узок даврни ташкил этиши каби ижобий томонлари билан бирга кредит таъ-миноти, яъни гаров ёки кафолат то-пиш муаммоси, кредит муносабат-

ларини тартибга соладиган меъёрий хужжатларнинг куплиги ва баъзи хол-ларда фермерлар учун тушунарсизли-ги каби салбий томонларга хам эга.

Шунинг учун фермер хужаликлари рахбарлари малакасини мунта-зам ошириб бориш, уларни ижти-моий-иктисодий, хукукий сохадаги янгиликлар билан мунтазам равишда таништириб бориш, илFор чет эл таж-рибаларини курсатиш бизнинг асосий ва кечиктириб булмас вазифалари-миздан бири булиб колмокда.

Шу жихатдан, фермер хужаликлари фаолиятини давлат томонидан тартибга солиб туриш жараёни доимо тако-миллаштириб борилмокда.

Адабиётлар:

1. Тарасов А. Формирование регионального рынка зерна. // «Вопросы экономики», Москва, 1997, №8.

2. Макнотон Д. Банковские учреждения в развивающихся странах. В 2-х т. - Вашингтон: ИЭР Всемирного банка, 1994.

3. Пиплз К. Развитие системы сельскохозяйственного кредита в США: уроки для России. // «Вопросы экономики», Москва, 1997, №8.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.