Научная статья на тему 'АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНДА ЖӘНЕ АҚТӨБЕ ҚАЛАСЫНДА ҚАНТ ДИАБЕТІ АУРУШАҢДЫҒЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ'

АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНДА ЖӘНЕ АҚТӨБЕ ҚАЛАСЫНДА ҚАНТ ДИАБЕТІ АУРУШАҢДЫҒЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ Текст научной статьи по специальности «Прочие медицинские науки»

CC BY
136
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қАНТ ДИАБЕТі / БіРіНШіЛіК АУРУШАңДЫқ / қАНТ ДИАБЕТіНЕН БОЛАТЫН өЛіМ СЕБЕБі

Аннотация научной статьи по прочим медицинским наукам, автор научной работы — Тажбенова С.Т., Ермуханова Л.С., Артыкбаева М.А., Абдикадирова И.Т., Курганбекова М.Б.

Зерттеудің өзектілігі. Бүкіл әлемде созылмалы инфекциялық емес аурулардың ішінде кең таралғаны қант диабеті. Қант диабеті соңғы жылдары әлеуметтік маңызды ауру ретінде ғана емес, медициналық-әлеуметтік мәселе ретінде де қарастырылуда. Қант диабетінің кең таралуы айтарлықтай асқынуларға, мерзімінен бұрын болатын өлім-жітім мен мүгедектіктің басты себебі болуына, соның ішінде: медициналық, әлеуметтік, сондай ақ экономикалық шығындарға әкеліп соқтырады. Зерттеудің мақсаты: 2015-2019 жж. аралығындағы Ақтөбе облысы және Ақтөбе қаласы тұрғындарының қант диабетімен аурушаңдық динамикасын зерттеу. Зерттеу материалы мен әдістері. Ақтөбе облысының және Ақтөбе қаласының 2015-2019 жылдар аралығындағы қант диабетінен біріншілік аурушаңдық, жастық ерекшеліктері бойынша ересектер, жасөспірімдер және балалар арасындағы біріншілік аурушаңдық көрсеткіштеріне ретроспективті талдау жүргізілді. Зерттеу әдістері: ретроспективті, ақпараттық-аналитикалық, статистикалық әдістер (орта және салыстырмалы шамаларды есептеу, динамикалық қатар құру). Зерттеу нәтижелері. Ақтөбе облысында 2015-2019 зерттеу жылдары аралығында қант диабеті бойынша біріншілік аурушаңдықтың өсу қарқыны Төсу=7,8% құрады, ал Ақтөбе қаласында бұл көрсеткіш Төсу=6,9%-ға жетті. 2015-2019 зерттеу жылдары аралығында Ақтөбе облысында қант диабетімен ересектер арасындағы біріншілік аурушаңдық бойынша Төсу=8,6%-ға жоғарылағанын көрсетті. Ал Ақтөбе қаласында қант диабетімен ересектер арасында біріншілік аурушаңдық бойынша Төсу=7,7%-ға жоғарылағаны анықталды. Қорытынды. Зерттеудің нәтижесінде 2015-2019 жылдар аралығында Ақтөбе облысы мен Ақтөбе қаласы бойынша қант диабетімен біріншілік аурушаңдық жыл сайын артып жатқаны анықталды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим медицинским наукам , автор научной работы — Тажбенова С.Т., Ермуханова Л.С., Артыкбаева М.А., Абдикадирова И.Т., Курганбекова М.Б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DYNAMICS OF THE INCIDENCE OF DIABETES IN THE AKTOBE REGION AND IN THE CITY OF AKTOBE

