Научная статья на тему 'ABOUT LEGAL AND REGULATORY BASICS OF CHOOSING NAMES FOR GEOGRAPHICAL OBJEST'

ABOUT LEGAL AND REGULATORY BASICS OF CHOOSING NAMES FOR GEOGRAPHICAL OBJEST Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
21
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
geographical objeсt / name of place / geographical name / toponimic policy naming / re-naming / legal and regulatory doсuments / toponimy / географический объект / топоним / географическое название / топонимическая политика / нейминг / переименование / юридические документы / топонимия.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — K.M. Khakimov

In this article through clear examples analyzed legal and regulatory basics of choosing names for geographical objects and had given recommendatiions for rules and requirements of naming and renaming, resolving of existing problems in this sphere.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

О НОРМАТИВНО-ПРАВОВОЙ ОСНОВЕ ВЫБОРА НАИМЕНОВАНИЙ ГЕОГРАФИЧЕСКИХ ОБЪЕКТОВ

В статье анализируется нормативно-правовая база выбора наименований для географических объектов, а также принципы наименования и переименования и требования к ним, рекомендации по решению существующих проблем в данной области с помощью конкретных примеров.

Текст научной работы на тему «ABOUT LEGAL AND REGULATORY BASICS OF CHOOSING NAMES FOR GEOGRAPHICAL OBJEST»

Journal of Geography and Natural Resources

JOURNAL OF GEOGRAPHY AND NATURAL RESOURCES

journal homepage:

https://topjou rnals.uz/index.php/j gnr

ABOUT LEGAL AND REGULATORY BASICS OF CHOOSING NAMES FOR

GEOGRAPHICAL OBJEST

K.M. KHAKIMOV

Associate Professor, PhD Jizzakh State Pedagogical Institute Jizzakh, Uzbekistan E-mail: hakimov_54@,mail.ru

Kh. XAKIMOV

Researcher Jizzakh Law College Jizzakh, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE

Key words: geographical object, name of place, geographical name, toponimic policy naming, re-naming, legal and regulatory documents, toponimy.

Received: 04.01.22 Accepted: 10.01.22 Published: 15.01.22

Abstract: In this article through clear examples analyzed legal and regulatory basics of choosing names for geographical objects and had given recommendatiions for rules and requirements of naming and renaming, resolving of existing problems in this sphere.

ГЕОГРАФИК ОБЪЕКТЛАРГА НОМ ТАНЛАШНИНГ ^УЦУЩЙ-МЕЪЁРИЙ

АСОСЛАРИ ХАДИДА

К.М. ХАКИМОВ

Доцент, PhD

Жиззах давлат педагогика институти Жиззах, Узбекистон E-mail: hakimov 54@mail.ru

Х. ХАКИМОВ

Тадцицотчи

Жиззах юридик техникуми Жиззах, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА_

Калит сузлар: географик объект, Аннотация: Маколада географик

жой номи, географик ном, топонимик объектларга ном танлашнинг хукукий-сиёсат, номлаш, кайта номлаш, хукукий- меъёрий асослари хамда, номлаш ва кайта меъёрий хужжатлар, топонимия. номлашнинг тартиб-тамойиллари ва

уларга куйилган талаблар, сохадаги мавжуд муаммоларнинг ечимига каратилган тавсиялар аник мисоллар _ёрдамида тахлил килинган._

О НОРМАТИВНО-ПРАВОВОЙ ОСНОВЕ ВЫБОРА НАИМЕНОВАНИЙ ГЕОГРАФИЧЕСКИХ ОБЪЕКТОВ

К.М. ХАКИМОВ

доцент, PhD

Джизакский государственный педагогический институт Джизак, Узбекистан E-mail: hakimov 54@mail.ru

Х. ХАКИМОВ

Исследовател ь

Джизакский юридический колледж Джизак, Узбекистан

О СТАТЬЕ

Ключевые слова: географический Аннотация: В статье анализируется

объект, топоним, географическое нормативно-правовая база выбора название, топонимическая политика, наименований для географических нейминг, переименование, юридические объектов, а также принципы наименования документы, топонимия. и переименования и требования к ним,

