CC BY
24INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ACHCHIQ BODOM TURKUMI
Xushvaqtova Muhlisa Nuriddin qizi
Termiz agrotexnalogiyalar va innavatsion rivojlanish instituti Email: [email protected]
Mamarajabov Samandarbek Faxriddinovich
Termiz agrotexnalogiyalar va innavatsion rivojlanish instituti Email: [email protected]
Annotatsiya: Achchiq bodom (Amygdalusbucharica) — ra'nodoshlar oilasiga mansub kichkina daraxt yoki buta. Balandligi 1,5 m ga yaqin. Barglari nashtarsimon yoki tuxumsimon, bo'yi 3 — 4, eni 1,5 — 2 sm, bir yillik novdalarida bittadan, eski novdalarida g'uj-g'uj joylashgan. Gullariikki jinsli, och binafsharangli, bo'yi 14-19, eni8-11 mm. Bodomning po'sti qalin tuk bilan qoplangan, bo'yi 20 — 38 mm. Mag'zi achchiq. Achchiq bodom mart — aprelda gullab, iyun — iyulda meva beradi. Samarqand, Qashqadaryo, Surxondaryo va Toshkent viloyatlarining dengiz sathidan 850 — 2500 m balandlikdagi adir va tog 'larida, tosh oralarida va sershag'al tuproqlarda o'sadi.
Kalit so'zlari: diabet (marganets), Achchiq bodom (Amygdalusbucharica), nashtarsimon yoki tuxumsimon, Markaziy Osiyo, Kavkaz va Qrimdagi, zohid.
https://doi.ore/10.5281/zenodo.7705382
Abstract: Bitter almond (Amygdalusbucharica) is a small tree or shrub belonging to the rhododendron family. The height is about 1.5 m. The leaves are lance-shaped or ovate, 3-4 cm long, 1.5-2 cm wide, one-year-old branches, densely arranged on old branches. Flowers are bisexual, light purple, 14-19 mm long, 8-11 mm wide. Almond skin is covered with thick hair, 20-38 mm long. It's bitter. Bitter almond blossoms in March-April and bears fruit in June-July. It grows in the hills and mountains, between stones and in sandy soils of Samarkand, Kashkadarya, Surkhandarya and Tashkent regions at an altitude of 850-2500 m above sea level.
Key words: diabetes (manganets), Bitter almond (Amygdalusbucharica), almond-shaped or egg-shaped, in Central Asia, the Caucasus and the Crimea, hermit.
Аннотация: Горький миндаль (Amygdalusbucharica) представляет собой небольшое дерево или кустарник, принадлежащий к семейству рододендронов. Высота около 1,5 м. Листья ланцетные или яйцевидные, 3-4 см длиной, 1,5-2 см шириной, однолетние ветки, густо расположенные на старых ветвях. Цветки обоеполые, светло-фиолетовые, длиной 14-19 мм, шириной 8-11 мм. Кожура миндаля покрыта густым волосом длиной 20-38 мм. Это горько. Горький миндаль цветет в марте-апреле и плодоносит в июне-июле. Растет в предгорьях и горах, между камнями и на песчаных почвах Самаркандской, Кашкадарьинской, Сурхандарьинской и Ташкентской областей на высоте 850-2500 м над уровнем моря.
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Ключевые слова: диабет (манганец), горький миндаль (Amygdalusbucharica), наштариш или яйцевидный, в Средней Азии, на Кавказе и в Крыму, отшельник.
Bodom- bu olxôri turiga mansub bôlgan dupuplarning foydali mevasi-oddiy bodom yoki uning boshqa navlari. Biz buni yongoq deb ôylashga odatlanganmiz, ammo bu unday emas. Aksincha bu shaftolidan olinadigan uruglarga ôxshaydi.Achchiq bodom bu kôpincha pishmagan shirin bodom yoki uning ôziga xos xilma-xilligi, ôziga xos bôlmagan ta'mi bilan ajralib turadi.Uning tarkibida kuchli zaharlanishiga olib kelishi mumkin bôlgan hidosiyon kislotasi mavjud.Shuning uchun pishirishda achchiq bodom cheklangan holda ishlatiladi. Kôpincha ular parfyumeriya chiqarishda bundan foyda kôrishadi. Bodomning 40 ga yaqin soglom navlari mavjud va ularning deyarli barchasi shirin. Bazilarida achchiqlanish mavjud, bu amigdalin siyanogenik glikozidning katta konsentratsiyasi borligi bilan bogliq. Toksik moddalarning mavjudligi shirin bodom navlarida bôlmagan kuchli bodom hidini beradi. Shirin va achchiq bodomlarning farqlari, ulqrning tashqi kôrinishida ham kôrinadi. Achchiq bodomning kôp qismida bezlarsiz bargli sôqmoqlar bor, gullar odatda yotqinroq, suyaklar yogoch yoki môrt. U Markaziy Osiyo, Kavkaz va Qrimdagi tog'li toshli yon bag'irlarida zohid sifatida ôsadi.