Introduction. One of the most common chronic diseases worldwide is diabetes mellitus. In recent years, diabetes mellitus is considered not only as a serious chronic disease, but also as an important medical and social problem that is becoming increasingly relevant. The prevalence of diabetes leads to serious complications, a leading cause of premature death and disability, and significant medical, social and economic costs. Purpose of the study. To study the dynamics of the incidence of diabetes in the population of the Aktobe region and the city of Aktobe for 2015-2019. Methods. The analysis of indicators of primary morbidity of diabetes mellitus among adults, adolescents and children and the causes of death from diabetes in the Aktobe region and the city of Aktobe for 2015-2019 was carried out. Research methods: retrospective, information-analytical, statistical methods (calculation of average and relative values, construction of dynamic series). Results. . In the Aktobe region in 2015-2019, the growth rate of the primary incidence of diabetes mellitus was 7,8%, and in the city of Aktobe, this figure reached 6,9%...Introduction. One of the most common chronic diseases worldwide is diabetes mellitus. In recent years, diabetes mellitus is considered not only as a serious chronic disease, but also as an important medical and social problem that is becoming increasingly relevant. The prevalence of diabetes leads to serious complications, a leading cause of premature death and disability, and significant medical, social and economic costs. Purpose of the study. To study the dynamics of the incidence of diabetes in the population of the Aktobe region and the city of Aktobe for 2015-2019. Methods. The analysis of indicators of primary morbidity of diabetes mellitus among adults, adolescents and children and the causes of death from diabetes in the Aktobe region and the city of Aktobe for 2015-2019 was carried out. Research methods: retrospective, information-analytical, statistical methods (calculation of average and relative values, construction of dynamic series). Results. . In the Aktobe region in 2015-2019, the growth rate of the primary incidence of diabetes mellitus was 7,8%, and in the city of Aktobe, this figure reached 6,9%. Observations from 2015 to 2019 showed that in the Aktobe region, the prevalence of diabetes among adults increased by 8,6%. In Aktobe, the prevalence of primary diabetes among adults increased by 7,7%. Conclusions. As a result of the study, it was found that in the period from 2015 to 2019, the primary incidence of diabetes mellitus increases every year in the Aktobe region and in the city of Aktobe.

Текст научной работы на тему «АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНДА ЖӘНЕ АҚТӨБЕ ҚАЛАСЫНДА ҚАНТ ДИАБЕТІ АУРУШАҢДЫҒЫНЫҢ ДИНАМИКАСЫ»

ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2022 -

Э0Ж 616.379-008.64-08

001 10.53065Zkaznmu.2022.96.46.084

С.Т.Тажбенова, Л.С.Ермуханова, М.А.Артыкбаева, И.Т.Абдикадирова, М.Б.Курганбекова, М.К.Таушанова

«Марат Оспанов атындагы Батыс К,азацстан медицина университет», КеА%

Ацтебе, К,азацстан

АЦТ0БЕ ОБЛЫСЫНДА ЖЭНЕ АЦТ0БЕ ЦАЛАСЫНДА ЦАНТ ДИАБЕТ1 АУРУШАНДЬ^ЫНЫН, ДИНАМИКАСЫ

ТYЙiн.

Зерттеудщ взектiлiгi. Букш элемде созылмалы инфекциялы; емес аурулардын, iшiнде кен, таралганы ;ант диабета Кднт диабетi сон,гы жылдары элеуметтж ман,ызды ауру ретiнде гана емес, медициналы;;-элеуметтж мэселе ретiнде де ;арастырылуда. К^ант диабетшщ кен, таралуы айтарлы;тай ас;ынуларга, мерзiмiнен бурын болатын eлiм-жiтiм мен MYгедектiктiн, басты себебi болуына, сонын, iшiнде: медициналы;, элеуметтiк, сондай а; экономикалы; шыгындарга экелiп со;тырады.

Зерттеудщ мацсаты: 2015-2019 жж. аралыгындагы А;тебе облысы жэне А;тебе каласы тургындарынын, кант диабетiмен аурушацды; динамикасын зерттеу.

Зерттеу материалы мен эд^терь А;тебе облысынын, жэне А;тебе каласынын, 2015-2019 жылдар аралыгындагы кант диабетшен бiрiншiлiк аурушавды; жасты; ерекшелiктерi бойынша ересектер, жасeспiрiмдер жэне балалар арасындагы бiрiншiлiк аурушацды; кeрсеткiштерiне ретроспективтi талдау ЖYргiзiлдi. Зерттеу эдiстерi: ретроспективтi, а;паратты;-аналитикалык, статистикалы; эдiстер (орта жэне салыстырмалы шамаларды есептеу, динамикалы; ;атар ;уру).

Зерттеу нэтижелерi. А;тебе облысында 2015-2019 зерттеу жылдары аралыгында ;ант диабет бойынша бiрiншiлiк аурушацды;тыц есу каркыны Тесу=7,8% ;урады, ал А;тебе ;аласында бул кeрсеткiш Тесу=6,9%-га жеттi. 2015-2019 зерттеу жылдары аралыгында А;тебе облысында ;ант диабетiмен ересектер арасындагы бiрiншiлiк аурушацды; бойынша Тесу=8,6%-га жогарылаганын керсетл. Ал А;тебе ;аласында ;ант диабетмен ересектер арасында бiрiншiлiк аурушацды; бойынша Тесу=7,7%-га жогарылаганы аны;талды.

Цорытынды. Зерттеудщ нэтижесiнде 2015-2019 жылдар аралыгында А;тебе облысы мен А;тебе ;аласы бойынша

;ант диабетiмен бiрiншiлiк аурушацды; жыл сайын артып жат;аны аны;талды.

