CC BY
25
dr inz. Eugeniusz W.ROGUSKI
Dyrektor Polskiego Centrum Akredytacji
AKREDYTACJA NARZ^DZIEM KSZTALTOWANIA BEZPIECZENSTWA PUBLICZNEGO
Accreditation as a tool of forming the public safety
Streszczenie
W artykule przedstawiono hipotez^, ze akredytacja i system oceny zgodnosci s^ narz^dziami maj^cymi istotny wplyw na poziom bezpieczenstwa publicznego. W szesciu obszarach bezpieczenstwa przedstawiono zaangazowanie akredytowanych jednostek oceniaj^cych zgodnosc. W artykule opisano system oparty na uregulowaniach krajowych i mi^dzynarodowych ustalaj^cy w wymiarze krajowym i ponadgranicznym ramy nadzoru rynku produktow i uslug w celu zapewnienia ochrony interesow publicznych, takich jak ogolne zdrowie i bezpieczenstwo, zdrowie i bezpieczenstwo w miejscu pracy, ochrona konsumentow, ochrona srodowiska i bezpieczenstwa publicznego.
Summary
In the article there are presented hypothesis proving that accreditation and conformity assessment system are the tools having essential influence on the level of public security. Activities of the accredited conformity assessment bodies are shown in six fields of security. In the article there is also described the system based on the national and international regulation, establishing within the national and cross border dimension the framework for market surveillance of products and services in order to ensure protection of public interests such as health and safety in general, health and safety at the workplace, protection of consumers, protection of the environment and public security.
Slowa kluczowe: akredytacja, system oceny zgodnosci, bezpieczenstwo publiczne. Keywords: accreditation, conformity assessment system, public security.
Wst^p
Zapewnienie bezpieczenstwa - jednej z najistotniejszych potrzeb ludzkich zdefiniowanych w socjologicznej piramidzie potrzeb, nalezy do konstytucyjnych zadan panstwa (art. 5 Konstytucji RP).
Ustawa o systemie zgodnosci, a w tym i akredytacja, nie odnosi si?, wprawdzie, do wyrobow przeznaczonych na potrzeby obronnosci i bezpieczenstwa panstwa, jednakze ponizej postaramy si? wykazac scisly zwi^zek pomi?dzy dobrze funkcjonuj^cym systemem oceny zgodnosci, a szeroko rozumianym bezpieczenstwem obywateli i srodowiska.
Zagrozenia stale towarzysz^. dzialalnosci czlowieka i jednoczesnie s^ przez niego generowane. Utrzymywanie wlasciwego, nieprzekraczalnego ich poziomu, mozna traktowac jako zapewnienie bezpieczenstwa z akceptowaln^. miar^ ryzyka. Zespol przedsi?wzi?c prawnych, organizacyjnych i technicznych, ktory sluzy eliminacji b^dz ograniczeniu rozmiaru zagrozen, to sposob na zapewnienie bezpieczenstwa publicznego. Do jego istotnych obszarow zaliczyc mozna, m.in.:
I. bezpieczenstwo zywnosci;
II. bezpieczenstwo i higiena pracy;
III. bezpieczenstwo srodowiska;
IV. bezpieczenstwo eksploatowanych urz^dzen technicznych;
V. bezpieczenstwo wyrobow, w tym wyrobow rynkowych;
VI. bezpieczenstwo informacji.
Glownym celem systemu oceny zgodnosci i systemu ogolnego (wg. Rozporzqdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765) jest eliminowanie zagrozen stwarzanych przez wyroby dla zycia lub zdrowia uzytkownikow i konsumentow oraz mienia, a takze zagrozen dla srodowiska oraz znoszenie barier technicznych w handlu i ulatwianie mi?dzynarodowego obrotu towarowego. System ogolny oparty na uregulowaniach krajowych i mi?dzynarodowych ustalaj^cy w wymiarze krajowym i ponadgranicznym ramy nadzoru rynku produktow i uslug w celu zapewnienia ochrony interesow publicznych, takich jak ogolne zdrowie i bezpieczenstwo, zdrowie i bezpieczenstwo w miejscu pracy, ochrona konsumentow, ochrona srodowiska i bezpieczenstwa publicznego.
Jednakze coraz cz?sciej w obszarach regulowanych prawnie dzialania panstwa zwi^zane z szeroko rozumianym bezpieczenstwem publicznym angazuj^ akredytowane jednostki oceniaj3.ce zgodnosc: jednostki inspekcyjne, certyfikuj^ce i laboratoria badawcze.
