CC BY
10
УДК 8Т1 ББК 83,3(0)3
АБУСАИДИ РУСТАМИ-ШОИРИ АРАБИЗАБОНИ ФОРСУТОЦИК
АБУСАИД РУСТАМИ -АРАБОЯЗЫЧНЫЙ ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКИЙ ПОЭТ
ABU SAID RUSTAM BEING PERSIAN-TAJIK ARABIC-SPEAKING POET
Хомидиён Х^икматшох, Комили, н.и.ф., дотсенти кафедраи филологияи араби МДТ "ДДХ ба номи академик Б.Fафуров"(Тоцикисmон, Хуцанд)
Хомидиён Хикматшах Камили, к.ф.н.,доцент кафедры арабской филологии ГОУ "ХГУ имени академика Б.Гафурова"(Таджикистан, Худжанд)
Hamidiyon Hikmatshah Komili, Associate Professor of the department of Arabic philology under the SEI "KhSU named after academician B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail:кomili1978@mail.ru
Вожщои калиди: шоирони арабизабон, маду, васф, адабиёти арабизабони форсу тоцик, эронитабор
Дар мацола, доир ба зиндагинома ва осори яке аз шоирони арабизабони форсу тоцик- Абусаиди Рустами маълумот дода шудааст. Пажууиш дар атрофи шахсияти адиб, замони зиндагони, вазъи илму дониш дар сарзамине, ки адиб умр ба сар мебурд, марказуои адабии давр ва сауми шоирону нависандагони эронитабор дар ташаккули адабиёти арабизабони форсу тоцик цараён гирифтааст. Хамчунин дар мацола, мувофиц ба сарчашмауои дастаи аввал, дар бораи осори манзуми Абусаиди Рустами, ки яке аз сухансанцон ва суханварони машуури асруои IX ва X дар уудуди Эрони Fарбй мебошад, маълумоти амиц дода шудааст. Хамчунин дар мацолаи мазкур абёте чанд аз ашъори арабии шоир оварда шуда, тарцума ва мавриди таулилу барраси царор гирифтааст. Дар сурудауои шоири мавриди тауциц мавзуи ватандустиву меуангарои ва худшиносиву худогоуи бисёр дида мешавад, ки он нишон медиуад, ки агарчи шоирони давраи мазкур осори худро бо забони араби таълиф намудаанд, вале муутавои ашъори онуо саршори мавзуву мазомини адабиёти форси-тоцики мебошад. Хамчунин дар мацола доир ба сауми шоирону нависандагони арабизабони эронитабор дар ташаккули адабиёти араб ва арабизабони форсу тоцик маълумот дода шудааст.
Ключевые слова: арабоязычные поэты, восхваление, описание, арабоязычная персидско-таджикская литература, иранское происхождение
В статье предоставлена информация о биографии и творчестве одного из арабоязычных персидско-таджикских поэтов Абусаиде Рустами. Рассматриваются вопросы об установлении личности поэта, эпохи его жизни, о состоянии науки и образования в стране, в которой проживал писатель, о литературных центрах указанного периода и вкладе поэтов иранского происхождения в формировании арабоязычной персидско-таджикской литературы. На основе первоисточников также приводятся сведения о поэтических произведениях Абусаида Рустами, одного из наиболее известных литераторов и поэтов IX и X вв. на территории Западного Ирана. В статье даются строки из нескольких стихотворений поэта на арабском, которые были переведены и проанализированы автором статьи. Отмечается, что в поэтических произведениях поэта наблюдаются патриотические мотивы, они также пронизаны самосознанием, и данный факт служит ещё одним доказательством того, что хотя поэты данной эпохи сочиняли свои произведения на арабском, их содержание изобилует образами и тематикой, присущей персидско-таджикской литературе. В статье освещён вклад арабоязычных персидско-таджикских поэтов иранского происхождения в развитии арабской и арабоязычной персидско-таджикской литературы.
Key words: Arabic-speaking poets, ponigirika, descriptions, Persian-Tajik literature written in Arabic, Iranian
The article under consideration adduces information concerned with the life depiction and creation of one of the Persian-Tajik Arab poets called Abu Said Rustam. The given article dwells on the writers personality, his life moments, the state of science and knowledge in countries where he lived; literary circles of the relevant time and Iranian poets and writersл contribution into the formation of Persian-Tajik Arabic written literature being taken into account as well. Into the bargain, designing on the premise of reliable sources the author of the article provides detailed information about Abu Said Rustam^s poetry
being one of the most outstanding orators referring to the IX-th - the X-th centuries in Western Iran.It is underscored that translations of verses out of the poefs Arabic poems, which were translated and analyzed by the author of the article. The poems in question disclose the meaning of patriotism, self-knowledge and self-awareness, which once again shows that although the poets of the explored period wrote their works in Arabic; their content is considered to be the subject of Persian-Tajik literature, upon the whole.The article provides information beset with Iranian, Arabic-speaking poets and writersл contribution into the formation of Arabic and literature written in Arabic as well.