рекомендации по решению существующих проблем в данной области с помощью _конкретных примеров._

КИРИШ

Х,ар кандай давлат топонимик сиёсатида географик объектлар номи тизимига бефарк булолмайди, уларни миллий кадриятларнинг ажралмас таркибий кисми сифатида, саклаб

колиш ва ривожлантиришга харакат килади. Чунки маъмурий-худудий бирликлар, ахоли пунктлари, ташкилот ва корхоналар, ижтимоий тармок объектлари, тадбиркорлик субъектлари ва бошка куплаб географик объектларнинг номлари бевосита жамият манфаатлари учун хизмат килади.

Шунинг учун, сунгги йилларда географик объектлар номига алохида эътибор каратилмокда. Мамлакатимизда охирги йилларда кабул килинган "Географик объектларнинг номлари тугрисида"ги Узбекистон Республикаси ^онуни (2011 й.), Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг (2012 й. № 295, 2014 й. № 48) карорлари, Узбекистон Республикаси Президентининг (2020 й. ПФ-6084) фармони , давлат ижроия органлари учун аник максадларга йуналтирилган топонимик сиёсат юргизишда хукукий асос булиб хизмат килмокда.

АСОСИЙ ЩСМ

Географик объектлари номларига оид конун, фармон ва карорларни кабул килиниши давр талаби билан боглик ва мухим сиёсий, ижтимоий, тарихий ахамиятга молик иш хисобланади. Масалан, "Географик объектларнинг номлари тугрисида"ги ^онуннинг (2011 й.) кабул килиниши:

- географик объектларга ном бериш ва уларнинг номларини узгартириш сохасидаги муносабатларни хукукий жихатдан янада тартибга солишга хамда сохадаги конун ости хужжатларнинг такомиллашувига;

- Узбекистон Республикаси худудидаги барча географик объектларга ном бериш ва уларнинг номларини узгартириш ишларининг мувофиклаштирилишига;

- халкнинг тарихи, маънавияти, маданияти билан боглик номларни мухофаза килиш хамда уларнинг асоссиз узгартирилишининг олдини олувчи конуний асосларнинг вужудга келишига;

- географик объектларга ном беришда махаллийчилик, хизмат мавкеини суистеъмол килиш каби салбий холларга йул куймасликка;

- давлат хокимияти ва бошкаруви органлари, корхоналар, муассасалар хамда ташкилотлар уз ваколатлари доирасида сохага масъул килиб белгиланган идоралар билан келишган холда географик объектлар номларининг расмий каталоглари ва маълумотларини нашр этилишига;

- Узбекистон Республикаси худудидаги барча географик объектлар номининг ягона электрон базасини яратишга хизмат килмокда[1].

Энг аввало, ушбу конуннинг кабул килиниши географик объектларнинг номлари сохасида ягона давлат сиёсатини амалга оширишни мухимлиги, улардан тугри фойдаланиш, жой номларини халкимиз миллий ва маънавий меросининг таркибий кисми

сифатида саклаш зарурлигини тасдиклайди. Давлат тили коида ва меъёрларига мувофик келадиган, миллий кадриятларга мос хамда географик объектларга куйиш тавсия этиладиган номларни яратиш имкониятини берди.

Мазкур конун талабларининг бажарилишини таъминлаш максадида кабул килинган карорлар эса, мамлакатимиз топонимик сиёсатида юз бераётган узгаришларни уз вактида англаб етишни, минтакалар топонимиясидаги мавжуд муаммоларни мукаммал урганиш ва бартараф килишни, янги географик объектларни номлашда халкимизнинг асрлар оша шаклланган ва такомиллашган анъаналарига, номшунослик коидаларига катъий амал килишни назарда тутади[1]. Шу билан бирга, ушбу норматив хужжатлар географик объектларни номлаш ва кайта номлаш билан боглик булган айрим номувофикликларни тула бартараф этади ва уларни стандартлаштириш имкониятини беради.