Dzialania w tym obszarze wymagaj^ stosownych kompetencji, a akredytacja jest najlepszym sposobem na ich potwierdzenie.
Bezpieczenstwo wiqze si§ nierozerwalnie z zaufaniem. Podmioty bezposrednio lub posrednio odpowiedzialne za poszczegolne obszary bezpieczenstwa publicznego powinny wzbudzac zaufanie do swoich dzialan. Jego poziom istotnie wzrasta, jezeli istnieje uzasadnione przeswiadczenie, ze podmiot jest kompetentny w zakresie swoich dzialan. Bezstronnemu potwierdzeniu posiadanych kompetencji sluzy akredytacja.
I. Bezpieczenstwo zywnosci
Za bezpieczenstwo zywnosci odpowiadaj^ zarowno ustawowo powolane instytucje, jak i jednostki oceniaj^ce zgodnosc - wspieraj^ce producentow i dystrybutorow zywnosci. W procesie produkcji oraz podczas dystrybucji, istotn^ rol? odgrywaj^ laboratoria badaj^ce zywnosc, wsrod ktorych coraz wi?ksza liczba uzyskuje akredytacj? Polskiego Centrum Akredytacji.
Zwi?kszeniu zaufania do bezpieczenstwa zywnosci sluz^ systemy zarz^dzania (FSMS - Food Safety Manamgement System)), wdrazane przez producentow artykulow spozywczych na zgodnosc z wymaganiami normy PN-EN ISO 22000:2006.
PCA udzielilo 8 jednostkom certyfikuj^cym akredytacji na certyfikacj? takich systemow zarz^dzania.
II. Bezpieczenstwo i higiena pracy
W obszarze bezpieczenstwa i higieny pracy rowniez mamy do czynienia z dzialalnosci^ ustawowo powolanych instytucji oraz dobrowolnymi uslugami oceny zgodnosci. W mysl Rozporzqdzenia Ministra Zdrowia w sprawie badan i pomiarow czynnikow szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy: „badania i pomiary czynnikow szkodliwych dla zdrowia wyst?puj^cych w srodowisku pracy przeprowadzaj^ laboratoria posiadaj^ce akredytacj? na podstawie przepisow ustawy o systemie oceny zgodnosci.”
Akredytowana dzialalnosci laboratoriow badawczych obejmuje, w odniesieniu do stanowisk pracy, m.in.:
• pomiary emisji gazow i pylow (264 laboratoria akredytowane);
• pomiary halasu (245 l. a.);
• pomiary drgan (114 l. a.);
• pomiary oswietlenia (175 l. a.);
• pomiary promieniowania elektromagnetycznego (46 l. a.).
Zwi?kszeniu zaufania w dziale BHP sluz^ systemy zarz^dzania bezpieczenstwem i higien^ pracy, wdrazane przez organizacje na zgodnosc z wymaganiami PN-EN-18001:2004.
PCA udzielilo 14 jednostkom akredytacji na certyfikowanie takich systemow zarz^dzania.
III. Bezpieczenstwo srodowiska
W sferze bezpieczenstwa srodowiska dziala szereg akredytowanych laboratoriow badawczych, w tym laboratoria wojewodzkich inspektoratow ochrony srodowiska.
Wykonuj^ one badania, m.in.:
• wody,
• sciekow,
• powietrza atmosferycznego,
• odpadow przemyslowych,
• halasu.
Badania w zakresie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego obejmuj^, m.in.: pomiary emisji substancji chemicznych, w tym dwutlenku siarki, tlenkow azotu, tlenku w?gla, tlenu, dwutlenku w?gla oraz pylu. Zgodnie z ustaw^ Prawo ochrony srodowiska „prowadz^cy instalacj? oraz uzytkownik urz^dzenia s^ obowi^zani zapewnic wykonanie pomiarow wielkosci emisji lub innych warunkow korzystania ze srodowiska przez akredytowane laboratorium w rozumieniu ustawy o systemie oceny zgodnosci”.
PCA udzielilo blisko 100 laboratoriom badawczym akredytacji w obszarze badan emisji zanieczyszczen do atmosfery.
Obejmuj^ one szeroki wachlarz badanych zwi^zkow organicznych i nieorganicznych, przy zastosowaniu roznych technik pomiarowych.
Uzupelnieniem dzialalnosci wymienionych laboratoriow s^ inspekcje srodowiskowe, przeprowadzane przez akredytowane jednostki inspekcyjne.