Сарзамини куханбунёди Эронзамин адибону донишмандони зиёдеро дар заминахои улуми мухталиф ба майдон овардааст. Табъи латифу андешаи зариф ва кудрати офаринандагии мардуми эронинажод хамвора бо тамаддуну фарханги пургановат ва рухияи худогохиву худшиносии ин миллатро аз дигар аквом мутафовит гардонидааст. Аз ин лихоз, онхо дар марокизи илмиву адабии замони худ барои пешрафти забону адабиёти миллии худ ва хатто адаби арабй талошхои зиёд намудаанд. Хдвзахои илмиву адабии шахрхои бонуфузи ин сарзамин чун Бухоро, Самарканд, Марв, Рай, Шероз, Исфахон, Гургон ва гайра икоматгохи донишмандони дохиливу хоричй гардида буд. Дар миёни шахрхои эронзамин, Исфахон ба шаходати кутуби арзишманди илмиву адабй ва таърихй, ки зинатбахши китобхонахои маъруфи дунё мебошанд, бо донишмандон ва нухбагони шеъру фарханг дар таърихи башарият макоми барчастаеро касб кардааст.
Бино ба маълумоти сарчашмахо, адабиёти араб ва адаби арабизабони форсу точик дар Исфахон аз карнхои чахоруми хичрй ташаккул ёфта, дар садахои панчум ва шашуми хичрй баробар ба ёздаху дувоздахи милодй ба авчи худ расидааст, ки ба ин хотир ин шахр ба худ унвони «Багдоди сонй»-ро касб кардааст. Дар ин марказ шоирону нависандагони арабизабони форсу точик аз кабили Бадеъуззамони Хдмадонй (969-1008), Сохиб ибни Аббод (938-995), Абулфарачи Исфахонй (894-966), Абулъало Асади Исфахонй (тав. ва ваф. номаълум), Абулкосим Fоним ибни Абулъалои Исфахонй (тав. ва ваф. номаълум), Хозин Ахмади Исфахонй (тав. ва ваф. номаълум) ва дигаронро метавон ном бурд, ки хар яке аз онхо бо осори мансуру манзуми хеш дар пешравй ва ташаккули адабиёти арабизабони форсу точик ва хатто араб сахми босазо гузоштаанд.
Дар катори шоирони ин ахд, метавон аз Абусаиди Рустамй-шоири арабизабони эронитабор исфахонй ёд намуд, ки бинобар ахбори сарчашмахо ва маъхазхои дастрас соли 937 дар шахри Исфахон чашм ба олами хастй кушодааст. Номи вай ва исми падараш низ Мухаммад буда, Абусаид куния ва лакаби уст. Аммо номе, ки у бо он дар адабиёти форсу точик ва араб машхур гаштааст, Абусаиди Рустамй мебошад. Аз ин лихоз номи пурраи у Мухаммад ибни Мухаммад ибни Хдсан ибни Мухаммад ибни Хдсан ибни Алй ибни Рустам мебошад.
Рустамй дар зодгохи хеш, яъне шахри Исфахон, ки дар хамон давра маркази шеъру адаб ба шумор мерафт, айёми чавониашро паси сар намуда, аз улуми замони хеш бахраи вофир бурдааст. Шоир, аз насаби хеш меболид, зеро Рустам номи падарбузурги шашуми у будааст. Аз ин хотир уро Рустамй ном ниходанд, ки казияи мазкурро дар байти ифтихории вай метавон бармало мушохида намуд, ки чунин мегуяд:
|j| ^jjj^j J' Ол ^^
(_ii j ^jl ^J^A jS! j (7,III,356)
(Яъне: кастам аз авлоди Рустам чун насаб пурсанд маро,
Гаштаам лекин пайрави Луай ибни Fолиб назмро).