Маълумки, сунгги йилларда мамлакатимизда улкан бунёдкорлик ишлари амалга оширилмокда. Бинобарин, шахар ва кишлокларимиз киёфаси таниб булмас даражада узгараяпти. Замонавий янги шахарлар, посёлкалар, кишлок ва овуллар пайдо булмокда. Улар билан бирга куплаб тадбиркорлик объектлари, билим даргохлари, тиббий, маданий -маиший, савдо ва умумий овкатланиш шохобчалари, махаллалар, кучаю хиёбонлар бунёд этилмокда. Уларнинг барчасига бежирим, чиройли, халкимизнинг куп асрлик анъаналари ва минталитетига мос келадиган ном танлаш зарурати мавжуд [6].

Шундай экан, хар бир номловчи географик объектга ном танлашнинг хукукий асослари, танлаш мезонлари, сохага масъул давлат ташкилотлари хамда номловчининг хукук ва мажбуриятлари нималардан иборат эканлигини билиши зарур. Чунки сохага оид кабул килинган конун ва карорларнинг талабларини аник билмасдан туриб, мулк шаклидан катъий назар географик объектларга ном танлашда хато ва чалкашликларга олиб келиши мумкин.

Шу сабабдан, бу ишга масъул булган шахслар камида сохага оид конун ва карорлар талабларидан хабардор булиши шарт. Ном танлаётган вактда, уларни утган авлодлар бизга кандай номларни мерос килиб колдиргану, биз келажак ворисларга кандай номларни колдираяпмиз деган, андиша доимо безовта килиши керак. Агар, номларнинг маънавий ва тарбиявий ахамиятга эга эканлиги, улар инсонларда фахр ва гурур хиссини уйготиб, ватанпарварлик туйгусини шакллантиришга хизмат килишини инобатга олсак масъулият янада хам ошади[6].

Бинобарин, ном танлаш зарурияти пайдо булганда, биринчидан, сохага оид хукукий-меъёрий хужжатлар билан якиндан танишиши керак, иккинчидан, яхши уйлаб, шошмасдан мулохаза килиб иш тутган маъкул. Энг мухими географик объектга ном маъмурий ташкилотлар карори билан эмас, балки халкимизнинг калб куридан кайнаб

чиккиши керак, шунда хакиккий ном пайдо булади. Куринадики, объектларга энг макбул номни танлаш анча мураккаб масала. Шунинг учун, энг аввало, танлаган ном куйидаги талабларга жавоб бериши кераклигини унитмаслик зарур:

- географик объектга энг хос булган белгиларни акс эттириши;

- мазкур географик объект жойлашган худуддаги топонимик тизимга мос тушиши;

- махаллий ахоли турмушининг географик, тарихий, миллий, этник, тилга оид ва бош;а хусусиятларини хисобга олиши;

- коида тарикасида, купи билан учта суздан иборат булиши[2].

Шу билан бирга, танланган ном содда, барчага тушунарли, реал ха;и;атни акс этадиган, чукур илмий, сиёсий, амалий ва тарбиявий ахамиятга эга булишини унитмаслик даркор. Бу масалада номловчига энг я;ин хамкор вилоят, шахар ва туман хокимиятлари кошида ташкил этилган географик объектларни номлаш ва кайта номлаш комиссиялари хисобланади. Доимий амал килувчи ушбу комиссиялар таркибига купинча, сохани яхши биладиган мутахассислар, олимлар, илм-фан, маориф, маданият муассасалари вакиллари жалб килинган булади. Улар хар кандай географик объектга, уларнинг мулкчилик шаклидан катъи назар ном танлашда малакали ёрдам беришлари мумкин.

Бинобарин, вилоят, шахар ва туман хокимиятидаги масъул шахслар янги ташкил килинаётган географик объектларга ном танлашга жиддий эътибор каратиб, мазкур комиссиялар ишини фаоллаштиришлари зарур булади. Комиссия аъзолари махаллий хокимият вакиллари бошчилигида нафакат янги объектларга ном ном танлашда кумаклашиши, балки шахар ва туманлардаги барча географик объектлар номларини илмийлигини текшириб, уларнинг лотин алифбосида тугри ёзилиши назорат килмоги лозим.