Glikozidlar glukozaning boshqa molekula bilan kimyoviy birikmalaridir. Ular tashqi dushmanlardan himoyalangan holda ôsimlikka foyda keltiradi. Shuning uchun glikozidlar qoida tariqasida har xil darajada zaharli xususiyatlarga ega. Ular ôsimlikning ôziga zarar yetkazmaydi, kôp miqdorda tôplanishi mumkin. Biror kishi achchiq bodomni chaynashni boshlashi bilan, amigdalinning gidroliz jarayoni boshlanadi. Natijada har qanday tirik jonzotta qattiq zaharlanishni keltirib chiqaradigan zaharli birikma bôlgan gidrosiyon kislotasi hosil bôladi. Amigdalinning muvaffaqiyatli parchalanishi uchun zarur bôlgan glukozada fermenti urugining ôzida ham bôladi va ôz oshqozonida hosil bôladi.
Hidrokian kislotasi nima ehtimol hamma narsani eshitgan va bilgan. Yuz yil oldin uning foydasi kichik kemiruvchilar va harakatlarni taqib qilishda edi. Bu kôpincha nafaqat zararkunandalar, balki odamlar uchun ham ôlimga olib keladi. Siyanidlar azaldan don zahiralarining dushmanlarini zaharlash vositasi bôlgan. Gidrosiyan kislotasini inson tanasi uchun foydali moddalar deb atash qiyin. Ichkariga kirib u bir qator fermantlarni ishlab chiqarishni bloklaydi, bu esa tôqimalarda kislarod yetishmasligiga olib keladi. Voyaga yetgan odam uchun gidrosiyan kislotasining ôldiradigan dozasi 0,3 gramni tashkil qilad, bu 100 g bodom tarkibida bôlishi mumkin. Bolaga ôlik miqdorda zaharli birikmani olish uchun 10 ga yaqin meva yetarli.
Agar dukonda sotib olingan bodom achchiq bôlsa ulardan foydalanishdan voz kechish osonroqdir, chunki bu nafaqat foyda keltirmaydi, balki tanga tuzatib bôlmaydigan zarar yetkazishi ham mumkin. Siz shirin navlarni sotib olishga harakat qilishingiz kerak, ular xavfsiz va bir xil foydali xusuiyatlarga ega. Ammo allaqachon mevalar ushalgan bôlsa, siz isitishingiz mumkin, shunda foydali va havfsiz bôladi. Yuqori harorat ta'sirida toksik moddalarni chiqarishda olib keladigan fermentlar yôq qilinadi.
Achchiq foydali xususiyatlar bu uni uzoq muddatli jigar yongogi deb atashga imkon beradi. Uning tarkibida inson salomatligi uchun muhim bôlgan organizmga terapevtik ta'sir
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
körsatadigan moddalar mavjud.
- yurak mushaklarini kuchaytirish, butun yurak-qon tizmining faoliyatini yaxshilash,
aterosklerozdan (manfiy) himoya qilish:
-terining qarishini sekinlashtirish:
-2-toifa diabet (marganets) dan himoya qiling.
Achchiq bodom saraton kasalligini davolashda hamda uning oldini olishda ishlatiladi. Agar siz kuniga bitta yadro olib, asta-sekin miqdorini 20 donaga yetkazishni boshlasangiz, mevalarning afzalliklari töliq namoyon böladi va shuningdek teskari tartibda. Bir oy ichida takrorlang. Bir qator mamlakatlarda achchiq bodom ziravorlarga qöshimcha sifatida ishlatiladi. Undan olingan moy parfyumeriya va kosmetika vositalarini yaratishda foydalidir. Bundan tashqari, u lokal behushlik uchun yoki ogri qoldiruvchi vosita sifatida quyidagi holatlarda va kasalliklarda qöllaniladi. - oshqozon ogrigi,
- bosim yaralari,
- yo'rgak toshmasi,
- dermatit,
- burmalar,
- tomoq og'rig'i,
- quloqdagi oltingugurtning og'rig'i yoki qattiqlashishi.
Diqqat! Achchiq bodomdan foydalanish köp tomonlama hisoblanadi. Uning foydali, ammo toksik xususiyatlarini eslab qolish va ehtiyotkorlik bilan foydalanish muhimdir.