ТYЙiн свздер: ;ант диабетi, бiрiншiлiк аурушавды; ;ант диабетiнен болатын eлiм себебь

С.Т.Тажбенова, Л.С.Ермуханова, М.А.Артыкбаева, И.Т.Абдикадирова, М.Б.Курганбекова, М.К.Таушанова

НАО «Западно-Казахстанский медицинский университет имени Марата Оспанова»

Актобе, Казахстан

ДИНАМИКА ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ САХАРНЫМ ДИАБЕТОМ В АКТЮБИНСКОЙ

ОБЛАСТИ И ГОРОДА АКТОБЕ

Резюме

Введение. Одним из наиболее распространенных хронических заболеваний во всем мире является сахарный диабет. В последние годы сахарный диабет рассматривается не только как серьезное хроническое заболевание, но и как важная медико-социальная проблема, приобретающая все большую актуальность. Распространенность сахарного диабета приводит к серьезным осложнениям, ведущей причине преждевременной смерти и инвалидности, а также к значительным медицинским, социальным и экономическим издержкам.

Цель исследования. Изучить динамику заболеваемости сахарным диабетом населения Актюбинской области и города Актобе за 2015-2019 гг.

Материалы и методы исследования. Проведен ретроспективный анализ показателей первичной заболеваемости сахарным диабетом среди взрослых, подростков и детей в Актюбинской области и города Актобе за 2015-2019 годы. Методы исследования: ретроспективный, информационно-аналитический, статистические методы (расчет средних и относительных величин, построение динамических рядов).

Результаты. В Актюбинской области в 2015-2019 гг. темп роста первичной заболеваемости сахарным диабетом составил 7,8%, а в городе Актобе этот показатель достиг 6,9%. Наблюдения с 2015 по 2019 год показали, что в Актюбинской области распространенность сахарного диабета среди взрослого населения увеличилась на 8,6%. В Актобе распространенность первичной заболеваемости сахарным диабетом среди взрослого населения увеличилась на 7,7%.

Выводы. В результате исследования было установлено, что в период с 2015 по 2019 год в Актюбинской области и в городе Актобе с каждым годом увеличивается первичная заболеваемость сахарным диабетом. Ключевые слова: сахарный диабет, первичная заболеваемость, причины смерти от диабета.

S.T.Tazhbenova, L.S.Yermukhanova, M.A.Artykbaeva, I.T.Abdikadirova, M.B.Kurganbekova, M.K.Taushanova

NCJSC «West Kazakhstan Medical University named after Marat Ospanov» Aktobe, Republic of Kazakhstan

DYNAMICS OF THE INCIDENCE OF DIABETES IN THE AKTOBE REGION AND IN THE CITY

OF AKTOBE

Resume

Introduction. One of the most common chronic diseases worldwide is diabetes mellitus. In recent years, diabetes mellitus is considered not only as a serious chronic disease, but also as an important medical and social problem that is becoming increasingly relevant. The prevalence of diabetes leads to serious complications, a leading cause of premature death and disability, and significant medical, social and economic costs.

Purpose of the study. To study the dynamics of the incidence of diabetes in the population of the Aktobe region and the city of Aktobe for 2015-2019.

Methods. The analysis of indicators of primary morbidity of diabetes mellitus among adults, adolescents and children and the causes of death from diabetes in the Aktobe region and the city of Aktobe for 2015-2019 was carried out. Research methods: retrospective, information-analytical, statistical methods (calculation of average and relative values, construction of dynamic series).

Results. . In the Aktobe region in 2015-2019, the growth rate of the primary incidence of diabetes mellitus was 7,8%, and in the city of Aktobe, this figure reached 6,9%. Observations from 2015 to 2019 showed that in the Aktobe region, the prevalence of diabetes among adults increased by 8,6%. In Aktobe, the prevalence of primary diabetes among adults increased by 7,7%. Conclusions. As a result of the study, it was found that in the period from 2015 to 2019, the primary incidence of diabetes mellitus increases every year in the Aktobe region and in the city of Aktobe. Key words: diabetes mellitus, primary morbidity, causes of death from diabetes.

Kipicne. H^ipri кезде созылмалы инфекциялык емес аурулар когамды; денсаулык сактауга, денсаулык сактау жуйесше жэне кептеген елдердщ экономикасына ;ауш тендipудe [1]. Созылмалы инфекциялык емес аурулар аурушацдык, мугедектж, уакытша ецбекке жарамсыздык жэне госпитализациялау, елiм-жiтiм курылымында жeтeкшi орынды алады [2]. Созылмалы инфекциялык емес аурулардыц курамына Дуниежузшж денсаулык сактау уйымы (ДД¥) аныктаган аурулардын, бipi кант диабет жатады [3,4].