Энг аввало, хар бир номловчини ном танлаётганда ота-боболаримиздан бизга кандай номлар мерос колгану, биз келажак авлодларга кандай номларни колдираяпмиз деган, андиша доимо безовта килиши керак. Бошкача айтганда, давлат тили коида ва меъёрларига мувофик келадиган, миллий кадриятларга мос хамда географик объектларга куйиш тавсия этиладиган номлар яратишда, шундай йул тутмок лозимки, хар бир авлод вакили номлар оркали уз она юрти тарихи, бугуни ва келажагини куз олдига келтира олсин[7].

Шу билан бирга, янги яратилган номларни саклаш ва мухофаза килиш хам нихоятда мухим вазифа саналади. Бу хакда Узбекистон Республикаси «Географик объектларининг номлари тугрисида» ги ^онунида (2011 й. № УР^-303) географик объектларнинг номлари давлат томонидан мухофаза килинади ва номларнинг бирини бошкасига узбошимчалик

билан алмаштиришга, географик объектларнинг бузиб курсатилган номларидан фойдаланишга йул куйилмайди, деб аник белгилаб куйилган[2].

ХУЛОСА

Мазкур ^онунда географик объектларнинг номларидан фойдаланилиши ва уларнинг сакланиши устидан назоратни белгиланган ваколатлар доирасида: давлат хокимияти ва бошкаруви органлари; республика комиссияси; Узбекистон Республикаси топонимика хизмати маркази; фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар томонидан амалга оширилиши белгилаб куйилган.

Ном танлашда худуднинг табиий шароити, иктисодиёти, махаллий географик терминлари, ахолининг тили ва шевалари, тарихи, этник таркиби каби омиллар асос булиб хизмат килиши керак. Шу билан бирга, жой номининг маънавий ва тарбиявий ахамиятга эга эканлиги, улар инсонларда фахр ва гурур хиссини уйготиб, ватанпарварлик туйгусини шакллантиришга хизмат килиши керак. Энг мухими хар бир географик ном бизнинг узлигимиз, миллийлигимиз ва бой тарихимиз кузгуси эканлигини унутмайлик.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Узбекистон Республикаси "Географик объектларнинг номлари тугрисида" ги 2011 йили № УРК^-303 -сонли ^онуни

2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Географик объектларнинг номлари тугрисида"ги Узбекистон Республикаси ^онунига мувофик географик объектларнинг номлари сохасидаги ишларни тартибга солиш чора-тадбирлари хакида" ги 2012 йили № 295-сонли ^арори

3. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Шахарлар, посёлкалар, кишлоклар ва овулларнинг махаллаларини тузиш, бирлаштириш, булиш ва тугатиш, шунингдек уларнинг чегараларини белгилаш ва узгартириш, уларга ном бериш ва уларнинг номини узгартириш тартиби тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида" ги 2014 йили № 48-сонли ^арори

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йили ПФ-6084 Фармони

5. Gudalov, M. (2022). Changes in water volume and environmental impact in the Aydar-Arnasay lake system. Journal of Geography and Natural Resources, 2(01), 1-9.

6. Караев С. Топонимия Узбекистана с топонимическим словарём. -Т.: 2015. 500 -стр.

7. Хакимов К.М. Миракмалов М.Т. Топонимика. Дарслик. -Т.; 2020. 355 -б.

8. Gudalov, M. (2022). Айдар-Арнасой куллар тизимида сув хажмининг узгариши ва атроф-мухитга таъсири. Journal of Geography and Natural Resources, 7(1).

9. Qorayev S. Toponimika. -Т.: O'zbekiston faylasuflari Milliy jamiyati nashriyoti, 2006.320 -b.

10. Gudalov, M., & Gozieva, M. (2021, February). Eco-Trail Routes In Zaamin National Park. In International Scientific and Current Research Conferences (pp. 68-71).

11. Hakimov Q. Toponimika. Darslik. -T.: "Mumtoz so'z", 2016. 386-b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.