Achchiq bodomning biokimyoviy tarkibi uning foydali terapevtik xususiyatlari va yuqori ovqatlanish qiymati haqida gapiradi.
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Kaloriya, kkal - 610 Oqsillar, g - 18,85 Yoglar, g - 58,1 Kôp tôyinmagan, g - 12,9 U (uglevodlar, g) - 12,87 Suv, g - 4,15
Oziq-ovqat kilosi, g - 7,12
Mineral moddalar, mg
K - 747
Ca - 272
Mg - 235
P - 472
Fe - 4,3
Mn - 1,93
Cu - 0,15
Zn - 2,13
Muhim aminokislotalar, g Triptofan - 0,135 Lizin - 0,472 Leytsin - 1,29 Valin - 0,95 Treonin - 0,49 Metionin + sistin - 0,71 Fenilalanin + tirozin - 1,56 Glisemik indeks - 25
Bu achchiq bodom tarkibini tôldiradigan foydali komponentlarning tôliq rôyxati emas. Ushbu birikmalarning har biri yongoqning shifobaxsh va ozuqaviy xususiyatlariga hissa qôshadi.
Toksik xususiyatlariga qaramay, tôgri ishlov berilgandan sông, achchiq bodom shuningdek shirinligi ham foydalanish uchun juda kôp cheklovlar mavjud bôlsa ham foydali oziq - ovqat hisoblanadi. U juda boy va xilma-xil kompozitsiyaga ega bôlib, u inson faoliyatining turli sohalarida kôp qirrali foydalanish va foyda keltiradi. Ammo achchiq bodomning soglom shirin navlari bilan solishtirganda miqdori cheklanga - kuniga 2 donadan kôp bôlmagan. Agar siz shirin bodom haqida gapiradigan bôlsak, u holda bolalarda 10 dona hom yongoq ôlimga olib kelishi mumkin, kattalar uchun ôlim dozasi 50 ta yangi olingan yongoq hisonlanadi. Issiqlik bilan ishlov berish jarayonida vodorod sianid yôq qilinadi, mevalar odamlarga yanada havfsiz va foydali bôladi.
Achchiq bodom yuqori shifobaxsh xususiyatlarga ega, kôplab kasalliklarda foydali bôlishi mumkin. Avetsinna mevalarining davolovchi kuchini yaxshi bilar edi va ularni ovqat hazm qilish bôlimlari genitouriner organlar faoliyati buzilgan va " erkak kuchi ,, beradigan hollarda qôllagan. Achchiq bodomdan tayyorlangan soglom priparatlarni dorixona tarmogi orqali sotib olish yaxshiroqdir. Garchi ularni ôzingiz tayyorlashingiz mumkin bôlsada, siz xom-ashyoning
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
dozalari va sifatiga nisbatan juda qattiq munosabatta bôlishingiz kerak.
Achchiq bodom yogi PMS bilan kasallangan ayollarga foyda keltiradi. Ayni paytda qondagi Mg miqdori keskin kamayadi va bu shunchaki achchiq bodom tarkibida bôlgan element. Yongoqning afzalliklari ularning hazm qilish jarayoonlari ta'sirida ham namoyon bôladi. Davolash uchun nafaqat yog balki oshqozon yarasi yoki gastrit oqibatida oshqozon ogrigiga achchiq bodom ham ishlatiladi. Bundan tashqari buyrak sanchigi, siyish qiyinlashuvini oldini olishda foyda keltiradi. Bodomning barcha turlari jigar, taloq va buyraklarni tozalaydi, shuningdek astma, plivret, ichakdagi yaralar uchun foydali. Kôrishni yaxshilaydi va miyani ishlashini kuchaytiradi. Achchiq bodom yogi tibbiyotda keng qôllaniladi. U in'ektsiya eritmalariga terapevtik malhamlarga qôshildi. Avvalo antispzmodik, antigistamin vazodilatotor, giyohvandlik va gipnoz ta'sirlari yuqori baholanadi. Soglom moylardan foydalanish quyidagilar:
- aroma lampasida 2-3 tomchi;
- massaj 10 g transport moyiga 1-2 tomchi; - ichkarida kuniga 3 marta 1 choy qoshiq asalga 1 tomchi. Yog qôpol terini yumshatishda mikratrumalarni davolashda foydali bôladi va selulitle kurashishga yordam beradi. Quruq mayin terini tiklaydi, ajinlarni tekislaydi. Bu nafas olish yôllari kasalliklarida xolisterolni kamaytirishda, terining mayda shikastlanishlarini davolashda va kôkrakdagi muhrlarda foydali ta'sir kôrsatadi.