Рустамй даврони чавонии хешро дар зодгохаш паси сар намуда, сипас ба дарбори вазир, сарлашкар, шоир ва нависандаи арабизабони форсу точик Сохиб ибни Аббод рох ёфта, ба халкаи надимон ва донишмандони барчастаи дарбори у пайваст гардидааст. Вай баъди пайвастан ба мухити адабпарвар, аз чумлаи шоирони барчастаи замонааш махсуб гардида, даъвои онро дошт, ки аз бехтарин шоирони ахди худ мебошад. Муаллифи "Ятимат-уд-дахр фй махосини ахли-л-аср" ин даъвои Абусаидро бархак шуморида, ашъори уро тавсиф намудааст (27,III,300). ^амчунин, Рустамй пайваста дар чамъомад ва махфилхои илмиву адабии Сохиб ибни Аббод, ки касидасарой ва мадехасароии ахли зиё сурат мегирифт, муттасил ширкат варзида, билохира мояи ифтихори Сохиб мегардад. Добили зикр аст, ки шахсият ва хусни зохирии Абусаид бино бар иттилои Сохиб ибни Аббод ба вачхи дилписанд ва хушоянд набуда, аммо дар нуктасанчй ва хунари шоирй, дустиву рафокат ва мехру садокат беназир будааст. Рустамй бо хамин истеъдоди чибилливу фитрй ва дороии хеш таваччухи хамагонро ба худ чалб менамудааст. Сохиб, ба ин хунари волои Абусаид бахои баланд дода, вайро аз бехтарин
шоирони худ медонист (4, 301). Аз ин хотир, уро ба хайси бехтарин суханвари вассофу маддох номзад кардаанд. Сохиб ибни Аббод дар ин бора чунин ;айд мекунад:
jjl ЛПЩ ^"ä liljL
J^j ijLll ¿j . (7,356)
(Яъне: Абусаид чавони зираку хушёр аст, ки хамаи он неруву тавоноии хешро барои зиракиаш мебахшад).
Аз ин андешахои Сохиб ибни Аббод бори дигар собит мешавад, ки Абусаид Рустамй дар чодаи шоирй беназир будааст. Мавсуф дар эчоди шеър чандин зинахоро тай намуда, бар он бовар аст, ки ба монанди шеъри вай дар адабиёт кам буда, аз чумла дар яке аз абёташ ин нуктаро чунин баён месозад:
^jlj jn £\JJI(7,376)
(Яъне: Барои шоирон шеъре ба ёдгор гузоштам ва дар ха;и;ат дидам, ки шеър ба монанди матои дар замин афтода буд).
Чи тавре ки зикр шуд, Рустамй ба хайси шоири арабисаро ва маддохи Сохиб ибни Аббод дар сафахоти таърихи адабиёти арабизабони форсу точик сабти ном гардида, аз муосири Саолибй хисобида мешавад. Бинобар ин тазкираи "Ятимат-уд-дахр"-и Саолибиро метавон ба хукми сарчашмаи боэътимод дар омузиши ахволу осори Абусаид хисоб намуд, чунки аз шоир то ба рузгори мо девони ашъор ба ёдгор намондааст. Саолибй бархе ашъори парокандаи уро, дар китоби «Ятимат-уд-дахр» гирдоварй намудааст шумораашон 409 байт мебошад ки, хангоми мутолиаи шеъри Абусаид, дар ;исматхои шеъри у дар баробари зебой, хусну малохат ва фасохату балогат, инчунин махорату санъатхои нотакрор мушохида хохад шуд.
Абусаид дар анвои мухталифи шеър аз чумла мадхия, марсия, ихвониёт, филиёт ва гайра табъозмой кардааст. Мавзуъхои асосии эчодиёти у аз мадху ситоиш, тахният, васфи табиат, ахло;у одоб ва гайра иборат аст. У, ки пайваста хамнишини амирону вазирон буд, голибан ба мадху ситоиш таваччух саргарм шудааст. Аз чумла, дар мадхи Сохиб ибни Аббод ашъори зиёд таълиф намуда, дар яке аз мадхияхояш чунин ;айд намудааст:
¿ijj aljjjJl IJJIS je JJ£
4 \ j, ^jn
i^jJJ je ^l^rll Ijj
j ^"j je JeUil jbe (7,363).
(Яъне: Вазоратро аз падару бобоёни худ пай дар пай ва муттасил гирифтааст.
Аббод вазораташро аз Аббос гирифтаву Исмоил бошад аз Аббод).