Кант диабет соцгы жылдары элеуметтж мацызды ауру ретшде гана емес, медициналык-элеуметтж мэселе ретшде де карастырылуда. Бул жылдан жылга кант диабетмен ауыратын наукастардыц артуымен, ауру агымыныц созылмалы сипатта болуымен, микро-жэне макротамырлы аскынулардыц жш дамуымен байланысты, ягни бул емip узактыгыныц кыскаруына жэне емip сапасыныц темeндeуiнe экeлiп соктырады [5]. Соцгы жылдары кант диабетшщ жаhандык таралуы каркынды есуде, ягни сыркаттанушылык жукпалы емес эпидемия сипатына ие бола бастады [610]. Халыкаралык диабет федерациясыныц (IDF) мэлiмeттepi бойынша кант диабeтiмeн ауыратындар саны 2017 жылы 425 млн. адамга жеткен [11]. Казакстанда да элeмдeгi сиякты кант диабeтiмeн сыркаттанушылыктыц курт еcуi байкалады. Казакстан Орта Азияда диабеттщ даму каркыны бойынша кеш бастап тур [12-14]. Кант диабетшщ улттык peгиcтpi бойынша 2017 жылгы 1 кацтарда Казакстанда 293 171 наукас тipкeлгeн (бул халыктыц орташа жылдык саныныц 1,5%), оныц iшiндe ересектер - 290335, балалар мен жаcеcпipiмдep - 2836. 1 типт кант диабетмен ауыратындар - 17231 жэне 2 типт кант диабeтiмeн ауыратындар - 275736 адам, диабеттщ баска TYpлepi - 204 болды [15]. Зерттеу жылдарын талдау кeзiндe Казакстанда 2015 жылы кант диабетмен сыркаттанушылык керсетк^ 100 мыц тургынга шакканда 172,7-ден, 2019 жылы 251,0-ге жетп. Соцгы 5 жылда кант диабетмен аурушацдык 1,4 есеге ескен [16,17]. 2019 жылы 100 000 тургынга шакканда диабетмен сыркаттанушылык ец жогары

кeрсеткiш Павлодар облысында (376,1), Солтустж Казакстан облысында (371,6), Шыгыс Казакстан облысында (352,8) тiркелдi, ец темен керсеткш Жамбыл (180,6), Актебе (193,7), ТYркiстан (194,5) облыстарында болды [17]. казакстанда кант диабетiмен ауыратын адамдар саны жыл сайын 8-10%-га артып, ауыр аскынулар жишп улгаюда. Сондыктан бул жагдай Казакстан Yшiн негiзгi мэселе болып табылады.

Зерттеу максаты. 2015-2019 жж. аралыгындагы Актебе облысы жэне Актебе каласы тургындарыныц кант диабетмен аурушацдыгыныц динамикасын зерттеу.

Зерттеу материалы мен эдютерь Актебе облысыныц жэне Актебе каласыныц 2015-2019 жылдар аралыгындагы кант диабетiнен бiрiншiлiк аурушацдык динамикасына, жастык ерекшелiктерi бойынша ересектер, жасeспiрiмдер жэне балалар арасындагы бiрiншiлiк аурушацдык керсеткштерше ретроспективтi талдау ЖYргiзiлдi. Мэлiметтер КР ДСМ «Республикалык электрондык денсаулык сактау орталыгы» Актебе облыстык филиалындагы 20152019 жылдар аралыгындагы Актебе облысы халкыныц денсаулыгы жэне денсаулык сактау уйымдарыныц кызметi туралы статистикалык жинактарынан алынды.

Зерттеуде ретроспективтi, акпараттык-

аналитикалык, статистикалык эдютер (орта жэне салыстырмалы шамаларды есептеу, динамикалык катар куру) колданылды. Зерттеу барысында алынган керсеткш параметрлерi MS Exsel форматында электрондык кестеге енпзшдь Мэлiметтердi статистикалык ецдеу Statistica 10 багдарламальщ камтамасыз етущ пайдалану аркылы ЖYргiзiлдi. Актебе облысы жэне Актебе каласы тургындарыныц 2015-2019 жылдар аралыгындагы кант диабетiмен бiрiншiлiк аурушацдыгын зерттеу Yшiн аурушацдык трендi (динамикасы) жасалды. Зерттелетiн кубылыстыц eзгерiсiн (динамикасын) багалау Yшiн ец к^ квадраттар эдiсi колданылды. Зерттеу нэтижелерi

2015 жылы А;тебе облысынын барлы; тургындары жылы 193,7-i ;урады, 5 жыл iшiнде аурушанды; eсiмi

арасында ;ант диабетiмен бiрiншiлiк аурушанды; 7,8%-ды ;урады, (сурет 1).