Foydali achchiq bodom yogi sepkil yosh doglari, qora nuqta va husnbuzarlarni mukammal darajada tozalaydi. Buning uchun mevalar ham maydalanadi va hosil bôlgan kukunga ozgina suv qôshiladi, atala zichligiga moslashtiriladi. Keyin muammoli joylarga qôllaniladi va maksimal foyda olish uchun yarim soat ushlab turing. Agar suv ôrniga siz shunga ôxshash retsept bôyicha sutdan foydalansangiz, kellik uchun ajoyib vositasini olasiz. Agar siz achchiq bodomni sharob bilan aralshtirsangiz, kepekdan xolos bôlish uchun foydali aralashmani olishingiz mumkin. Kosmetikada sanoatida yog turli xil kremlarga, malhamlarga qôshimcha sifatida ishlatiladi. Bu aralashmalarga qarshi yalliglanishga qarshi reginirativ davolovchi va boshqa foydali xususiyatlarni beradi. Terining yog va suv muvozanatini yaxshilashga yordam beradi. Uydagi achchiq bodom pulpasidan siz tashqi kôrinishga beqiyos foyda keltiradigan qôllar, bôyin va yuz uchun namlovchi niqoblartayyorlashingiz mumkin. Davolash aralashmasining tarkibiga bodom xamiri smetana yoki asal kiradi. Qôllashdan 10-15 daqiqa ôtgach suv bilan yuvib tashlang yoki nam mato bilan artib oling.
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Achchiq bodomni termol ta'sir ettirish kerak, u pishiriq qovurish, qaynatish shaklida bölishi mumkin. Shundan söng, mevalar foydali ziravorlar yoki salqtlar, gösht yoki guruchli taomlar, shirinliklar, xamir ovqatlarida qöshimcha ingredient sifatida qöshilish mumkin.
Achchiq bodom garchi foydali mahsulot bölsa-da, ma'lum bir odamga mos kelmasligi mumkin. Har bir organizmning öziga xos intolerans ölchovi mavjud. Bundan tashqari mevada tanaga foyda keltirmaydigan gidrosiyon kislotasi mavjud. Hatto oz miqdorda bölsa ham bu odamlar uchun havflidir. Shuning uchun tajribali mutaxasis tomonidan dqvolanishi nazorat qilish shuningdek barcha tavsiyalar va dozalarga qat'iy rioya qilish talab etiladi. Bu davolanishdan foyda olishning yagona usuli.
Agar achchiq bodom bilan zaharlanish sodir bölgan bölsa, birinchi yordamni vaqtida körsatish va shifokor bilan maslahatlashish uchun alomatlarni yaxshi bilish kerak. Mahsulotni haddan tashqari iste'mol qilish natijasida yuzaga kelgan organizmning intoksikatsiyasining eng keng tarqalgan belgilari:
- tuprikning köpayishi;
- qusish refleksi;
- kuchli bosh ogrigi;
- nafas yetishmovchilligi;
- qorin ogrigi;
- sajda qilish;
- aritmiya;
- teri va shilliq pardalar pushti rangga ega böladi;
- kramplar;
- ongni yöqotish;
Birinchi alomatlar paydo bölganda, zudlik bilan malakali tibbiy yordam körsatish kerak, chunki zaharlanishning ogir turlari ölimga olib kelishi mumkin. Kuchli intoksikatsiya darajasi buzilgan ong gallutsinatsiyalar, anemiya, bradikardiya bilan kechadi. Tez yordam brigadasi
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
kelishidan oldin jabrlanuvchiga quyidagi yordam körsatilish kerak.
- iloji boricha köproq ichimlik bering, gag refliksini qözgating.
- chiqindi suv tozalanguncha oshqozonni tozalang.
- sorbetlardan foydalaning
- ichish uchun shirin choy bering ( antidot sifatida shakar).
- suvsizlanishdan tez-tez ichkilikka qadar.
- regidronni qöllang.
Davolash kasalxoxada amalga oshiriladi. Jabrlanuvchiga maxsus antidotlar yuboriladi, boshqa dorilar tanlanadi, parhez buyuriladi. Shirin bodomning pishmagan mevalari yeyilmaydi. Ularning foydalari shubhalidir. Ular tarkibida odamlar uchun xavflidir bölgan sianid mavjud. Bodomning achchiq navlari mavjud.
Bodomning achchiq navlari ham juda cheklangan va juda köp kontrendikatsiyaga ega:
- individual intolerans;
- bolalik;
- homiladorlik;
- emizish;
- kardiopalmus;
- semirish;
Bodomning shirin navlarini ham istemol qilishni tavsiya qilish yaxshiroq. Ular odamlar uchun havfsizdir va shu tufayli ular tanaga köproq foyda keltirishi mumkin.