Zwi?kszeniu zaufania do dzialan w obszarze bezpieczenstwa srodowiskowego sluz^ systemy zarz^dzania srodowiskowego (EMS - Environment Management System), wdrazane przez organizacje na zgodnosc z wymaganiami normy PN-EN ISO 14001:2005.
PCA udzielilo 20 jednostkom certyfikuj^cym akredytacji na certyfikacj? takich systemow zarz^dzania.
Organizacje mog3 rowniez, zgodnie z Rozporzqdzeniem (WE) Nr 761/2001 i ustawq o krajowym systemie ekozarzqdzania i audytu (EMAS), zglosic swoj dobrowolny udzial w tym systemie. PCA udzielilo akredytacji 6 weryfikatorom instytucjonalnym EMAS oraz 7 weryfikatorom indywidualnym EMAS.
W zwi^zku z ustawq o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazow cieplarnianych i innych substancji PCA - prowadzi zgodnie z programem DAC-10 -akredytacj? weryfikatorow (instytucjonalnych i indywidualnych) rocznych raportow dotycz^cych emisji gazow cieplarnianych.
W odniesieniu do laboratoriow badawczych, wykonuj^cych pomiary emisji ze zrodel stacjonarnych, PCA - zgodnie z decyzj^ EA - wprowadzilo do wymagan akredytacyjnych dokument PKN-CEN/TS 15675:2009 Jakosc powietrza - Pomiary emisji ze zrddet stacjonarnych - Zastosowanie ENISO/IEC 17025:2005 do pomiarow okresowych.
IV. Bezpieczenstwo eksploatowanych urz^dzen technicznych
Problematyk? bezpiecznej eksploatacji naziemnych urz^dzen technicznych reguluje ustawa o dozorze technicznym i rozporz^dzenia wykonawcze, wydane z upowaznienia tej ustawy.
Jednostki inspekcyjne dzialaj^ce w obszarze dozorowym:
• Urz^d Dozoru Technicznego oraz
• Transportowy Dozor Techniczny posiadaj^ akredytacj? PCA.
Dozorem obj?te s^ rowniez, na mocy odr?bnych przepisow:
• urz^dzenia gornicze,
• urz^dzenia morskie i srodl^dowe.
Jednostki inspekcyjne, dzialaj^ce w tych obszarach, rowniez posiadaj^ akredytacj? PCA.
Obecnie, 13 jednostek inspekcyjnych, z ktorych 8 dziala w obszarach regulowanych prawnie - posiada akredytacj? PCA.
V. Bezpieczenstwo wyrobow, w tym wyrobow rynkowych
Nabywca wyrobow, w tym nabywca artykulow rynkowych, ma prawo oczekiwac, ze s^ one bezpieczne i nie zagrazaj^ jego zyciu, zdrowiu, mieniu ani srodowisku. Chociaz
„przepustk^” do wprowadzania wyrobow do obrotu jest deklaracja zgodnosci producenta, to mamy rowniez do czynienia z:
• obowi^zkowym udzialem jednostki notyfikowanej w procesie oceny zgodnosci
wyrobu,
• dobrowolnym korzystaniem z badan laboratoryjnych,
• dobrowolnym korzystaniem z certyfikacji wyrobow.
Warunkiem niezb?dnym dla jednostek oceniaj^cy zgodnosc, ktore ubiegaj^ si? o autoryzacj?/notyfikacj?, jest posiadanie akredytacji PCA. Dostawca moze, w procesie oceny zgodnosci swoich wyrobow, skorzystac z badan oferowanych przez akredytowane laboratoria badawcze, co zdecydowanie zwi?kszy zaufanie do jego deklaracji o zgodnosci wyrobow.
Obecnie akredytacj? PCA posiadaj^ 943 laboratoria badawcze.
Temu samemu celowi sluzy dobrowolna certyfikacja zgodnosci wyrobow, prowadzona przez akredytowane j ednostki certyfikuj ^ce.
PCA udzielilo akredytacji 74 jednostkom certyfikuj^cym wyroby.
VI. Bezpieczenstwo informacji
Zapewnienie bezpiecznego przeplywu i przechowywania informacji, w tym informacji o obywatelach, firmach czy instytucjach - stalo si? wyzwaniem naszych czasow.
Zwi?kszeniu zaufania do dzialan maj^cych zapewnic bezpieczenstwo informacji sluz^ systemy zarz^dzania (ISMS - Information Safety Manamgement System), wdrazane przez organizacje na zgodnosc z wymaganiami normy PN-ISO/IEC 27001:2007.