кeрсеткiшi 100 мын тургынга ша;;анда 140,8, ал 2019

Сурет 1 - 2015-2019 жж. А;тебе облысында ;ант диабетiмен бiрiншiлiк аурушанды; трендi

А;тебе облысынын аудандары арасында 100 мын Байганин, Ойыл аудандарында кeрсеткiш темен

тургынга ша;;анда ;ант диабетi аурушацдыгы Алга, болып отыр (кесте 1).

Мэртек жэне Хромтау аудандарында жогары, ал

Кесте 1 - 2015-2019 жж. А;тебе облысынын барлы; тургындарынын ;ант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдыгы (абс.

жэне 100 мын, тургынга ша;;анда)

Аудандар Барлыгы

Абс.сан 100 000 тургынга ша;;анда

2015 2016 2017 2018 2019 2015 2016 2017 2018 2019

А;тебе обл 1167 1212 1275 1402 1696 140,8 144,2 149,6 162,3 193,7

А;тебе ;. 774 689 769 910 1090 174,1 151,1 163,8 188,6 217,7

Эйтеке би 18 20 25 36 31 68,3 76,1 97,8 144,0 127,3

Алга 52 49 84 65 82 128,9 121,6 209,0 161,2 200,9

Байганин 30 12 14 14 6 130,4 52,1 61,3 61,5 26,3

Ыргыз 12 7 8 5 17 78,8 46,1 53,0 33,3 113,7

Кдргалы 26 27 23 21 27 151,8 156,8 133,8 122,7 158,9

Мэртек 20 46 54 58 69 65,1 150,7 178,4 193,1 231,3

Мугалжар 92 129 102 109 125 137,5 191,7 151,7 162,0 186,0

Темiр 45 54 31 46 47 119,8 143,1 82,1 122,1 124,0

Ойыл 13 9 11 13 13 68,4 47,4 58,5 69,6 70,3

Хобда 22 32 19 21 21 113,6 166,6 100,7 112,7 114,4

Хромтау 26 77 76 57 110 62,2 182,9 179,5 133,5 253,6

Шал;ар 37 61 59 47 58 79,5 131,2 127,8 102,2 126,6

КР 172,7 200,4 204,2 210,1 251,0

Сондай а;, А;тебе ;аласы тургындары арасында ;ант диабетiмен бiрiншiлiк аурушанды; кeрсеткiшi 2015 жылы жылда 100 мын тургынга ша;;анда 177,1-ден

2019 жылы 217,74 ;урады, 5 жыл iшiндегi орташа жылды; есу каркыны 6,9% болды (сурет 2).

Сурет 2 - 2015-2019 жж. Актебе каласында кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык трендi

Кднт диабетi аурушацдь^ынын, шшде ен, Ken тараFаны 2 типт кант диабетi. К^ант диабетшщ 2 тишмен кeбiне ересектер ауырады. Зерттеу барысында ересектер арасындаFы бiрiншiлiк аурушацды; трендi аныкталды. Нэтижесiнде кeрсеткiштi тецеслру бойынша eсу тенденциясы

аныкталды. 2015-2019 жылдары аралыFында Актeбе облысында ересектер арасында кант диабетiмен бiрiншiлiк аурушацдык eсiмi 8,6%^а жоFарылады, 100 мын, тyрFынFа шакканда 2015 жылы 199,8-ден, 2019 жылы 281,9-ды кyрады (сурет 3).

Сурет 3 - Актебе облысында ересектер арасындаFы кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык трендi

Актeбе каласында ересектер арасындаFы кант диабетiмен бiрiншiлiк аурушацдык кeрсеткiшi 2015 жылы 100 мын, тyрFынFа шакканда 242,1, 2019 жылы

310,8 болды. 2015-2019 жылдар аралыFында аурушацдык eсiмi 7,7%^а жоFарылады (сурет 4).

Сурет 4 - Актебе каласында ересектер арасындагы кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык трендi

Актебе облысы бойынша жасeспiрiмдер мен балалар арасындагы кант диабетiмен бiрiншiлiк аурушацдык керсетюштерш талдайтын болсак, жасeспiрiмдер арасында 5 жыл iшiндегi динамикада (2015-2019 жж.) кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык керсетгашшщ 7,4%-га eсуi байкалады, 2019 жылы 100 мыц тургынга шакканда 6,4-т курады (кесте 2). Балалар арасында кант диабетмен бiрiншiлiк

аурушацдык 2015 жылы 100 мыц балага шакканда 3,2-ден, 2019 жылы 10,3-ке жетiп, 5 жылдагы eсiм 18,2%-ды курады (кесте 2).