Achchiq bodomning hidi nafaqat ösimlikni himoya qilishda, balki öziga xos hidni yaratishda ham ishtirok etadigan amigdalinga ega. Hidrokian kislotasini glikoziddan konversiyalash zanjirida bitta juda foydali molekula-benzoldegid mavjud. Uning asosiy roli amigdalin tarkibidagi zaharlu gidrosiyon kislotasini boglashidir. Odamlar uchun bu hidga
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
ta'sir qilishi öziga xos bodom lazzatining sababi bölishi bilan foydalidir. Hidrosiyon kislotasining özi umuman hidga ega emas, shuning uchun qahramonlar zaharli moddalarni hid bilan aniqlaydigan detektiv hikoyalar mualliflari yangilashadi. Agar odam amigdalin (letril) qabul qilish natijasida vafot etgan bölsa, hid paydo böladi, chunki benzaldegid molekulasi uning sababi böladi. Chunki benzoldegid molekulasi uning sababi böladi.
Achchiq bodomning mevalarini öziga xos hid bilan tanib olish mumkin. Ammo aromatik molekula toza shaklda yongoqlarda mavjud emas. Mahalliy drupe fermentlari ta'sirida amigdalinning oz qismi gidrosiyon kislotasi va foydali benzaldigidga ajraladi. Oxirgi birikma va noyob hidning paydo bölishi uchun javobgardir. Achchiq bodomni qobiqda sotib olish va saqlash foydalidir. Bunday holda, siz unda yangi soglom mevalar uchun gayrioddiy mugor va boshqa, blyashka yöqligiga e'tibor beridhingiz kerak. Eng foydali-achchiq bodom, ular vakumli qadoqlarda sotiladi va istalmagan atrof-muhit ta'siridan saqlanadi. Tozalanmagan achchiq bodom nafas oladigan sizdirmaz qutida saqlanadi. Xonadagi havo +18 darajadan yuqori qizdirilmasligi kerak, shuningdek tögridan-tögri quyosh nurlari ostida qolmasligi kerak.
Xulosa qilib aytganda odamlarga foydali bölishi mumkin, ammo ular ehtiyotkorlik bilan ishlagan dori-darmonlarni dozalari va ulardan foydalanish körsatmalariga qat'iy rioya qilish kerak.
ei ______^
XULOSA:
Foydalanilgan adabiyotlar:
• ^añHMOB A.^., EepgueB Э.Т. HaHgma$T.nH KypHnHm
• (^apc^HK). - TomKeHT, "Fan va texnologia" HampHëTH, 2016.
• "Y3ÔeKHCTOH Pecnyô^HKacHga naHgma^T groañHHHH
JOl R\A L-RESE A RCHS. COM
I
148
MARCH, 2023
I
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
ISSN: 2181-3868 SJIF-2023: 3.812 | ISI: 0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
• pHBO^^aHTHpHm ^acrypHHH TacgHK-nam TyrpHCHga" (Y3P
• Ba3Hp^ap Ma^KaMacHHHHr 2013 hh^ 13 aBrycrgarH 223-COH
• KapopH ). - TomKeHT, 2013
• http://www.backyardgardener.com/plantname/pda_de7b.html
• https://www.researchgate.net/publication/215517134
• Ya. X. YULDASHOV ,,KO'CHATCHILIK VA GULCHILIK ISHLISH'' Kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo'llanma TOSHKENT «DAVR NASHRIYOTI» 20138.
• E.T. Berdiyev , X.F.Xamroev ,,Dendralogiya"Uslubiy ko'rsatma Toshkent 2016.
• Khaitovna PM, Faksriddinovich MS Technology of growing cauliflower // Texas Journal of Interdisciplinary Research. - 2022. - T. 6. - S. 8-10.
• https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=Buztwd0A AAAJ&authuser=1&citation for view=Buztwd0AAAAJ:u-x6o8ySG0sC
• https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=Buztwd0A AAAJ&authuser=1&citation_for_view=Buztwd0AAAAJ:2osOgNQ5qMEC
• https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=Buztwd0A AAAJ&authuser=1&citation_for_view=Buztwd0AAAAJ:qjMakFHDy7sC
• https://doi.org/10.5281/zenodo.7115076
• https://doi.org/10.5281/zenodo.7131539
• E.T. Berdiyev , X.F.Xamroev ,,Dendralogiya"Uslubiy ko'rsatma Toshkent 2016.