Бояд зикр намуд, ки Абусаид дар шеър пайрави сабки шомй буда, талош менамуд, то шеъри худро ба он наздик созад. Чунки ашъори шоирони сабки мазкур ба сабаби хамчаворй ва шабохат ба нимчазираи араб арзишхои хунарии шеъри кухани арабиро. Махфуз доштааст Абусаид, ба шоирони Шом бештар таваччух намуда, шеъри онхоро хифз ва эчодиёташонро мавриди ситоиш ;арор медод. Аз чумлаи хусусиятхои асосии эчодиёти намояндагони мактаби адабии Шом дар он зохир мегардад, ки онхо дар баробари офариниши маънй ва мазмунхои тоза ба ороишу зинати хунарии каломи худ низ саъй менамуданд ва дар истифодаи анвои мухталифи санъатхои бадей, латофат ва суфтани алфозу таъбироти сухан хам кушиш менамуданд. Дар баробари ин ривочи мавзуоти фалсафй, ахло;, хикмату мавъиза ва амсоли онхо низ дар эчодиёти намояндагони мактаби адабии Шом бештар мушохида мешавад.
Мавриди зикр аст, ки корбурди калимаву вожагони форсй ва истилохоти чадид дар ашъори суханварони арабизабони эронинажод ахди мазкур аз фазоили мухим хисобида мешуд. Мавчуд будани калимоти форсй-точикй дар миёни абёти арабй аз дигар маворид ;обили зикр дар мадхияхои ин аср мебошад
Дар ашъори Рустамй низ ин гуна калимахо ба назар мерасад, зеро шоир дар яке аз ;асоидаш, ки дар мадхи Сохиб ибни Аббод суруда шудааст, калимаи «ал-чулнор»-ро, ки он «гулнор»-и точикй мебошад, корбаст намуда, ташбехи зебоеро офаридааст, ки он чунин аст:
j jlj^aVl ¿i"n(7,367)
(Яъне: Руяш бо сурхии гулнор табассум мекунад ва дандонхо, ки баробаранд, дар дахонаш медурахшиданд).
Чуноне ки ;аблан зикр гардид, аглаби ашъори Абусаид дар мадху васф суруда шудаанд, ки сабаби бештар ба ин ду мавзуъ даст задании шоир дар он буд, ки у бештар бо амирону вазирон
ва ахли дарбор хамнишин буд. Илова бар мадху васф, инчунин дар мавзуъхои одобу ахлок, тахният ва гайра низ ашъори зиёд сурудааст. Аз чумла, дар яке аз абёташ перомуни силаву бахшишхои халифа, ки сабаби дустиву ягонагй ва вахдату якпорчагй мегардад ёдовар шуда, чунин мегуяд:
^-Ч-* jjl jj Jl-J^ jj JJ^
A^IJSHJ i^Jjli
Ajj^j Jjlj JJ^j.^
Ы A^x ^J^*"",' (7, 374)
(Яъне: Ибни Аббод ибни Аббоси Абдуллох бо манзалату химмати худ, маро хадяхо мебахшид.
Ин бахшишхо давлату сарвати уро зиёд мегардонад, ки у доимо бо хадяхои нав хавасманд менамуд).
Шоир дар яке аз касидахои дигари худ, ки дар васфи яке аз дустонаш-Алй ибни Абулкосим суруда шудааст, чунин мегуяд:
j« L
US ^¿j ^UiUJl |jjS*Jl
UnM ^«Ji A? l^t (7,376)
(Яъне: Баччагй худ як маънохоеро ба назм даровардаст, чй гуна ин мачмуаи зебоихоро офарид.
Дар даврахои нав моро як холати ачибе буд, ки он ба мо зиндагонии навро эхдо карда буд).
Абусаид Рустамй зимни навиштани шеър дар васфи дусташ Алй ибни Абулкосим бисёр хам манзарахои зеборо ба калам даровардааст, ки аз айёми кудакй огоз намуда, то итмоми касида чандин сифатхоро ба монанади «сахрои хушки сангрез» пеш оварда ва дар мисрахои дигар перомуни як водии сарсабзу хуррам ва боридани борон, ки зебоиро инъикос менамуданд, ба тавсифи дусташ бахшида, билохира онро ба риштаи назм кашидааст. Зимни таваччух ба мисрахои охирини ин шеър андешахои ормонй ва хадафхои нихоии шоир бармало аён мегардад, ки он чунин аст:
Jj jSi ^ li.-^ а
^ J. IJ'L ^O'I
ljijc ' °,'S JJJ^II
^JJ^J ji Ijj^j (7,376)
(Яъне: Агар ман аз созандагони накукор мебудам, хакикатан ба хотири гумони неки худ, барои шумо касидаи хубе хохам суруд.