Актебе каласында балалар мен жасeспiрiмдер арасында кант диабетiмен бiрiншiлiк аурушацдык eсiмi (22,7% жэне 32,9%) Актебе облысыныц кeрсеткiшiмен салыстырган жогары (кесте 2).

Кесте 2 - 2015-2019 жылдар аралыгында Актебе облысында балалар мен жасeспiрiмдер арасындагы кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык динамикасы

100 мыц тургынга шакканда Тесу/кему (%)

2015 2016 2017 2018 2019 Актебе облысы Актебе каласы

Балалар 3,2 8,8 6,8 8,2 10,3 +18,2 +22,7

Жасeспiрiмдер 3,2 10,0 13,6 10,0 6,4 +7,4 +32,9

Талцылау. Зерттеу жылдары аралыгында Актебе облысы мен Актебе каласында барлык тургындар арасында кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык керсетгашшщ жогарылаганын кeруiмiзге болады. Актебе облысы бойынша балалар арасында кант диабетiмен бiрiншiлiк аурушацдык кeрсеткiшi де жыл сайын артып отыр. Жасeспiрiмдер арасында 2017 жылы аурушацдык керсетк^ жогары болып, 2019 жылы темендеген. Ересектер арасында кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык керсетк^ де жогарылаган. 2 типтi кант диабетшщ дамуына артериалдык гипертензия, артык салмак, кандагы глюкоза мен холестерин децгешнщ жогары болуы, iшiмдiк шу, физикалык белсендiлiктiц темен болуы сиякты кептеген факторлар эсер етедi [18]. Сондыктан да осы факторлардыц эсершен ересек адамдарда кант диабетiнiц жш кездесетiнi аныкталган. 2 типтi кант диабет элемде гана емес, сонымен бiрге бiздiц елiмiзде де ете кец таралган жэне тез дамып келе жаткан инфекциялык емес, KYPДелi бакыланатын ауруга айналды. Соган сэйкес, елiмiзде 2013 жылы пилоттык жоба ретшде 2 типтi кант диабет бойынша ауруларды баскару багдарламасы енпзшдь 2017 жылы Актебе каласында бул багдарлама пилоттык негiзде №4 калалык емханада ез жумысын бастады.

Цорытынды. Осылайша, ретроспективтi талдау нэтижесiнде 2015-2019 жылдар аралыгында Актебе облысы мен Актебе каласы бойынша кант диабетмен бiрiншiлiк аурушацдык жыл сайын артып жатканы аныкталды. Кант диабетiмен ауыратын наукастар саныныц eсуi ауруды ерте сатысында аныктау мен диагностиканыц жаксарганын кeрсетедi, ягни аурушацдыктыц артуы онымен байланысты кауiп факторларыныц eсуiне байланысты. Кауш факторларыныц алдын алудыц казiргi кездегi тиiмдi тэсiлдерiнiц бiрi созылмалы ауруларды баскару багдарламасы болып табылады.

Вклад авторов. Все авторы принимали равносильное участие при написании данной статьи. Конфликт интересов - не заявлен. Данный материал не был заявлен ранее, для публикации в других изданиях и не находится на рассмотрении другими издательствами. При проведении данной работы не было финансирования сторонними организациями и медицинскими представительствами. Финансирование - не проводилось.

Авторлардьщ улесь Барлык авторлар осы макаланы жазуга тец дэрежеде катысты.

Мудделер цацтынысы - мэлiмделген жок;. Бул материал бас;а басылымдарда жариялау ушш бурын мэлiмделмеген жэне бас;а басылымдардын, ;арауына усынылмаган.

Осы жумысты ЖYргiзу кезiнде сырт;ы уйымдар мен медициналык; екшджтердщ каржыландыруы жасалган жок;.

Царжыландыру ЖYргiзiлмедi.

Authors' Contributions. All authors participated equally

in the writing of this article.

No conflicts of interest have been declared.

This material has not been previously submitted for

publication in other publications and is not under

consideration by other publishers.

There was no third-party funding or medical representation in the conduct of this work. Funding - no funding was provided.