PCA uruchomilo program akredytacji jednostek certyfikuj^cych systemy zarz^dzania w tym obszarze (DAC-07 wyd. 7.08.2009).
Zakonczenie
Akredytacja i system oceny zgodnosci rozni si? zasadniczo od innych funkcjonuj^cych w panstwie systemow autoryzacji, licencjonowania lub innych form upowaznien. Istot^ Akredytacji nie jest wyl^cznie spelnienie okreslonych wymagan kompetencyjnych podczas procesu oceny akredytacyjnej, istot^ systemu jest staly nadzor nad akredytowanym podmiotem, poprzez coroczne oceny w nadzorze i nadzor biez^cy. Takie podejscie do akredytacji wynika z norm jakosciowych (PN-EN ISO/IEC 17011:2006) i prowadzi do stalego doskonalenia akredytowanych podmiotow.
Liczba ponad tysi^ca wyzej przedstawionych akredytowanych jednostek oceniaj^cych zgodnosc, powi?kszona o akredytowane laboratoria medyczne (6), mikrobiologiczne, kryminalistyczne (2) i badaj^ce mi?so w kierunku obecnosci wlosnia (193), stanowi niepodwazalny potencjal decyduj^cy o poziomie bezpieczenstwa publicznego. Dziesi^tki tysi?cy akredytowanych badan i certyfikatow ksztaltuje bezpieczenstwo poprzez eliminacj? lub redukcj? wyst?puj^cych ryzyk. Kilkanascie, a moze nawet kilkadziesi^t, tysi?cy osob o zweryfikowanych, bardzo wysokich kompetencjach, swiadomych koniecznosci permanentnego podnoszenia swoich umiej?tnosci i wiedzy, swoj^. codzienn^ prac^ decyduje
o poziomie bezpieczenstwa publicznego.
Literatura
1. Rozporz^dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiaj^ce wymagania w zakresie Akredytacji i nadzoru rynku odnosz^ce si? do warunkow wprowadzenia produktow do obrotu i uchylaj^ce rozporz^dzenie (EWG) nr 339/93 (Dziennik Urz?dowy Unii Europejskiej 13.8.2008, L 218/30 PL),
2. Rozporz^dzeniem (WE) Nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczaj^ce dobrowolny udzial organizacji w systemie ekozarz^dzania i audytu we Wspolnocie (EMAS), (Dziennik Urz?dowy Unii Europejskiej L 114/1 z 24.04.2001 r.),
3. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 768/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie wspolnych ram dotycz^cych wprowadzania produktow do obrotu, Dziennik Urz?dowy Unii Europejskiej 13.8.2008, s. 82),
4. Dyrektywa 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dna 3 grudnia 2001 r. w sprawie ogolnego bezpieczenstwa produktow konsumenckich Dziennik Urz?dowy Unii Europejskiej L 11 z 15.1.2002, s. 4),
5. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnosci (tekst jednolity Dz. U. 2010 r. Nr 138, poz. 935),
6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony srodowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pozn. zm.),
7. Ustawa z 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarz^dzania i audytu (EMAS) (Dz. U. z 2004, nr 70, poz. 631 z pozn. zm.),
8. Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza
gazow cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. Nr 281, poz. 2784 z pozn. zm.),
9. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym ( Dz. U. z 2000 r. nr 122
poz. 1321),
10. Rozporz^dzenia Ministra Zdrowia z 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badan i pomiarow czynnikow szkodliwych dla zdrowia w srodowisku pracy (Dz. U. Nr 73 poz. 645 z pozn. zm.),
11. PN-EN ISO 22000:2006 systemy zarz^dzania bezpieczenstwem zywnosci -wymagania dla kazdej organizacji nalez^cej do lancuch zywieniowego,
12. PN-EN-18001:2004 systemy zarz^dzania bezpieczenstwem i higien^ pracy. Wymagania,
13. PN-EN ISO 14001:2005 systemy zarz^dzania srodowiskowego - wymagania
i wytyczne stosowania,
14. PN-ISO/IEC 27001:2007 technika informatyczna - techniki bezpieczenstwa - systemy zarz^dzania bezpieczenstwem informacji -wymagania,
15. PKN-CEN/TS 15675:2009 Jakosc powietrza - Pomiary emisji ze zrddet stacjonarnych - Zastosowanie ENISO/IEC 17025:2005 do pomiarow okresowych,
16. PN-EN ISO/IEC 17011:2006 Ocena zgodnosci. Ogolne wymagania dotycz^ce jednostek akredytuj^cych jednostki oceniaj^ce zgodnosc.