Донистем бо донистани ту чй хел будани рохро ва вучуди ту барои мо зинда буданро омузонид).
Шоир дар байти охирин баён мекунад, ки тавассути дусташ маърифат ва хикмати у роху равиши зиндагиро шинохта, дар мисраи дигар бошад, таъкид месозад, ки вучуди ёри хакикй ба инсон хастиро меомузонад.
Хдмин тавр, шоири суханпардозу вассоф ва мадхиясарои форснажоду арабизабони форсу точик Абусади Рустамй соли 1006 оламро падруд гуфтааст. Аз хабархои дар сарчашмахо омада, маълум гардид, ки осори бокимондаи Рустамиро танхо шеър фаро мегирад, чуноне ки зикр гардид, муосири вай Саолибй касоиди бехтарини уро дар китоби худ «Ятимат-уд-дахр» чамъоварй намудааст. Валекин бояд таъкид намуд, ки осори адабии Абусаиди Рстамй то кунун ба таври чудогона аз чашмандози адабиётшиносии муосир мавриди тахкику баррасии алохида карор нагирифтаанд ва мухаккикони худро интизор мебошанд.
Абусаид Рустамй чун дигар донишмандони илму адаби арабизабони эронитабор дар ташаккул ва тахаввули адабиёти араб ва арабизабони форсу точик накши муассир гузоштааст. Месазад таъкид намуд, ки харчанд осори парокандаи Абусаид Рустамй ба забони арабй таълиф гардидаанд, аммо сар то сари он тачассумгари фархангу тамаддуни пургановати кавми эронй ба хисоб меравад.
ПАЙНАВИШТ:
1.Адабиёти форсу точик дар асрхои XII-XIV.-Душанбе: Дониш, 1976. -345с.
2.Зохидов,Н.Ш. Адабиёти арабизабони форсу точик аз истилои араб то ахди Сомониён/Н.Ш.Зохидов.- Хучанд: Рахим Ч,алил, 1999. -142 с.
3.CaHMHggHHOB, fl. AgaGueTH nax^aBH (Qaxyxum, Tap^yMa Ba Tamper )/,0,.CaHMHggHHOB.-AymaH6e, 2003.
336 .^>1412 ' fs .JUC j > jljjj .j^^ J«^« ¿¿ll 'jj-^l! Jl.4 .1415 'Jj^ll jlJ .^jjjj JAi aj—c j j—gll AJ«J .^JLJJ) '^jjiljll.5
fjAljjJ qj«I h A^ljJj 'qll— ^JAIJJJ Ax^ljj AJSC ^j^l .^jl^j^ll ^^btall jljjJ.jjjaJljjc jj ^.Sc '^jL^jaJl.6
^»198 -.2003/1424 'jil^jll JIJ '¿¿«J .qi—
.2000 .4j«*ll i_i&ll jlJ . J«^« Jji« ¿jaVi.frlj^ l 7 .j—all jAl
247 .f 2001 /1422 jljjl '^JJJJ .A^J^J JUC jj > — jljjJ .^JAIJJI jjjll ^«¿.8
REFERENCES:
1. Persian-Tajik Literature Referring to the Xll-th - the XlV-th Centuries. - Dushanbe: Knowledge, 1976. - 345 p.
2. Zohidov, N.Sh. Persian-Tajik Literature Written in Arabic since Arab Invading up to the Epoch of Samanids/N.Sh. Zohidov. - Khujand: Rahim Jalil, 1999. - 142 p.
3. Saymiddinov D. Pahlavi Literature (research, translation and commentary)/D.Saymiddinov. -Dushanbe, 2003.
4. Olyassin, Sheikh Muhammad Hassan. Sohib bin Abbad's Divan - Qom, 1412. - 336 p.
5. Albakhrizi, Abutayeb. The doll of the palace and the era of the people of the era. -V.3. - Beirut. Generation House, 1415.
6. Al-Jarjani, Ali bin Abdulaziz, Court of Judge Al-Jarjani. Supervised and revised by Ibrahim Salih, compiled, investigated and studied by Samih Ibrahim Saleh. Damascus, Dar Al-Bashayer, 1424/2003 - 198 p
7. Nisabrian foxes. Orphan Age in the Beauties of the People of the Times. In 7 volumes. Investigation of Mufid Muhammad. Scientific Books House. 2000.
8. Shams al-Din Ibrahim. Diwan of Sahib bin Abbad explained and controlled. Beirut, Lebanon 1422/2001. 247 p.