1 Грузева Т.С. Борьба с хроническими неинфекционными заболеваниями: европейский и украинский контекст // Здоровье - основа человеческого потенциала: проблемы и пути их решения. - 2013. - №1. - С. 291-294.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 Касапов К.И. Медико-социальное обоснование развития сети школ для обучения самоконтролю пациентов с хроническими неинфекционными заболеваниями // Вестник Всероссийского общества специалистов по медико-социальной экспертизе, реабилитации и реабилитационной индустрии. -2013. - № 1. - С. 19-21

3 World Health Organization 2019. URL: https://www.who.int/diabetes/global-report/en/

4 WHO [Electronic resource] URL: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/noncommunicable-diseases

5 Салько О.Б., Щавелева М.В. Менеджмент сахарного диабета первого типа в современных условиях // Вопросы организации и информатизации здравоохранения. - 2018. - №1. - С. 53-60.

6 Guariguata L., Whiting D., Weil C., Unwin N. The International Diabetes Federation diabetes atlas methodology for estimating global and national prevalence of diabetes in adults. Diabetes research and clinical practice. 2011. 94(3): рр.322-332.

7 International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 7th ed. Brussels, Belgium: International Diabetes Federation; 2015.

8 Ogurtsova K., da Rocha Fernandes J.D., Huang Y., Linnenkamp U., Guariguata L., Cho NH, et al. IDF Diabetes Atlas: global estimates for the prevalence of diabetes for 2015 and 2040. Diabetes Res Clin Pract. 2017. 128: рр. 4050.

Т1З1М1

9 Shaw J.E., Sicree R.A., Zimmet P.Z. Global estimates of the prevalence of diabetes for 2010 and 2030. Diabetes Res Clin Pract. 2010. 87(1): рр.4-14.

10 Whiting D.R., Guariguata L.,Weil C., ShawJ.IDF Diabetes Atlas:globalestimates of the prevalence of diabetes for 2011 and 2030. Diabetes Res Clin Pract. 2011.94(3): рр.311-321.

11 International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas, 9th edn. - Brussels, Belgium: International Diabetes Federation, 2019. URL:https://www.diabetesatlas.org/

12 Сейдинова А.Ш., Ишигов И.А., Абылайулы А.Ж. Эпидемиология сахарного диабета в мире и Республике Казахстан (Обзорная статья) // Вестник КазНМУ. - 2018. - №1(2). - С. 250-253.

13 Токтарова Н.Н., Базарбекова Р.Б., Досанова А.К. Распространенность сахарного диабета 2 типа среди взрослого населения Казахстана (результаты регистрационного национального исследования NOMAD). Препарат. - Алматы. 2017. №6(180): С. 43-51.

14 Киштибаева А.Е., Шопабаева А.Р., Пичхадзе Г.М.. Маркетинговое исследование распространенности сахарного диабета в Республике Казахстан // Вестник КазНМУ. - 2014. - №2(2). - С. 390-393.

15 ТОО «Мединформ» Заболеваемость все случаи (распространенность) сахарного диабета населения. http://medinfo.kz

16 2015 жылда Казахстан Республикасы хал;ынын, денсаулыгы жэне денсаулы; са;тау уйымдарынын, ;ызмет1: стат. жина;. - Астана, 2016. - 358б.

17 2019 жылда Казахстан Республикасы хал;ынын, денсаулыгы жэне денсаулы; са;тау уйымдарынын, ;ызмет1: стат. жина;. - Нур-Султан, 2020. - 324б.

18 Тюлюбаева Ж.С., Гаркалов К.А. Ответственность пациентов с хроническими заболеваниями в рамках "программы управления заболеваниями". Менеджер. 2014, № 3(12): С. 35-37.

REFERENCES

1 Gruzeva T. S. Bor'ba s hronicheskimi neinfekcionnymi zabolevanijami: Evropejskij i ukrainskij kontekst. Zdorov'e - osnova chelovecheskogo potenciala: problemy i puti ih reshenija. 2013. №1. Available at: https://cyberleninka.ru/article/n/borba-s-hronicheskimi-neinfektsionnymi-zabolevaniyami-evropeyskiy-i-ukrainskiy-kontekst (accessed 09.05.2021).

2 Kasapov K.I. Medico-social rationale for the development of a network of schools for the training of the self-control of patients with chronic non-communicable diseases. Vestnik Vserossijskogo obshhestva specialistov po mediko-social'noj jekspertize, reabilitacii i reabilitacionnoj industrii. 2013. № 1: pp.19-21.

3 World Health Organization 2019. URL: https://www.who.int/diabetes/global-report/en/

4 WHO [Electronic resource] URL: https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/noncommunicable-diseases

5 Sal'ko O.B., Shhaveleva M.V. Menedzhment saharnogo diabeta pervogo tipa v sovremennyh uslovijah. Voprosy organizacii i informatizacii zdravoohranenija. 2018. №1: pp. 53-60.

6 Guariguata L., Whiting D., Weil C., Unwin N. The International Diabetes Federation diabetes atlas methodology for estimating global and national prevalence of diabetes in adults. Diabetes research and clinical practice. 2011. 94(3): pp.322-332.

7 International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas. 7th ed. Brussels, Belgium: International Diabetes Federation; 2015.

8 Ogurtsova K., da Rocha Fernandes J.D., Huang Y., Linnenkamp U., Guariguata L., Cho NH, et al. IDF Diabetes Atlas: global estimates for the prevalence of diabetes for 2015 and 2040. Diabetes Res Clin Pract. 2017. 128: pp. 4050.

9 Shaw J.E., Sicree R.A., Zimmet P.Z. Global estimates of the prevalence of diabetes for 2010 and 2030. Diabetes Res Clin Pract. 2010. 87(1): pp.4-14.

10 Whiting D.R., Guariguata L.,Weil C., ShawJ.IDF Diabetes Atlas:globalestimates of the prevalence of diabetes for 2011 and 2030. Diabetes Res Clin Pract. 2011.94(3): pp.311-321.

11 International Diabetes Federation. IDF Diabetes Atlas, 9th edn. - Brussels, Belgium: International Diabetes Federation, 2019. URL:https://www.diabetesatlas.org/

12 Sejdinova A.Sh., Ishigov I.A., Abylajuly A.Zh.Jepidemiologija saharnogo diabeta v mire i Respublike Kazahstan (Obzornaja stat'ja). Vestnik KazNMU. 2018. №1(2): pp. 250-253.

13 Toktarova N.N., Bazarbekova R.B., Dosanova A.K. Rasprostranennost' saharnogo diabeta 2 tipa sredi vzroslogo naselenija Kazahstana (rezul'taty registrovogo

nacional'nogo issledovanija NOMAD). Medicine. - Almaty. 2017. №6(180): pp. 43-51.

14 Kishtibaeva A.E., Shopabaeva A.R., Pichhadze G.M.. Marketingovoe issledovanie rasprostranennosti saharnogo diabeta v Respublike Kazahstan. Vestnik Kaznmu. 2014. №2(2): pp. 390-393.

15 "Medrnform" JSHS halyqtyn qant diabetimen ayyryynyn barlyq jagdailary (taralyy). http://medinfo.kz

16 Zdorov'e naselenija Respubliki Kazahstan i dejatel'nost' organizacij zdravoohranenija v 2015 godu. Statisticheskij sbornik. Nur-Sultan. 2016. pp.358

17 Zdorov'e naselenija Respubliki Kazahstan i dejatel'nost' organizacij zdravoohranenija v 2019 godu. Statisticheskij sbornik. Nur-Sultan. 2020. рр.324

18 Tjuljubaeva Zh.S., Garkalov K.A. Otvetstvennost' pacientov s hronicheskimi zabolevanijami v ramkah «Programmy upravlenija zabolevanijami». Menedzher. 2014, № 3(12): pp. 35-37.

Авторлар туралы аппарат

Тажбенова Сауле Тажединовна, PhD, «Когамдык денсаулык жэне денсаулык сактау» кафедрасыныц ага окытушысы, «Марат Оспанов атындагы БКМУ» КеАК (t.saule.t@mail.ru)

Ермуханова Людмила Сергеевна, м.г.к., асс.профессор, «Когамдык денсаулык жэне денсаулык сактау» кафедрасыныц жетекш1й, «Марат Оспанов атындагы БКМУ» КеАК (aleka_2804@mail.ru)

Артыкбаева Марал Алпамысовна, «Когамдык денсаулык жэне денсаулык сактау» кафедрасыныц ага окытушысы,

«Марат Оспанов атындагы БКМУ» КеАК (m-artykbaeva@mail.ru)

Абдикадирова Индира Темирхановна, PhD, «Когамдык денсаулык жэне денсаулык сактау» кафедрасыныц доценту «Марат Оспанов атындагы БКМУ» КеАК ( a.indira.r@bk.ru) Курганбекова Меруерт Бакбергеновна, «Когамдык денсаулык жэне денсаулык сактау» кафедрасыныц окытушысы, «Марат Оспанов атындагы БКМУ» КеАК (macosya@ inbox.ru)

Таушанова Майя Карибаевна, «Когамдык денсаулык жэне денсаулык сактау» кафедрасыныц окытушысы, «Марат Оспанов атындагы БКМУ» КеАК (maiona_93@mail.ru)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.